پیش‌نویس:جنگل فندقلو

جنگل فندقلو

جنگل فندقلو؛ از زیباترین جنگل‌های ایران در استان اردبیل.

جنگل فندقلو یکی از معروف‌ترین و زیباترین جنگل‌های شمال‌غرب ایران است که در استان اردبیل و نزدیک شهر نمین قرار دارد و با دشت‌های بابونه و مناظر بکرش زبانزد است. این جنگل، ذخیره‌گاه زیست‌کره و از بقایای جنگل‌های هیرکانی در ایران و از کهن‌ترین جنگل‌های کرهٔ زمین است.

معرفی جنگل فندقلو

موقعیت جغرافیایی

جنگل فندقلو، با وسعتی حدود ۱۶ هزار هکتار، در ۳۰ کیلومتری شهرستان اردبیل و در ۱۰ کیلومتری جنوب شهر نَمین قرار گرفته است. این جنگل، از غرب به روستای آبی بیگلو، ننه کران، کریم کندی، مهدی پستی و دگرماندرق، از شرق به گردنهٔ حیران، از شمال به جادهٔ قدیمی اردبیل-آستارا، روستای آرپا تپه (آرپاتاپا)، روستای خانقاه علیا و سفلی و از جنوب نیز به کوه خان بلاغی و روستاهای نیارق منتهی می‌شود. این جنگل، از نظر کارشناسان، شروع جنگل‌های هیرکانی در ایران است.

نام‌گذاری

دلیل نام‌گذاری این منطقه به «فندقلو» را حضور پرتعداد درختان فندق در این خطه می‌دانند. این جنگل در گویش محلی به «مِشه» به‌معنای جنگل معروف است. برخی نیز آن را «فیندیقلی» می‌خوانند که همان تلفظ ترکی فندقلو است.

ارزش اکولوژیکی

قدمت جنگل فندقلو به حدود ۴۰ میلیون سال می‌رسد و به‌عنوان نمونه‌ای برجسته از فرایندهای زیست‌محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است و بزرگ‌ترین ذخیره‌گاه فندق در کشور نیز شمرده می‌شود. این جنگل به‌دلیل تنوع زیستی، اکوسیستم بکر و طبیعت منحصربه‌فرد یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری در ایران به‌ویژه طبیعت‌گردی است. تخریب بی‌رویهٔ جنگل‌های فندقلو برای بهره‌برداری از معادن، ویلاسازی غیرمجاز و استفادهٔ نادرست از منابع آبی زیرزمینی از جمله خطراتی است که این جنگل کهن، در سال‌های اخیر با آن مواجه بوده است.

آب‌وهوا

آب‌وهوای جنگل فندقلو از بقیهٔ جنگل‌های شمال ایران در استان گیلان و مازندران، متمایز است. جنگل فندقلو، در ارتفاع ۱۸۵۰ متری از سطح دریا قرار گرفته و در منطقه‌ای بین اردبیل با آب‌وهوای خشک و سرد و گیلان با آب‌وهوای گرم و مرطوب واقع شده است و به همین دلیل در اغلب روزها، این منطقه مه‌آلود است. مه صبحگاهی تقریباً در تمام فصول سال مخصوصاً در فصل بهار و تابستان دیده می‌شود. این مه حاصل برخورد هوای مرطوب دریای خزر با توده هوای سرد کوهستان سبلان است. بهترین زمان بازدید از جنگل فندقلو، فصل بهار، اواخر اردیبهشت تا اوایل تابستان است؛ زیرا در این مدت، دشت‌های وسیع پر از گل بابونه و لالهٔ داغدار می‌شوند.

