پیش‌نویس:روزی فرزند

روزی فرزند؛ تأمین مادی، تربیتی و معنوی فرزند به‌عنوان سهم الهی و مسئولیت والدین.

روزی یا رزق فرزند، در فرهنگ اسلامی و سنت ایرانی، بسیار فراتر از تأمین مادی بوده و ابعاد معنوی، اخلاقی و سرشتی را نیز دربر می‌گیرد. بر اساس باور دینی، هر کودک با رزق الهی خود متولد می‌شود؛ باوری که ضمن تأکید بر روزی حلال، آرامش و روحیۀ توکل را در والدین تقویت می‌کند. در این دیدگاه، خانواده و تربیت فرزند صالح سرچشمۀ برکت و پایداری جامعه است. درک درست از روزی فرزند در سبک زندگی اسلامی- ایرانی، بر توازن میان توکل و تلاش استوار بوده و توکل در آن، به‌معنای رهایی از ترس و اضطراب بوده نه بی‌عملی. چنین نگرشی، خانواده را از مصرف‌گرایی دور کرده و زمینه‌ساز پرورش نسلی متوکل، امیدوار و مسئول می‌شود.

تعریف و اهمیت روزی فرزند

روزی در لغت به‌معنای خوراک روزانه، رزق، وجه معاش، وسیلۀ زندگی و ضروریات زندگی است. روزی فرزند، در سبک زندگی اسلامی‌ایرانی، تنها به خوراک، پوشاک و مسکن محدود نشده بلکه شامل برکت، سلامت جسم و جان، تربیت فرزند و برخورداری از حمایت‌های اجتماعی نیز هست. در این نگاه، روزی فرزند ترکیبی از وعدۀ الهی، مسئولیت والدین و شرایط اجتماعی به‌شمار می‌آید؛ یعنی نعمت الهی که با تلاش و تدبیر انسان شکوفا می‌شود.

در زندگی روزمرۀ ایرانی نیز مفهوم روزی فرزند در رفتارهای ساده اما پرمعنا بازتاب دارد که از سفرۀ خانوادگی و تقسیم عادلانۀ خوراک تا دغدغه‌های تربیتی، تحصیلی و معنوی را شامل می‌شود. والدین ایرانی همواره میان تلاش برای معاش که اغلب شامل تلاش شبانه‌روزی، شغل دوم و آینده‌نگری مالی برای هزینه‌های تحصیل بوده و حفظ برکت خانه تعادل برقرار می‌کنند. این نگرش نشان می‌دهد که روزی فرزند، تنها درآمد مالی نبوده بلکه شامل آرامش روانی، پیوند عاطفی و تربیت درست نیز می‌شود که تأمین این ابعاد به اندازۀ تأمین مادی، نیازمند تلاش عملی است.

مبانی دینی روزی فرزند

آیات و روایات اسلامی، روزی فرزند را نعمتی الهی و هم‌زمان مسئولیتی انسانی می‌دانند. در زندگی امروز، این معنا به مدیریت خردمندانۀ منابع خانواده، پرهیز از اضطراب مالی و تقویت امید می‌انجامد. در این میان، وظیفۀ والدین در تأمین معاش و انتقال مهارت به‌شرح زیر است:

روزی حلال (مبنای سرشتی)

رعایت روزی حلال وظیفه‌ای حیاتی برای والدین است. تأکید آموزه‌های دینی بر کسب حلال، نه‌تنها برای صحت عملکرد والدین بلکه به این دلیل است که لقمۀ حلال و پاک بر سرشت، شخصیت و تربیت معنوی فرزند تأثیر مستقیم دارد. به باور فرهنگی ایرانی، غذای حلال، زمینه‌ساز سلامت جسم و جان فرزند و عامل توفیق او در مسیر بندگی و تربیت صالح است.

