پیش‌نویس:شهدای دانایی

شهدای دانایی

شهدای دانایی؛ دانش‌آموزان که در حملات تروریستی به مراکز آموزشی منطقۀ هزاره‌نشین غرب کابل جان خود را از دست دادند.

حملات تروریستی گروه‌های تندرو و تکفیری به مراکز آموزشی مناطق هزاره‌نشین غرب کابل، از جمله مکتب سیدالشهداء، مرکز آموزشی کاج و کورس مهدی موعود، به کشته و زخمی‌شدن شمار زیادی از دانش‌آموزان بی‌گناه منجر شد و دانش‌آموزان که در این مراکز کشته شدند، از سوی مردم افغانستان شهدای دانایی لقب گرفتند.

این حملات که عمدتاً با انفجارهای انتحاری و تیراندازی همراه بوده، عمدتاً هدف قرار دادن اقلیت هزاره و شیعه را دنبال می‌کرده است. واکنش‌های گستردۀ داخلی و بین‌المللی به این رویدادها، حاکی از محکومیت جهانی این جنایات و همدردی با قربانیان بوده است. این حملات نه‌تنها سبب سوگ و اندوه عمیق شد، بلکه مقاومت و پایداری جامعۀ آموزشی را در پی داشت، به‌گونه‌ای که بازماندگان و خانواده‌های شهدا با عزمی راسخ به ادامۀ راه علم و دانش پرداختند.

تاریخچه

در دهۀ 1390ش حملات سیستماتیک به مراکز آموزشی، فرهنگی و مذهبی در مناطق هزاره‌نشین غرب کابل تشدید شد. این حملات که به‌طور عمده توسط گروه‌های تروریستی صورت گرفته، الگویی روشن از هدفگیری اقلیت‌های قومی و مذهبی را نشان می‌دهد.

نخستین حمله ثبت‌شده به مراکز آموزشی به اسفند 1396 بازمی‌گردد، زمانی که مرکز آموزشی کوثر دانش هدف حمله انتحاری قرار گرفت. این رویداد اگرچه تلفات جانی در پی نداشت، اما سرآغاز موج جدیدی از خشونت‌های سازمان‌یافته بود. در مرداد 139۷، آموزشگاه موعود در دشت برچی مورد حمله قرار گرفت که منجر به شهادت 48 دانش‌آموز و زخمی شدن 67 تن دیگر شد.

این روند خشونت‌بار با حملات متعدد به مساجد از جمله مسجد باقرالعلوم در آذر 1395ش (27 کشته) و مسجد امام زمان در مهر 1396ش (39 کشته) ادامه یافت. مراکز فرهنگی و ورزشی نیز از این حملات در امان نماندند؛ باشگاه ورزشی میوند در شهریور 1397ش (30 کشته) و مرکز فرهنگی تبیان از جمله این اهداف بود.

در آبان 1399ش بار دیگر مرکز آموزشی کوثر دانش هدف حمله قرار گرفت که ده‌ها کشته و زخمی بر جای گذاشت. اوج این خشونت‌ها در اردیبهشت 1400ش با حمله به مکتب دخترانه سیدالشهدا رخ داد که نزدیک به 100 دانش‌آموز دختر را به شهادت رساند و حدود 200 تن دیگر را زخمی کرد.‌ گروه تروریستی داعش مسئولیت اکثر این حملات را بر عهده گرفته است. با این حال، الگوی مکرر و هدفمند این حملات که به‌طور عمده مراکز آموزشی و فرهنگی مناطق هزاره‌نشین را نشانه گرفته، پرسش‌های جدی دربارۀ ابعاد قومی و مذهبی این خشونت‌ها ایجاد کرد.

سابقۀ حملات هدفمند و نسل‌کشی هزاره به زمان حاکمیت امیرعبدالرحمان در ۱۸۹۰-۱۹۰۰م برمی‌گردد؛ زمانی که وی از رهبران مذهبی خواست هزاره‌ها را کافر بخواند و علیه آنان فتوای جهاد بدهند.

