پیش‌نویس:جایگاه زن در عهدین

نقاشی مریم مقدس، اثر جیووانی باتیستا سالوی دا ساسوفراتو، حدود ۱۶۴۰–۱۶۵۰

جایگاه زن در عهدین؛ نقش و موقعیت زن در تورات و انجیل.

کتاب مقدس شامل عهد قدیم و عهد جدید، به نقش زنان و مادران در خانواده و جامعه توجه کرده و همگان را به حسن معاشرت با آنها دعوت کرده است. زن در کتاب مقدس به‌عنوان عضوی مؤثر در جامعه معرفی شده که در امور مهم و سرنوشت‌ساز اجتماع شراکت دارد.

آفرینش اولیهٔ زن در عهدین

چگونگی آفرینش اولیهٔ زن، از جمله مباحث اختلافی در عهدین است. اینکه آفرینش زن به‌صورت مستقل انجام گرفته یا اینکه آفرینش زن فرع بر آفرینش مرد است در عهدین دو نظر وجود دارد:

• بر اساس آیات عهد عتیق دو روایت در مورد خلقت اولیهٔ زن وجود دارد:

1. روایت اول به‌صورت کلی از خلقت اولیهٔ زن سخن می‌گوید و هیچ‌گونه اصالتی به مرد یا زن نمی‌دهد. در این روایت وارد شده است که خداوند انسان را به‌دلیل فرمانروایی بر سایر مخلوقات شبیه به خود و از جنس مرد و زن ساخت و از آنها درخواست کرد که بارور شوند و زمین را پُر سازند و بر سایر موجودات فرمانروایی کنند.
2. بر اساس روایت دوم که مورد تأیید مفسرین آیات عهد عتیق و عالمان یهود است، خلقت مرد اصل بوده و خلقت زن فرع بر آن است که خود، بیان‌کنندهٔ خضوع زن در برابر مرد است.

• بر اساس آیات عهد جدید نیز خلقت زن فرع بر مرد بیان شده با این تفاوت که در عهد عتیق این بحث به صورت مفصل وارد شده است، ولی در عهد جدید به‌صورت مختصر به آن پرداخته شده است.

گناه اولیه و شخصیت زن در عهدین

در کتاب مقدس موضوع گناه اولیه بعد از بیان چگونگی خلقت اولیهٔ زن مورد توجه قرار گرفته است. این‌که عامل گناه اولیه چه کسی بوده و این گناه تا چه اندازه بر شخصیت زن مؤثر است، بیان‌کنندهٔ عیار شخصیت و نقش زن در جامعه و نزد خداوند است. برخی از دیدگاه‌های مفسرین عهدین در مورد شخصیت زن بر اساس گناه اولیه عبارت است از:

1. مایهٔ فساد و بدبختی؛
2. مسئول گناه اولیه و تخریب بشر؛
3. موجودی ضعیف‌النفس؛
4. راه تسلط شیطان بر آدم؛
5. ام‌الفساد و دروازهٔ ورود فساد به عالم.

کرامت انسانی زن در عهدین

کرامت انسانی مجموعه‌ای از خصوصیات و ویژگی‌هایی است که در انسان وجود دارد ولی در سایر موجودات وجود ندارد، مانند آگاهی، آفرینش خاص، خلافت آسمان و زمین. انسان در تعالیم عهدین دارای کرامت ذاتی بوده و این کرامت بدون در نظر گرفتن جنسیت او است.

زن در خانواده از نظر عهدین

تصویری از یک زن یهودی با فرزندش در سرزمین‌های اشغالی

یهودیان و مسیحیان، خانواده را نهادی مقدس می‌دانند و به نقش و تأثیر به‌سزای زن در برپایی بسیاری از آیین‌های عبادی روزانه در کانون خانواده، توجه ویژه دارند. آموزه‌های یهودیت که تنها زیستن را نهی کرده است از انسان‌ها می‌خواهد که از طریق ازدواج به یکدیگر بپیوندند. آیات عهد عتیق، گویای آزادی زن در انتخاب شریک برای زندگی است؛ مانند روایت خواستگاری و ازدواج حضرت اسحاق و ربکا.

در عهد جدید، ازدواج امری پسندیده شمرده نمی‌شود و فقط به‌خاطر دفع شر، پذیرفته شده است. برتر انگاری تجرد در عهد جدید به‌خاطر آن است که ازدواج مانع پارسایی و قرب الهی دانسته می‌شود. عهد جدید نیز حق زن را برای انتخاب شریک زندگی، به رسمیت شناخته است.

