پیش‌نویس:برند حلال

برند حلال؛ برندی جهانی مختص محصولات تولیدشده با دستورات اسلامی.

برند حلال، از جمله برندهای تجاری امروزی است که بر روی برخی محصولات غذایی و انواع دیگر محصولات در سراسر جهان درج می‌شود. این نشان، به‌معنای رعایت احکام اسلامی در تولید یک محصول است و مسلمانان می‌توانند با مشاهدهٔ برند حلال، با اطمینان نسبت به رعایت اصول اسلامی و شرعی در فرایند تولید، محصولات را خریداری کرده و مصرف کنند. این برند، امروزه، تنها برند اقتصادی- فرهنگی، در جهان است که حدود دو میلیارد انسان را پوشش می‌دهد و نه‌تنها به‌عنوان یک دستور دینی بلکه به‌عنوان استانداردی برتر در سطح جهانی مطرح شده است. محصولات غذایی با برند حلال، به افرادی که به‌دنبال غذای تمیز، ایمن و سالم برای سبک زندگی سالم هستند، گزینه‌ای پیشنهاد می‌کند که عاری از هرگونه مواد مضر است.

پیشینه

اصطلاح برند حلال، برگرفته از مفهوم غذای حلال است که مورد توجه آموزه‌های دین اسلام است. این نشان، به‌صورت رسمی، از سال ۱۹۹۹م در کشورهایی که مسلمانان در اقلیت هستند، شکل گرفت، اما گواهینامهٔ حلال در کشور آمریکا، در اواسط دههٔ ۱۹۶۰م صادر شده است؛ بنابراین، آغازگر برند حلال، مسلمانان ساکن در سرزمین‌های غیراسلامی، بوده‌اند. امروزه، مالزی را نخستین کشوری می‌دانند که برند حلال را طراحی و تدوین کرده است، اما کشور مالزی، چهار مذهب اهل‌سنت را به رسمیت شناخته و مذهب شیعه، هنوز به‌صورت رسمی، وارد فهرست برند حلال در جهان نشده است. از منظر کمیتهٔ مشترک شورای جهانی حلال و سازمان خواربار جهانی، نه‌تنها تولید و فرآوری، مشمول قوانین و مقررات برند حلال می‌شود، بلکه مسائلی دیگر همچون حمل و نقل، ذخیره‌سازی یا هر وسیله و ابزار دخیل در این فرایند، مورد توجه هستند. امروزه، در آمریکا، استرالیا، برخی کشورهای اروپایی و کشورهایی در جنوب شرق آسیا که مسلمانان در اقلیت هستند، برند حلال وجود دارد. ۵۷ کشور اسلامی نیز برند حلال را به محصولات خود پیوست کرده‌اند.

شورای جهانی حلال

این شورا، در اندونزی و در سال ۱۹۹۹م، به‌منظور استانداردسازی گواهینامهٔ حلال و فرایند صدور اعتباردهی به محصولات حلال تأسیس شد. پس از مدتی، این شورا به‌عنوان یک مرجع جهانی در مالزی به ثبت رسید. این سازمان از کشورهای مالزی، اندونزی، آمریکا، آفریقای جنوبی، استرالیا و بلژیک تشکیل می‌شود. شورای جهانی حلال، در سال ۲۰۰۵م موفق شد تا منشور و آیین‌نامهٔ خود را در آفریقای جنوبی، تدوین، فرموله و تصویب کند.

استاندارد غذای حلال

استاندارد، زبان فراملی مشترکی را برای تجارت و کمک به برقراری ارتباط دانش، تکنولوژی و عملکرد تجاری میان مؤسسات داخلی و نیز خارج از کشور فراهم می‌کند. کارشناسان استاندارد در کشورهای اسلامی، به تدوین اصولی استاندارد غذای حلال پرداخته و این اقدامی مهم در راستای اجرای استاندارد حلال در سازمان کنفرانس اسلامی و تمامی کشورهای اسلامی است تا گواهی برند حلال، در سراسر جهان به‌صورت یکپارچه، توسط سازمان‌های مجاز و با هماهنگی مؤسسهٔ استاندارد و اندازه‌شناسی کشورهای اسلامی صادر شود. این امر، همچنین، منجر به تسهیل امور مرتبط با واردات و صادرات خواهد شد. از دیگر فعالیت‌های این مرکز نیز می‌توان به تشویق و حمایت از پروژه‌های انجام شده در این زمینه، اشاره کرد.

