پیش‌نویس:روسپی‌گری

روسپی‌گری؛ اشتغال به خودفروشی برای کسب درآمد.

روسپی‌گری، انحراف اجتماعی است که به‌رغم شیوع و سابقه دیرینه‌ای که دارد، همیشه داغ بدنامی را برای افراد تن‌فروش، به‌همراه داشته است. در دوران معاصر برخی جریان‌های فکری، به‌ویژه فمینیسم، موجب گسترش روسپی‌گری در جهان شده است. در این وضعیت، زنان به ابزاری برای ارضای تمایلات جنسی مردان، تبدیل می‌شوند، اما در ظاهر، تن‌فروشی به‌عنوان یک شغل تعریف می‌شود و صنعت سکس را رونق می‌بخشد. روسپی‌گری به‌عنوان یک آسیب اجتماعی، پیامدهای ویرانگری برای فرد، خانواده و جامعه دارد و به‌همین دلیل، در تمام جوامع، تمهیداتی برای مهار یا کنترل آن، طراحی می‌شود.

مفهوم‌شناسی روسپی‌گری

روسپی‌گری با اصطلاحاتی چون فحشای جنسی، زنا، انحراف جنسی، همباشی، ازدواج سفید، خیانت زناشویی، تن‌فروشی، صنعت سکس، قاچاق زنان و برده‌داری جنسی در فارسی و مفاهیمی چون قحبه، عاهرة، مجون، فاجرة و فاحشه در زبان عربی نسبت معنایی دارد.

ارضای نیاز جنسی انسان از طریق آمیزش جنسی با همسر دائم یا موقت، مشروع و در غیر این صورت انحراف جنسی تلقی می‌شود. انحراف جنسی در معنای عام هرگونه رفتار جنسی خلاف هنجارهای اجتماعی است و از دیدگاه انجمن روان‌پزشکی آمریکا اختلالی است که شامل بدن‌نمایی (عورت‌نمایی)، یادگارپرستی، مالش‌دوستی، بچه‌بازی، آزارخواهی جنسی، آزارگری جنسی، مبدل‌پوشی و تماشاگری جنسی است. انحراف جنسی خود یکی از ابعاد فحشا.

زنا نیز به‌عنوان رابطه جنسی با فردی غیر از همسر، چون قبح زیادی دارد، به‌عنوان آشکارترین مصداق فحشا نام برده شده و از این‌رو به زناکار فاحشه می‌گویند. حال اگر شخصی در برابر دریافت پول یا کالا بدن خود را جهت بهره‌وری جنسی در اختیار دیگران قرار دهد تن‌فروش نامیده می‌شود. اما اگر دو نفر تصمیم بگیرند برای مدتی نامعلوم با هم زندگی کنند عنوان همباشی(Cohabitation) بر آنان اطلاق می‌شود. همباشی در اصطلاح به نوعی زندگی مشترک بین دو نفر با هر جنسیتی و با امکان ارتباط جنسی و بدون ازدواج گفته می‌شود. تفاوت همباشی و ازدواج منحصر در عقد شرعی و ثبت قانونی نبوده و نوعی از همکاری و توافق پنهان برای تأمین منافع مشترک در آن وجود دارد. ازدواج سفید اصطلاحی است که در ایران رایج شده و معمولاً به زندگی مشترک دو فرد ناهمجنس با رابطه جنسی اما بدون عقد نکاح و ثبت رسمی ازدواج اشاره دارد.

روسپی، مخفّف روسپید است که به‌صورت طعنه و تمسخر به زن بدکاره و روسیاه، اطلاق می‌شود. تن‌فروشی نسبت به روسپیگری مفهومی عام است که شامل رابطه جنسی فردی و مقطعی نیز می‌شود؛ اما روسپی‌گری عمل سازمان یافته بوده و به‌مثابه شغل مطرح است. روسپی‌گری در اصطلاح جامعه‌شناسی؛ به معامله پایاپای بی‌بندوبارانه جنسی توسط زن یا مرد برای کسب درآمد معنا شده است. در جرم‌شناسی؛ روسپی به زنانی اطلاق می‌شود که از راه خود فروشی امرار معاش کرده و جز این پیشه‌ای ندارند. از منظر فقه اسلامی؛ روسپی‌گری در شرائط خاصی از مصادیق «افساد فی‌الارض» دانسته می‌شود.

