پرش به محتوا

پیش‌نویس:حیا: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>امیر ابوالفتحی
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''<big>حیا‌</big>'''؛ صفتى تکاملی و مانع انسان از ارتکاب کارهای نادرست.
[[پرونده:حیا.jpg|جایگزین=امتناع الهه منصوریان ووشوکار ایرانی از دست دادن با مرد کره‌ای در زمان توزیع مدال|بندانگشتی|امتناع الهه منصوریان ووشوکار ایرانی از دست دادن با مرد کره‌ای در زمان توزیع مدال]]
'''{{درشت|حیا}}'''؛ صفتی تکاملی و مانع انسان از ارتکاب کارهای نادرست.


==مفهوم‌شناسی==
حیا، انقباض نفس و خودنگهداری است که مانع ارتکاب اعمال ناپسند شرعی، عقلی و عرفی می‌شود و از این رو، اعم از تقوا است. این صفت، کلید خوبی‌ها، مانع زشتی‌ها، پاکدامنی و موجب تقرب به خداوند است و در آموزه‌های اسلامی و فرهنگ ایرانی، به‌ویژه از سوی خانواده، تقویت آن امری ضروری تلقی می‌شود.
در زبان عربی، حیا را شکستگی روانی<ref>طریحی، مجمع البحرین، 1408ق، ج1، ص482.</ref>، انقباض نفس<ref>راغب اصفهانی، المفردات، 1412ق، ص270</ref> و خودنگهداری<ref>ابن‌اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، 1367ق، ج1، ص391. </ref> دانسته‌ و در زبان فارسی آن را شرم و آزرم ترجمه کرده‌اند.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AD%DB%8C%D8%A7 دهخدا، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 5 تیر 1401.]</ref>
 
این واژه در علوم مختلفی همچون جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، زیست‌شناسی و اخلاق اسلامی دارای معانی اصطلاحی خاصی است؛ <ref>ماهینی، «مفهوم شناسی حیا و عفاف؛ آسیب ها و راهکارها»، 1389ش، ص89.</ref> در اخلاق اسلامی حیا را محدودیت و در تنگنا افتادن نفس در ارتکاب محرمات شرعی و عقلی و عرفی، از ترس نکوهش و سرزنش دانسته‌اند. در این تعریف حیا اعم از تقواست؛ زیرا تقوا اجتناب از گناهان شرعی است ولی حیا شامل اجتناب از آنچه عقل و عرف نیز ناپسند می‌شمارد، می‌شود.<ref>نراقی، اخلاق اسلامی، 1367ش، ص368.</ref>
==مفهوم‌شناسی حیا==
صفت حیا، در هر شخصی به نسبتی وجود دارد؛ از این رو انسان را از ارتکاب گناه در مقابل دیگرى باز می‌دارد و موجب پاکدامنی انسان، به‌ویژه زنان می‌شود. حیا بالا برندۀ شخصیت انسان و زمینه‌ساز تقویت ایمان است.<ref>   [https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AD%DB%8C%D8%A7 «حیا»، در سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.]</ref>
در [[زبان عربی]]، حیا را شکستگی روانی،<ref>طریحی، مجمع البحرین، 1408ق، ج1، ص482.</ref> انقباض نفس<ref>راغب اصفهانی، المفردات، 1412ق، ص270</ref> و خودنگهداری<ref>ابن‌اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، 1367ق، ج1، ص391.</ref> دانسته و در [[زبان فارسی]] آن را شرم و آزرم ترجمه کرده‌اند.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/حیا دهخدا، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 5 تیر 1401.]</ref>
 
این واژه در علوم مختلفی همچون [[جامعه‌شناسی]]، [[روان‌شناسی]]، زیست‌شناسی و اخلاق اسلامی دارای معانی اصطلاحی خاصی است؛<ref>ماهینی، «مفهوم‌شناسی حیا و عفاف؛ آسیب‌ها و راهکارها»، 1389ش، ص89.</ref> در اخلاق اسلامی [[حیا]] را محدودیت و در تنگنا افتادن نفس در ارتکاب محرمات شرعی و عقلی و عرفی، از [[ترس]] نکوهش و سرزنش دانسته‌اند. در این تعریف حیا اعم از تقواست؛ زیرا تقوا اجتناب از گناهان شرعی است؛ ولی حیا شامل اجتناب از آنچه عقل و عرف نیز ناپسند می‌شمارد، می‌شود.<ref>نراقی، اخلاق اسلامی، 1367ش، ص368.</ref>
 
صفت حیا، در هر شخصی به نسبتی وجود دارد؛ از این رو انسان را از ارتکاب گناه در مقابل دیگری بازمی‌دارد و موجب پاکدامنی انسان، به‌ویژه زنان می‌شود. حیا بالا برندهٔ شخصیت انسان و زمینه‌ساز تقویت [[ایمان]] است.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/حیا «حیا»، در سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.]</ref>


