پیشنویس:قمه زنی
قمهزنی؛ نوعی از عزاداری با ایجاد زخم بر سر و جاری شدن خون.
عزاداری بر شهادت امام حسین از سنتهای مذهبی مسلمانان و بهویژه شیعیان است؛ از زمان صفویه یا قاجار، در مراسم عزاداری گروههایی از شیعیان، پدیدهای به نام قمهزنی رواج یافته که منشأ دینی ندارد و محل اختلاف است؛ موافقان یکی از دلایل خود را همدردی با امام حسین در حین انجام این کار میدانند؛ اما مخالفان با تأکید بر آسیبهای فردی و اجتماعی این عمل، آن را نوعی بدعت میدانند که موجب وهن اسلام و تشیع میشود.
مفهومشناسی قمهزنی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]قمه، سلاحی از جنس آهن، کوتاهتر از شمشیر و بلندتر از چاقو است که دو طرف آن تیز و بران است. در اصطلاح، زخمی کردن سروصورت و جاری شدن خون با انگیزهٔ عزاداری در روز عاشورا را قمهزنی میگویند.[۱]
تاریخچه قمه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]قمهزنی پیش از سلجوقیان، ایلخانان و تیموریان جزء آیینهای سوگواری شیعیان نبوده است و در دوران صفویه به تبعیت از فرقههای مسیحیان قرونوسطی و برخی آیینهای هندی، در ایران گسترش یافت.[۲] در دورهٔ صفویه، در روز عاشورا گروهی به نام فداییان قزلباش با راهاندازی دستههای عزا و شمشیر بهدست، قمه بر سر خود میزدند تا به این وسیله اعلام کنند، فدایی امام حسین هستند و حاضرند در راه امام حسین سرهایشان نیز بریده شود.[۳]
برخی تاریخنگاران خاستگاه قمهزنی را شهرهای مورد نفوذ دراویش و صوفیه در دوره صفویان دانستهاند؛[۴] اما قمهزنی بهمثابه یک سبک عزاداری در دورهٔ قاجاریه گسترش یافت.[۵] برخی دیگر، منشأ اصلی قمهزنی را ترکهای آذربایجان دانستهاند.[۶] علی شریعتی (۱۳۵۶ش)، قمهزنی را جزئی از مراسم مصائب مسیح دانسته که مسیحیان ارتدوکس برگزار میکردهاند. مرتضی مطهری (۱۳۵۸ش)، معتقد است که قمهزنی از ارتدوکسهای قفقاز به ایران رسیده و بهسرعت گسترش یافته است.[۷]
از زمان قاجار تا پهلوی، بدون ایجاد ممنوعیتی از جانب حاکمان و علما، این عمل ادامه پیدا کرد و در دوران پهلوی اول بهعلت ممانعت از انجام آیینهای دینی از جمله عزاداری امام حسین، علما ضمن صدور فتوایی، قمهزنی را جایز دانستند. در این میان برخی علما از قبیل امام خمینی، سیدمحمود طالقانی، زنجانی و سیدمحسن امین با خرافات رایج در عزاداریهای آن زمان مبارزه کردند و در راستای این مبارزه، انجمنهای اسلامی دانشجویان و انجمن اصلاح عقاید دینی مردم برپا شده و رسالهٔ «التنزیه لاعمال الشبیه» نوشتهٔ سیدمحسن امین با ترجمهٔ جلال آلاحمد، تحت عنوان عزاداریهای نامشروع چاپ شد.[۸] پس از انقلاب، در سال ۱۳۵۸ش امام خمینی به ممنوعیت و حرمت قمهزنی حکم کرد و آمار قمهزنی کاهش یافت، اما پس از فوت او در پی حمایت برخی از علمای دینی دوباره افزایش یافت.[۹]
مراسم قمهزنی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در صبح روز عاشورا عزاداران با پوشیدن لباس سفید و بلندی مانند کفن، بهصورت گروهی در خیابان، همراه با زدن طبل و شیپور و «حیدر حیدر» و «شاه حسین» گویان، مراسم را آغاز میکنند؛ با زدن قمه به بالای تاج سر و ایجاد شکاف عمیق، خون بر صورت و کفن آنها میریزد. تعداد ضربات بین یک تا پانزده ضربه است؛ برخی در اثر شدت صدمهٔ وارد شده بیهوش میشوند.[۱۰]