در برخی منابع از روسپی‌گری به سکس تجاری تعبیر شده و یکی از شاخه‌های صنعت سکس به‌شمار می‌آید. روسپیان طبقه جنسیتی از طبقات اجتماعی بوده و با نظام‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه مرتبط است. آنچه معمولاً از مفهوم روسپی در اذهان تداعی می‌کند زنان فاحشه‌اند؛ اما در کنار آنها مردان و کودکان نیز به منظور کسب درآمد به آن اشتغال دارند. بر مبنای برخی منابع؛ مفهوم روسپی در اواخر سده هجدهم رایج شد؛ اما برخی دیگر معتقدند که قرن‌ها قبل از میلاد نیز به آن، روسپی اطلاق می‌شده است.

تاریخچه روسپی‌گری

مطالعه سیر تاریخی فحشاء نشانگر این است که روسپی‌گری از کهن‌ترین انحرافات بشری است که از دیرباز به‌عنوان یک واقعیت اجتماعی وجود داشته است و رد پای آن را می‌توان در طول تاریخ مشاهده کرد. این قدمت تابدانجاست که در بسیاری از سرزمین‌های کهن برای این پدیده نهادها و خدایانی آفریده‌اند. به عقیده ویل دورانت؛ روسپی‌گری به‌عنوان حرفه و کسب منفعت اقتصادی به زمان پیدایش مدنیت و مالکیت خصوصی و از بین رفتن آزادی عمل جنسی پیش از زناشویی برمی‌گردد.

برخی؛ روسپی‌گری را ناشی از برده‌سازی زن دانسته و معتقدند؛ فتوحات نظامی در هزاره سوم قبل از میلاد به برده‌داری و استفاده ناهنجار از زنان اسیر منجر شد. بعدها برده‌داری سازمان‌یافته شد و صاحبان برده، زنان برده را به‌عنوان فاحشه اجاره می‌دادند. همزمان برای آن توجیهات اعتقادی نیز ساخته شد. در یونان غیر از بردگان، زنانی متعلق به طبقه پایین نیز به روسپی‌گری می‌پرداختند. به‌رغم رایج بودن آن؛ اما روسپیان همیشه داغ بدنامی بر پیشانه خود داشته و از هیچ‌گونه حقوق اجتماعی برخوردار نبودند. مسیحیت هرچند روسپی‌ها را تحقیر می‌کرد؛ اما به‌مثابه بدی لازم، می‌پذیرفت. در غرب؛ روم برای اولین بار برای روسپی‌ها و روسپی‌خانه‌ها رسماً جواز صادر کرد.

بر مبنای داده‌تاریخی؛ روسپی‌گری در ایران رواج کمتری داشته است؛ زیرا دین زرتشت قوانین سختی علیه گناهان جنسی وضع کرده بود. هرچند اسلام نیز با روسپی‌گری به‌شدت مبارزه کرده و آن را از گناهان کبیره و ممنوع می‌دانست؛ منتها فساد جنسی از دوره عباسیان در جهان اسلام افزایش یافته و در دوره غزنویان و خوارزمشاهیان روسپی‌گری فزونی یافت.

فمینیسم و روسپی‌گری

فمینیسم هرچند نقش جدی در تجاری ساختن بدن زنان داشته است؛ و برخی چون سیمون دوبوار معتقد است: فحشا راهی برای رهایی از وابستگی زنان به مردان است، به‌گونه‌ای که زن نه‌تنها قربانی نمی‌شود، بلکه موجب سلطه وی نیز خواهد شد. کارول پیتمن؛ مالکیت مرد بر زن روسپی را توهم دانسته و معتقد بر مالکیت زن بر مرد است و فاحشه را نه یک قربانی مظلوم بلکه خمیر مایهٔ زن آزاد شده می‌داند.