علاوه بر آن، کشورهای اسلامی در نظر دارند تا استاندارد خدمات مالی حلال را توسط بانک‌های مرکزی و مراکز مالی کشورهای اسلامی عضو کنفرانس اسلامی تدوین کرده و تمامی شرکت‌ها و بازرگانان این کشورها را به سرمایه‌گذاری بیشتر در صنایع حلال تشویق کنند. به این ترتیب، صنایع کوچک بنگاه‌های اقتصادی فعال در صنعت حلال، در کشورهای اسلامی مختلف با یکدیگر در تماس خواهند بود.

فواید

برند حلال، توانایی ایجاد بازاری سودآور و در عین حال مستقل برای مسلمانان را دارد. امروزه، حجم تجارت جهانی برند حلال به بیش از ۲ هزار میلیارد دلار رسیده است. محبوبیت این برند در میان تمامی مردم، فرصتی برای مسلمانان و کشورهای اسلامی ایجاد کرده تا سرمایه‌گذاری‌های کلانی را در این زمینه انجام داده و فرصت‌های اقتصادی و فرهنگی به‌دست آمده را با آغوشی باز دریابند. همچنین، کشورهای اسلامی می‌توانند با استفاده از این فرصت، به توسعهٔ فرهنگ مصرف بر اساس آموزه‌های اسلام و تبیین چرایی دو مفهوم حرام و حلال در جهان بپردازند. این کشورها، با مغتنم شمردن چنین فرصت‌هایی می‌توانند به نوعی انسجام فرهنگی دست یافته و همبستگی عمیقی را میان مسلمانان جهان ایجاد کنند. از مهم‌ترین مسائلی که باعث می‌شود تا برند حلال در سراسر جهان مورد توجه قرار بگیرد می‌توان به افزایش جمعیت مسلمانان در جهان، افزایش درآمد و ایجاد انگیزه برای خرید محصولات غذایی حلال در بسیاری از کشورها، افزایش تقاضای جهانی برای مصرف غذاهای سالم‌تر و با کیفیت بالاتر و افزایش تقلب در بازار عرضهٔ دیگر محصولات اشاره کرد.

محصولاتی که با برند حلال عرضه می‌شوند، قیمتی بالاتر نسبت به سایر محصولات دارند، اما از محبوبیتی بیشتر حتی در میان غیرمسلمانان برخودار هستند؛ زیرا غذای حلال، امروزه، به‌عنوان نمادی از کیفیت بالا و سلامت غذایی مطمئن معرفی شده است. برای مثال، در فیلیپین، مردم به‌دلیل حساسیت نسبت به سلامتی خود، از کنسروهای ماهی برند حلال استفاده می‌کنند. همچنین، در حدود ۱۲ درصد از مدارس کشورهای اروپایی، از غذای حلال استفاده کرده و برای دانش‌آموزان غذاهایی با برند حلال را سرو می‌کنند.

محصولات

برند حلال، شامل کالاهایی می‌شود که در آنها موادی که از نظر دین اسلام، حرام هستند، استفاده نشود؛ مانند گوشت خوک و الکل. همچنین، تولید و ارائهٔ محصولات نیز باید مطابق با قوانین اسلامی صورت پذیرد؛ برای مثال، گوشت باید در کشتارگاه‌ها، به‌صورت اسلامی ذبح شود. این بازار، علاوه بر صنایع غذایی، انواع دیگری از مواد و محصولات مانند دارو، بهداشتی- آرایشی، گردشگری، پوشاک، خدمات مالی از قبیل بانکداری و بورس، رسانه، ترانزیت، ورزش، کسب‌وکار و تفریحات سالم را نیز دربرگرفته است. بسیاری از این بخش‌ها، هنوز دارای فرصت‌هایی بکر و دست‌نخورده هستند که به تازگی مورد توجه قرار گرفته‌اند.

