در حال ویرایش پیش‌نویس:حافظ

<big>'''حافظ'''</big>؛ بزرگ‌ترین شاعر غزل‌سرای ایرانی.<br>

حافظ یا حافظ شیرازی، تخلص شاعرانۀ خواجه شمس‌الدین محمد شیرازی است که به لسان‌الغیب، ترجُمان‌الاسرار، لسان‌العرفا و ناظم‌الاولیا<ref>سجادی، «حافظ»، دایره‌المعارف اسلامی، 1390ش، ج19، ص586.</ref>  نیز معروف است. او، از مشهورترین شاعران فارسی‌زبان قرن هشتم هجری است.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8+%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه حافظ شیرازی، سایت واژه‌یاب.]</ref>  
==واژه‌شناسی==
حافظ، در لغت به‌معنای حفظ‌کننده، نگهبان و همچنین ویژگی کسی است که تمام یا بخشی از قرآن را حفظ کرده است.<ref>[https://vajehyab.com/amid/%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8 عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه حافظ، سایت واژه‌یاب.]</ref>  
==زندگی‌نامه==
کمال‌الدین یا بهاءالدین محمد، پدر حافظ بود که برخی منابع او را از اهالی کوپای اصفهان و برخی دیگر، او را از تویسرکان می‌دانند که به شیراز رهسپار شده و از راه تجارت، امرار معاش می‌کرده است.<ref>معين، حافظ شيرين سخن، 1375ش، ص107-108. </ref><br>
  
شمس‌الدین، سومین پسر خانواده بود که در شیراز متولد شد. او، در کودکی پدر خود را از دست داد و مادر، سرپرستی شمس‌الدین را به یکی از اهالی محل سپرد.<ref>نامني، فرهنگ ِنابِ حافظ، چ1، 1378ش، ص17.</ref>  شمس‌الدین پس از مدتی، مربی خود را ترک کرد<ref>صفا، تاريخ ادبيات در ايران، چ2، 1355ش ،ج3، ب2، ص1068.</ref>  و در یک نانوایی، مشغول به‌کار شد. او، اوقات فراغت خود را در مکتبی که در نزدیکی نانوایی بود، می‌گذراند. در مکتب‌خانه، شمس‌الدین، تعداد بسیاری از سوره‌های قرآن را حفظ و همچنین گلستان سعدی را بارها دوره کرد. او در همان کودکی، به سرودن شعر روی آورد. در سن 9 سالگی نیز قرآن را حفظ کرد و به‌همین دلیل، از همان زمان ملقب به حافظ شد.<ref>نامني، فرهنگ ِنابِ حافظ، چ1، 1378ش، ص21.</ref>  حافظ، به کسب علم بسیار علاقه‌مند بود و برای آن، تلاش بسیاری کرد.<ref>صفا، تاريخ ادبيات در ايران، 1355ش ،ج3، ب2، ص1066.</ref><br>
  
حافظ، در راستای یادگیری علم، از محضر ادیبان و عالمانی همچون قوام‌الدین عبدالله شیرازی (ابن‌الفقیه نجم)، علامه میر سیدشریف جرجانی و قاضی عضدالدین عبدالرحمن ایجی بهره گرفت<ref>انجوي شيرازي، ديوان خواجه حافظ شيرازي، 1346ش، ص83.</ref>  و برخی از کتب مشهور در علوم شرعی را نزد آنها، دوره کرد.<ref>براون، تاريخ ادبي ايران (3)، از سعدي تا جامي، 1327ش، ص299.</ref>  او، هرچند با رفتارها و منش صوفیان موافق نبود، اما، برخی از افکار و تعالیم آنها را دوست داشت.<ref>زرين‌كوب، با كاروان حلّه، 1376ش، ص278.</ref><br>
  
برخی از منابع اعلام کرده‌اند که حافظ، در 17 سالگی با دختری به‌نام «دُردانه» ازدواج می‌کند و ثمرۀ ازدواج آنها، دو فرزند بوده که هردوی آنها، در کودکی می‌میرند. حافظ، در پی این غم بزرگ، به یزد می‌رود، اما در آنجا با بی‌مهری حاکم شهر روبه‌رو شده و به شیراز برمی‌گردد.<ref>نامني، فرهنگ ِنابِ حافظ، چ1، 1378ش، ص22-29.</ref>  او، پس از مدتی عاشق دختری به‌نام «شاخ نبات» می‌شود و با او ازدواج می‌کند.<ref>صفا، تاريخ ادبيات در ايران، چ2، 1355ش ،ج3، ب2، ص1071.</ref>  
==شعر حافظ==
حافظ، بر زبان و ادبیات عرب، همانند زبان فارسی تسلطی ویژه داشت و این را می‌توان از اشعار او، موسیقی کلام و معنا و محتوای غزل‌های حافظ، به آسانی درک کرد.<ref>معين، حافظ شيرين سخن، 1375ش، ص127-129.</ref>  متخصصان بر این باورند که حافظ در سُرایش شعرهای خود متأثر از بزرگانی همچون فردوسی، نظامی، سعدی، خاجوی کرمانی و کمال خجندی در میان فارسی‌زبانان<ref>خطيب رهبر، ديوان غزليات حافظ شيرازي، 1363ش، ص29-30.</ref>  و متنبی، ابوفراس و ابوالعلاء معرّی در میان شاعران عرب بوده است.<ref>زرين‌كوب، با كاروان حلّه، 1376ش، ص279.</ref>  برخی از اشعار حافظ نیز پاسخی است به ابیاتی از مولوی، سعدی، همام، اوحدی، خواجو و شاعرانی دیگر.<ref>صفا، تاريخ ادبيات در ايران، چ2، 1355ش ،ج3، ب2، ص1072-1073.</ref><br>
 