==اقسام حیا==
==اقسام حیا==
حیا جنبه‌های متفاوتی دارد و از تقسیمات مختلفی برخوردار است. یک ملاک تقسیم‌بندی، به کاربرد آن توجه دارد که استفاده درست و به‌جا از حیا است؛<ref>پسندیده، فرهنگ حیا، 1384ش، ص۸۵.</ref> از این رو حیایی که در بعضی روایات به آن سفارش شده همان حیای شایسته‌ای است که انسان را از ارتکاب گناه باز می‌دارد. دیگری حیاى مذمومی است که در روایات نهی شده است برای کسى که از انجام کارهاى واجب و لازم دینى و دنیایى خود حیا کند یا اینکه از پرسیدن و دانستن، حیا کند. همان‌طور که حیا را به دو گونۀ عقلی و حماقتی تقسیم کردند.<ref>   [https://wiki.ahlolbait.com/%D8%AD%DB%8C%D8%A7 «حیا»،  سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.]</ref>
حیا جنبه‌های متفاوتی دارد و از تقسیمات مختلفی برخوردار است. یک ملاک تقسیم‌بندی، به کاربرد آن توجه دارد که استفاده درست و به‌جا از حیا است؛<ref>پسندیده، فرهنگ حیا، 1384ش، ص۸۵.</ref> از این رو حیایی که در بعضی روایات به آن سفارش شده همان حیای شایسته‌ای است که انسان را از ارتکاب گناه بازمی‌دارد. دیگری حیای مذمومی است که در روایات نهی شده است برای کسی که از انجام کارهای واجب و لازم دینی و دنیایی خود حیا کند یا اینکه از پرسیدن و دانستن، حیا کند. همان‌طور که حیا را به دو گونهٔ عقلی و حماقتی تقسیم کردند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/حیا «حیا»،  سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.]</ref>


در دسته‌بندی دیگری حیا به سه دسته شده است:
در دسته‌بندی دیگری حیا به سه دسته شده است:
#حیا از خداوند متعال؛ که موجب می‌شود انسان دستورهای خداوند را عملی کند.  
#'''حیا از خداوند متعال'''؛ که موجب می‌شود انسان دستورهای خداوند را عملی کند.
#حیا از مردم؛ که آدمی را از انجام کارهای دور شأن باز‌ می‌دارد‌.
#'''حیا از مردم'''؛ که آدمی را از انجام کارهای دور شأن بازمی‌دارد.
#حیا از خویشتن؛ که بر اساس آن، از ارتکاب اعمال خلاف شرع و قانون در جاهای خلوت، خودداری می‌شود.<ref>   [http://pajoohe.ir/%D8%AD%DB%8C%D8%A7__a-64728.aspx «حیا»، در سایت پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.]</ref>  
#'''حیا از خویشتن'''؛ که بر اساس آن، از ارتکاب اعمال خلاف شرع و قانون در جاهای خلوت، خودداری می‌شود.<ref>[http://pajoohe.ir/حیا__a-64728.aspx «حیا»، در سایت پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.]</ref>
 
==حیا و دست‌یابی به هدف آفرینش==
==حیا و دست‌یابی به هدف آفرینش==
بر اساس آموزه‌های اسلامی، میان تقویت حیا و دست یافتن به هدف آفرینش انسان، رابطۀ تنگاتنگی وجود دارد؛ زیرا هدف از آفرینش انسان، نیل به سعادت اخروی است و زمانی محقق می‌شود که آدمى خدا را در همه حال ناظر بر اعمال خود ببیند و حیا پیشه کند، در این صورت میزان کناره‌گیری او از گناه بیشتر خواهد شد.<ref>[https://www.porseman.com/article/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%D9%8A-%D8%AD%D9%8A%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%D9%83-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%D9%8A-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A/140384 «الگوی حیا در سبک زندگی اسلامی چگونه است»، در سایت پرسمان، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.]</ref>  
بر اساس آموزه‌های اسلامی، میان تقویت حیا و دست یافتن به هدف آفرینش انسان، رابطهٔ تنگاتنگی وجود دارد؛ زیرا هدف از آفرینش انسان، نیل به سعادت اخروی است و زمانی محقق می‌شود که آدمی خدا را در همه حال ناظر بر اعمال خود ببیند و حیا پیشه کند، در این صورت میزان کناره‌گیری او از گناه بیشتر خواهد شد.<ref>[https://www.porseman.com/article/مقاله-الگوي-حيا-در-سبك-زندگي-اسلامي/140384 «الگوی حیا در سبک زندگی اسلامی چگونه است»، در سایت پرسمان، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.]</ref>
 
