پیش‌نویس:همسرآزاری

بازنمایی همسرآزاری در فیلم سینمایی به خاطر پونه

همسرآزاری؛ هرگونه رفتار آزاردهنده از سوی زن یا شوهر نسبت به یکدیگر.

همسرآزاری از جمله خشونت‌های خانگیِ بسیار شایع و از جمله آسیب‌های اجتماعی است که از علل مختلفی سرچشمه می‌گیرد و پیامدهای فردی و اجتماعی زیادی دربردارد. زنان بیشتر در معرض سوءرفتار و آزار جسمی، جنسی، روانی همسر خود قرار می‌گیرند. برای پیشگیری از این موضوع راهکارهای مشخصی ارائه شده است. همچنین در صورت بروز، این‌گونه مسائل از سوی نهادهای قانونی قابل پیگیری است.

مفهوم‌شناسی همسرآزاری

هرگونه عمل خشونت‌آمیز که منجر به آسیب و صدمه، اذیت، آزار، تهدید، محدودیت و محرومیت‌های مختلف شود، همسرآزاری نامیده می‌شود.

همسرآزاری در دنیا

همسرآزاری با پیامدهای منفی جسمی و روان‌شناختی زیادی همراه است. آسیای جنوب‌شرقی، آفریقا و اقیانوسیه، به‌ترتیب بالاترین آمار همسرآزاری را به خود اختصاص داده‌اند؛ در کشورهای آمریکایی نیز ۲۹ درصد، خشونت علیه زنان به چشم می‌خورد. باراک اوباما، از رؤسای‌جمهور آمریکا، در گزارشی در روزنامهٔ نیویورک‌تایمز در سال ۲۰۱۶ اعلام کرد که یک‌چهارم زنان آمریکا در طول عمر خود خشونت خانگی را تجربه می‌کنند و در هر ۱۵ ثانیه زنی مورد تهاجم قرار می‌گیرد.

همچنین در انگلستان از هر ده زن، یک زن به حد مرگ از شوهر خود کتک می‌خورد. در سوئیس نیز یک‌پنجم زنان، قربانی خشونت جسمی و روانی در طول زندگی شده‌اند. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، همسرآزاری و به‌ویژه زن‌آزاری، بخشی از فرهنگ و روال طبیعی زندگی بوده و زنان نیز آن را به‌عنوان یک مسئله عادی در زندگی خود پذیرفته‌اند. میزان خشونت کلامی در کشور ترکیه ۵۴ درصد، خشونت جسمی ۳۰ درصد و خشونت جنسی ۶٫۳ درصد اعلام شده است. در کشورهای حوزهٔ خلیج فارس مانند عربستان، زن از حق‌وحقوق پایینی برخوردار است. گاه مردان چنین می‌اندیشند که با آزردن همسر خود و اختیار کردن همسر دیگری، زندگی‌شان بهتر خواهد شد.

همسرآزاری در ایران

دعوای سمیرا و مالک در قسمت یازدهم سریال زخم کاری

همسرآزاری گرچه در ایران ریشهٔ تاریخی دارد؛ اما زنان ایرانی بنا به ملاحظات فرهنگی و اخلاقی، تا سال‌های اخیر خشونت شوهران را معمولاً ابراز نمی‌کردند. زیرا زنان و مردان ایرانی معتقدند خانواده، حیطهٔ خصوصی است و نباید اسرار آن به بیرون از خانه بروز پیدا کند. بر اساس آمار منتشره مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۹ش، از مجموع ۸۰ هزار مراجعه مدعیان همسرآزاری جسمی به پزشکی قانونی، ۹۶ درصد مربوط به زنان و چهار درصد مختص مردان بوده است.

مصادیق همسرآزاری

سازمان بهداشت جهانی برای همسرآزاری انواع مختلفی را برشمرده که عبارت است از:

1. خشونت روحی؛ هرگونه آزار و اذیت از طرف همسر که منجر به صدمات روحی و روانی شود و اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس فرد را کاهش دهد؛ مانند افسردگی و بیماری‌های اضطرابی.
2. خشونت جسمی؛ هر نوع خشونتی که هدفش آسیب‌رساندن و صدمات جسمانی باشد؛ مانند هل‌دادن، کتک‌زدن، مشت و سیلی‌زدن و سوزاندن.
3. خشونت جنسی؛ هر نوع عمل جنسی که با خشونت و تحقیر همراه بوده یا خارج از عرف باشد؛ مانند تحمیل نسبت ناروا به همسر و در معرض فحشا و فساد قراردادن وی به خاطر اعتیاد.
4. خشونت اجتماعی؛ هر نوع عملی که زن و موقعیت اجتماعی او را محدود کرده و باعث انزوای او شود؛ از جمله قطع ارتباط با خانواده، مخالفت‌کردن با بیرون‌رفتن زنان، اجازه‌ندادن به اشتغال و تحصیل همسر.
5. خشونت اقتصادی؛ هر نوع عملی که زن از نظر مادی یا مالی تحت‌فشار مالی قرار گیرد؛ مانند خرجی‌ندادن و در اصطلاح فقهی نفقه‌ندادن مردان به همسران خود.

