پیشنویس:تربیت دینی
تربیت دینی؛ فرایند پرورش فرزندان مؤمن و معنوی
تعریف دین
«دین» عبارت است از مجموعهٔ مطالب و گزارههای توصیفی و تجویزی که از سوی خداوند برای انسان فرستاده شده است؛[۱] مانند ایمان به خدای یگانه، ایمان به روز جزا، انجام مناسک عبادی و احکامی برای رفتارهای فردی و اجتماعی.
در حقیقت زمانی میتوان کسی را دینی و دیندار دانست که این عناصر در او جمع شده باشد: «اعتقاد» به گزارههای دینی (اعم از توصیفی یا تجویزی)، «ایمان» و التزام قلبی به گزارههای دینی و «پایبندی عملی» به گزارههای تجویزی.[۲] بهعبارت دیگر دیندار کسی است که دارای خصوصیت «تسلیم» و بندگی محض در برابر خدا باشد.[۳] این مفهوم از دینداری به هدف نهایی از مقولهٔ دینداری اشاره دارد.
تعریف تربیت دینی
«تربیت دینی» شامل مجموعهٔ رفتارهای آگاهانه و هدفدار بهمنظور آموزش گزارههای معتبر یک دین به پیروان آن است؛ بهنحوی که آموزشهای یادشده در آنها به پایبندی نظری وعملی به آموزههای دینی منجر شود.[۴]
البته هنوز یک تعریف دقیق و قطعی از تربیت دینی ارائه نشده که همهٔ کارشناسان تربیتی بر آن متفق باشند. موارد زیر را میتوان از دلایل این پدیده دانست:
اول) «تربیت دینی» بهعنوان یک مفهوم ترکیبی (ترکیبی از دو مفهوم تربیت و دین) میتواند بر دومعنا دلالت کند:
- تربیتی که منسوب به دین است و محتوای خود را از آموزههای دینی میگیرد. این مفهوم در مقابل تربیت غیردینی قرار میگیرد که محتوای خود را از تجربه، عقل و علم بشری میستاند.
- تربیتی که برای دین و در خدمت اهداف دین است؛ خواه محتوای آن از دین گرفته شده باشد یا نباشد.[۵]
دوم) با توجه به انواع تفسیر و تلقی موجود از دین و البته با حذف تلقی عام از آن - که شامل مکتبهای بشری میشود - تربیت دینی را به سه صورت میتوان تعریف کرد:
- تعریف عام: تعریفی که شامل «تربیت دینی» در همهٔ ادیان آسمانی است.
- تعریف خاص: تعریف «تربیت دینی» در همهٔ ادیان آسمانی که شامل امور فردی و اجتماعی میشود.
- تعریف اخص: تعریف «تربیت دینی» در همهٔ ادیان آسمانی که تنها امور فردی را در بر میگیرد.
از میان سه تعریف بالا، موارد اول و دوم تعارضی با هم ندارند، اما دو تعریف آخر با هم قابل جمع نیستند.[۶]
تفاوت «تربیت دینی» با «تربیت غیر دینی»
صاحبنظران حوزهٔ تربیت دینی بین تربیت دینی و غیر دینی تفاوتهایی قائل شدهاند؛ از جمله:
نگاه دوساحتی به انسان:
دانشمندان تعلیم و تربیت دینی معتقدند تربیت در تفکرات غیردینی صرفاً بر آموزش ریاضی و فیزیک یا پرورش جسمانی و مادی یا سخن گفتن از روان محدود شده و به روح مجرد و متکامل انسان توجه نشده است. در دیدگاه مبتنی بر دین، انسان علاوه بر جسم، حامل روح الهی است؛ که عنصری ملکوتی، شریف و فناناپذیر است؛ بنابراین تربیت دینی مستلزم شناخت و تربیت هر دو بُعد مادی و معنوی انسان دانسته شده است.
شرافت روح بر جسم:
تعلیم و تربیت دینی معتقد است کمال آدمی در پرتو تکامل روحانی و کسب صفات برتر انسانی تحقق مییابد؛ بنابراین روح بر جسم مقدم است و توجه به بدن تا آنجا لازم است که ابزاری برای کسب درجات برتر انسانی باشد.
اهداف چند ساحتی:
طرفداران تربیت دینی معتقدند اهداف تعلیم و تربیت دینی به بخشها و جنبههای خاصی از زندگی محدود نیست و به کل زندگی مادی و معنوی انسان نظر دارد.