==حیا و خجالت==
==حیا و خجالت==
گاهی حیا به جای خَجَل به کار می‌رود. به اعتقاد ابوهلال عسکری (م. 400ق) این کاربرد، از باب توسعه دادن به معنای حیا است؛ زیرا در اصل، حیا شرم از کاری است که هنوز شخص انجام نداده و مانع از عمل زشت می‌شود.<ref>پسندیده، فرهنگ حیا، 1384ش، ص64.</ref> ولی خَجَل، شرمگین شدن در برابر امری است که فرد انجام داده است.<ref> [https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AD%DB%8C%D8%A7#_%D9%87%D9%85%20%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7%20%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%86%20%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%A1%20%D9%88%20%D8%AE%D8%AC%D9%84 «حیا»، در سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید : 18 خرداد 1401ش.] </ref>   
گاهی حیا به جای خَجَل به کار می‌رود. به اعتقاد ابوهلال عسکری (م. ۴۰۰ق) این کاربرد، از باب توسعه دادن به معنای حیا است؛ زیرا در اصل، حیا شرم از کاری است که هنوز شخص انجام نداده و مانع از عمل زشت می‌شود.<ref>پسندیده، فرهنگ حیا، 1384ش، ص64.</ref> ولی خَجَل، شرمگین شدن در برابر امری است که فرد انجام داده است.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/حیا#_هم%20معنا%20گرفتن%20حیاء%20و%20خجل «حیا»، در سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید : 18 خرداد 1401ش.]</ref>
 
==حیا در فرهنگ ایرانی==
[[پرونده:حیا۱.jpg|جایگزین= زنی با پوشش عفیفانه ساده و بلند بر تخته‌سنگ‌های دوره هخامنشی.|بندانگشتی|تصویر به جا مانده از زنی با پوشش عفیفانه ساده و بلند بر تخته‌سنگ‌های دوره هخامنشی.]]
در تاریخ [[ایران]] همواره [[عفاف]] و حیا جزو جدانشدنی از [[آداب]] و رسوم مردم [[ایران]] بوده است حتی در سنگ‌نوشته‌هایی تصاویری حک شده که گواه عفیف بودن زنان ایرانی است و نشان‌دهندهٔ [[زندگی]] همراه با حیای زنان ایرانی در طول ادوار مختلف تاریخی بوده است.<ref>[https://www.dana.ir/news/1501893.html/حیا-و-عفاف-عنصر-جدانشدنی-فرهنگ-ایرانیان-در-طول-تاریخ--حفظ-حریم-زن-آرامش-جامعه-را-تضمین-می-کند «حیا و عفاف عنصر جدانشدنی در فرهگ ایران»، در سایت خبری دانا، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.]</ref>
 
==حیا در آموزه‌های اسلامی==
==حیا در آموزه‌های اسلامی==
قرآن در موضوع آدم و حوا به‌طور غیر‌مستقیم بر فطری بودن حیا تأکید می‌کند. روایات نیز حیا را از خصایص ویژۀ انسان دانسته و ضمن سفارش بسیار، از آن به‌عنوان امری اخلاقی یاد کرده‌اند؛ از این ‌رو، حیا در رأس نُه خُلقِ نیک دیگر، یکی از مکارم اخلاق شده است و امامان شیعه آن را همراه همیشگی عقل، دین و ایمان دانسته‌اند؛ به‌گونه‌ای که هر کجا عقل باشد، حیا هم هست و هر کجا که ایمان باشد، حیا هم وجود دارد.<ref> [https://wiki.ahlolbait.com/%D8%AD%DB%8C%D8%A7 «حیا»،  سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.]</ref> پاره‌ای دیگر از روایات، حدومرز و مصداق‌های حیا را بیان کرده‌ و آگاهانه، به‌جا و به‌اندازه بودن را از لوازم آن دانسته‌اند. چنانچه به سفارش رسول اکرم حیا در امور گوناگون باید به‌جا و به ‌اندازۀ شأن آنها باشد و طبق سخن امام حسن عسگری (ع) زیاده‌روی در حیا از مصادیق اسراف است.<ref> [https://fa.wikishia.net/view/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%A1 «حیا»، در سایت ویکی شیعه، تازیح بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.]</ref>  
[[قرآن]] در موضوع آدم و حوا به‌طور غیرمستقیم بر فطری بودن حیا تأکید می‌کند. روایات نیز حیا را از خصایص ویژهٔ انسان دانسته و ضمن سفارش بسیار، از آن به‌عنوان امری [[اخلاق|اخلاقی]] یاد کرده‌اند؛ از این رو، حیا در رأس نُه خُلقِ نیک دیگر، یکی از مکارم اخلاق شده است و امامان [[شیعه]] آن را همراه همیشگی عقل، [[دین]] و ایمان دانسته‌اند؛ به‌گونه‌ای که هر کجا عقل باشد، حیا هم هست و هر کجا که ایمان باشد، حیا هم وجود دارد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/حیا «حیا»،  سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.]</ref>
===آثار حیا===
 