علل و اهداف قمهزنی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]باورمندان این عمل، قمهزنی را با هدف فرهنگی، انجام میدهند؛ از جمله این اهداف؛ یادآوری وقایع روز عاشورا، تحکیم فرهنگ عزاداری، احترام به بزرگان و نیاکان خود، ایجاد همبستگی با شهدای روز عاشورا و ادای نذر[۱۱] و بیش از همهٔ اینها ابراز علاقه و ارادت نسبت به امام حسین است.[۱۲] علل دیگری چون سر به محمل کوبیدن حضرت زینب، جزع برای امام حسین، مواسات و همدردی با امام حسین، احیای امر مذهب، استدلال به فرازی از زیارت ناحیهٔ مقدسه و سر به دیوار کوبیدن امام سجاد را جوازی بر این امر دانستهاند.[۱۳]
آسیبهای اجتماعی قمهزنی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مخالفان قمهزنی، این عمل را بدعت، خرافه و ضد فرهنگِ عاشورا دانستهاند،[۱۴] بهگونهای که آن را از نمودهای حزن و اندوه و عزاداری نمیدانند، زیرا موجب تضعیف دین اسلام و مذهب تشیع میشود.[۱۵] قمهزنی با خونریزی میتواند در افراد، موجب عفونت موضعی، قطع عروق و اعصاب، بروز بیماریهایی مانند هپاتیت ب، شکستگی استخوان و جمجمه و پارگی سیستم وریدی مغز شود؛[۱۶] اما پیامدهای اجتماعی آن توجه بیشتری را از سوی پژوهشگران به خود جلب کرده است؛ موارد زیر بهعنوان آسیبهای اجتماعی قمهزنی، از سوی مخالفان قمهزنی، مورد توجه قرار گرفته است:
- ایجاد ترس و وحشت در کودکان و زنان؛
- ایجاد فضای خشونتآمیز و تشویق به خشونت؛
- نادیده گرفتن عواطف انسانی؛
- تهدید امنیت بهجهت استفاده از سلاح سرد؛[۱۷]
- غرق شدن در احساسات بیمنطق و دوری از اهداف اصلی عاشورا؛[۱۸]
- دینگریزیی بهویژه در جوانان؛[۱۹]
- رواج پدیدهٔ خودزنی (آسیب رساندن به بدن، کاری حرام دانسته شده است).[۲۰]
قمهزنی از منظر فقها
[ویرایش | ویرایش مبدأ]علما و فقهای بسیاری در حرمت و ممنوعیت این عمل فتوا دادهاند؛ از جمله سید ابوالحسن اصفهانی، محمدحسین کاشفالغطاء،[۲۱] سیدمحمد اشرفی شیرازی،[۲۲] سید محمدباقر صدر،[۲۳] سید روحالله خمینی، محمدعلی اراکی، سید محمدباقر حکیم، محمد مؤمن، لطفالله صافی گلپایگانی، ناصر مکارم شیرازی،[۲۴] سیدعلی سیستانی،[۲۵] محمدابراهیم جناتی و سیدعلی خامنهای.[۲۶] از موافقان قمهزنی میتوان به سید محمدصادق روحانی و سیدصادق شیرازی اشاره کرد.[۲۷]
تصویرپردازی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]انعکاس این عمل در رسانههای جهانی بهشرح ذیل است:
فیلم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
فیلم «فتنه» به دو زبان انگلیسی و هلندی به تهیهکنندگی یکی از نمایندگان مجلس هلند، در سال ۱۳۸۷ش در اینترنت منتشر شد و دو روز بعد بهعلت واکنشهای تند به محتوای ضداسلامی و قرآنی آن حذف شد. در این فیلم با نشان دادن صحنهای از قمهزنی، چهرهای خشونتآمیز از اسلام و تشیع نشان داده شده است.[۲۸]
سایت
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در سایتهایی همچون «jusus-is-savior»، «الفرقان» و «طریقالاسلام» در معرفی تشیع از تصاویر قمهزنی در روز عاشورا استفاده کرده و به تحقیر مذهب شیعه پرداختهاند.[۲۹]
جایگزین قمهزنی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]امروزه عزاداران حسینی با مبادرت به نذر خون در روز عاشورا، موجب تداوم فرهنگ عاشورا، نجات بیماران و حفظ سلامتی خود میشوند.[۳۰]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ آمویی و چقازردی، «آسیبشناسی پدیدهٔ قمهزنی از ابعاد مختلف اجتماعی و امنیتی»، 1395ش، ص121.
