پیشنویس:حسن خلق در خانواده
حسن خلق در خانواده، خوشرویی و خوشرفتاری اعضای خانواده با یکدیگر.
حسن خلق، به معنای خوشرویی و رفتار پسندیده، از ارکان اخلاق اسلامی است که نقشی بنیادین در تحکیم خانواده و کلید بهبود روابط اجتماعی محسوب میشود. این مقاله با تبیین مصادیق عینی آن در منابع دینی، مانند نرمخویی و مهار خشم، به بررسی آثار و برکات دنیوی و اخروی آن بهویژه در زندگی مشترک میپردازد. در نهایت، این نوشتار نشان میدهد که چگونه این فضیلت از طریق سه مؤلفهٔ نظری «وسعت»، «سهولت» و «زینت»، به توسعه، تعمیق و آرامش در تعاملات انسانی میانجامد.
مفهومشناسی حسن خلق
[ویرایش | ویرایش مبدأ]حُسن خُلق، بهمعنای خوشرویی، خوشرفتاری، حسن معاشرت و رفتار پسندیده با دیگران،[۱] در فرهنگ اسلامی، نمادی از رحمت الهی دانسته میشود. قرآن، حضرت محمد را الگوی برتر حسنخلق[۲] معرفی کرده و نرمخویی و مهربانی را عامل جذب مردم به او دانسته است.[۳] امام صادق، حسنخلق را یکی از محبوبترین عملهای مؤمن[۴] و از نشانههای ایمان کامل معرفی کرده است.[۵]
حسنخلق از جمله مفاهیمی است که در حوزهٔ روابط میان افراد معنا پیدا میکند و نقش مهمی در تحکیم خانواده و رضایت زناشویی دارد.[۶] چگونگی شکلگیری و استمرار یک زندگی سالم، بر پایهٔ رفتار متقابل زن و شوهر استوار است. اگر زن و شوهر رفتار خوب و مطلوبی با یکدیگر داشته باشند، از همان ابتدای زندگی خانوادهای سالم شکل میگیرد و تا زمانی که این رویه ادامه یابد، خانواده نیز به سبک و سیاق پسندیده استمرار خواهد یافت. پژوهشگران معتقدند، اخلاق خوب و خوشرفتاری، هم در پیریزی و هم در استمرار درست خانواده و زندگی مشترک نقش بهسزایی دارد.[۷]
مصادیق حسنخلق در خانواده در منابع دینی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از مسائل مهم در موضوع حسن خلق، شناخت مصادیق و موارد عینی و مشخص این فضیلت اخلاقی برای انجام عمل است. بر اساس منابع دینی، انسان برای شکلگیری یک ارتباط مثبت و خوب در معاشرتها و روابط اجتماعی، نیازمند شناخت مصادیق و موارد عینی حسنخلق است.[۸] در منابع دینی به موارد زیر اشاره شده است:
- الفتگیری و الفتپذیری؛ ارتباط، بدون الفتگیری و مهرورزی به دیگران، ارتباطی خشک و آزار دهنده است.[۹]
- نرمخویی و انعطافپذیری؛ همانطور که دو جسم سخت نمیتوانند بهراحتی در کنار هم قرار گیرند، دو انسان با اخلاق خشن و خشک نیز نمیتوانند با آرامش در کنار هم زندگی کنند.[۱۰]
- خوشگویی؛ سخن دلنواز، سخنی است که از نظر عاطفی، محبتآمیز باشد، نه نفرتانگیز و از نظر شخصیتی، پیامآور تکریم و حرمت باشد، نه توهین و تحقیر.[۱۱]
- خوشرویی؛ این فضیلت اخلاقی بر لطافت و زیبایی ارتباط بین افراد مؤثر است.[۱۲]
- شوخطبعی؛ خشک بودن و اَخم داشتن در روابط بین دو فرد موجب کسلکننده بودن روابط و برانگیخته شدن عواطف منفی میشود.[۱۳]
- خرسند شدن در خوشایندها و ناخرسند شدن در ناخوشایندها؛ این اصل موجب کم شدن فشارهای روانی در محیط خانواده و اجتماع میشود.[۱۴]
- مهار خشم؛ با مهار خشم در تضادها و اختلافها، آسیبهای اجتماعی، برانگیخته شدن عواطف منفی و کدورتها جای خود را به صمیمیت و حفظ کیان خانواده و حفظ روابط اجتماعی میدهد.[۱۵]
اهمیت حسن خلق در خانواده با همسر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
استحکام و دوام جامعهٔ انسانی وابسته به استحکام و دوام خانواده بهعنوان اصلیترین و اساسیترین پایهٔ جامعهٔ انسانی است. استحکام خانواده و موفقیت و رستگاری افراد خانواده در گرو خوشاخلاقی و رفتار پسندیدهای است که در میان زن و شوهر و بقیهٔ اعضاء خانواده حاکم است.[۱۶]
