پیش‌نویس:جنگل فندقلو

جنگل فندقلو

جنگل فندقلو؛ از زیباترین جنگل‌های ایران در استان اردبیل.

جنگل فندقلو یکی از معروف‌ترین و زیباترین جنگل‌های شمال‌غرب ایران است که در استان اردبیل و نزدیک نمین قرار دارد و با دشت‌های بابونه و مناظر بکرش زبانزد است. این جنگل، ذخیره‌گاه زیست‌کره و از بقایای جنگل‌های هیرکانی در ایران و از کهن‌ترین جنگل‌های کرۀ زمین است.

معرفی جنگل فندقلو

موقعیت جغرافیایی

جنگل فندقلو، با وسعتی در حدود ۱۶ هزار هکتار، در ۳۰ کیلومتری شهرستان اردبیل و در ۱۰ کیلومتری جنوب شهر نَمین قرار گرفته است. این جنگل، از غرب به روستای آبی بیگلو، ننه کران، کریم کندی، مهدی پستی و دگرماندرق، از شرق به گردنهٔ حیران، از شمال به جادۀ قدیمی اردبیل-آستارا، روستای آرپا تپه (آرپاتاپا)، روستای خانقاه علیا و سفلی و از جنوب نیز به کوه خان بلاغی و روستاهای نیارق منتهی می‌شود. این جنگل، از نظر کارشناسان، شروع جنگل‌های هیرکانی در ایران است.

علت نامگذاری

دلیل نام‌گذاری این منطقه به «فندقلو» را حضور پرتعداد درختان فندق در این خطه می‌دانند. این جنگل در گویش محلی به «مِشه» به‌معنای جنگل معروف است. برخی نیز آن را «فیندیقلی» که همان تلفظ ترکی فندقلو است، می‌خوانند.

ارزش اکولوژیکی و تاریخی

قدمت جنگل فندقلو به حدود ۴۰ میلیون سال می‌رسد و بخشی از ذخیره‌گاه جهانی هیرکانی و میراث یونسکو است و بزرگ‌ترین ذخیره‌گاه فندق در کشور نیز شمرده می‌شود. این جنگل به‌دلیل تنوع زیستی، اکوسیستم بکر و طبیعت منحصربه‌فرد یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری، اکولوژیک و فرهنگی ایران است.

آب‌وهوا

آب‌و‌هوای جنگل فندقلو یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد و جذاب آن است و همین سبب شده این منطقه از بقیۀ جنگل‌های شمال ایران مانند گیلان و مازندران، متمایز باشد. جنگل فندقلو، در ارتفاع ۱۸۵۰ متری از سطح دریا قرار گرفته و در منطقه‌ای بین اردبیل با آب‌وهوای خشک و سرد و گیلان با آب‌وهوای گرم و مرطوب واقع شده است و به‌دلیل، این موقعیت خاص جغرافیایی اغلب روزها این منطقه مه‌آلود است. مه صبحگاهی تقریباً در تمام فصول سال دیده می‌شود، مخصوصاً در فصل بهار و تابستان و این مه حاصل برخورد هوای مرطوب دریای خزر با توده هوای سرد کوهستان سبلان است. بهترین زمان بازدید از جنگل فندقلو، فصل بهار، اواخر اردیبهشت تا اوایل تابستان است؛ زیرا در این مدت، دشت‌های وسیع پر از گل بابونه و لالۀ داغدار می‌شوند.

پوشش گیاهی و جانوری جنگل فندقلو

پوشش گیاهی

گل بانونه در اواخر اردیبهشت

پوشش گیاهی جنگل فندقلو بسیار متنوع و غنی است و شامل گونه‌هایی از درختان جنگلی، گیاهان علفی و دارویی است. بر اساس برآوردهای صورت‌گرفته، حدود یک‌چهارم از مساحت جنگل فندقلو را جنگل و باقی آن را مراتع تشکیل داده‌اند. در جنگل فندقلو، درختان میوه همچون فندق، سیب وحشی، گوجه سبز، ازگیل، به، تمشک و توت فرنگی رویش دارد.

همچنین در این منطقه، یکی از زیباترین و نادرترین گل‌های دنیا، به‌نام «سوسن چلچراغ» می‌روید. بابونه نیز از گیاهان متعارف در این جنگل محسوب می‌شود. از دیگر گیاهان علفی و درمانی در فندقلو می‌توان به گل‌گاوزبان، بومادران، آویشن، نسترن، خاس و بنفشهٔ وحشی اشاره کرد.