حافظ، در اشعار خود، چند نفر را مدح کرده و یا به معاشرت و درک حضور آنها اشاره کرده است. او، با بزرگان و محتشمان بسیاری هم‌نشینی داشت و ملاقات او با امیرتیمور، در روزهای پایانی عمر حافظ، یکی از رویدادهای زندگی او است که در اشعار خود به آن اشاره کرده است.<ref>زرين‌كوب، با كاروان حلّه، 1376ش، ص279.</ref> 
شعر حافظ، به‌دلیل ابتکارات و ابداعات بی‌نظیر، همواره مورد تحسین دیگران بوده است. صنایع مختلف شعری، در شعر حافظ، به‌منظور ایجاد تسلسل مفاهیم و تداعی معانی مورد استفاده بوده‌اند.<ref>اسلامي ندوشن، تأملي در حافظ، 1382ش، ص40.</ref>  حفظ اعتدال و موزون بودن معانی اشعار، الفاظ، تعبیرات و صنایع ادبی، زیبایی شعر حافظ را دوچندان کرده است.<ref>غني، بحث در آثار و افكار و احوال حافظ، 1340ش، ص144.</ref>  موسیقی، در شعر حافظ، جریان دارد. این جریان موسیقی، علاوه‌ب ر انتخاب و ترکیب واژه‌ها، در ایجاد معانی، خیالات و عواطف شاعرانه نیز مورد استفاده بوده است.<ref>نوري، يك قصه بيش نيست، 1368ش، ص16.</ref><br>
  
حافظ، در ادبیات فارسی، به شاعر غزل‌سُرا معروف است.<ref>زرين‌كوب، با كاروان حلّه، 1376ش، ص280.</ref>  دیوان کلیات او، شامل پنج قصیده، غزلیات، مثنوی کوتاه (مشهور به آهوی وحشی)، ساقی‌نامه، مقطعات و رباعیات است.<ref>صفا، تاريخ ادبيات در ايران، چ2، 1355ش ،ج3، ب2، ص1081-1082.</ref><br>
  
شعر حافظ، در میان مردم جهان، مشهور بوده و فارسی‌زبانان، قرن‌های بسیاری است که به دیوان حافظ فال زده و او را «کاشف هر راز» می‌دانند.  شرح و ترجمه‌های بسیاری بر غزل‌های این شاعر توانمند ایرانی، در طول تاریخ، صورت گرفته است.<ref>پورنامداريان، گمشدة لب دريا، 1382ش، ص7.</ref> 
==درگذشت==
حافظ، در 792ق، درگذشت. آرامگاه او، در یکی از باغ‌های شیراز به‌نام حافظیه قرار دارد. مقبرۀ ساخته شده برای حافظ، به‌دستور ابوالقاسم بابر، پادشاه تیموری هند، بوده است. پس از مدتی، بازسازی این آرامگاه به‌دستور کریم‌خان زند، پادشاه سلسلۀ زندیه صورت گرفت.<ref>خطيب رهبر، ديوان غزليات حافظ شيرازي، 1363ش، ص30.</ref>  
==روز حافظ==
در تقویم رسمی ایرانیان، 20 مهر را به‌نام حافظ نامگذاری کرده‌اند. در این روز، همایشی به مناسبت گرامیداشت حافظ در شهر شیراز برگزار می‌شود که  نتیجۀ آن را در دفتری به‌نام «دفتر حافظ‌پژوهی» چاپ و منتشر می‌کنند.<ref>نیازکار، «یادروز حافظ» دانشنامه حافظ، 1397ش، ج4، ص2627-2625.</ref> 
==حافظ در فرهنگ ایرانیان== 
حافظ، از محبوب‌ترین شاعران فارسی‌زبان در میان مردم ایران است که از نشانه‌های این محبوبیت می‌توان به حضور دیوان حافظ در بیشتر خانه‌های ایرانیان اشاره کرد. محققان بر این باورند که پس از ورود صنعت چاپ در مشرق زمین، هیچ کتابی به اندازۀ دیوان حافظ چاپ و انتشار نیافته است.<ref>رياحي، گلگشت در شعر و انديشة حافظ، 1368ش، ص12.</ref>  بسیاری از ابیات سروده شده توسط حافظ، در ذهن و زبان مردم ایران جاری است مانند «غبار غم برود حال خوش شود حافظ»،<ref>[https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh247 حافظ، غزلیات، غزل شمارۀ 247، سایت گنجور].</ref>  «مژده ای دل که مسیحا نفسی می‌آید»<ref>[https://ganjoor.net/hafez/montasab/sh11 حافظ، اشعار منتسب، شمارۀ 11، سایت گنجور.]</ref>  و «گفتم غم تو دارم، گفتا غمت سرآید».<ref>[https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh231 حافظ، غزلیات، غزل شمارۀ 231، سایت گنجور.]</ref><br>
 