شهدای مرکز آموزشی مهدی موعود

حملات تروریستی در چند سال اخیر در غرب کابل، شدت پیدا کرده و قبل از انتحار در مرکز موعود، 10 رویداد تروریستی در این منطقه رخ داده بود. بیشتر این حملات هدفمند، در مراکز فرهنگی، آموزشی و مساجد رخ داده که در نتیجۀ آنها صدها نفر غیرنظامی، فرهنگی و دانش‌آموز کشته و زخمی شده‌اند. این سومین حمله به مراکز آموزشی در غرب کابل بوده است.

جزئیات

در روز ۲۴ مرداد سال ۱۳۹۷ش، یک فرد انتحاری وارد کورس (مرکز آموزشی) مهدی موعود در غرب شهر کابل شد و جلیقۀ خود را منفجر کرد که در اثر این حادثۀ هولناک، ۵۰ دانش‌آموز دختر و پسر کشته و 100 نفر نیز زخمی شدند. به‌همین دلیل، مردم افغانستان، دانش‌آموزان شهید را «شهدای دانایی» نامیدند. این حادثه، زمانی رخ داد که دانش‌آموزان در حال آموختن درس‌های آمادگی کنکور بودند.

ویژگی‌ها

همۀ قربانیان دانش‌آموز، از گروه قومی هزاره، شیعه و میانگین سنی آنها کمتر از ۲۰ سال بوده است.

واکنش‌ها

علاوه بر اقشار مختلف مردم، رئیس‌جمهوری وقت افغانستان، معاون رئیس‌جمهور، ریاست اجراییه، معاون او و نهادهای بین‌المللی، این حادثۀ المناک (دردناک) را محکوم کردند.

یادمان شهدای دانایی

1. مدرسۀ شهدای دانایی

مدرسۀ شهدای دانایی با کمک مالی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل و سازمان نوسازی و تجهیز مدارس، به‌یاد شهدای دانایی افغانستان، در روستای «حصارقاضی» از توابع بخش جوادآباد در شهرستان ورامین ساخته شده است.

2. کمک به دانایی

خانوادۀ یکی از شهدای دانایی، هزینه‌های مراسم یادبود و فاتحۀ فرزند دانش‌آموز خود را براي مداوای مجروحان فقیر این حادثۀ تروريستي اختصاص داد و در اطلاعيۀ ترحيم اعلام کرد که هيچ‌کس نمي‌تواند جريان تحصيل و کسب دانايي را از ما بگيرد؛ اگر يک دانش‌آموز ما را به شهادت برسانيد، ما دست پنج تن ديگر را گرفته وارد مکتب و دانشگاه خواهيم کرد. ما دوباره از ميان خون و خاکستر بر مي‌خيزيم و به خرد و دانايي سلام مي‌دهيم، هيچ کس نمي‌تواند ما را حذف کند.

3. تپۀ شهدای دانایی

محل دفن شهدای دانایی در دامنۀ کوه «قُورِیغ» در غرب کابل به «تپۀ شهدای دانایی» نام‌گذاری شده است.

شهدای مرکز آموزشی کوثر دانش

شهدای مرکز آموزشی کوثر دانش، دانش‌آموزانی بودند که در حملۀ تروریستی به این مرکز آموزشی در منطقۀ هزاره‌نشین غرب کابل جان باختند. این حادثۀ خونین منجر به شهادت ۱۰ دانش‌آموز و زخمی‌شدن ۲۰ نفر دیگر شد و موجی از اندوه و محکومیت‌های بین‌المللی را در پی داشت. مرکز آموزشی کوثر دانش پیش از این نیز در ۱۳۹۶ش هدف حمله قرار گرفته بود، اما این بار حملۀ تروریستی با شدت و خشونت بیشتری همراه بود. این مرکز که در منطقۀ دشت برچی واقع شده، یکی از مراکز آموزشی مهم برای دانش‌آموزان هزاره و شیعه در کابل محسوب می‌شود.