سهم کشورهای مختلف در برند حلال

استقبال از بازار غذای حلال، در بخش‌های زیادی از جهان روند افزایشی داشته و هرساله، در جهان بزرگ‌تر می‌شود. امروزه، رقابت سختی میان کشورهای مسلمان برای تولید محصولات غذایی تحت پوشش برند حلال به‌وجود آمده است. در این میان، کشور مالزی تصمیم دارد تا خود را به‌عنوان قطب بین‌المللی فعالیت‌های حلال در سطح جهانی معرفی کرده و در این زمینه، اقدامات و تبلیغات گسترده‌ای را نیز انجام داده است. علاوه بر آن، برخی کشورهای غیراسلامی همچون فرانسه و انگلستان، پس از مالزی، در رده‌های بعدی تولید غذای حلال قرار گرفته‌اند. فرانسه در حدود ۷۵٪ از صادرات گوشت منجمد خود را تحت نظر برند حلال تولید کرده و به کشورهای اسلامی مانند عربستان، کویت و امارات صادر می‌کند. کشور برزیل نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکنندهٔ گوشت و تجارت کشاورزی در جهان، نزدیک به ۳۰٪ از محصولات خود را تحت پوشش و استاندارد برند حلال تولید و عرضه می‌کند. آمریکا نیز سومین کشور تولیدکنندهٔ گوشت در جهان است که ۸۰ درصد از محصولات خود را با گواهی و برچسب حلال صادر می‌کند.

کشور ایران، با وجود داشتن سهم ۵ تا ۶ درصدی از جمعیت جهان اسلام، حدود ۳۲۰ میلیون دلار از گردش مالی تجارت غذای حلال را به خود اختصاص داده که از نظر کارشناسان این حوزه، سهمی ناچیز است. در حال حاضر، در حدود ۳۴ شرکت ایرانی موفق به دریافت نشان و گواهی حلال شده‌اند این در حالی است که برای حمایت بیشتر از برند حلال در ایران می‌توان به اعطای تسهیلات و سایر طرح‌های تشویقی پرداخته و انگیزهٔ لازم برای ترغیب سازمان‌ها و شرکت‌ها را برای پیوستن به بازار حلال، فراهم کرد. همچنین، برخی محصولات تولیدشده در ایران، محصولات خود را تحت پوشش برند حلال مالزی ارائه می‌کنند. توسعهٔ صادرات برند حلال، امروزه، از جمله راهبردهای مهم اقتصادی ایران است و در برنامه‌های اقتصادی کشور اهمیت یافته زیرا نقش مهمی در ارزآوری و توسعهٔ اقتصادی کشور دارد.

بازارهای بالقوه

بازار برند حلال در کشورهای اروپایی با شمول ۵۰ میلیون مسلمان، در حدود ۷۷ میلیارد دلار برآورد شده است. در این میان، مصرف‌کنندگان هلندی، تمایل بیشتری برای خرید محصولات حلال داشته و بر این باورند که این محصولات، از کیفیت و درجهٔ اطمینان بیشتری برخودار هستند. تقاضا برای محصولات برند حلال در کشور آمریکا نیز در حدود ۱۲ میلیارد دلار در سال تخمین زده شده است. کشورهای آسیایی اما به‌دلیل درآمد کمتر، از تقاضای کمتری از برند حلال برخودار هستند.

چالش‌ها

برند حلال، همچون تمامی برندهای تازه تأسیس در سطح جهانی با چالش‌هایی جدی مواجه است؛ از جمله:

1. وجود رقبای قدرتمندی همچون مالزی و سنگاپور؛
2. نبودن تعریف واحد از غذای حلال؛
3. ورود کشورهای غیراسلامی به عرصهٔ تولید محصولات حلال؛
4. دخالت نهادها و وزارتخانه‌های مختلف در این زمینه و خطر بروز موازی کاری؛
5. وجود برخی قوانین و استانداردهای مختلف؛
6. اجرای برخی قوانین ضعیف برند حلال در سطح جهانی؛
7. حاکمیت بخش خصوصی در این زمینه و عدم نظارت دولت‌ها؛
8. ضعف همکاری میان کشورهای اسلامی؛
9. بی‌اعتماد کشورهای اسلامی به یکدیگر در برخی موارد مانند مصرف‌کنندگان؛
10. سرعت بالا در صدور بی‌رویهٔ نشان حلال و پاسخ‌گو نبودن در زمینهٔ کیفیت؛
11. عدم وضوح اختصاص برند حلال به تمامی کشورهای اسلامی از جمله ترکیه، پاکستان و ایران و تخصیص ذهنی واژهٔ «حلال» به کشورهای اسلامی و عرب‌زبان.