آیات و روایات، آثار زیر را برای حیا عنوان کرده‌اند:  
پاره‌ای دیگر از روایات، حدومرز و مصداق‌های حیا را بیان کرده و آگاهانه، به‌جا و به‌اندازه بودن را از لوازم آن دانسته‌اند. چنانچه به سفارش [[رسول اکرم]] حیا در امور گوناگون باید به‌جا و به اندازهٔ شأن آنها باشد و طبق سخن [[امام حسن عسگری]] (ع) زیاده‌روی در حیا از مصادیق اسراف است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/حیاء «حیا»، در سایت ویکی شیعه، تازیح بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.]</ref>
* کلید خوبی‌ها
 
* مانع کارهای زشت  
==آثار حیا==
* محو کننده خطاها  
آیات و روایات، آثار زیر را برای حیا عنوان کرده‌اند:
* محافظت از عذاب
*کلید خوبی‌ها
* پاکدامنی
*مانع کارهای زشت
* تقرب به خداوند  
*محو کننده خطاها
* آمرزش گناهان  
*محافظت از عذاب
* قناعت  
*پاکدامنی
*یاری خداوند.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AD%DB%8C%D8%A7#_%D9%87%D9%85%20%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7%20%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%86%20%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%A1%20%D9%88%20%D8%AE%D8%AC%D9%84 «حیا»، در سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید : 18 خرداد 1401ش.]</ref>  
*تقرب به خداوند
==حیا در فرهنگ ایرانی==
*آمرزش گناهان
در تاریخ ایران همواره عفاف و حیا جزو جدانشدنی از آداب‌ و رسوم مردم ایران بوده است حتی در سنگ‌‌نوشته‌هایی تصاویری حک‌ شده که گواه عفیف بودن زنان ایرانی است و نشان‌دهندۀ زندگی همراه با حیای زنان ایرانی در طول ادوار مختلف تاریخی بوده.<ref>[https://www.dana.ir/news/1501893.html/%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D9%88-%D8%B9%D9%81%D8%A7%D9%81-%D8%B9%D9%86%D8%B5%D8%B1-%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B7%D9%88%D9%84-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE--%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%B2%D9%86-%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%B4-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%B1%D8%A7-%D8%AA%D8%B6%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%D8%AF «حیا و عفاف عنصر جدانشدنی در فرهگ ایران»، در سایت خبری دانا، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.]</ref>  
*[[قناعت]]
*یاری خداوند.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/حیا#_هم%20معنا%20گرفتن%20حیاء%20و%20خجل «حیا»، در سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید : 18 خرداد 1401ش.]</ref>
 
==پیامدهای بی‌حیایی==
[[پرونده:حیا۳.jpg|جایگزین= استفاده ابزاری از زنان برای تبلیغ خودرو |بندانگشتی|استفاده ابزاری از زنان برای تبلیغ خودرو ]]
برخی از پیامدهای بی‌حیایی عبارت‌اند از:
 
*از بین رفتن خوبی‌ها: اگر حیا نباشد بساط خیر و کارهای نیک و زیبایی برچیده خواهد شد؛
*بدنامی: فرد بی‌حیا، آوازه و اعتبار خود را از دست می‌دهد و به انسانی بدنام و بی‌اعتبار تبدیل می‌شود؛
*روا دانستن همۀ کارها.<ref>صابری، آثار تربیتی حیا و روش‌های پرورش آن، 1385ش، ص117-120.</ref>
 
==نقش خانواده در گسترش حیا==
حیا در فرهنگ ایرانی، نمود بسیاری دارد. طبق سیرهٔ بزرگان، [[خانواده]] اولین و مؤثرترین نهاد تربیتی برای درونی‌سازی صفت حیا است. برای زمینه‌سازی حیا توصیه‌های فراوانی برای مراحل مقدماتی تشکیل خانواده؛ یعنی انتخاب همسر باایمان، شرایط انعقاد نطفه، [[دوران بارداری]] و رعایت تغذیه و دوری از گناه، انتخاب نام نیکو برای فرزند و تغذیهٔ نوزاد، بیان شده است. همچنین برای [[تربیت]] فرزندان باحیا عوامل زیر مؤثر در تثبیت حیا در خانواده است:
*تصمیم‌های والدین برای انتخاب محل زندگی و همسایگان مناسب؛
*توجه به امکانات رسانه‌ای در اختیار [[کودک]]؛
*توجه به رفت و آمدها با اطرافیان.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/112110/نقش-خانواده-در-بازتولید-فرهنگ-حیا قاسمی، «نقش خانواده در تولید فرهنگ حیا»، 1388ش.]</ref>
 