علل همسرآزاری

بررسی همسرآزاری در روزنامه کلید

عوامل متعدد روانشناختی، فرهنگی، اجتماعی، عوامل زیست‌شناختی، ژنتیکی در شکل‌گیری همسرآزاری یا جلوگیری از بروز آن نقش دارند. از جمله عوامل زمینه‌ساز همسرآزاری عبارت است از: تأثیر وضعیت تحصیلی و اشتغال زنان، برآورده‌نشدن هر یک از نیازها در زمینه‌های مالی، روانی و جنسی، فقر، اعتیاد، بی‌دقتی در انتخاب همسر، عدم باور مردان در رشد اقتصادی زنان، مرد یا زن‌سالاری، نقش رسانه‌ها در ارائه چهره‌ای نادرست از زنان و ازدواج‌های قبل از رشادت.

پیامدهای خشونت خانگی

افسردگی اصلی‌ترین پیامد روان‌شناختی همسرآزاری است و منجر به تغییر ویژگی‌های شخصیتی فرد؛ از جمله افزایش روان‌رنجورشدن و کاهش توافق‌جویی می‌شود. همسرآزاری، فرزندان و جامعه را نیز درگیر انواع آسیب‌های روحی، روانی، سلامتی و بهداشتی می‌کند. این امر باعث می‌شود کودکان، از عوارض و تبعات ناشی از آن، به‌خصوص در بزرگسالی، رنج ببرند؛ حتی در زندگی آینده با همسران خود از چنین رفتاری پیروی کنند. گاهی نیز صدمات و آسیب‌های جبران‌ناپذیری را برای جامعه و نهادهای دولتی و غیردولتی به بار می‌آورد و آنها را درگیر مشکلات گوناگون اقتصادی، فرهنگی و خدماتی می‌کند. تا جایی که در بسیاری موارد این نهادها قادر نیستند بهای سنگین آن را بپردازند؛ در نتیجه پدیده خشونت تشدید و تقویت می‌شود. از دیگر پیامدهای همسرآزاری در برخی موارد جدایی موقت زن و شوهر از یکدیگر است که زمینهٔ جدایی دائم را فراهم می‌سازد.

ویژگی همسر آزارگر

مردان و زنان آزارگر نشانه‌هایی دارند که مهم‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:

1. مداخله و ایجاد محدودیت در روابط اجتماعی
2. کنترل‌گری
3. عدم کنترل خشم
4. تهدید و آزار همسر
5. انعطاف‌ناپذیری در موقعیت‌های گوناگون.

مجازات همسرآزاری

جرم همسرآزاری دوسویه است و زشت و جرم‌بودن آن نسبت به زن و شوهر یکسان است. همسرآزاری فقط محدود به آزار بدنی نمی‌شود؛ بلکه آسیب‌های مادی و معنوی را نیز در برمی‌گیرد؛ بنابراین همان‌طور که صدمهٔ بدنی، چه از سوی مرد و چه از طرف زن، جرم است و مجازات جزایی، قصاص و دیه دارد؛ توهین، افتراء، نشر اکاذیب و دشنام نیز که ضرر و زیان معنوی‌اند؛ جرم هستند و به‌حسب مورد، قابل‌تعقیب و دارای مجازات کیفری‌اند. چند مورد از مجازات همسرآزاری که مشمول جرائم کیفری است عبارت‌اند از:

• توهین و فحاشی: حبس از ۱ ماه تا ۱ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق؛ یکی از آن‌ها یا هر دو.
• نسبت اعمال خلاف عفت عمومی: نسبت‌دادن اعمالی که حد شرعی دارد: مانند زنا، اگر در دادگاه ثابت نشود جرم قذف شناخته می‌شود و مجازات آن ۸۰ ضربه شلاق است.
• صدمات بدنی که باعث سیاهی، کبودی یا جراحت بر بدن شود طبق قانون مجازات اسلامی، دیه یا آرش دارد.