مسئولیت فقهی و تربیتی

در فقه اسلامی، پدر مسئول تأمین نیازهای مادی و تربیتی فرزند است. افزون بر تأمین معاش مادی، در سبک زندگی ایرانی، والدین متعهد هستند که فرزند را به مهارت‌های کسب‌وکار و سواد مالی مجهز سازند. در حقیقت، روزی فرزند را باید در توانایی او برای خلق ارزش و بهره‌مندی از استعدادهای الهی‌ او جستجو کرد؛ یعنی ایجاد بستر برای شکوفایی رزق بالقوۀ فرزند. این دیدگاه، ترس از فقر را به انگیزه برای تلاش، آموزش و مهارت‌افزایی تبدیل می‌کند.

توازن توکل و تدبر

در نگاه توحیدی، توکل به خداوند با تلاش مضاعف و تدبیر عقلانی والدین همراه می‌شود. این نگرش ضمن نفی بی‌عملی، مانع اضطراب افراطی شده و تعادل میان توکل و تلاش را حفظ می‌کند.

رویکرد فرهنگی و اجتماعی به روزی فرزند

در سبک زندگی ایرانی، باور به روزی الهی نه‌تنها آموزه‌ای دینی بلکه نوعی نیروی محرک عملی است که بر تصمیمات مالی و تربیتی روزمرۀ خانواده‌ها تأثیر می‌گذارد.

باور به روزی و کاهش اضطراب مالی

1. اثر توکل بر تصمیم‌گیری: باور به رزاقیت خداوند موجب می‌شود که خانواده‌ها ترس از هزینه‌های مالی را به‌صورت کامل کنار نگذاشته اما اضطراب افراطی را مدیریت کنند. این آرامش روانی به زوج‌ها کمک می‌کند تا با اعتماد بیشتر به وعدۀ الهی، تصمیم به ازدواج و فرزندآوری بگیرند.
2. خروج از مصرف‌گرایی: این نگرش، خانواده را از تمرکز صرف بر مصرف‌گرایی و تجمل‌گرایی دور می‌کند. به‌جای صرف منابع در امور تجملی، روزی فکری و روحی فرزند در اولویت قرار گرفته و منابع مالی محدود، خردمندانه برای نیازهای اساسی و توسعه‌ای فرزند هزینه می‌شود.

اولویت‌بندی‌های مالی و سرمایه‌گذاری‌های عملی (روزی فعال)

خانواده‌های ایرانی در عمل برای تأمین روزی فرزند، رویکردی عقلانی و آینده‌نگر اتخاذ می‌کنند که از این قرار است:

1. اولویت‌دهی به آموزش و سلامت: در بسیاری از خانواده‌ها، تأمین هزینه‌های آموزشی باکیفیت مانند کلاس‌های تقویتی، فوق برنامه یا کتاب‌های کمک‌آموزشی، بر تأمین هزینه‌های تفریحی یا کالاهای لوکس ترجیح داده می‌شود. این، نمادی از اهمیت روزی فکری است. همچنین، والدین تلاش می‌کنند با وجود محدودیت‌های اقتصادی، سلامت جسمانی فرزند یا روزی جسمی را از طریق تغذیۀ سالم و مراجعات پزشکی منظم تضمین کنند.
2. انتقال سواد مالی و مهارت کارآفرینی: روزی فرزند در فرهنگ امروز ایرانی، با نگاه عقلانی-تربیتی پیوند خورده است. والدین به فرزندان خود مهارت‌های لازم برای کسب‌وکار، کارآفرینی و سواد مالی را می‌آموزند. این دیدگاه معتقد است که روزی فرزند در توانایی او برای خلق ارزش و بهره‌مندی از استعدادهای الهی (شکوفایی رزق بالقوه) جست‌جو می‌شود. این امر تنها شامل پرداخت شهریه نبوده بلکه به‌معنای ایجاد بستری است که فرزند بتواند با مهارت‌های آموخته‌شده، در آینده، خود روزی حلال کسب کند.

تبلور روزی اجتماعی در نهادهای اجتماعی

درک مفهوم روزی در عصر حاضر، نهادهای دولتی و عمومی را نیز درگیر می‌کند. تسهیلات اجتماعی مانند بیمه‌، یارانه‌های حمایتی یا حمایت‌های مسکن و ازدواج، به‌مثابۀ تبلور عینی روزی اجتماعی عمل می‌کنند. نهادهایی مانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، با فراهم کردن زیرساخت‌های فرهنگی و آموزشی، به‌طور غیرمستقیم روزی دانش و بینش فرزندان را تضمین کرده و به والدین این اطمینان را می‌دهند که پشتوانه‌ای اجتماعی نیز برای رشد و شکوفایی رزق فرزندان وجود دارد.