جزئیات حمله

حمله در ساعت ۱۶:۳۰ عصر ۳ آبان ۱۳۹۹ش با انفجاری در نزدیکی مرکز آموزشی کوثر دانش آغاز شد. بر اساس گزارش‌ها، مهاجمان از یک خودروی بمب‌گذاری‌شده استفاده کردند که منجر به تخریب بخشی از ساختمان و کشته و زخمی شدن ده‌ها دانش‌آموز شد. بیشتر قربانیان را دانش‌آموزان نوجوان و جوان تشکیل می‌دادند که برای تحصیل به این مرکز مراجعه کرده بودند.

واکنش‌ها 

این حمله با محکومیت‌های گستردۀ داخلی و بین‌المللی مواجه شد. جمهوری اسلامی ایران در بیانیه‌ای رسمی، این حمله را «تروریستی، غیرانسانی و ضد اسلامی» خواند و با خانواده‌های شهدا ابراز همدردی کرد. ریاست جمهوری افغانستان نیز این اقدام را «وحشیانه» توصیف و بر تعهد خود برای مقابله با تروریسم تأکید کرد.

سایر مقامات دولتی نیز در واکنشی تند، عاملان این حمله را «بدصفت و ترسو» خواندند و آن را نقض آشکار ارزش‌های انسانی و اسلامی دانستند. از جمله محمدکریم خلیلی، رهبر حزب وحدت اسلامی، نیز این رویداد را «جنایت علیه بشریت» عنوان کرد و از جامعه جهانی خواست در برابر آن سکوت نکند.

پیامدهای این حادثه

این حمله بار دیگر توجه جامعۀ جهانی را به وضعیت امنیتی در مناطق هزاره‌نشین کابل جلب کرد. بسیاری از تحلیلگران معتقدند این حملات بخشی از یک کمپین سیستماتیک برای هدف قراردادن اقلیت‌های قومی و مذهبی در افغانستان بود.

شهدای مکتب سیدالشُهَداء

بهار سال 1400ش، فصل خونین و پرتلفاتی برای آموزشگاه‌ها و دانش‌آموزان غرب کابل بود؛ در 30 فروردین این سال، آموزشگاه «ممتاز» و مدرسۀ «عبدالرحیم شهید» در منطقۀ هزاره‌نشین غرب کابل، مورد حملۀ تروریستی قرار گرفت که 25 نفر کشته و 19 نفر زخمی شدند. در 18 اردیبهشت این سال نیز به مدرسۀ دخترانۀ سیدالشهداء حمله شد.

مدرسۀ سیدالشهداء، بعد از ظهر ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ش، هنگام خروج دانش‌آموزان از این مدرسه، مورد حملۀ تروریستی قرار گرفت. در این رویداد، ابتدا یک خودرو بمب‌گذاری‌شده پیش درب مدرسه و لحظاتی بعد، دو حلقه مین جاگذاری‌شده در اطراف مدرسه، منفجر شد. در این حمله، 85 نفر کشته و ۱۴۷ نفر زخمی شدند. بیشتر قربانیان و مجروحان این حادثه، دانش‌آموزان دختر 13 تا 15 ساله از قوم هزاره و شیعه بودند.

واکنش‌ها

1. رسانه‌ها

رسانه‌های داخلی و بین‌المللی و شبکه‌های اجتماعی، به این حادثۀ خونین، واکنش بسیاری نشان داده و عکس‌های دانش‌آموزان کشته‌شده، بین کاربران شبکه‌های اجتماعی دست به دست ‌و پیام «کابل تسلیت، افغانستان تسلیت»، به هشتگی داغ در فضای مجازی تبدیل شد.

2. بیانیه‌ها

این حادثۀ مرگبار، با واکنش‌ها و صدور بیانیه‌های متعددی از سوی مراجع تقلید شیعه، سازمان ملل و شورای امنیت، پاپ، رهبر مسیحیان کاتولیک و سران و اعضای دولت‌های خارجی مواجه شد.