اما دیدگاه اغلب فمینیست‌ها، دربارهٔ روسپی‌گری متفاوت بوده و بسیاری از آنها موضع جدی علیه روسپی‌گری دارند. در اردوگاه فمینیست‌ها چندین دیدگاه در این ارتباط وجود دارد: فمینیست‌های ضدسکس؛ سکس را سلطه مردانه و ماهیت روسپی‌گری را شامل قدرت مرد و انقیاد زن می‌دانند. فمینیست‌های طرفدار سکس؛ روسپی‌گری را موجب محرومیت زن از لذت سکس و تبدیل شدن زن به ابزار تمایلات جنسی می‌شمارند. از منظر فمینیست‌های رومانتیسیت؛ روسپی‌گری تباه‌کننده سکس مثبت است؛ زیرا سکس تداعی کننده عشق و عاطفه است و روسپی‌گری خشونت علیه زنان را برانگیخته و جامعه را آلوده می‌سازد. فمینیست‌های آزادی‌خواه؛ روسپی‌گری را نشان‌دهنده سلطه زنان دانسته و معتقدند اینکه مردان به‌وسیله پول توجه زنان را خریداری می‌کنند، نوعی اعتراف به ضعف آن‌هاست.

الگوهای روسپی‌گری

براساس پژوهش‌های انجام شده در جهان، روسپی‌ها براساس انواع شناخته شده، در طبقه‌بندی‌های مختلفی قرار می‌گیرند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت اند از:

1. براساس شیوه‌کار: فردی، سازمان یافته، در منزل شخصی، تلفنی و روسپی‌گری در پوشش کارهای دیگر.
2. به لحاظ محل یافتن مشتری: تلفنی، خیابانی، دوستان، فامیلی، اینترنتی و خانه تیمی.
3. براساس اراده و اختیار: توافقی و اجباری که از این دسته به برده‌های جنسی نیز تعبیر می‌شود.
4. بالفور و آلن، روسپیان را براساس میزان طرد اجتماعی به ترتیب به شش دسته تقسیم کرده‌اند که عبارتاند از: قربانیان قاچاق جنسی، خیابانی، خارج از خیابان، مهاجر، روسپیان مرد و تراجنسیتی‌ها.
5. بلمار و دیگران در مطالعه‌ای به هفت مکان روسپی‌گری در شیلی اشاره می‌کنند که عبارتند از: کلوپ‌های شبانه، کافه‌ها و کاباره‌ها، روسپی‌خانه‌ها، هتل‌ها، خیابان و بزرگراه‌ها، سالن‌های‌ماساژ و اقامتگاه‌های خصوصی. برخی محققین به روسپی‌های سیار نیز اشاره می‌کنند که با مشتریان خود به مسافرت می‌روند.
6. فولادیان و کابلی؛ الگوهای روسپی‌گری در ایران را در ۹ طبقه الگوسازی می‌کنند که عبارتند از: روسپیان بی‌خانمان، پاتوق‌ها، خیابانی، کانال‌های صیغه‌یابی، روسپیان وابسته به قوادها، روسپی‌های مستقل، شبکه‌ای، تکپرها (باچند مرد مشخص ارتباط دارند و در مواقعی که نیاز به پول دارند به آنها مراجعه می‌کنند)، شوگرها (دختران و زنان جوان که با افراد مسن وارد معامله شده و در مواردی منجر به رابطه جنسی نمی‌شود).

نظام‌های حقوقی و روسپی‌گری

در نظام‌های حقوقی سه رویکر نسبت به روسپی‌گری اتخاذ شده است:

• در رویکر ممنوعیت کامل؛ روسپی‌گری جرم و تمامی مرتبطین با آن مجرم دانسته می‌شوند، جمهوری اسلامی ایران، از جمله کشورهای دارای چنین نظام حقوقی است.
• در رویکرد آزادی کامل؛ روسپی‌گری مانند سایر مشاغل به رسمیت شناخته می‌شود، آلمان، استرالیا و نیوزیلند از جمله کشورهای پیرو این نظام حقوقی بوده و بر این امر تأکید دارند که روسپی‌گری نوعی سبک زندگی و شغل است و زنان حق دارند؛ زندگی و حرفۀ خود را انتخاب کنند؛
• نظام بینابینی عمدتاً از کنوانسیون ۱۹۴۹م. سازمان ملل متحد راجع به مبارزه با قاچاق انسان و بهره‌کشی از روسپی‌گری الهام گرفته است. در این نظام، روسپی‌گری جرم نیست؛ اما تبلیغ؛ عرضه کردن خود و قوادی جرم محسوب می‌شود، فرانسه از کشورهایی است که از این نظام پیروی می‌کند و سیاست خود را بر اقدامات پیشگیرانه در مقابل قوادی و عرضه کردن خود به منظور توقف روسپی‌گری استوار کرده است. در سوئد نیز روسپی‌گری قانونی است ولی پااندازی، تأسیس فاحشه‌خانه و برپایی نمایش زنده سکس غیرقانونی است و مشتری نیز علاوه بر عاملان، مجازات می‌شوند. سوئد تنها کشوری است که خرید سکس در آن جرم بوده ولی فروش آن جرم تلقی نمی‌شود.