==حیا در اجتماع==
[[پرونده:حیا۲.jpg|جایگزین=پوشش پوشیده مریلا زارعی در جشنواره فیلم فجر |بندانگشتی|پوشش جالب توجه و پوشیده مریلا زارعی در جشنواره فیلم فجر سال ۱۳۹۷ش.]]
طبق توصیه‌های اسلامی حیا برای تکامل فرد در اجتماع لازم است و از عوامل مهم مصون‌سازی جامعه به‌ شمار می‌آید. به نظر پژوهشگران، اگر در جامعه‌ای آموزه‌های دینی در مورد حیا مورد بی‌توجهی قرار گیرد، می‌تواند حیای فطری را تحت تأثیر قرار دهد و انسان عفیف را به فردی بی‌قید تبدیل کند.<ref>[https://www.porseman.com/article/مقاله-الگوي-حيا-در-سبك-زندگي-اسلامي/140384 «الگوی حیا در سبک زندگی اسلامی چگونه است»، در سایت پرسمان، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.]</ref> به‌گونه‌ای آمارهای مستند، پیامدهای زیر را برای افزایش بی‌حیایی و برهنگی در جهان نشان داده‌اند:
*افزایش حس بی‌اعتمادی در خانواده؛
*از هم گسیختگی زندگی زناشویی؛
*افزایش فرزندان نامشروع؛
*نگاه ابزاری به زنان و استفاده از آنها در تبلیغات کالا؛
*پایین آمدن ارزش و شخصیت زنان.<ref>[https://www.porseman.com/article/حجاب-در-غرب--بحران-جنسي--آزادي-حجاب---حجاب-اختياري/43239 «حجاب در غرب- بحران جنسی»، در سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ بازدید: 29 خرداد 1401ش.]</ref>


==نقش خانواده در گسترش حیا==
حیا در فرهنگ ایرانی، نمود بسیاری دارد. طبق سیرۀ بزرگان، خانواده اولین و مؤثرترین نهاد تربیتی برای درونی‌سازی صفت حیا است. برای زمینه‌سازی حیا توصیه‌های فراوانی برای مراحل مقدماتی تشکیل خانواده؛ یعنی انتخاب همسر باایمان، شرایط انعقاد نطفه، دوران بارداری و رعایت تغذیه و دوری از گناه، انتخاب نام نیکو برای فرزند و تغذیۀ نوزاد، بیان شده است. همچنین برای تربیت فرزندان باحیا عوامل زیر مؤثر در تثبیت حیا در خانواده است:
* تصمیم‌های والدین برای انتخاب محل زندگی و همسایگان مناسب؛
* توجه به امکانات رسانه‌ای در اختیار کودک؛
* توجه به رفت و آمدها با اطرافیان.<ref>  [http://ensani.ir/fa/article/112110/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7 قاسمی، «نقش خانواده در تولید فرهنگ حیا»، 1388ش.]</ref>
==حیا در اجتماع==
طبق توصیه‌های اسلامی حیا برای تكامل فرد در اجتماع لازم است و از عوامل مهم مصون‌سازی جامعه به‌شمار می‌آید. به نظر پژوهشگران، اگر در جامعه‌ای آموزه‌های دینی در مورد حیا مورد بی‌توجهی قرار گیرد، می‌تواند حیای فطری را تحت تأثیر قرار دهد و انسان عفیف را به فردی بی‌قید تبدیل کند.<ref>[https://www.porseman.com/article/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%D9%8A-%D8%AD%D9%8A%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%D9%83-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%D9%8A-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A/140384 «الگوی حیا در سبک زندگی اسلامی چگونه است»، در سایت پرسمان، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.] </ref> به‌گونه‌ای آمارهای مستند، پیامدهای زیر را برای افزایش بی‌حیایی و برهنگی در جهان نشان داده‌اند:
* افزایش حس بی‌اعتمادی در خانواده؛
* از هم گسیختگى زندگى زناشویى؛
* افزایش فرزندان نامشروع؛
* نگاه ابزاری به زنان در غرب و استفاده از آنها در تبلیغات کالا؛
* پایین آمدن ارزش و شخصیت زنان.<ref>[https://www.porseman.com/article/%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%BA%D8%B1%D8%A8--%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AC%D9%86%D8%B3%D9%8A--%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%8A-%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8---%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%8A%D8%A7%D8%B1%D9%8A/43239 «حجاب در غرب- بحران جنسی»، در سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ بازدید: 29 خرداد 1401ش.]</ref>
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
=منابع=
=منابع=
* «الگوی حیا در سبک زندگی اسلامی چگونه است»، در سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب: 22 اردیبهشت 1394ش.
{{آغاز منابع}}
* «حجاب در غرب- بحران جنسی»، در سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ درج مطلب: 10 آبان 1396ش.
* «الگوی حیا در سبک زندگی اسلامی چگونه است»، در سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
* «حیا» و عفاف عنصر جدانشدنی در فرهنگ ایران»، در سایت خبری دانا، تاریخ درج مطلب: 18 تیر 1398ش.
* «حجاب در غرب- بحران جنسی»، در سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ درج مطلب: ۱۰ آبان ۱۳۹۶ش.
* «حیا»، در سایت پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: 17 خرداد 1397ش.
* «حیا» و عفاف عنصر جدانشدنی در فرهنگ ایران»، در سایت خبری دانا، تاریخ درج مطلب: ۱۸ تیر ۱۳۹۸ش.
* «حیا»، در سایت پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: ۱۷ خرداد ۱۳۹۷ش.
* «حیا»، در سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
* «حیا»، در سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
* «حیا»، در سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.
* «حیا»، در سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
* «حیا»، در سایت ویکی شیعه، تاریح بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
* «حیا»، در سایت ویکی شیعه، تاریح بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
* ابن‌اثیر الجزری، مبارک بن مبارک، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، تحقیق طاهر احمد الزواری، قم، اسماعیلیان، 1367ش.
* ابن‌اثیر الجزری، مبارک بن مبارک، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، تحقیق طاهر احمد الزواری، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۷ش.
* پسندیده، عباس، پژوهشی در فرهنگ حیا، قم، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، 1384ش.
* پسندیده، عباس، پژوهشی در فرهنگ حیا، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۴ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاريخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
* راغب ‌الاصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دار القلم، 1412ق.
* راغب الاصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۲ق.
* طریحی، فخرالدین، تحقیق السید احمد الحسینی، تهران، مکتبة نشر الثقافة الاسلامیة، 1408ق.
* طریحی، فخرالدین، تحقیق السید احمد الحسینی، تهران، مکتبة نشر الثقافة الاسلامیة، ۱۴۰۸ق.
* قاسمی، هاجرالسادات، «نقش خانواده در تولید فرهنگ حیا»، نشریه حوراء، شماره 35، 1388ش.
* قاسمی، هاجرالسادات، «نقش خانواده در تولید فرهنگ حیا»، نشریه حوراء، شماره ۳۵، ۱۳۸۸ش.
* ماهینی، انسیه، «مفهوم شناسی حیا و عفاف؛ آسیب ها و راهکارها»، پژوهشنامه اخلاق، سال سوم، شماره10، 1389ش.
* ماهینی، انسیه، «مفهوم‌شناسی حیا و عفاف؛ آسیب‌ها و راهکارها»، پژوهشنامه اخلاق، سال سوم، شماره۱۰، ۱۳۸۹ش.
 