مؤسسهٔ جهانی حلال

این مؤسسه، در سال ۲۰۰۷م، به‌منظور گسترش فرهنگ حلال تأسیس شد. در سال ۲۰۱۰م، پس از تصویب استاندارد غذای حلال، این مؤسسه فعالیت خود را به بخش‌های جدیدی از تبیین «علم حلال»، «مقررات حلال» و «اخلاق حرفه‌ای حلال» توسعه داد. مؤسسهٔ جهانی حلال، از جمله مراکز وابسته به مرکز تحقیقات و اطلاع‌رسانی اتاق اسلامی است که فعالیت‌های خود را در زمینه‌های «فرهنگ‌سازی حلال»، «استانداردسازی حلال»، «مقررات‌سازی حلال»، «ساختارسازی حلال» و «تجاری‌سازی حلال» در بخش‌های متنوعی همچون بخش‌های غذایی، دارویی، آرایشی و بهداشتی، پوشاک و خدمات حلال معطوف کرده است. این مؤسسه همچنین، دارای دو کمیتهٔ فقهی و علمی است که سازمان را در مسیر مبانی حلال، از نظر انطباق با موازین شرعی و روش‌های علمی کمک می‌کند. از جمله فعالیت‌های مؤسسه جهانی حلال در ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. استانداردسازی؛
2. به رسمیت شناختن گواهی حلال- ایکریک در داخل و خارج از کشور؛
3. برگزاری کلاس‌های آموزشی برای مدیران و مسئولین فنی شرکت‌های متقاضی دریافت گواهی حلال؛
4. برگزاری کمیتهٔ تجارت کالا و خدمات حلال با حضور اعضای وزارت خانه‌های اقتصاد و دارایی، امور خارجه، جهاد کشاورزی، صمت، سازمان ملی استاندارد، سازمان توسعه و تجارت، کانون صنایع غذایی ایران و انجمن ارگانیک ایران؛
5. برگزاری سمینار و نمایشگاه حلال.

همچنین، از جمله اهداف این مؤسسه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. گسترش فرهنگ حلال در میان مسلمانان و جوامع غیرمسلمانی که دارای اقلیت مسلمان هستند.
2. فراهم کردن زمینه‌های لازم برای تشخیص محصولات حلال از غیرحلال با تدوین رویه‌هایی برای کنترل تولید، انبارداری، حمل‌ونقل و مصرف.
3. آموزش و پژوهش در امر حلال، نمونه‌برداری و آزمایش محصولات به‌منظور اطمینان از حلیت آنها و صدور برند حلال.
4. اجرای صحیح استاندارد غذای حلال سازمان همکاری‌های اسلامی به توسعهٔ استانداردهای حلال برای سایر بخش‌ها مانند محصولات دارویی.

منابع

• «اهداف مؤسسهٔ جهانی حلال»، وب‌سایت مؤسسهٔ جهانی حلال، تاریخ بازدید: ۲۴ مرداد ۱۴۰۲ش.
• «برند حلال»، مجلهٔ علمی تخصصی ایکد، ماهنامهٔ شمارهٔ ۱۵، تاریخ بازدید: ۲۴ مرداد ۱۴۰۲ش.
• «برند حلال و نکته‌هایی که دربارهٔ آن باید بدانید»، مجلهٔ فرهنگی وبلایت، تاریخ بارگذاری: ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
• رضایی، ستاره و دیگران، «بررسی تأثیر عوامل مؤثر بر توسعهٔ صادرات محصولات غذایی با برند حلال با رویکرد معادلات ساختاری»، نشریهٔ جستارهای اقتصادی، دورهٔ ۱۷، شمارهٔ ۳۴، ۱۳۹۹ش.
• «معرفی مؤسسهٔ جهانی حلال»، وب‌سایت مؤسسهٔ جهانی حلال، تاریخ بازدید: ۲۴ مرداد ۱۴۰۲ش.
• هاشمی، نازنین، «صنعت حلال»، نشریهٔ جغرافیا، دورهٔ ۳، شمارهٔ ۱۰، ۱۳۸۹ش.