روسپی‌گری در جهان

آمارهای رسمی و غیررسمی از افزایش قابل توجه روسپی‌گری در آمریکا و اروپا حکایت دارند. در آمریکا افراد عمدتاً از سن ۱۲ تا ۱۴ سالگی به روسپی‌گری کشیده می‌شوند! این گزارش‌ها همچنین تأکید دارند که در آمریکا تا ۲ میلیون انسان در حوزه روسپی‌گری فعالیت دارند. در آلمان، تنها در سال ۲۰۲۲م. تعداد روسپی‌ها تا ۱۹٫۱٪ افزایش یافته است، برخی تخمین‌ها حاکی از این است که تا ۴۰۰ هزار نفر در این کشور به تن‌فروشی مشغولند. در اسپانیا نیز طبق آنچه یورونیوز اعلام کرده، بیش از ۳۵۰ هزار زن به روسپی‌گری مشغولند. بر اساس داده‌های رسمی، در بریتانیا و هلند، به ترتیب ۷۲ هزار و ۲۵ هزار نفر روسپی هستند.

اگرچه گفته می‌شود که خانه‌های فساد در رژیم صهیونیستی غیرقانونی است؛ اما حدود ۲۸۰ خانه فساد در تل‌آویو مشغول به فعالیتند که همین امر اسراییل را به یکی از ۱۰ مکان دارنده بیشترین تعداد خانهٔ فساد تبدیل کرده است. به گزارش دیلی‌بیست، تل‌آویو شهری پر از کلوپ‌های شبانه مخصوص همجنس‌گرایان، قمارخانه‌های فراوان، ساحل‌ها و هتل‌های مخصوص همجنس‌گرایان است. از آنجایی که روسپی‌گری در بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه غیرقانونی است، این فحشا در فاحشه‌خانه‌های مخفیانه انجام می‌شود.

روسپی‌گری در ایران

بر مبنای گزارش محققین؛ هسته مرکزی روسپی‌گری در ایران قلعه «شهر نو» بوده است. این قلعه محله‌ای قدیمی و بدنام در تهران بود که سنگ بنای آن در زمان محمدعلی شاه قاجار نهاده شد، در دورهٔ پهلوی از طریق نوسازی و سازماندهی این محله، روسپی‌گری به طرز فزاینده تا آنجا افزایش یافت که با تأسیس هتل عشق به زنان روسپی یا مردان عیاش اجازه داده می‌شد که به‌طور آزادانه هر کاری می‌خواهند انجام دهند. با انقلاب اسلامی ایران، این مراکز تعطیل و روسپی‌گری ممنوع اعلام شد.

در ایران پس انقلاب اسلامی، روسپی‌گری به لحاظ فقهی، عرفی و قانونی با محدودیت‌های فراوانی روبرو است. هرچند آمار رسمی و تأیید شده از میزان فراوانی آن وجود ندارد؛ اما آمارهای غیررسمی، نشان‌دهنده شیوع آن در کشور است. براساس آخرین آمارهای ارائه شده توسط کارشناسان؛ سن روسپی‌گری در ایران از سن ۲۰ تا ۳۰ سالگی به ۱۲ تا ۱۸ کاهش یافته است.

در سال۱۳۸۱ش. از تعداد ۵۷۸۹ نفر زندانی زن ۱۲۵۸ یعنی حدود ۲۰٪ آن‌ها روسپی‌گری می‌کردند. ۱۴٪ روسپیان قبل از ۱۴ سالگی مجبور به انجام فعالیت جنسی شده‌اند. در ایام تابستان به‌دلیل افزایش امکان تردد و عبور و مرور آمار فحشا افزایش می‌یابد و زنان شهرستانی برای این کار به شهرهای بزرگ می‌روند.