رسول خدا خوشخلقی با خانواده را بهترین نوع ایمان دانسته و کسانی را که چنین ویژگی و رفتاری داشته باشند، همنشین خود در قیامت معرفی کرده است.[۱۷] او همچنین زنان را به ادب و تواضع کامل در برابر شوهر، سفارش کرده است.[۱۸]
آثار و برکات حسن خلق در خانواده با همسر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آثار و برکات حسن خلق با همسر نهتنها در زندگی کنونی آنها بروز پیدا میکند؛ بلکه این آثار در نسلهای بعدی مانند پدران، مادران، فرزندان، دوستان، استادان، شاگردان و همکاران و بهطور کلی در همهٔ جامعهٔ انسانی خود را نشان خواهد داد.[۱۹]
بر اساس منابع دینی برخی از آثار دنیوی و اخروی خوشخلقی با همسر عبارتاند از:
- آثار دنیوی؛ بر اساس آموزههای دینی آثار و برکاتی که حسنخلق برای همهٔ اعضاء خانواده در پی خواهد داشت عبارتاند از زندگی شیرین، دلبستگی به زندگی زناشویی، استحکام و استمرار زندگی، انس و الفت، نجات از فاصلهها و جدایی، سلامت جسمی و روحی، تربیت فرزندان صالح، افزایش رزق و روزی، عمر طولانی.[۲۰]
- آثار اُخروی؛ در آموزههای دینی آثار و برکاتی چون نجات از فشار قبر[۲۱] و بهرهمندی از پاداش اخروی در بهشت[۲۲] برای خوشخلقی با همسر ذکر شده است.
شیوههای حسن خلق با همسر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]دینپژوهان بر اساس آموزههای دینی، معیارهایی را برای تشخیص خوشرفتاری زن و شوهر ذکر کردهاند. ازجمله:
- داشتن رفتار مؤدبانه با همسر؛[۲۳]
- محدود کردن انتظارات خود؛[۲۴]
- نافرمانی نکردن و خشمگین نکردن همسر؛[۲۵]
- صدا زدن همسر با احترام؛[۲۶]
- عذر خواهی کردن از همسر بعد از مرتکب خطا شدن و پذیرفتن عذر او؛[۲۷]
- بردبار بودن در برابر بدخلقیهای همسر؛[۲۸]
- داشتن روحیهٔ ایثار در قبال همسر؛[۲۹]
- تشکر و قدردانی از همسر؛[۳۰]
- باوفا و خوش قول بودن؛[۳۱]
- تمکین همسر هنگام نیاز؛[۳۲]
- مدارا کردن با همسر.[۳۳]
آثار رفق و مدارا در خانواده
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از جمله پیامدهای رفق و مدارا در زندگی مشترک بر اساس منابع دینی، عبارتاند از:
- احساس امنیت؛
- خوشبختی و سعادت؛
- آسان شدن امور زندگی؛
- پرهیز از کینهها و عداوت؛
- رسیدن به خواستهها؛
- تداوم محبت و دوستی؛
- کاهش درگیریها و مخالفتها؛
- تحکیم روابط و دلبستگی بین اعضاء خانواده، بویژه همسران؛
- احساس آرامش و اطمینان خاطر.[۳۴]
حدود و ضوابط مدارا در زندگی مشترک
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مدارا و مراعات حال همسر، علاوه بر آثار و برکاتی که دارد، دارای حدود و ضوابطی است. هدف از مدارا کردن با همسر، موفقیت هر چه بیشتر مدیریت زندگی و گرمتر شدن محیط خانواده و ارتباط زناشویی است. روانشناسان و صاحب نظران تعلیم و تربیت معتقدند، هر چه مانع رسیدن به این هدف شود و مخل آن باشد، مردود است.[۳۵] از جمله:
- فراهم شدن زمینه برای سوءاستفاده همسر از فرصتها؛
- ضایع شدن حقوق دیگران؛
- توجیه کردن کارهای نادرست و نابهجا.[۳۶]
تأثیر حسنخلق بر بهبود روابط اجتماعی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]یکی از مسائل مهم در علوم انسانی بهویژه روانشناسی، چگونگی تأثیر حسنخلق بر بهبود روابط اجتماعی است. بر اساس منابع اسلامی، پایهٔ نظری حسنخلق دارای سه مؤلفهٔ اساسی وسعت،[۳۷] سهولت[۳۸] و زینت[۳۹] است.[۴۰]
حسنخلق به سبب دارا بودن این سه مؤلفه، موجب رسیدن مهر و لطف انسان به دیگران و آسان شدن روابط بین افراد و زینت اجتماعی آنها میشود. این سه مؤلفه با فراهم کردن آسایش، آرامش، لذت، سرور و امنیت در روابط اجتماعی، موجب توسعه، تعمیق و تحکیم روابط اجتماعی میشوند.[۴۱]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، [بیتا]، ج71، ص389.