پوشش جانوری و گیاهی

پوشش جانوری جنگل فندقلو

گوزن‌های وحشی در جنگل فندقلو

پوشش جانوری جنگل فندقلو بسیار متنوع بوده و شامل پستانداران، پرندگان، خزندگان و گونه‌های نادر ایران می‌شود. از جمله حیوانات در این جنگل می‌توان به مرال (گوزن‌های وحشی) اشاره کرد. در ۱۳۸۸ش، تعداد ۸ رأس مرال، از طرف ادارهٔ محیط زیست، در این جنگل رهاسازی شد تا تکثیر شوند. این تعداد در ۱۳۹۳ش، به ۲۱ رأس و تا سال ۱۴۰۴ش به ۳۰ رأس افزایش یافته است. به‌همین دلیل بخشی از جنگل فندقلو به‌عنوان منطقهٔ حفاظت‌شده و پناهگاه حیات وحش تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان اردبیل قرار گرفته است. علاوه بر مرال، حیواناتی دیگر همچون روباه، گرگ، خرس قهوه‌ای، سمور و نیز پرندگانی همچون کبک، عقاب طلایی، چکاوک و کلاغ ابلق در این منطقه وجود دارند.

پوشش گیاهی جنگل فندقلو

پوشش گیاهی جنگل فندقلو بسیار متنوع و غنی است و شامل گونه‌هایی از درختان جنگلی، گیاهان علفی و دارویی است. بر اساس برآوردهای صورت‌گرفته، حدود یک‌چهارم از مساحت جنگل فندقلو را جنگل و باقی آن را مراتع تشکیل داده است. در جنگل فندقلو، درختان میوه همچون فندق، سیب وحشی، گوجه سبز، ازگیل، به، تمشک و توت فرنگی رویش دارد.

همچنین در این منطقه، یکی از زیباترین و نادرترین گل‌های دنیا، به‌نام سوسن چلچراغ می‌روید. بابونه نیز از گیاهان متعارف در این جنگل محسوب می‌شود. از دیگر گیاهان علفی و درمانی در فندقلو می‌توان به گل‌گاوزبان، بومادران، آویشن، نسترن، خاس و بنفشهٔ وحشی اشاره کرد.

جاذبه‌های گردشگری اطراف جنگل فندقلو

دشت گل بانونه اطراف جنگل فندقلو؛ اواخر اردیبهشت

منطقهٔ جنگلی فندقلو در استان اردبیل علاوه بر طبیعت منحصر به فرد، دارای جاذبه‌های گردشگری متنوع و شاخصی در اطراف خود است که برای گردشگران جذابیت زیادی دارند؛ ازجمله:

• دشت گل‌های بابونه: در ماه‌های خرداد و تیر، دشتی وسیع از گل‌های بابونه منطقه را سفیدپوش می‌کند. همزمان با رویش بابونه‌ها، جشنواره گل‌های بابونه در نمین برگزار می‌شود. این دشت، همچنین، یکی از مناطق بکر و ذخیره‌گاه طبیعی گیاهان دارویی است.
• آبگرم مشه‌سویی: چشمهٔ آبگرم گوگردی که خواص درمانی دارد و در فاصلهٔ حدود ۸ کیلومتری جنگل قرار دارد.
• تله‌کابین حیران: یکی از طولانی‌ترین و استانداردترین خطوط تله‌کابین ایران که از گردنهٔ حیران عبور کرده و چشم‌اندازی کم‌نظیر از جنگل و مراتع ارائه می‌دهد.
• پیست اسکی روی چمن فندقلو: واقع در ارتفاعات منطقه که در فصل بهار و تابستان قابل استفاده است و یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تفریحی فندقلو به‌شمار می‌رود.
• دریاچه سوها: یکی از زیباترین دریاچه‌های طبیعی شمال‌غرب ایران که در نزدیکی جنگل قرار دارد و مسیر طبیعت‌گردی جذابی برای علاقه‌مندان به پیاده‌روی و کمپینگ دارد.
• زیپ‌لاین، سورتمه و پیست کارتینگ: امکانات تفریحی مدرن واقع در مجموعهٔ حیران نزدیک به جنگل فندقلو که برای خانواده‌ها و جوانان مناسب هستند.
• چشمه آبگرم علی داشی: چشمه‌ای کوهستانی با آبگرم در نزدیکی کوه علی داشی.
• مرکز نگهداری مارال‌ها: محل تکثیر و دیدار از گونهٔ مارال (گوزن قرمز).
• مراتع و ییلاقات عشایری باغرو و چاداغی: در اطراف جنگل قابل بازدید و مناسب برای علاقه‌مندان به زندگی عشایری و فرهنگ محلی است.