3. دولت افغانستان

دولت افغانستان، سه‌شنبه ۲۰ اردیبهشت را به مناسبت این رویداد و نیز واقعۀ حمله به خوابگاه دانشجویان در شهر لوگر، عزای ملی اعلام کرد و پرچم افغانستان در داخل و خارج کشور به‌صورت نیمه‌افراشته درآمد.

4. شاعران

شاعران و نویسندگان افغانستانی و ایرانی، همچون سایر حملات تروریستی رخ‌داده در افغانستان، با نوشتن شعر و یادداشت، به این حادثه واکنش نشان دادند. برای مثال، ابوطالب مظفری، از شاعران مشهور افغانستانی چنین سروده است:الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر

الگو:ب

الگو:پایان شعر

تابلوی «دختران مکتب سیدالشهداء»، از هنرمند ایرانی، عبدالحمید قدیریان.

5. نقاشی

تابلوی نقاشی «دختران مکتب سیدالشهداء»، اثری از عبدالحمید قدیریان، به پاسداشت قربانیان این مدرسه، پس از رونمایی به افغانستان فرستاده ‌شد.

 عبدالحمید قدیریان، در واکنش به این حادثۀ فاجعه‌بار، تابلوی «دختران مکتب سیدالشهداء» را برای نشان‌دادن همدری خود و ایرانیان با خانواده‌های قربانیان این مدرسه، تولید کرد. این اثر هنری، در 27 تیر 1400ش، در شهر مشهد، رونمایی و به افغانستان فرستاده شد. این اثر هنری، در ابعاد ۱۰۰ در ۱۵۰ سانتی‌متر و با تکنیک رنگ روغن کار شده است. آقای قدیریان به‌دلیل خلق این تابلو و واکنش سریع به شهادت دختران مدرسۀ سیدالشهداء، به‌عنوان چهرۀ برتر سال هنر انقلاب ۱۴۰۰ش معرفی و تجلیل شد.

6. اعطای بورسیه

در پی انفجار خونین مدرسۀ دخترانۀ سیدالشهداء، دانشگاه الزهرا، ۵۰ بورسیۀ تحصیلی به دانش‌آموزان این مدرسه، در همۀ رشته‌های مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد این دانشگاه، اختصاص داد.

7. تولید سرود

سرود «مدرسۀ امام حسین»، به پاسداشت شهدای حادثۀ تروریستی مدرسۀ سیدالشهداء کابل و همدردی با مردم افغانستان، در قم تولید شد.

8. نام‌گذاری مدرسه

دبیرستان دخترانۀ «فرزانه» در منطقۀ گلشهر مشهد، در 27 تیر 1400ش، به پاسداشت دانش‌آموزان مدرسۀ سیدالشهداء، به نام «دختران مکتب سید الشهداء» تغییر کرد.

شهدای کاج

شهدای کاج، به دانش‌آموزانی گفته می‌شود که در حملۀ انتحاری بر مرکز پیش‌دانشگاهی و آمادگی کنکور به نام «کاج» در غرب کابل، شهید شدند. این مرکز قبلا با نام «موعود» یاد می‌شد که در نزدیکی حوزۀ سیزدهم امنیتی شهر کابل موقعیت دارد. بعد از حملۀ انتحاری به مرکز آموزشی موعود در 24 اسد (مرداد) و شهید‌شدن بیش از 50 تن و زخمی‌شدن بیش از صد نفر، موعود مدتی تعطیل و سپس با نام کاج فعالیت‌های خود را از سر گرفت.

جزئیات

صبح جمعه 8 مهر 1401ش دو مهاجم در مرکز آموزشی کاج در غرب کابل به دانش‌آموزانی که برای آزمون آزمایشی کنکور تجمع کرده‌ بودند، حمله کردند. مهاجمان ابتدا نگهبان مرکز را شهید کرده و سپس وارد ساختمان شدند و دانش‌آموزان را به رگبار بستند. سپس یکی از مهاجمان خود را میان صدها دانش‌آموز منفجر کرد. به گزارش دفتر سازمان ملل متحد در افغانستان، در این حملۀ تروریستی 53 تن شهید و 110 تن دیگر زخمی شدند. اکثر شهدای کاج دانش‌آموزان نوجوان دختر و پسر و از قوم هزاره و شیعه بودند.