همسرآزاری در آموزه‌های دینی

قرآن، همسر و نهاد خانواده را عامل ایجاد سکینه و آرامش بین اعضای خانواده و جامعه می‌داند و رعایت مصلحت خانواده را موجب خیر کثیر معرفی کرده است. در فرهنگ مسلمانی، بنیان خانواده بر پایهٔ روابط سالم، اخلاقی و رهایی از خودخواهی و رعایت احترام متقابل، فداکاری و دگرخواهی بنا شده است. پیامبر اکرم، بدرفتاری شوهر با همسرش را موجب عدم قبولی صدقه و عبادات او می‌داند. امام صادق نیز زنان را به خوش‌رفتاری با همسرشان توصیه می‌کند و معتقد است در صورتی که حق همسرش پایمال شود، عبادات او مورد قبول خداوند نیست.

راهکارهای پیشگیری از همسرآزاری

مهم‌ترین راه برای پیشگیری از همسرآزاری، شناخت مناسب قبل از ازدواج و هنگام انتخاب همسر است که با اطمینان کامل شریک آینده زندگی را انتخاب کنند. همچنین راهکارهایی جهت کاهش آسیب‌های همسرآزاری از طریق حقوقی و قانونی و هم از راه تعلیم‌وتربیت در صورت بروز چنین شرایطی توصیه شده است؛ که مهم‌ترین آنها عبارتند از: ایجاد پناهگاه‌ها، حمایت‌های مالی، خدمات اورژانس اجتماعی، خدمات آموزشی و مشاوره‌ای به‌شکل فردی و گروهی، زوج درمانی، بالابردن باورهای معنوی، اخلاقی و دینی، توجه به تأثیر عمیق همه‌جانبه رسانه‌های جمعی مانند صداوسیما، تشویق مردان به گفت‌وگو و همکاری.

تصویرگری

مستند تلویزیونی «گپ‌گشت» از تولیدات شبکه سلامت صداوسیما

تهمینه میلانی از جمله کارگردانانی است که در فیلم‌هایش به بررسی حقوق زنان و جایگاه آنان در جامعه از طریق نشان‌دادن خشونت علیه زنان می‌پردازد. با همین دیدگاه فیلم سینمایی «ملی و راه‌های نرفته‌اش» به چالش‌های مسائل زنان به‌ویژه مسألهٔ همسرآزاری می‌پردازد. همچنین در شبکه سلامت صداوسیما برنامهٔ مستند گونهٔ «گپ گشت» به تبیین و تحلیل آسیب‌های اجتماعی و انواع همسرآزاری می‌پردازد. در بین کتاب‌های انتشاریافته نیز کتابی با عنوان «همسرآزاری: برای زنان و برای آن‌هایی که قربانی خشونت هستند» به نویسندگی آقای بوالهری و خانم قهاری در دسترس همگان قرار گرفته است.

منابع

• ادیب‌زاده، عبدالرئوف، «نگاهی به مسئلهٔ همسرآزاری» پژوهشکدهٔ باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: ۵ اسفند ۱۳۸۹ش.
• «جرم همسرآزاری چیست و چگونه با آن مبارزه کنیم»، در سایت اقتصادآنلاین، تاریخ بازدید: ۲۵ مرداد ۱۴۰۱ش.
• سعادت، برهان، «مفهوم همسرآزاری»، در سایت حقوق و خانواده، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آبان ۱۳۹۶ش.
• طباطبایی، فرزاد، «خشونت مالی و اقتصادی»، در سایت حامی هنر زندگی، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۱ش.
• قاسمی روشن، ابراهیم، «همسرآزاری»، مطالعات راهبردی زنان، شمارهٔ ۲۰، ۱۳۸۲ش.
• قهاری، خادم‌الرضا، شهربانو، نوشین، «همسرآزاری در ایران: امروز کجا هستیم؟»، مجله روان‌پزشکی و روان‌شناسی، شماره۴، ۱۳۹۷ش.
• «ملی و ناکجا آباد»، پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آبان ۱۳۹۶ش.
• نازپرور، بشیر، «همسرآزاری»، پژوهش زنان، شماره۳، ۱۳۸۱ش.
• «نقد همسرآزاری در شبکه سلامت»، شبکه سلامت، تاریخ بازدید: ۳۰ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «همسرآزاری»، درشبکه جامع گیسوم، تاریخ بازدید: ۳۰ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «همسرآزاری»، سایت مشاوره توحید، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اردیبهشت ۱۳۸۹ش.
• «همسرآزاری جسمی»، ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲ شهریور ۱۴۰۰ش.
• «همسرآزاری، پدیده‌ای ناخوشایند در زندگی»، ایمنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ تیر ۱۴۰۱ش..
• «یک همسر آزارگر چه ویژگی‌هایی دارد.»، در سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۲ شهریور ۱۴۰۱ش.