عوامل روسپی‌گری

برخی محققین؛ روسپی‌گری را متأثر از سه سطح شرایطی؛ زمینه‌ای، مداخله‌ای و علّی می‌دانند؛ شرایط زمینه‌ای شامل نقصان در قوانین مرتبط با خانواده و زنان و بی‌ثباتی در شرایط اقتصادی - اجتماعی جامعه، می‌شود؛ شرایط مداخله‌ای ناظر به الزامات فرهنگی، ازدواج نامناسب، اعتیاد و تسریع در گرایش به روسپی‌گری، خشونت خانگی، ضعف مهارت‌های اجتماعی، خانواده متزلزل و سوابق تحصیلی بوده و شرایط علّی حاکی از بی‌پناهی اجتماعی، فقر و رونق بازار بهره‌کشی جنسی است.

بر مبنای مجموع پژوهش‌های انجام شده؛ روسپی‌گری منبع مهمی اقتصادی و ابزار سلطه برای حاکمان سیاسی و متولیان باورهای غیر الهی شمرده شده و می‌توان این دو را از عوامل محوری ایجاد و گسترش روسپی‌گری در تاریخ و جهان معاصر دانست و داده‌های تاریخی نشان می‌دهد که در طول تاریخ؛ رقابت جدی میان کاهنان و سلاطین برای تصاحب زنان روسپی به‌منظور کسب درآمد و تمتع از آنها وجود داشته است. کاهنان برای بهره‌گیری هر چه بیشتر از جسم زن، بساط فحشای مقدس راه انداخته بودند و سلاطین از روسپیان فرهیخته برای پیشبرد اهداف سیاسی، استفاده می‌کردند.

پیامدهای روسپی‌گری

بر اساس پژوهش‌های انجام شده؛ روسپی‌گری پیامدهای فردی و اجتماعی فراوانی دارد که از آن جمله می‌توان به افزایش بیماری‌های مقاربتی، کاهش ازدواج و افزایش نرخ طلاق، تولد کودکان خیابانی، افزایش سقط جنین و رونق یافتن صنعت سکس اشاره کرد.

روسپی‌گری حیثیت افراد و خانواده‌ها را مخدوش ساخته و موجب قتل‌های ناموسی می‌شود. بنا به تخمین صندوق کمک به مشکلات جمعیتیِ سازمان ملل متحد، هرسال در سراسر دنیا پنج هزار زن توسطِ حافظان ناموس به قتل می‌رسند. در جوامع سنتی اسلامی خودکشی به خاطر «بی‌آبرویی» و قتل به خاطر «حفظ آبرو» منطبق با عرف جامعه است.

به‌طور کلی روسپی‌گری در بعد اجتماعی، موجب تحقیر و انزوای زنان می‌شود، در بعد فرهنگی، به گسترش فحشا و هرزه‌نگاری انجامیده و در بُعد اقتصادی، منشأ اصلی قاچاق زنان و کودکان یعنی رونق صنعت سکس به‌شمار می‌آید.

کنترل روسپی‌گری

برخی کشورهای غربی با توجه به‌پیامدهای روسپی‌گری سعی در تنظیم آن دارند؛ سوئد اولین کشور اروپایی بود که در سال ۱۹۹۹م، خرید سکس در آنجا به‌عنوان جرم شناخته شد. در فنلاند نیز از سال ۲۰۰۷ این عمل قابل مجازات است. نروژ خرید سکس را برای شهروندان در داخل و خارج از کشور ممنوع اعلام کرده است. در دانمارک نیز هم‌اکنون این بحث جاری است. در سوئد این موضوع مطرح شد که هیچ‌کس حق ندارد جسم انسان دیگری را خریداری کند و روسپی‌گری باید به‌عنوان مشکل اجتماعی شناخته و راه‌های مقابله با آن جست‌وجو شود. برخی معتقدند؛ ممنوعیت خرید سکس می‌تواند اولین قدم باشد؛ اما همزمان باید به ترویج آگاهی در جامعه و به‌ویژه در میان خریداران سکس کوشید.