- ↑ ربانی و دیگران، «رهیافتی فرهنگی بر پدیدهٔ قمهزنی شهروندان خمینیشهر»، 1389ش، ص73.
- ↑ شیرکش، «بررسی آسیبهای اجتماعی و امنیتی پدیدهٔ قمهزنی»، ص62-63.
- ↑ مسائلی، قمهزنی؛ سنت یا بدعت، 1386ش، ص23.
- ↑ شیرکش، «بررسی آسیبهای اجتماعی و امنیتی پدیدهٔ قمهزنی»، ص62-63.
- ↑ «قمهزنی»، ویکیفقه.
- ↑ «قمهزنی پیشینۀ تاریخی در کرمان ندارد»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
- ↑ امین، عزاداریهای نامشروع، 1371ش، ص12-16.
- ↑ ربانی و دیگران، «رهیافتی فرهنگی بر پدیدهٔ قمهزنی شهروندان خمینیشهر»، 1389ش، ص73
- ↑ ربانی و دیگران، «رهیافتی فرهنگی بر پدیدهٔ قمهزنی شهروندان خمینیشهر»، 1389ش، ص76.
- ↑ ربانی و دیگران، «رهیافتی فرهنگی بر پدیدهٔ قمهزنی شهروندان خمینیشهر»، 1389ش، ص75.
- ↑ آمویی و چقازردی، «آسیبشناسی پدیدهٔ قمهزنی از ابعاد مختلف اجتماعی و امنیتی»، 1395ش، ص121.
- ↑ قانع و بیاتی، «قمهزنی؛ عزاداری یا خرافه؟»، 1394ش، ص190-194.
- ↑ شیرکش، «بررسی آسیبهای اجتماعی و امنیتی پدیدهٔ قمهزنی»، ص57.
- ↑ شیرکش، «بررسی آسیبهای اجتماعی و امنیتی پدیدهٔ قمهزنی»، ص65.
- ↑ ربانی و دیگران، «رهیافتی فرهنگی بر پدیدهٔ قمهزنی شهروندان خمینیشهر»، 1389ش، ص74.
- ↑ آمویی و چقازردی، «آسیبشناسی پدیدهٔ قمهزنی از ابعاد مختلف اجتماعی و امنیتی»، 1395ش، ص117.
- ↑ آمویی و چقازردی، «آسیبشناسی پدیدهٔ قمهزنی از ابعاد مختلف اجتماعی و امنیتی»، 1395ش، ص124.
- ↑ آمویی و چقازردی، «آسیبشناسی پدیدهٔ قمهزنی از ابعاد مختلف اجتماعی و امنیتی»، 1395ش، ص125.
- ↑ آمویی و چقازردی، «آسیبشناسی پدیدهٔ قمهزنی از ابعاد مختلف اجتماعی و امنیتی»، 1395ش، ص129.
- ↑ شیرکش، «بررسی آسیبهای اجتماعی و امنیتی پدیدهٔ قمهزنی»، ص64.