{{پایان منابع}}
[[رده: ویکی‌زندگی]]
[[رده: فضائل اخلاقی]]
[[رده: آموزه‌های دینی]]
[[رده: آرامش معنوی]]

نسخهٔ کنونی تا ۸ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۱:۴۴

امتناع الهه منصوریان ووشوکار ایرانی از دست دادن با مرد کره‌ای در زمان توزیع مدال
امتناع الهه منصوریان ووشوکار ایرانی از دست دادن با مرد کره‌ای در زمان توزیع مدال

حیا؛ صفتی تکاملی و مانع انسان از ارتکاب کارهای نادرست.

حیا، انقباض نفس و خودنگهداری است که مانع ارتکاب اعمال ناپسند شرعی، عقلی و عرفی می‌شود و از این رو، اعم از تقوا است. این صفت، کلید خوبی‌ها، مانع زشتی‌ها، پاکدامنی و موجب تقرب به خداوند است و در آموزه‌های اسلامی و فرهنگ ایرانی، به‌ویژه از سوی خانواده، تقویت آن امری ضروری تلقی می‌شود.

مفهوم‌شناسی حیا

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در زبان عربی، حیا را شکستگی روانی،[۱] انقباض نفس[۲] و خودنگهداری[۳] دانسته و در زبان فارسی آن را شرم و آزرم ترجمه کرده‌اند.[۴]

این واژه در علوم مختلفی همچون جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، زیست‌شناسی و اخلاق اسلامی دارای معانی اصطلاحی خاصی است؛[۵] در اخلاق اسلامی حیا را محدودیت و در تنگنا افتادن نفس در ارتکاب محرمات شرعی و عقلی و عرفی، از ترس نکوهش و سرزنش دانسته‌اند. در این تعریف حیا اعم از تقواست؛ زیرا تقوا اجتناب از گناهان شرعی است؛ ولی حیا شامل اجتناب از آنچه عقل و عرف نیز ناپسند می‌شمارد، می‌شود.[۶]

صفت حیا، در هر شخصی به نسبتی وجود دارد؛ از این رو انسان را از ارتکاب گناه در مقابل دیگری بازمی‌دارد و موجب پاکدامنی انسان، به‌ویژه زنان می‌شود. حیا بالا برندهٔ شخصیت انسان و زمینه‌ساز تقویت ایمان است.[۷]

اقسام حیا

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حیا جنبه‌های متفاوتی دارد و از تقسیمات مختلفی برخوردار است. یک ملاک تقسیم‌بندی، به کاربرد آن توجه دارد که استفاده درست و به‌جا از حیا است؛[۸] از این رو حیایی که در بعضی روایات به آن سفارش شده همان حیای شایسته‌ای است که انسان را از ارتکاب گناه بازمی‌دارد. دیگری حیای مذمومی است که در روایات نهی شده است برای کسی که از انجام کارهای واجب و لازم دینی و دنیایی خود حیا کند یا اینکه از پرسیدن و دانستن، حیا کند. همان‌طور که حیا را به دو گونهٔ عقلی و حماقتی تقسیم کردند.[۹]