از نظر برخی از پژوهشگران زبانِ آموزههای دینی زبان هستی و زبان سایر دروس، زبان کاربردی است. از این سخن میتوان دریافت که آموزههای دینی با کل وجود و هستی انسان پیوند دارد و بههمین دلیل میتواند در ساختاربندی اهداف تربیت نیز نقش اساسی ایفا کند.[۷]
نسبت «تربیت دینی» با «تربیت اخلاقی»
«تربیت اخلاقی» عبارت است از ایجاد شناخت و برانگیختن احساس با هدف تضعیف و انهدام صفات منفی و پرورش و نهادینه کردن صفات مثبت در انسان. طبق این تعریف، برای تحقق تربیت اخلاقی باید فرایند زیر طی شود:
- پرورش قوای ادراکی و عقلانی برای تشخیص درست از نادرست و خوب از بد.
- ایجاد انگیزه برای گرایش متربی به رفتارهای خوب و اخلاقی.
- از بین بردن رذایل و اتّصاف متربی به فضایل اخلاقی.[۸]
گاهی بر اساس تعریف وسیعی که از تربیت دینی میشود، میتوان همهٔ ابعاد تربیت از جمله بعد اخلاقی، روانشناختی، جامعهشناختی و ابعاد دیگر را در آن جا داد، اما در تعریف خاص از تربیت دینی، فقط به رشد معنوی و اعتقادی توجه شده و سایر ابعاد تربیتی - حتی بُعد اخلاقی - از محدودهٔ این تعریف بیرون دانسته شده است. به این نوع تربیت دینی، تربیت ایمانی یا معنوی نیز گفته میشود.[۹]
برخی از صاحبنظران علم تربیت با وجود تداخل مرزهای مفهومی اخلاق و دین، نسبت این دو را عموم و خصوص مطلق میدانند و معتقدند دایرهٔ تربیت دینی در تعریف وسیع آن، آموزههای خلاقی را نیز در بر میگیرد، اما تربیت اخلاقی در برگیرندهٔ تمام ابعاد تربیت دینی نیست.[۱۰]
پانویس
- ↑ باقری، «گزارش یک نشست: تربیت اخلاقی و تربیت دینی؛ تفاوتها و شباهتها»، 1379ش.
- ↑ باقری، «گزارش یک نشست: تربیت اخلاقی و تربیت دینی؛ تفاوتها و شباهتها»، 1379ش.
- ↑ «دیندار کیست؟»، وبسایت مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه.
- ↑ سبحانینژاد و دیگران، «تبیین ماهیت، ابعاد و مؤلفههای علم تربیت دینی»، بهار1393ش، ص 58.
- ↑ داوودی، «تأملی در معنای تربیت دینی و نسبت آن با مفاهیم نزدیک»، وبسایت راسخون.
- ↑ باقری، «گزارش یک نشست: تربیت اخلاقی و تربیت دینی؛ تفاوتها و شباهتها»، 1379ش.
- ↑ ساجدی، «تفاوت آموزش و پرورش دینی و غیردینی»، بهار و تابستان 89، ص 98.
- ↑ «تعریف دقیق تربیت دینی چیست؟»، وبسایت اندیشه برتر.
- ↑ «تربیت دینی چیست و هدف غایی مطرح در آن کدام است؟»، وبسایت پژوهشهای معنوی.
- ↑ باقری، «گزارش یک نشست: تربیت اخلاقی و تربیت دینی؛ تفاوتها و شباهتها»، 1379ش.
منابع
- باقری، خسرو، «گزارش یک نشست: تربیت اخلاقی و تربیت دینی؛ تفاوتها و شباهتها»، فصلنامه تربیت اسلامی، شماره ۲، ۱۳۷۹ش.
- «تعریف دقیق تربیت دینی چیست؟»، وبسایت اندیشه برتر، تاریخ بارگذاری مطلب: ۱۲ آذر ۱۳۹۳ش.
- «تربیت دینی چیست و هدف غایی مطرح در آن کدام است؟»، وبسابت پژوهشهای معنوی، تاریخ بارگذاری مطلب: ۱۷ تیر ۱۳۹۳ش.
- داوودی، محمد، «تأملی در معنای تربیت دینی و نسبت آن با مفاهیم نزدیک»، وبسایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: ۱۳ اسفند ۱۳۹۲ش.
- «دیندار کیست؟»، سایت مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه، تاریخ دیدار:۲/۱۰/۱۴۰۰ش.
- ساجدی، ابوالفضل، «تفاوت آموزش و پرورش دینی و غیردینی»، مجلهٔ اسلام و پژوهشهای تربیتی، شماره ۳، بهار و تاربستان ۱۳۸۹ش.
- سبحانینژاد، مهدی و دیگران، «تبیین ماهیت، ابعاد و مؤلفههای علم تربیت دینی»، فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، شماره اول، بهار ۱۳۹۳ش.
| اصطلاحات آموزشی و پرورشی | |
|---|---|
| انواع پرورش | |
| انواع آموزش | |
| نهادهای آموزشی | |
| سیاست آموزش و پرورش | |
| آثار آموزشی | |
| آسیبشناسی آموزش و پرورش | |
| موارد مرتبط | |