پوشش جانوری

گوزن‌های وحشی در جنگل فندقلو

پوشش جانوری جنگل فندقلو بسیار متنوع بوده و شامل پستانداران، پرندگان، خزندگان و گونه‌های نادر ایران می‌شود. از جمله حیوانات در این جنگل می‌توان به مرال (گوزن‌های وحشی) اشاره کرد. در ۱۳۸۸ش، تعداد ۸ رأس مرال، از طرف ادارهٔ محیط زیست، در این جنگل رهاسازی شد تا تکثیر شوند. این تعداد در ۱۳۹۳ش، به ۲۱ رأس و امروزه نیز به ۳۰ رأس افزایش یافته است. به‌همین دلیل بخشی از جنگل فندقلو به‌عنوان منطقۀ حفاظت‌شده و پناهگاه حیات وحش تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان اردبیل قرار گرفته است. علاوه بر مرال، حیواناتی دیگر همچون روباه، گرگ، خرس قهوه‌ای، سمور و نیز پرندگانی همچون کبک، عقاب طلایی، چکاوک و کلاغ ابلق در این منطقه وجود دارند.

خطرات طبیعی و انسانی در جنگل فندقلو

تخریب بی‌رویهٔ جنگل‌های فندقلو برای استفاده از معادن، ویلاسازی غیرمجاز و استفادهٔ نادرست از منابع آبی زیرزمینی از جمله خطراتی است که این جنگل کهن، در سال‌های اخیر با آن مواجه بوده است.

جاذبه‌های گردشگری اطراف منطقه جنگل فندقلو

منطقۀ جنگلی فندقلو در استان اردبیل علاوه بر طبیعت منحصر به فرد، دارای جاذبه‌های گردشگری متنوع و شاخصی در اطراف خود است که برای گردشگران جذابیت زیادی دارند.

جاذبه‌های شاخص اطراف جنگل فندقلو

• آبگرم مشه‌سویی: چشمۀ آبگرم گوگردی که خواص درمانی دارد و در فاصلۀ حدود ۸ کیلومتری جنگل قرار دارد.
• تله‌کابین حیران: یکی از طولانی‌ترین و استانداردترین خطوط تله‌کابین ایران که از گردنۀ حیران عبور کرده و چشم‌اندازی کم‌نظیر از جنگل و مراتع ارائه می‌دهد.
• پیست اسکی روی چمن فندقلو: واقع در ارتفاعات منطقه که در فصل بهار و تابستان قابل استفاده است و یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تفریحی فندقلو به‌شمار می‌رود.
• دشت گل‌های بابونه: در فصل خرداد و تیرماه، دشتی وسیع از گل‌های بابونه منطقه را سفیدپوش می‌کند و جشنواره‌ای همزمان با رویش بابونه‌ها با نام «جشنواره ملی گل‌های بابونه» برگزار می‌شود. این دشت، همچنین، یکی از مناطق بکر و ذخیره‌گاه طبیعی گیاهان دارویی است.
• دریاچه سوها: یکی از زیباترین دریاچه‌های طبیعی شمال‌غرب ایران که در نزدیکی جنگل قرار دارد و مسیر طبیعت‌گردی جذابی برای علاقه‌مندان به پیاده‌روی و کمپینگ دارد.
• زیپ‌لاین، سورتمه و پیست کارتینگ: امکانات تفریحی مدرن واقع در مجموعۀ حیران نزدیک به جنگل فندقلو که برای خانواده‌ها و جوانان مناسب هستند.
• چشمه آبگرم علی داشی: چشمه‌ای کوهستانی با آبگرم در نزدیکی کوه علی داشی که بازدید از آن برای گردشگران توصیه می‌شود.
• مرکز نگهداری مارال‌ها: محل تکثیر و دیدار از گونۀ مارال (گوزن قرمز).
• مراتع و ییلاقات عشایری باغرو و چاداغی: در اطراف جنگل قابل بازدید و مناسب برای علاقه‌مندان به زندگی عشایری و فرهنگ محلی.

این مجموعه از جاذبه‌ها و امکانات رفاهی مناسب این منطقه سبب شده تا منطقۀ فندقلو و اطراف آن به یکی از مهم‌ترین مقاصد طبیعت‌گردی و ماجراجویی در شمال‌غرب ایران تبدیل شود.

مسیر دسترسی به جنگل فندقلو

مسیرهای مختلفی به این جنگل راه دارند که از آن جمله می‌توان به مسیر گردنهٔ حیران و مسیر شهر اردبیل اشاره کرد. برای رفتن به جنگل فندقلو، از مسیر گردنهٔ حیران، کافی است در جادهٔ آستارا به‌سمت اردبیل، ۲۰۰ متر پیش از تونل حیران، به یک فرعی در سمت راست جاده وارد شد. این جادهٔ فرعی از بالای تونل رد شده و بعد از مسافتی یک کیلومتری به دو راهی می‌رسد که راه سمت چپ به جنگل فندقلو منتهی می‌شود.