در دسته‌بندی دیگری حیا به سه دسته شده است:

  1. حیا از خداوند متعال؛ که موجب می‌شود انسان دستورهای خداوند را عملی کند.
  2. حیا از مردم؛ که آدمی را از انجام کارهای دور شأن بازمی‌دارد.
  3. حیا از خویشتن؛ که بر اساس آن، از ارتکاب اعمال خلاف شرع و قانون در جاهای خلوت، خودداری می‌شود.[۱۰]

حیا و دست‌یابی به هدف آفرینش

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس آموزه‌های اسلامی، میان تقویت حیا و دست یافتن به هدف آفرینش انسان، رابطهٔ تنگاتنگی وجود دارد؛ زیرا هدف از آفرینش انسان، نیل به سعادت اخروی است و زمانی محقق می‌شود که آدمی خدا را در همه حال ناظر بر اعمال خود ببیند و حیا پیشه کند، در این صورت میزان کناره‌گیری او از گناه بیشتر خواهد شد.[۱۱]

حیا و خجالت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گاهی حیا به جای خَجَل به کار می‌رود. به اعتقاد ابوهلال عسکری (م. ۴۰۰ق) این کاربرد، از باب توسعه دادن به معنای حیا است؛ زیرا در اصل، حیا شرم از کاری است که هنوز شخص انجام نداده و مانع از عمل زشت می‌شود.[۱۲] ولی خَجَل، شرمگین شدن در برابر امری است که فرد انجام داده است.[۱۳]

حیا در فرهنگ ایرانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
زنی با پوشش عفیفانه ساده و بلند بر تخته‌سنگ‌های دوره هخامنشی.
تصویر به جا مانده از زنی با پوشش عفیفانه ساده و بلند بر تخته‌سنگ‌های دوره هخامنشی.

در تاریخ ایران همواره عفاف و حیا جزو جدانشدنی از آداب و رسوم مردم ایران بوده است حتی در سنگ‌نوشته‌هایی تصاویری حک شده که گواه عفیف بودن زنان ایرانی است و نشان‌دهندهٔ زندگی همراه با حیای زنان ایرانی در طول ادوار مختلف تاریخی بوده است.[۱۴]

حیا در آموزه‌های اسلامی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قرآن در موضوع آدم و حوا به‌طور غیرمستقیم بر فطری بودن حیا تأکید می‌کند. روایات نیز حیا را از خصایص ویژهٔ انسان دانسته و ضمن سفارش بسیار، از آن به‌عنوان امری اخلاقی یاد کرده‌اند؛ از این رو، حیا در رأس نُه خُلقِ نیک دیگر، یکی از مکارم اخلاق شده است و امامان شیعه آن را همراه همیشگی عقل، دین و ایمان دانسته‌اند؛ به‌گونه‌ای که هر کجا عقل باشد، حیا هم هست و هر کجا که ایمان باشد، حیا هم وجود دارد.[۱۵]

پاره‌ای دیگر از روایات، حدومرز و مصداق‌های حیا را بیان کرده و آگاهانه، به‌جا و به‌اندازه بودن را از لوازم آن دانسته‌اند. چنانچه به سفارش رسول اکرم حیا در امور گوناگون باید به‌جا و به اندازهٔ شأن آنها باشد و طبق سخن امام حسن عسگری (ع) زیاده‌روی در حیا از مصادیق اسراف است.[۱۶]

آثار حیا

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آیات و روایات، آثار زیر را برای حیا عنوان کرده‌اند:

  • کلید خوبی‌ها
  • مانع کارهای زشت
  • محو کننده خطاها
  • محافظت از عذاب
  • پاکدامنی
  • تقرب به خداوند
  • آمرزش گناهان
  • قناعت
  • یاری خداوند.[۱۷]

پیامدهای بی‌حیایی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
استفاده ابزاری از زنان برای تبلیغ خودرو
استفاده ابزاری از زنان برای تبلیغ خودرو

برخی از پیامدهای بی‌حیایی عبارت‌اند از:

  • از بین رفتن خوبی‌ها: اگر حیا نباشد بساط خیر و کارهای نیک و زیبایی برچیده خواهد شد؛
  • بدنامی: فرد بی‌حیا، آوازه و اعتبار خود را از دست می‌دهد و به انسانی بدنام و بی‌اعتبار تبدیل می‌شود؛
  • روا دانستن همۀ کارها.[۱۸]

نقش خانواده در گسترش حیا

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حیا در فرهنگ ایرانی، نمود بسیاری دارد. طبق سیرهٔ بزرگان، خانواده اولین و مؤثرترین نهاد تربیتی برای درونی‌سازی صفت حیا است. برای زمینه‌سازی حیا توصیه‌های فراوانی برای مراحل مقدماتی تشکیل خانواده؛ یعنی انتخاب همسر باایمان، شرایط انعقاد نطفه، دوران بارداری و رعایت تغذیه و دوری از گناه، انتخاب نام نیکو برای فرزند و تغذیهٔ نوزاد، بیان شده است. همچنین برای تربیت فرزندان باحیا عوامل زیر مؤثر در تثبیت حیا در خانواده است:

  • تصمیم‌های والدین برای انتخاب محل زندگی و همسایگان مناسب؛
  • توجه به امکانات رسانه‌ای در اختیار کودک؛
  • توجه به رفت و آمدها با اطرافیان.[۱۹]

حیا در اجتماع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پوشش پوشیده مریلا زارعی در جشنواره فیلم فجر
پوشش جالب توجه و پوشیده مریلا زارعی در جشنواره فیلم فجر سال ۱۳۹۷ش.