و برخی از این ابیات به ضرب‌المثل‌هایی رایج تبدیل شده‌اند، مانند:<ref>[https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh179 حافظ، غزلیات، غزل شمارۀ 179، سایت گنجور.]</ref><br>
{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|رسید مژده که ایام غم نخواهد ماند|چُنان نماند، چُنین نیز هم نخواهد ماند}}
{{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}}  

==حافظ در ادبیات فارسی==
حافظ، از بزرگترین شعرای تاریخ ادبیات فارسی دانسته شده که اثرگذاری بسیاری بر شاعران فارسی‌زبان پس از خود داشته است. در سده‌های 18 و 19م، اشعار حافظ، به زبان‌های اروپایی ترجمه شده و در محافل ادبی غربی نیز راه یافت. آثاری از این امر را می‌توان در اشعار شاعر مشهور آمریکایی رالف والدو امرسون که از دلباختگان شعر حافظ بود، مشاهده کرد. دیوان حافظ، بیش از چهارصد مرتبه در ایران و کشورهای دیگر ترجمه و انتشار یافته است.<ref>[https://www.borna.news/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%87%D9%86%D8%B1-6/1071744-%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%BA%D8%B1%D8%A8 «تأثیر حافظ بر ادبیات و فلسفه غرب»، خبرگزاری برنا.]</ref><br>
  
پژوهشگران معتقدند که شعر حافظ، علاوه‌بر تأثیرگذاری بر شعر و قلم سایر فارسی‌سُرایان، بر علاقه‌مندی مردم دنیا به یادگیری زبان فارسی نیز بسیار تأثیرگذار بوده است. در حقیقت، حافظ، بهانه‌ای برای یادگیری زبان فارسی در روزگار پس از خود بوده است.<ref>[https://www.irna.ir/news/84501634/%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B7%D9%88%D9%84-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «حافظ بهانه‌ای برای آموزش فارسی، در طول زمان‌ها بوده است»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> 
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع== 
* اسلامي ندوشن، محمدعلي، تأملي در حافظ، تهران، يزدان، چ1، 1382ش.  
* انجوي شيرازي، ابوالقاسم، ديوان خواجه حافظ شيرازي، ‌تهران، علمي، چ2، 1346ش.  
* براون، ادوارد، تاريخ ادبي ايران (3)، از سعدي تا جامي، ترجمة علي‌اصغر حكمت، ‌تهران، بي‌نا، 1327ش.  
* پورنامداريان، ‌تقي، گمشدة لب دريا، تهران، سخن، چ1، 1382ش. 
* «تأثیر حافظ بر ادبیات و فلسفه غرب»، خبرگزاری برنا، تاریخ بازدید: 10 تیر 1401ش. 
* «حافظ بهانه‌ای برای آموزش فارسی، در طول زمان‌ها بوده است»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بازدید: 10 تیر 1401ش. 
* حافظ، غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 10 تیر 1401ش. 
* خطيب رهبر، خليل، ديوان غزليات حافظ شيرازي، تهران، صفي عليشاه، چ1، 1363ش.  
* رياحي، ‌محمدامين، گلگشت در شعر و انديشة حافظ، تهران، علمي، چ1، 1368ش. 
* زرين‌كوب، عبدالحسين، با كاروان حلّه، تهران، علمي، چ10، 1376ش. 
* سجادی، صادق، «حافظ»، دایره‌المعارف اسلامی، 1390ش. 
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 9 تیر 1401ش. 
* صفا، ذبيح‌الله، تاريخ ادبيات در ايران، تهران، ابن‌سينا، چ2، 1355ش.  
* عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 9 تیر 1401ش. 
* غني، قاسم، بحث در آثار و افكار و احوال حافظ، تهران، زوّار، چ2، 1340ش.    
* معين، محمد، حافظ شيرين سخن، ‌به‌تحقیق ‌مهدخت معين، تهران، صداي معاصر، چ3، 1375ش.  
* نامني، ‌محمود و پرويز روشن، عطاءالله، فرهنگ ِنابِ حافظ، تهران، ناژين ـ ايدون، چ1، 1378ش. 
* نوري، حسن، يك قصه بيش نيست، ‌تهران، علمي، چ1، 1368ش. 
* نیازکار، فرح، «یادروز حافظ» دانشنامه حافظ، تهران، نخستان پارسی، 1397ش. 
[[رده: ویکی‌زندگی]]