- ↑ سورهٔ قلم، آیه 4.
- ↑ سورهٔ آلعمران، آیه 159.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص258.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص257.
- ↑ خطیب، مهارتهای زندگی، 1396ش، ص257.
- ↑ طوسی، سیرهٔ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهلبیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، 1391ش، ص361.
- ↑ . پسندیده، عباس، «چیستی «حسنخلق» و چگونگی تأثیر آن بر روابط اجتماعی»، وبسایت علوم حدیث.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج15، ص173.
- ↑ سورهٔ آلعمران، آیه 159.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج3، ص480.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه قرآن و حدیث، 1391ش، ج13، ص320.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج4، ص746.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ق، ج3، ص480.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ق، ج3، ص481.
- ↑ طوسی، سیرهٔ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهلبیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، 1391ش، ص361.
- ↑ محمدی ریشهری، تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث، 1389ش، ص204.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج5، ص96.
- ↑ طوسی، سیرهٔ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهلبیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، 1391ش، ص368.
- ↑ طوسی، سیرهٔ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهلبیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، 1391ش، ص369- 376.
- ↑ طوسی، الأمالی، 1411ق، ص427.
- ↑ سورهٔ فرقان، آیه 1.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج1، ص112.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه قرآن و حدیث، 1391ش، ج8، ص376.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه قرآن و حدیث، 1391ش، ج3، ص410.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج11، ص371.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج13، ص168.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج6، ص144.
- ↑ محمدی ریشهری، تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث، 1389ش، ص180.
- ↑ طوسی، سیرهٔ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهلبیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، 1391ش، ص434.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، 1412ق، ج21، ص343.
- ↑ سورهٔ مؤمنون، آیات 1-7.
- ↑ . محمدی ریشهری، تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث، 1389ش، ص444.
- ↑ طوسی، سیرهٔ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهلبیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، 1391ش، ص412.
- ↑ طوسی، سیرهٔ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهلبیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، 1391ش، ص420.
- ↑ طوسی، سیرهٔ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهلبیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، 1391ش، ص420.
- ↑ . کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص266.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص255.
- ↑ طبرسی، مشکاة الأنوار، [بیتا]، ص422.
- ↑ پسندیده، عباس، «چیستی «حسنخلق» و چگونگی تأثیر آن بر روابط اجتماعی»، وبسایت علوم حدیث.
- ↑ پسندیده، عباس، «چیستی «حسنخلق» و چگونگی تأثیر آن بر روابط اجتماعی»، وبسایت علوم حدیث.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- پسندیده، عباس، «چیستی حسنخلق و چگونگی تأثیر آن بر روابط اجتماعی»، وبسایت علوم حدیث، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۲ق.
- خطیب، مهدی، مهارتهای زندگی، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۶ش.
- طبرسی، أبوالفضل علی، مشکاة الأنوار، [بیجا]، [بینا]، [بیتا].
- طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دار الثقافة، ۱۴۱۱ق.
- طوسی، اسدالله، سیرهٔ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهلبیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، [بیجا]، الإسلامیه، [بیتا].
- محمدی ریشهری، محمد، دانشنامه قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، چاپ دوم، ۱۳۹۱ش.
- محمدی ریشهری، محمد، میزان الحکمة، قم، دارالحدیث، چاپ یازدهم، ۱۳۸۹ش.
- محمدی ریشهری، محمد، تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، چاپ دوم، ۱۳۸۹ش.