پیش‌نویس:واصف باختری

واصف باختری؛ نویسنده، شاعر، ادیب و اندیشمند بلندآوازهٔ افغانستان.

واصف باختری، از شعرای نامی فارسی‌زبان افغانستان و پژوهشگر دقیق ادبیات افغانستان است. تسلط به زبان‌های دیگر پای او را به ادبیات جهان باز کرد و آثار زیادی از او در قالب کتاب و مقالات متعدد بر جای مانده است.

تولد و کودکی

واصف باختری در ۲۴ حوت (اسفند) ۱۳۲۱ش، در مزارشریف زاده شد. او دوران کودکی و نوجوانی را در مزارشریف و کابل سپری و در پنج‌سالگی در اثر مراقبت‌های پدر، حفظ قرآن کریم را آغاز کرد. واصف در ده‌سالگی، اولین قصیدهٔ خود را سرود و به چاپ رساند.

جوانی و تحصیلات

واصف باختری در ۱۳۴۱ش، از لیسهٔ باختر مزارشریف دیپلم گرفت. او در ۱۳۴۵ش، به اخذ لیسانس زبان و ادبیات از دانشگاه کابل موفق شد و در همان سال در بخش ریاست تألیف و ترجمه در دانشکدهٔ دری کار خود را شروع کرد. باختری در ۱۳۵۳ش، برای گذراندن تحصیلات عالی عازم آمریکا شد و در ۱۳۵۵ش، مدرک فوق‌لیسانس را از دانشگاه کلمبیا در رشتهٔ فلسفه و دکترا را در رشتهٔ تعلیم و تربیت به دست آورد و دوباره به افغانستان برگشت و تا ۱۳۵۷ش، کار قبلی خود را در بخش تألیف و ترجمه ادامه داد.

اهمیت و جایگاه

باختری در تحول و گسترش شعر، به‌ویژ شعر نو، در افغانستان اثرگذار بوده و شعر سپید و نیمایی با واصف باختری در افغانستان به کمال رسیده است. تصویرسازی و محتوای خلاقانهٔ شعر او محصول فکر نوآورانه و احساسات شاعرانهٔ او است به‌گونه‌ای که او را در زمرهٔ شاعران صاحب‌سبک قرار داده است. باختری از زبان کنایه و طنز در پردازش موضوعات اجتماعی بهره گرفته است.

زندان و آزادی

واصف باختری در ۱۳۵۷ش به‌دنبال کودتای مارکسیستی و اشغال افغانستان توسط مزدوران شوروی، به زندان افتاد و یک‌سال بعد آزاد شد. باختری پس از رهایی به‌عنوان ویراستار کار خود را تا ۱۳۶۱ش، ادامه داد.

فعالیت‌های ادبی و فرهنگی

باختری از ۱۳۶۱ش تا ۱۳۷۴ش، در اتحادیهٔ نویسندگان افغانستان به‌عنوان سردبیر و مدیرمسئول مجلهٔ ژوندون و منشی دارالانشاء اتحادیه مشغول بود و همزمان کار تدریس را نیز به‌عهده داشت. این شاعر نامی، سال‌ها عضویت هیئت رهبری کانون حکیم ناصرخسرو و عضویت شورای مرکزی انجمن فرهنگی خوشحال‌خان و همچنین عضویت گروه دبیران بنیاد فرهنگ افغانستان، نیز عضویت هیئت‌رئیسهٔ اتحادیهٔ ژورنالیستان افغانستان را در کارنامهٔ خود دارد. در دوران ریاست او شش اجلاس حکیم ناصرخسرو و هفت عرس مولانا محمد جلال‌الدین بلخی، برگزار شده است.

شعر

باختری از کودکی با آثار شاعران بزرگ مانند شاهنامهٔ فردوسی، دیوان ناصرخسرو بلخی، قصاید عنصری، فرخی سیستانی، خاقانی و از معاصران اخوان ثالث، شاملو و نیما یوشج مأنوس بود و به باور پژوهشگران بر گسترهٔ ادب و زبان فارسی اثرگذار بوده است.

مهاجرت

واصف باختری در ۱۳۷۵ش، به پاکستان مهاجر شد و تا ۱۳۸۰ش در آن‌جا زندگی کرد. او در ۱۳۸۰ش به‌آمریکا رفت و در ایالت کالیفرنیا مسکن گزید.