واکنش‌ها

حملۀ تروریستی به مرکز آموزشی کاج واکنش‌های زیادی در پی داشت و بیشتر مردم و شخصیت‌ها آن را مصداق جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی دانسته‌اند. برخی، طالبان را مسئول ترویج ترور، توحش و انتحار دانسته و این عمل آنان را نابخشودنی و فراموش ناشدنی توصیف کرده‌اند؛ بعضی از سیاست‌مداران نیز این حمله را قتل‌عام خوانده و طالبان و گروه حقانی را مسئول آن دانسته‌اند. فعالان حقوق بشر افغانستان در واکنش به این حمله، آن را نسل‌کشی نامیدند. رامین مظهر شاعر افغانستانی در سوگ شهدای کاج چنین سرود:

با تانک، با شلاق، با ساطور می‌آیند

در جیب خود تنها قلم داری گل سوری

در شام روز حمله، شماری از شهروندان غرب کابل مقابل مرکز آموزشی کاج، به یاد و احترام شهدای کاج، شمع روشن کردند. فرهاد دریا خوانندۀ افغانستانی ضمن محکوم‌کردن این حمله و اینکه این حمله مصداق نسل‌کشی هزاره‌ها است، خواهان اعلام یک هفته ماتم ملی از سوی دولت شد.

در سلسله واکنش‌های جهانی، سید عمار حکیم رئیس جریان حکمت ملی عراق، حسین کاظمی قمی نمایندۀ ویژۀ ایران در امور افغانستان، ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجۀ جمهوری اسلامی ایران، ریچارد بنت گزارشگر ویژۀ حقوق بشر سازمان ملل متحد در افغانستان، کارن دیکر کاردار سفارت ایالات‌ متحدۀ آمریکا، سفارت آلمان در افغانستان، دفتر سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما)، صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف)، سازمان عفو بین‌الملل و آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد، حملۀ تروریستی کاج را با شدیدترین الفاظ محکوم کردند.

پیامدها

بعد از حملۀ کاج، شاگردان این مرکز انگیزۀ ‌خود را از دست نداده و در آزمون کنکور همان سال، نفر دوم کنکور عمومی از شاگردان کاج بود و پنج نفر از شاگردان این مرکز، جزء ده نفر برتر در کنکور همان سال بودند. همچنین 300 دانش‌آموز آن، در کنکور عمومی بیش از 330 نمره از 360 نمره کسب کردند و نزدیک چهل دختر و پسر از دانش‌آموزان کاج نیز با اخذ بورسیۀ تحصیلی به خارج از کشور رفتند.

بازتاب

1. تظاهرات گسترده

در پی حملۀ تروریستی کاج، شهروندان افغانستان در حدود 120 شهر در نقاط مختلف جهان تظاهرات کردند و شعار «نسل‌کشی هزاره‌ها را متوقف کنید» سر دادند و با صدور قطعنامه، خواستار محکومیت نسل‌کشی هزاره‌ها در افغانستان از سوی مجامع بین‌المللی و حفاظت از مردم هزاره در افغانستان شدند. در شهرهای افغانستان ازجمله کابل و بامیان، تظاهرات بانوان که با هدف محکومیت حملۀ انتحاری کاج و نسل‌کشی هزاره‌ها برگزار شده بود، توسط طالبان با خشونت سرکوب شد.