مسیر دسترسی به جنگل فندقلو

مسیرهای مختلفی به این جنگل راه دارند که از آن جمله می‌توان به مسیر گردنهٔ حیران و مسیر شهر اردبیل اشاره کرد. برای رفتن به جنگل فندقلو، از مسیر گردنهٔ حیران، کافی است در جادهٔ آستارا به‌سمت اردبیل، ۲۰۰ متر پیش از تونل حیران، به یک فرعی در سمت راست جاده وارد شد. این جادهٔ فرعی از بالای تونل رد شده و بعد از مسافتی یک کیلومتری به دو راهی می‌رسد که راه سمت چپ به جنگل فندقلو منتهی می‌شود.

همچنین، کوتاه‌ترین مسیر برای رسیدن به فندقلو از تهران، مسیر تهران- سرچم است. برای طی کردن این مسیر ۸ ساعته، باید از بزرگراه کرج- قزوین شروع و پس از عبور از شهرهای کرج، قزوین، زنجان و اردبیل به‌سمت نمین حرکت کرده و به جنگل فندقلو رسید.

ساکنان منطقه جنگل فندقلو

ساکنان منطقهٔ جنگل فندقلو عمدتاً از اقوام آذری (ترک‌های شمال‌غرب ایران) هستند که در روستاهای اطراف این جنگل، مخصوصاً نمین و روستاهای خانقاه علیا و سفلی، آرپا تپه، ننه کران و کریم کندی سکونت دارند. این مردم به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند و بخش مهمی از فرهنگ و اقتصاد آن‌ها وابسته به کشاورزی، باغداری به‌ویژه تولید فندق، دامپروری و صنایع دستی نظیر گلیم و جاجیم‌بافی است. در جشنواره‌های منطقه، هنرمندان بومی با تولید ورنی، جاجیم و دیگر صنایع دستی هویت فرهنگی خود را عرضه می‌کنند. همچنین در مراتع فندقلو، ییلاقات عشایری باغرو و چاداغی محل حضور گروه‌هایی از عشایر فصلی هست که در تابستان‌ها برای دامداری و بهره‌برداری از مراتع به آنجا کوچ می‌کنند. اغلب ساکنان این منطقه به مهمان‌نوازی معروف هستند.

تأثیر جنگل فندقلو بر زندگی مردم منطقه

نمایشگاه صنایع دستی استان اردبیل

جنگل فندقلو تأثیر عمده‌ای بر فرهنگ و اقتصاد منطقهٔ خود در استان اردبیل دارد و نقش پررنگی در هویت و معیشت جوامع محلی ایفا می‌کند. این جنگل با ایجاد درآمد از محصولات جنگلی و گردشگری، رونق صنایع دستی محلی و زنده نگاه‌داشتن آیین‌ها و مراسم بومی، یکی از ستون‌های اساسی فرهنگ و اقتصاد منطقهٔ نمین و اردبیل به‌شمار می‌آید.

فندقلو به عنوان بخشی از هویت فرهنگی منطقه، با نامی برگرفته از طبیعت فندق‌دارش، در آیین‌ها و سنت‌های محلی تجلی یافته است. جشنواره‌های سالانه‌ای مانند جشن بابونه، با نمایش صنایع دستی اصیل مانند گلیم، جاجیم و ورنی، موسیقی و خوراکی‌های محلی، نقش بسزایی در زنده‌نگاه داشتن فرهنگ، تقویت مشارکت اجتماعی و انتقال میراث فرهنگی به نسل‌های آینده ایفا می‌کنند.

فندق به عنوان مهم‌ترین محصول جنگل‌های فندقلو، منبع درآمد اصلی بسیاری از خانوارهای روستایی است و به‌طور متوسط حدود ۲۰ درصد از کل درآمد آنان را تشکیل می‌دهد. علاوه بر فندق، محصولاتی مانند بابونه، عسل و گیاهان دارویی نیز سهم مهمی در اقتصاد محلی دارند. از سوی دیگر، توسعه گردشگری طبیعت‌محور و برگزاری جشنواره‌های فصلی، به رونق بازارچه‌های محلی، فروش صنایع دستی و ایجاد فرصت‌های درآمدزایی برای زنان و جوانان منطقه منجر شده است.