برخی دیگر با توجه به تجربه کشورهای که نگاه آسیب‌شناسانه به روسپی‌گری دارند، راهکار کنترل آن را در همکاری دولت‌ها و سازمان‌های غیردولتی دانسته و معتقدند؛ با تمرکز بر کاهش تقاضا و اعمال سیاست‌های حقوقی، قضائی و توانمندسازی زنان آسیب‌پذیر در حوزه‌های مختلف روانی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، می‌توان روسپی‌گری را تاحدی کنترل کرد. اسلام با تأیید اقدامات قانونی، تأکید جدی بر الگوسازی رابطه زنان و مردان بر مبنای فرهنگ عفاف دارد.

منابع

• «ازدواج سفید»، وب‌سایت دینا، تاریخ بازدید مطلب: ۳ مهر ۱۴۰۴ش.
• بهاری، رقیه و گلشن فومنی، محمدرسول، «وضعیت مشارکت اجتماعی در میان روسپیان (مطالعه‌ای تطبیقی در شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، کرمانشاه، و رشت)»، در سال ۱۳۹۰ش.»، فصلنامه پژوهش اجتماعی، سال ششم، بهار ۱۳۹۲ش.
• «پشت‌پرده افزایش آمارهای روسپی‌گری در آمریکا و اروپا چیست؟»، خبرگزاری جهان‌امروز، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اردیبهشت۱۴۰۴ش.
• درخشان، فاطمه و پرچمی، داوود، «مطالعه تطبیقی روسپی‌گری و راهکارهای کاهش آن با تأکید بر ایران»، فصلنامه علوم‌اجتماعی، شماره ۱۰۵، تیر ۱۴۰۳ش. ص۱۵۵.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
• راغب‌اصفهانی، حسین بن محمد، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن‏، ترجمه غلامرضا خسروی، تهران، ‏ مرتضوی، ‏۱۳۷۴ش. ذیل واژه فحش.
• «روسپی‌گری چیست»، وب‌سایت فیلیا، تاریخ بازدید مطلب: ۲۳ شهریور ۱۴۰۴ش.
• «روسپی‌گری»، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، تاریخ درج مطلب: ۱۷ دی ۱۳۹۸ش.
• علیزاده، بهار، «روابط پنهانی مردان تن‌فروش با زنان خیابانی چگونه است؟»، وب‌سایت مجله انترنیتی جوان ایرانی، تاریخ درج مطلب: ۱۱ آذر ۱۴۰۱ش.
• غلامی، علی، هویت و نقش‌های جنسیتی زن در اسلام، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۱۴۰۲ش.
• فلاحتی شهاب‌الدینی، علی، «روسپی‌گری و سکوت سنگین قانون»، مطالعات راهبردی زنان، شماره۲۲، سال ۱۳۸۲ش.
• فولادیان، مجید و کابلی، عاطفه، «سنخ‌شناسی الگوهای روسپی‌گری در مشهد»، پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی، شماره۴، زمستان ۱۴۰۱ش.
• قربانی، اسماعیل و دیگران، «روسپی‌گری: تحمیل اجتماعی یا انتخاب شخصی؛ ارائه یک تحلیل کیفی»، پژوهشنامه مددکاری اجتماعی، شماره ۱۲، شهریور ۱۳۹۶ش. ص۱۴۴.
• لاریجانی، مهسا و میرحسینی، زهرا، «نیمهٔ پنهان زندگی زنان تن‌فروش»، پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی، شماره۲، تابستان ۱۳۹۸ش.
• «مردانی که تن‌فروشی می‌کنند»، سایت تحلیلی خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۸ اسفند ۱۳۹۵ش.
• «مرکز فساد دنیا کجاست؟»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۴ اسفند۱۳۹۱ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
• مکنون، ثریا و عطایی‌آشتیانی، زهره، «فمینیسم و روسپی‌گری»، مطالعات راهبردی زنان، شماره ۲۸، سال ۱۳۸۴ش.
• موحدمجد، مجید و دیگران، «کاوش معنایی تن‌فروشی در تجربه زیسته زنان تن‌فروش: یک مطالعه کیفی (مطالعه موردی زنان مراجعه کننده D.I.C. خانه خورشید تهران)»، فصلنامه زن و جامعه، شماره ۴۲، تیر ۱۳۹۹ش.
• هاشملو، جعفر، «نگاهی به پدیده روسپی‌گری و تن‌فروشی»، وب‌سایت روان‌شناسی هاشملو، تاریخ درج مطلب: ۸ اسفند ۱۴۰۰ش.