2. طوفان توییتری

در اعتراض به حملۀ تروریستی کاج، کارزار توفان تویتری (#StopHazaraGenocide) یا «نسل‌کشی هزاره‌ها را متوقف کنید» با حضور چهره‌های ملی و بین‌المللی در فضای مجازی به راه افتاد که ظرف چند روز بیش از هشت هزار بار در تویتر دیده شده و به ترند بی‌سابقه در افغانستان تبدیل شد. در این کارزار چهره‌های سیاسی چون امرالله صالح، معاون پیشین ریاست‌جمهوری، عبدالرشید دوستم، حنیف اتمر، سیما سمر، شهرزاد اکبر، محمود سیقل، شکریه بارکزی، ناهید فرید، فوزیه کوفی، مریم سما، محمد کریم خلیلی، سرور دانش، جنرال مرادعلی مراد، قاسم وفایی‌زاده و ده‌ها چهرۀ سیاسی دیگر، مشارکت کردند.

کتابخانه کاج

کتابخانه‌ای به یادبود از شهدای کاج، با نام «کتابخانه کاج» در شهر بامیان راه‌اندازی شد، مرکز آموزشی کاج نیز در کابل کتابخانه‌ای با نام «کتابخانه همیشه برگ‌های سبز کاج» تأسیس کرد.

چهلم شهدای کاج

مراسمی در تجلیل از چهلم شهدای کاج در شهر میلان ایتالیا برگزار شد. در این مراسم، «کلاودیو کانکاس» پژوهشگر ایتالیایی نیز حضور داشت و ضمن ارائۀ سخن با اعطای تقدیرنامه مورد تقدیر قرار گرفت. کلاودیو کانکاس نویسندۀ کتاب «صداهایی از هزارستان» و تز دکتری تحت عنوان «نسل‌کشی هزاره‌ها» است.

مستندسازی

تیم مستندسازی از جمهوری اسلامی ایران برای تهیۀ مستندی با نام «پروانه‌های کابل» از حملۀ کاج به کابل رفته و با خانواده‌های شهدا گفت‌وگو کردند.

سالیاد

یک سال بعد از حملۀ کاج، مسئولان و استادان مرکز آموزشی کاج با خانواده‌های شهدا در تجمعی در کابل، یاد شهیدان را گرامی داشتند.

منابع

• «اقدام تحسين برانگيز پدر يکي از شهداي حادثۀ تروريستي کورس موعود کابل» وب‌سایت انصارپرس، تاریخ درج مطلب: 29 مرداد 1397ش.
• «تمامی قربانیان حمله بر آموزشگاه موعود کمتر از ۲۰ سال عمر داشتند»، وب‌سایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: 25 مرداد 1397ش.
• «حملۀ انتحاری به یک مرکز آموزشی در غرب کابل»، وب‌سایت خبرگزاری جمهوری، تاریخ درج مطلب: 24 مرداد 1397ش.
• «حمله به یک مرکز آموزشی در کابل ۱۰ کشته بر جای گذاشت»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۳ آبان ۱۳۹۹ش.
• «حمله مرگ‌بار به بزرگ‌ترین مکتب دشت برچی؛ «خون کرد کتابم و شکست قلمم را»، وب‌سایت روزنامۀ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۳۰ فروردین ۱۴۰۱ش.؛
• «حملات تروریستی غرب کابل؛‌ دانش‌آموزان از مراکز آموزشی فاصله گرفته‌اند»، وب‌سایت خبرگزاری جمهور، تاریخ درج مطلب: 17 مهر 1397ش.
• «دولتی که نظاره کرد و شهدای دانایی که در آغوش خاک آرمیدند» وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 26 مرداد 1397ش.
• «مدرسۀ شهدای دانایی با حضور وزیر آموزش و پرورش در ورامین افتتاح شد»، وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 24 مهر 1397ش.
• «واکنش‌ها به حمله تروریستی به مرکز آموزشی کوثر دانش در کابل»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۳۹۹ش.
• «واکنش‌های ملی در برابر رویداد خونین برچی؛ حمله بر دانش‌آموزان جنایت ضد بشری است»، وب‌سایت خبرگزاری دید، تاریخ درج مطلب: 25 مرداد 1397ش.
• «35 شهید راه دانایی» وب‌سایت شهرآرا نیوز، تاریخ درج مطلب: 11 مهر 1401ش.