واصف باختری از منظر کارشناسان

1. محمدکاظم کاظمی، باختری را نیمای افغانستان می‌داند و معتقد است او شعر نیمایی را در افغانستان تثبیت کرده است. به نظر کاظمی، باختری از جهت اطلاعات وسیع در زمینهٔ ادبیات کهن، آگاهی از ادبیات جهان و از حیث اشعاری که سروده است و تربیت شاعران دیگر، دارای اهمیت است. او مهاجرت باختری را به پاکستان و سپس به آمریکا به جهت دوری از محیط و مخاطبان فارسی، یک ضایعه می‌داند.
2. علی‌رضا قزوه، باختری را دارای کارنامهٔ درخشان در غزل فارسی در طول چهار دهه می‌داند و معتقد است نام باختری در ادبیات فارسی همیشه با تحسین همراه است.
3. کمیل قزلباش، نویسنده و شاعر پاکستانی، باختری را شاعری با سبک بیدل، اما با فضای جدید می‌داند و به جهت چند بعدی بودن اشعار واصف، خستگی مخاطب را به دنبال ندارد.
4. به باور رضا اسماعیلی، واصف ادیب فاضل، پژوهشگر دقیق، شاعر کامل، ستارهٔ پرفروغ آسمان ادبیات افغانستان است که تکریم او، پاسداشت کرامت انسانی و آموزه‌های مفاهیم دینی و اسلامی است. او با اشاره به آثار مکتوب باختری، واصف را نماد آزادی‌خواهی، وطن‌دوستی، اصالت و استقلال‌طلبی می‌داند.
5. غلام‌رضا کافی استاد دانشگاه شیراز، باختری را شاعر نئوکلاسیک می‌داند که محتوای اشعار او به‌دلیل موضوعات پایداری و مقاومت، متمایز از شاعران نئوکلاسیک است.

درگذشت

واصف باختری در سن ۸۱ سالگی، پس از یک دوره طولانی بیماری، در ۲۹ سرطان (تیر) ۱۴۰۲ش در ایالات متحده آمریکا درگذشت.

آثار

از باختری بیش از بیست عنوان کتاب با موضوعات مختلف ادبی مانند شعر، ترجمهٔ اشعار از زبان‌های دیگر، مقالات ادبی، فلسفی، اوزان کلاسیک، نیمایی و آزاد بر جای مانده است. عناوین آثار شعری او عبارت است از: «و آفتاب نمی‌میرد»، «از میعاد تا هرگز»، «از این آیینه بشکسته تاریخ»، «تا شهر پنج‌ضلعی آزادی»، «دیباچه‌ای در فرجام»، «در استوای فصل شکستن»، «مویه‌های اسفندیار گمشده»، «دروازه‌های بسته تقویم».

ترجمه

واصف باختری به زبان‌های انگلیسی، عربی، هندی و روسی، تسلط داشت و اشعاری زیادی را از انگلیسی به فارسی ترجمه کرده است و در عین حال تعدادی از اشعار خود او به زبان‌های آلمانی، روسی، انگلیسی و چک، برگردان شده است.

نمونهٔ شعر واصف باختری

الگو:شعر

الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق

منابع

• «دو غزل از استاد واصف باختری»، وب‌سایت فراسو، تاریخ درج مطلب: ۱۵ ژوئن ۲۰۱۶م.
• «زندگی‌نامه»، وب‌سایت واصف باختری، تاریخ بازدید: ۲۰ مرداد ۱۴۰۲ش.
• «شب واصف باختری»، وب‌سایت مجلهٔ فرهنگی و هنری بخارا، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مرداد ۱۴۰۲ش.
• طغیانی، اسحاق و دیگران، «اندیشهٔ انتقادی و بیان آیرونیک در بیان‌نامهٔ وارثان زمین»، فصلنامهٔ نقد ادبی، شماره ۳۶، زمستان ۱۳۹۵ش.
• نادری، پرتو، «روبه‌رو با واصف باختری»، وب‌سایت پرتو نادری، تاریخ درج مطلب: زمستان ۱۳۷۸ش.
• «واصف باختری چه کرد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۳۱ تیر ۱۴۰۲ش.
• «واصف باختری، شاعر، نویسنده و محقق مشهور کشور به عمر ۸۱سالگی درگذشت»، وب‌سایت آژانس خبری پژواک، تاریخ درج مطلب: ۲۱ جولای ۲۰۲۳م.