تصویرپردازی از جنگل فندقلو

جنگل فندقلو، به‌دلیل قدمت و وسعت بسیار خود، همواره مورد توجه مستندسازان بوده است. افراد بسیاری در ایران، به ساخت مستندهایی دربارهٔ این جنگل زیبا پرداخته‌اند که از آن جمله می‌توان به «ویلکیج» در رابطه با چهارفصل فندقلو و مستند «مین دن بیر» دربارهٔ مواجهه با عواملی همچون حضور دام، قطع درختان و تبدیل اراضی به کشتزار در جنگل فندقلو اشاره کرد.

منابع

*آذرنیوش، زهرا، «جنگل فندقلو کجاست؟»، وب‌سایت ایران بوم‌گردی، تاریخ درج مطلب: ۳۱ تیر ۱۳۹۵ش.

• «اردبیل»، وب‌سایت لحظه آخر، تاریخ بازدید: ۱۴ آبان ۱۴۰۴ش.
• «از تخریب جنگل‌های فندقلو برای استفادهٔ معادن جلوگیری شود»، خبرگزاری فارس، تاریخ بارگذاری: ۲۷ آذر ۱۴۰۰ش.
• «بهترین زمان سفر به جنگل فندقلو»، وب‌سایت مجله آب‌وهوا، تاریخ بازدید: ۷ آبان ۱۴۰۴ش.
• «جاذبه‌های گردشگری اردبیل» از جنگل فندقلو تا دریاچهٔ شورابیل، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بارگذاری: ۱۰ اسفند ۱۳۹۳ش.
• «جاهای دیدنی نزدیک جنگل فندقلو اردبیل»، وب‌سایت باشگاه گردشگری آفتاب، تاریخ بازدید: ۱۴ آبان ۱۴۰۴ش.
• «جشنواره ملی گل‌های بابونه در اردبیل برگزار می‌شود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بارگذاری: ۱۶ خرداد ۱۳۹۸ش.
• «جنگل فندقلو»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۱۰ مهر ۱۴۰۱ش.
• «جنگل فندقلو کجاست؟ قدمت، تفریحات، جاهای دیدنی، زمان سفر»، وب‌سایت املاک اردبیل، تاریخ درج مطلب: ۲۶ تیر ۱۴۰۳ش.
• «جنگل فندقلو؛ نگین سرسبز اردبیل زیر سایه مه و فندق»، وب‌سایت آوش، تاریخ درج مطلب: ۱۵ خرداد ۱۴۰۴ش.
• «جنگل‌های فندقلو میراثی از هیرکانی»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ بارگذاری: ۱۲ اسفند ۱۳۹۳ش.
• «جنگل‌های هیرکانی»، وب‌سایت کمیسیون ملی یونسکو-ایران، تاریخ بازدید: ۲۰ آبان ۱۴۰۴ش.
• رستمی‌کیا، یونس و شریفی، جابر، «فندقلو، بزرگ‌ترین ذخیره‌گاه جنگلی فندق ایران را دریابید»، نشریه طبیعت ایران، دوره ۳، شماره ۶، ۱۳۹۷ش.
• سرباز، الهه، «جنگل فندقلو اردبیل، دیار دشت‌های بابونه و لاله‌های داغدار»، وب‌سایت علی بابا، تاریخ بازدید: ۱۰ مهر ۱۴۰۱ش.
• شادمهر، علی، «جنگل فندقلو کجاست؟ آشنایی با جاذبه‌ها و مسیر دسترسی به فندقلو»، وب‌سایت اقامت۲۴، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مهر ۱۴۰۰ش.
• «مارال‌ها در استان اردبیل جان دوباره می‌گیرند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بارگذاری: ۱۲ اسفند ۱۳۹۳ش.
• «مستندی از سرنوشت جنگل‌های فندقلو»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ بارگذاری: ۱۳ اسفند ۱۳۹۳ش.
• «مین دن بیر»، وب‌سایت شبکهٔ مستند، تاریخ بازدید: ۱۰ مهر ۱۴۰۱ش.