پیش‌نویس:مهاجرت

مهاجرت اجباری فلسطینیان از سرزمین مادری پس از حملات رژیم صهیونیستی به غزه

مهاجرت؛ ترک خانه و دیار و اقامت در محلی دیگر به منظور کسب شرایط مطلوب.

مهاجرت، با علل و انواع گوناگونی چون خودخواسته و اجباری، خارجی و داخلی و پیامدهای مثبت و منفی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای مبدأ و مقصد است. در اسلام، هجرت به‌ویژه با انگیزه دینی، تکلیفی برای حفظ ایمان و مقابله با ظلم بوده و به دو نوع هجرت از گناهان و هجرت مکانی تقسیم می‌شود. مهاجرت به خارج از کشور، به‌خصوص در خانواده‌های ایرانی، می‌تواند منجر به فروپاشی ساختار سنتی خانواده، بحران هویتی فرزندان و تضاد فرهنگی شود

مفهوم‌شناسی مهاجرت

مهاجرت، به معنای کوچ کردن از دیار خود ترک دوستان و خویشاندان و اقامت در محلی است که بومی آن محل محسوب نمی‌شود. اصطلاح مهاجرت دربارهٔ انسان‌ها زمانی کاربرد دارد که موقتی و فصلی نباشد. از نظر جامعه‌شناسان، مهاجرت، یکی از عوامل اثرگذار در تحول جمعیت است. امروزه حدود ۳ درصد از جمعیت کرهٔ زمین، دور از زادگاه‌شان زندگی می‌کنند. مهاجرت که معمولاً با هدف دستیابی به شرایطی مطلوب‌تر برای آینده رخ می‌دهد، علل و انواع گوناگونی دارد و پیامدهای آن نیز متفاوت است.

انواع مهاجرت

مهاجرت از نظر ماهیت اراده، به دو دسته خودخواسته و اجباری تقسیم می‌شود. همچنین مهاجرت از حیث مکان به دو دسته خارجی و داخلی تقسیم می‌شود.

علل مهاجرت

علت مهاجرت برای افراد با ویژگی‌های مختلف متفاوت است. جنگ، ناامنی، بیماری، قحطی، نبودن امنیت، نداشتن مکان مناسب برای زندگی و تلاش برای حفظ دین و ایمان، از مهم‌ترین عللی است که در طول تاریخ، افراد را به سوی مهاجرت سوق داده است. در علت‌یابی مهاجرت از روستا به شهر نیز موارد زیر مورد توجه قرار گرفته است: شرایط نامناسب آموزشی، سطح بالای بیکاری، نامناسب جلوه‌دادن مشاغل سنتی؛ میل به افزایش تعاملات فرهنگی، مناقشات سیاسی و ناهمگونی نرخ افزایش طبیعی جمعیت.

پیامدهای مهاجرت

از نظر جامعه‌شناسان هر مقولهٔ اجتماعی که در یک جامعه رخ می‌دهد دارای پیامدهای مثبت و منفی است و مهاجرت نیز تأثیراتی در فرهنگ و اجتماع دارد. پیامدهای مهاجرت، بسته به متغیرهایی همچون تحصیلات، شغل، میزان درآمد، سن، مدت اقامت و فاصله محل سکونت نسبت به مقصد، کاملاً متفاوت است.

تغییر وضعیت اخلاقی و بینش، تغییرات ظاهری، پذیرفته نشدن در جامعه جدید، تبعیض‌ها در مناطق پذیرنده، ناهنجاری‌های اجتماعی، افت تحصیلی؛ از بین رفتن هویت فرهنگی و بومی، مشکلات اقتصادی، حاشیه نشینی، افزایش مشکلات و بیماری‌های روانی، اثرگذاری در باورها و عقاید دینی، فشارهای عاطفی، غربت و دوری از خانواده و دیار، از مهم‌ترین پیامدهای مهاجرت برای مهاجران است.

مهاجرت، همچنین پیامدهایی را برای سرزمین مبدأ دارد؛ از جمله: ارتقاء روابط فرهنگی؛ از دست رفتن نیروهای جوان؛ ایجاد تغییر در ساختار جمعیت؛ کم‌شدن میزان ازدواج؛ بالارفتن دستمزد کارهای کشاورزی به‌علت کم‌شدن نیروی فعال در روستاها. متقابلاً پیامدهای احتمالی در سرزمین مقصد بروز می‌کند؛ مانند: تأمین نیروی کار بدون صرف هزینه تربیت نیروی انسانی؛ استفاده از مهاجران برای کارهای سخت؛ افزایش جمعیت؛ کاهش دستمزد کارگران به علت رقابت؛ اشاعه بیماری‌های مهاجران.