باور به روزی فرزند در ادبیات و زبان فارسی

باور به «روزی فرزند» در ضرب‌المثل‌ها، اشعار و حکایات عامیانه نیز بازتاب یافته است. این باور نه‌تنها به تأمین مادی فرزند، بلکه به برکت، تربیت و حمایت‌های معنوی نیز اشاره دارد؛

1. ضرب‌المثل‌ها و حکایات: «هر آن کَس که دندان دهد، نان دهد» ضرب‌المثلی از سعدی بوده و بر این باور تأکید دارد که خداوندی که فرزندی می‌آفریند، روزی او را نیز فراهم می‌آورد.
2. اشعار و متون ادبی: « گفت از ضعف توکل باشد آن * ور نه بدهد نان، کسی کو داد جان// جمله را رزاق روزی می‌دهد * قسمت هر کس به پیشش می‌نهد» شعری از مولوی است که بر روزی‌رسان بودن خداوند اشاره دارد.

ابعاد مختلف روزی فرزند در سبک زندگی ایرانی

تأمین نیازهای مادی و حیاتی

به‌معنای تأمین نیازمندی‌های اولیه و زیستی فرزند و مدیریت اقتصادی صحیح برای حفظ سلامت و بقای مادی او است؛ مانند فراهم کردن خوراک حلال، سالم و متناسب با رشد، توجه به نیازهای درمانی و حفظ سلامت جسمانی فرزند و تأمین محیط زندگی امن و البسۀ مناسب. این بخش با مدیریت اقتصادی خانواده پیوندی عمیق دارد. والدین با تنظیم بودجه و پرهیز جدی از اسراف، رزق الهی را پاس می‌دارند. آموزش مدیریت مالی به فرزندان، شامل پس‌انداز، دوری از تجمل‌گرایی و توانایی تشخیص نیاز از خواسته، جزء مهمی از روزی جسمی است. این تربیت، توان مدیریت درست دارایی و زمینه‌سازی برکت پایدار را در او نهادینه می‌کند.

تغذیۀ عقل و اندیشه

به تأمین ابزارها و محتوای لازم برای رشد عقلانی، علمی و اندیشه‌ورزی سالم فرزند اختصاص دارد. سلامت فکر، ضامن تصمیم‌گیری‌های درست در آینده است؛ مانند تأمین فرصت‌های تحصیلی مناسب و امکان کسب علم نافع، ارائۀ اطلاعات درست، محیطی برای طرح پرسش‌ها و هدایت فرزند به‌سمت فکر سالم و دور از خرافات و محتوای مضر و نیز کمک به تقویت تفکر انتقادی، حل مسئله و قدرت تحلیل در فرزند. در این بعد، تأکید تنها بر پرداخت هزینۀ مدرسه نیست بلکه بر محتوا، کیفیت اندیشه و پرورش قوۀ عقل است.

تأمین معنویات و پیوندهای انسانی

این بُعد، شامل عمیق‌ترین و ماندگارترین بخش‌های روزی فرزند بوده و به نیازهای روانی، عاطفی، اخلاقی و معنوی او پاسخ می‌دهد؛ مانند فراهم کردن بستر رشد ایمان، صداقت، محبت و آداب دینی (مانند آموزش نماز) و نیز آموزش و الگوسازی صفاتی همچون احترام، قناعت و خیرخواهی؛ تأمین نیاز عاطفی فرزند از طریق ارتباط صمیمی و محبت‌آمیز میان اعضای خانواده و روابط خویشاوندی و نیز هدایت فرزند به مشارکت در فعالیت‌های خیرخواهانه و یاری رساندن به دیگران. این تعاملات، به سلامت روانی و معنوی فرزند کمک شایانی کرده و روزی او را در قلمرو ارتباطات گسترش می‌دهد.