همچنین، کوتاه‌ترین مسیر برای رسیدن به فندقلو از تهران، مسیر تهران- سرچم است. برای طی کردن این مسیر ۸ ساعته، باید از بزرگراه کرج- قزوین شروع و پس از عبور از شهرهای کرج، قزوین، زنجان و اردبیل به‌سمت نمین حرکت کرده و به جنگل فندقلو رسید.

ساکنان منطقه جنگل فندقلو

ساکنان منطقۀ جنگل فندقلو عمدتاً از اقوام آذری (ترک‌های شمال‌غرب ایران) هستند که در روستاهای اطراف این جنگل، مخصوصاً نمین و روستاهای خانقاه علیا و سفلی، آرپا تپه، ننه کران و کریم کندی سکونت دارند.

این مردم به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند و بخش مهمی از فرهنگ و اقتصاد آن‌ها وابسته به کشاورزی، باغداری به‌ویژه تولید فندق، دامپروری و صنایع دستی نظیر گلیم و جاجیم‌بافی است. در جشنواره‌های منطقه، هنرمندان بومی با تولید ورنی، جاجیم و دیگر صنایع دستی هویت فرهنگی خود را عرضه می‌کنند.

همچنین در مراتع فندقلو، ییلاقات عشایری باغرو و چاداغی محل حضور گروه‌هایی از عشایر فصلی نیز هست که در تابستان‌ها برای دامداری و بهره‌برداری از مراتع به آنجا کوچ می‌کنند. اغلب ساکنان این منطقه به مهمان‌نوازی معروف هستند.

تصویرپردازی از جنگل فندقلو

جنگل فندقلو، به‌دلیل قدمت و وسعت بسیار خود، همواره مورد توجه مستندسازان بوده است. افراد بسیاری در ایران، به ساخت مستندهایی دربارهٔ این جنگل زیبا پرداخته‌اند که از آن جمله می‌توان به «ویلکیج» در رابطه با چهارفصل فندقلو و مستند «مین دن بیر» دربارهٔ مواجهه با عواملی همچون حضور دام، قطع درختان و تبدیل اراضی به کشتزار در جنگل فندقلو اشاره کرد.

منابع

• «اردبیل»، وب‌سایت لحظه آخر، تاریخ بازدید: 14 آبان 1404ش.
• «از تخریب جنگل‌های فندقلو برای استفادهٔ معادن جلوگیری شود»، خبرگزاری فارس، تاریخ بارگذاری: ۲۷ آذر ۱۴۰۰ش.
• «بهترین زمان سفر به جنگل فندقلو»، وب‌سایت مجله آب‌وهوا، تاریخ بازدید: 7 آبان 1404ش.
• «جاذبه‌های گردشگری اردبیل» از جنگل فندقلو تا دریاچهٔ شورابیل، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بارگذاری: ۱۰ اسفند ۱۳۹۳ش.
• «جاهای دیدنی نزدیک جنگل فندقلو اردبیل»، وب‌سایت باشگاه گردشگری آفتاب، تاریخ بازدید: 14 آبان 1404ش.
• «جشنواره ملی گل‌های بابونه در اردبیل برگزار می‌شود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بارگذاری: ۱۶ خرداد ۱۳۹۸ش.
• «جنگل فندقلو»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۱۰ مهر ۱۴۰۱ش.
• «جنگل فندقلو کجاست؟ قدمت، تفریحات، جاهای دیدنی، زمان سفر»، وب‌سایت املاک اردبیل، تاریخ درج مطلب: 26 تیر 1403ش.
• «جنگل‌های فندقلو میراثی از هیرکانی»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ بارگذاری: ۱۲ اسفند ۱۳۹۳ش.
• رستمی‌کیا، یونس و شریفی، جابر، «فندقلو، بزرگترین ذخیره‌گاه جنگلی فندق ایران را دریابید»، نشریه طبیعت ایران، دوره 3، شماره 6، 1397ش.
• سرباز، الهه، «جنگل فندقلو اردبیل، دیار دشت‌های بابونه و لاله‌های داغدار»، وب‌سایت علی بابا، تاریخ بازدید: ۱۰ مهر ۱۴۰۱ش.
• شادمهر، علی، «جنگل فندقلو کجاست؟ آشنایی با جاذبه‌ها و مسیر دسترسی به فندقلو»، وب‌سایت اقامت24، تاریخ درج مطلب: 22 مهر 1400ش.
• «مارال‌ها در استان اردبیل جان دوباره می‌گیرند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بارگذاری: ۱۲ اسفند ۱۳۹۳ش.
• «مستندی از سرنوشت جنگل‌های فندقلو»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ بارگذاری: ۱۳ اسفند ۱۳۹۳ش.
• «مین دن بیر»، وب‌سایت شبکهٔ مستند، تاریخ بازدید: ۱۰ مهر ۱۴۰۱ش.