مهاجرت در آموزه‌های اسلامی

مهاجرت معکوس طناز بحری از هلند به ایران

هجرت از مسائل اجتماعی است که در تشکیل حکومت اسلامی در صدر اسلام نقش اساسی داشته است. هجرت با انگیزه دینی، در اسلام به‌عنوان یک تکلیف دانسته شده و طبق آیه ۹۷ سورهٔ نساء هیچ عذری در آن پذیرفته نیست. افراد برای حفظ ایمان و مقابله با ظلم از خانه و زندگی کوچ می‌کنند؛ زیرا در آموزه‌های اسلامی توجه زیادی به رشد انسان شده و هجرت یکی از راه‌های پرورش انسان و پرورش نفس است. مفسران قرآن با تکیه بر آیه ۱۰۰ سوره نساء، هجرت دینی را یک حکم نسخ ناشدنی معرفی کرده‌اند.

انواع هجرت در آموزه‌های اسلامی

مهاجرت علمای تهران به ری، معروف به «مهاجرت صغری» (1323ق)

هجرت در آموزه‌های اسلامی به دو نوع هجرت از گناهان و هجرت مکانی، اشاره دارد. هجرت از گناهان همان هجرت از رذائل و زشتی‌ها است و از عوامل هجرت‌های مکانی است. در هجرت مکانی نیز به انگیزه کسب علم، حفظ دین و دور شدن از ظلم اشاره شده است.

تأثیر مهاجرت در خانواده‌های ایرانی

امروزه ایرانیان با انگیزه‌های متعددی، مهاجرت می‌کنند؛ از جمله کسب درآمد بالا، رفاه بیشتر و بهره‌مندی از محیطی کم‌تنش. تبلیغات گستردهٔ رسانه‌های خارجی نیز در ترغیب ایرانیان به مهاجرت، مؤثر بوده است. معمولاً ترکییی از چند عامل در تصمیم‌گیری افراد و خانواده‌های ایرانی برای مهاجرت، دخالت داشته است؛ طبق تحقیقات انجام شده در پی مهاجرت‌ها، خانواده‌های ایرانی به شدت در معرض فروپاشی قرار می‌گیرند و حتی میزان طلاق در بین ایرانیان ساکن آمریکا و اروپا، چندین برابر ایران است.

تغییر ساختار سنتی خانواده، تضعیف جایگاه پدری و مادری، بحران هویتی فزرندان، عدم تعامل با خانواده، فراموشی زبان فارسی در فرزندان، روی‌آوری به فساد و اعتیاد و تضاد فرهنگی بین والدین و فرزندان، از آثار مهاجرت خانواده‌های ایرانی به خارج از کشور دانسته شده است.

منابع

• «بررسی دلیل مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور»، در سایت اقتصاد آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ شهریور ۱۳۹۹ش.
• «پیامدهای مهاجرت»، در مجلهٔ خبری ویستا، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۱ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۱ش.
• شلیله، محمد، «تصمیم‌گیری دربارهٔ مهاجرت و فرایند سازگاری با جامعهٔ میزبان»، مجلهٔ رفاه اجتماعی، شمارهٔ ۳، ۱۳۸۱ش.
• محرابی شاتوری، محمدرضا، «مهاجرت و پیامدهای آن»، در سایت احیا سپاهان، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۱ش.
• مطهری، مرتضی، آزادی معنوی، در مجموعه آثار شهید مطهری، تهران، صدرا، ۱۳۷۸ش.
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۱ش.
• «مهاجرت»، در سایت مگ ایرانز، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۱ش.
• «مهاجرت یا کوچ»، در سایت دانشیاری، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۱ش.
• میرزاد، «مهاجرت؛ علل و انواع آن»، در سایت مور، تاریخ بازدید: ۵ تیر ۱۴۰۱ش.
• «نگاهی به مهاجرت و تأثیرات آن در بین خانواده‌ها و زنان ایرانی»، در مجلهٔ ویستا، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۱ش.
• «هجرت»، در سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: ۵ تیر ۱۴۰۱ش.
• «هجرت»، در دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: ۵ تیر ۱۴۰۱ش.