منابع

• ابوالقاسمی، عباس و دیگران، «سنجش و اولویت‌بندی نیازهای والدین دانش‌آموزان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ فزون کنشی»، سلامت روان کودک (تحول روانشناختی کودک)، دورۀ 3، شمارۀ 4، پیاپی 9، 1395ش.
• «ارتباط دادن کاهش فرزندآوری به مشکلات اقتصادی آدرس غلط دادن به مردم است/ دوگانه‌های کاذب؛ مهمترین عوامل کاهش فرزندآوری است»، خبرگزاری همشهری آنلاین، تاریخ بارگذاری: 24 آبان 1401ش.
• «باور به خالقیت رزاقیت خداوند مانع ترس از فرزندآوری است»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ بارگذاری: 29 شهریور 1402ش.
• «بررسی آیین خردورزی فرزندان از دیدگاه قرآن و روایات معصومین (ع)»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ بارگذاری: 27 اسفند 1392ش.
• «بررسی عوامل تربیتی- عاطفی فرزندان در خانواده»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 5 آبان 1404ش.
• «تفسیر آیۀ 6 سورۀ هود»، وب‌سایت تدبر، تاریخ بازدید: 7 مهر 1404ش.
• «چگونه ارزش‌های خانوادگی را به فرزندان منتقل کنیم؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 5 آبان 1404ش.
• «چگونه فرزند خود را اقتصادی تربیت کنیم؟ به روزی حلال و الگوی صحیح مصرف توجه کنید»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ بارگذاری: 17 شهریور 1400ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 7 مهر 1404ش.
• «رزق و روزی اولاد در آیات»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ بارگذاری: 9 مرداد 1391ش.
• «رزق و روزی فرزندان از جانب خداوند تضمین شده است»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ بارگذاری: 31 خرداد 1402ش.
• رفیعی مفرد، شهناز، «نقش کانون‌های تفکر در بهبود فعالیت‌های توسعۀ منابع انسانی شهرداری‌ها»، نخستین کنفرانس ملی علوم انسانی و توسعه، 1398ش.
• سعدی، بوستان، باب ششم در قناعت، بخش 11، حکایت مرد کوته‌نظر و زن عالی‌همت، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 9 مهر 1404ش.
• شریفی، عنایت‌الله و لطفی، مهرعلی، «سبک زندگی خانوادگی در قرآن و سنت پیشوایان معصوم (ع)»، پژوهش‌نامۀ معارف قرآنی، دورۀ 4، شمارۀ 14، 1392ش.
• فائق، مجتبی، «بررسی آیین خردورزی فرزندان از دیدگاه قرآن و روایات معصومین (ع)»، وب‌سایت مجتبی فائق، تاریخ بازدید: 5 آبان 1404ش.
• فرجلو مطلق، فرشته و دیگران، «پژوهشی در باب آموزش نماز به کودکان در روایات پیشوایان دین اسلام»، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین نظام آموزشی و علوم تربیتی، 1403ش.
• «فرهنگ کار از دیدگاه اسلام»، وب‌سایت آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ بارگذاری: 19 تیر 1384ش.
• «لقمۀ حرام چه تأثیری روی تربیت فرزندان می‌گذارد؟»، خبرگزاری صداوسیما، تاریخ بارگذاری: 8 اردیبهشت 1402ش.
• «مراقبت در کسب روزی حلال را از کودکی به فرزندان خود بیاموزید»، خبرگزاری قدس، تاریخ بارگذاری: 19 مهر 1399ش.
• «مسئولیت‌های پدر در زندگی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بارگذاری: 24 دی 1394ش.
• مولانا، مثنوی معنوی، دفتر پنجم، بخش 97، جواب گفتن خر روباه را، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 9 مهر 1404ش.
• نجفی، حسن و دیگران، «بررسی راهکارهای کاربردی‌سازی سبک زندگی اسلامی در نهاد خانواده، برگرفته از احادیث»، پژوهشنامۀ تربیت تبلیغی، سال1، شمارۀ 1، 1392ش.