طبق توصیه‌های اسلامی حیا برای تکامل فرد در اجتماع لازم است و از عوامل مهم مصون‌سازی جامعه به‌ شمار می‌آید. به نظر پژوهشگران، اگر در جامعه‌ای آموزه‌های دینی در مورد حیا مورد بی‌توجهی قرار گیرد، می‌تواند حیای فطری را تحت تأثیر قرار دهد و انسان عفیف را به فردی بی‌قید تبدیل کند.[۲۰] به‌گونه‌ای آمارهای مستند، پیامدهای زیر را برای افزایش بی‌حیایی و برهنگی در جهان نشان داده‌اند:

  • افزایش حس بی‌اعتمادی در خانواده؛
  • از هم گسیختگی زندگی زناشویی؛
  • افزایش فرزندان نامشروع؛
  • نگاه ابزاری به زنان و استفاده از آنها در تبلیغات کالا؛
  • پایین آمدن ارزش و شخصیت زنان.[۲۱]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ طریحی، مجمع البحرین، 1408ق، ج1، ص482.
  2. ↑ راغب اصفهانی، المفردات، 1412ق، ص270
  3. ↑ ابن‌اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، 1367ق، ج1، ص391.
  4. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 5 تیر 1401.
  5. ↑ ماهینی، «مفهوم‌شناسی حیا و عفاف؛ آسیب‌ها و راهکارها»، 1389ش، ص89.
  6. ↑ نراقی، اخلاق اسلامی، 1367ش، ص368.
  7. ↑ «حیا»، در سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.
  8. ↑ پسندیده، فرهنگ حیا، 1384ش، ص۸۵.
  9. ↑ «حیا»، سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
  10. ↑ «حیا»، در سایت پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.
  11. ↑ «الگوی حیا در سبک زندگی اسلامی چگونه است»، در سایت پرسمان، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.
  12. ↑ پسندیده، فرهنگ حیا، 1384ش، ص64.
  13. ↑ «حیا»، در سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید : 18 خرداد 1401ش.
  14. ↑ «حیا و عفاف عنصر جدانشدنی در فرهگ ایران»، در سایت خبری دانا، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.
  15. ↑ «حیا»، سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
  16. ↑ «حیا»، در سایت ویکی شیعه، تازیح بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
  17. ↑ «حیا»، در سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید : 18 خرداد 1401ش.
  18. ↑ صابری، آثار تربیتی حیا و روش‌های پرورش آن، 1385ش، ص117-120.
  19. ↑ قاسمی، «نقش خانواده در تولید فرهنگ حیا»، 1388ش.
  20. ↑ «الگوی حیا در سبک زندگی اسلامی چگونه است»، در سایت پرسمان، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.
  21. ↑ «حجاب در غرب- بحران جنسی»، در سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ بازدید: 29 خرداد 1401ش.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «الگوی حیا در سبک زندگی اسلامی چگونه است»، در سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
  • «حجاب در غرب- بحران جنسی»، در سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ درج مطلب: ۱۰ آبان ۱۳۹۶ش.
  • «حیا» و عفاف عنصر جدانشدنی در فرهنگ ایران»، در سایت خبری دانا، تاریخ درج مطلب: ۱۸ تیر ۱۳۹۸ش.
  • «حیا»، در سایت پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: ۱۷ خرداد ۱۳۹۷ش.
  • «حیا»، در سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
  • «حیا»، در سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
  • «حیا»، در سایت ویکی شیعه، تاریح بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
  • ابن‌اثیر الجزری، مبارک بن مبارک، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، تحقیق طاهر احمد الزواری، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۷ش.
  • پسندیده، عباس، پژوهشی در فرهنگ حیا، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۴ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
  • راغب الاصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۲ق.
  • طریحی، فخرالدین، تحقیق السید احمد الحسینی، تهران، مکتبة نشر الثقافة الاسلامیة، ۱۴۰۸ق.
  • قاسمی، هاجرالسادات، «نقش خانواده در تولید فرهنگ حیا»، نشریه حوراء، شماره ۳۵، ۱۳۸۸ش.
  • ماهینی، انسیه، «مفهوم‌شناسی حیا و عفاف؛ آسیب‌ها و راهکارها»، پژوهشنامه اخلاق، سال سوم، شماره۱۰، ۱۳۸۹ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:حیا&oldid=27275»