- ↑ قانع و بیاتی، «قمهزنی؛ عزاداری یا خرافه؟»، 1394ش، ص201-210.
- ↑ شیرکش، «بررسی آسیبهای اجتماعی و امنیتی پدیدهٔ قمهزنی»، ص64.
- ↑ قانع و بیاتی، «قمهزنی؛ عزاداری یا خرافه؟»، 1394ش، ص201-210.
- ↑ شیرکش، «بررسی آسیبهای اجتماعی و امنیتی پدیدهٔ قمهزنی»، ص64.
- ↑ قانع و بیاتی، «قمهزنی؛ عزاداری یا خرافه؟»، 1394ش، ص201-210.
- ↑ «قمهزنی»، ویکیشیعه.
- ↑ قانع و بیاتی، «قمهزنی؛ عزاداری یا خرافه؟»، 1394ش، ص211-212.
- ↑ قانع و بیاتی، «قمهزنی؛ عزاداری یا خرافه؟»، 1394ش، ص212-213.
- ↑ «نذر خون جایگزین قمهزنی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- آمویی، محمدرضا و چقازردی، احسان، «آسیبشناسی پدیدهٔ قمهزنی از ابعاد مختلف اجتماعی و امنیتی»، کنفرانس ملی دانش و فناوری روانشناسی، علوم تربیتی و جامع روانشناسی ایران، ۱۳۹۵ش.
- امین، محسن، عزاداریهای نامشروع، ترجمهٔ جلال آلاحمد، بوشهر، شروه، چاپ دوم، ۱۳۷۱ش.
- ربانی و دیگران، «رهیافتی فرهنگی بر پدیدهٔ قمهزنی شهروندان خمینیشهر»، فصلنامهٔ تحقیقات فرهنگی، دورهٔ سوم، شمارهٔ ۳، ۱۳۸۹ش.
- شیرکُش، هیثم، «بررسی آسیبهای اجتماعی و امنیتی پدیدهٔ قمهزنی»، مجموعه مقالات همایش اوج شعائر اسلامی و امنیت.
- قانع، احمدعلی و فتحالله بیاتی، محمدرضا، «قمهزنی؛ عزاداری یا خرافه؟»، مطالعات فرهنگ و ارتباطات، سال شانزدهم، شمارهٔ ۲۹، ۱۳۹۴ش.
- «قمهزنی»، ویکیشیعه، تاریخ بازدید: ۱۱ مهر ۱۴۰۱ش.
- «قمهزنی»، ویکیفقه، تاریخ بازدید: ۱۱ مهر ۱۴۰۱ش.
- «قمهزنی پیشینهٔ تاریخی در کرمان ندارد»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مرداد ۱۴۰۰ش.
- مسائلی، مهدی، قمهزنی؛ سنت یا بدعت، اصفهان، گلبن، چاپ ششم، ۱۳۸۶ش.
- «نذر خون جایگزین قمهزنی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۹۵ش.
| گردشگری |
| ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| طبیعت |
| ||||||||||
| شهرها | |||||||||||
| استانها | |||||||||||
| تاریخ |
| ||||||||||
| سیاست | |||||||||||
| جامعه و فرهنگ |
| ||||||||||
| هنر | |||||||||||
| خوارکیها | |||||||||||
| تاریخ اسلام | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| جهان اسلام | |||||||||
| اصطلاحات اسلامی | |||||||||
| مذاهب اسلامی | |||||||||
| اصول دین | |||||||||
| مناسک و باورهای اسلامی | |||||||||
| کتابها اسلامی | |||||||||
| مشاهیر |
| ||||||||
| سازمانهای اسلامی | |||||||||
| آموزش در اسلام | |||||||||
| زنان در اسلام | |||||||||
| گناهان در اسلام | |||||||||
| اماکن اسلامی | |||||||||
| اقتصاد اسلامی | |||||||||
| موارد مرتبط | |||||||||