در نقش همسری زن از نظر عهدین

در عهدین از همسر به نیکی یاد شده است. در عهد عتیق از زن به‌عنوان نعمت و برکت برای مرد در خانه یاد شده است و زن عاقل را بخشش خداوند برای مرد بیان می‌کند. همچنین در آیات فراوانی مرد را از ازدواج با زن ابله، نابخرد و فاسد برحذر می‌دارد. از طرفی مردان را در مقام شوهر در مورد نگه‌داشتن حرمت زنان نیکو سیرت سفارش می‌کند. در عهد جدید مردان موظف هستند در مقام شوهری حرمت زن را در خانه حفظ کنند و به او ابراز محبت کنند. در تعالیم مسیح معاشرت نامعقول با همسر، مانعی برای استجابت دعا بیان شده است.

زن در مقام مادری از نظر عهدین

احترام مادر در تمام ادیان الهی همواره مورد تأکید قرار گرفته است. در عهد عتیق، تکریم والدین در هر شرایطی بر انسان واجب بوده و با فریضهٔ تکریم خداوند برابر یا بالاتر از آن است. در عهد جدید نیز فرزندان موظف به رعایت ادب و احترام به مادر هستند و آن از عوامل طول عمر فرزند و خشنودی خداوند دانسته شده است.

مهریه از نظر عهدین

در عهد عتیق اصل مسئلهٔ مهریه مورد قبول است و آن را به‌عنوان حق زن اعلام می‌کند. در عهد جدید سخنی از مهریه به میان نیامده است و مسیحیان در این امر به آیین عهد عتیق مراجعه می‌کنند که نتیجهٔ آن ثبوت این حق برای زنان است.

پوشیدگی زن در عهدین

تصویر کتاب مقدس – رِبکا همسر اسحاق– اثر گوستاو دورِه (۱۸۸۰م)

بر اساس آیات کتاب مقدس، عفت و گرایش به پوشیدگی در انسان نهادینه است؛ همان‌طور که آدم و حوا، پس از مشاهدهٔ برهنگی خویش سعی در تهیهٔ پوشش از برگ انجیر کردند. از نظر مفسران کتاب مقدس، پوشیدگی زن را لازمهٔ حفظ حق شوهر و سازگار با نحوهٔ خلقت زن دانسته‌اند و خروج زن از حجاب را خروج از سیطره شوهر می‌دانند. از این منظر، رعایت حجاب به‌منزلهٔ احترام به دین خدا است.

برخی فرقه‌های پیرو آموزه‌های کتاب مقدس، نگاهی سخت‌گیرانه و حداکثری به پوشیدگی زن دارند تا جایی که زنان را به استفاده از بُرقع و خانه‌نشینی و پرهیز از فعالیت‌های اجتماعی فرامی‌خوانند. بر اساس آموزه‌های آیین یهود، زنی که خود را بیاراید و در معرض دیگران قرار دهد مستحق عذاب الهی است.

حیات معنوی زن در عهدین

بر اساس آیات عهدین، تکلیف زن و مرد در برابر خداوند و همچنین عوامل نجات و رستگاری و مسائل مترتب بر ایمان و عمل صالح آنها مشترک است. از این‌رو زن و مرد در انجام امور عبادی هم‌مرتبه هستند.

شخصیت اجتماعی زن در عهدین

تا پیش از بعثت حضرت عیسی، زن در بسیاری از جوامع بشری به‌عنوان جنس دوم انگاشته می‌شد و از حقوق اجتماعی محروم بود. عیسی اما بنیان آموزه‌های خود را بر محبت استوار کرد و همگان را مورد توجه قرار می‌داد. محبت عیسی به زنان و حتی زنان بدکاره، سبب شد که او را دوست گناه‌کاران بنامند. در آیات عهد جدید، همسانی زن و مرد در پاره‌ای از امور اجتماعی قابل مشاهده است؛ اما پیشوایان مسیحیت، تعلیمات عیسی را نادیده گرفتند و شخصیت زن دوباره به حالت قبل از ظهور مسیح بازگشت و موانعی بر سر راه برابری زنان و مردان در ادارهٔ امور کلیسا شکل گرفت و تضعیف جایگاه اجتماعی زنان تا دورهٔ رنسانس، ادامه یافت.

مشارکت‌های اجتماعی زنان

جمعی از زنان مسیحی شهر مالت، ایتالیا، با چادر معروف به «فالدتا»

مخاطب ادیان الهی دربارهٔ مسئولیت‌های اجتماعی و فردی، هم مردان و هم زنان هستند. در کتاب مقدس شواهد گوناگونی بر این دیدگاه وجود دارد:

1. امر به معروف و نهی از منکر؛ مانند جریان تولد حضرت موسی و نجات وی از آب توسط یک زن. عهد عتیق با آوردن این نمونه‌ها نشان می‌دهد با کنشگری اجتماعی زنان موافق است. عهد جدید نیز امر به معروف را از جمله ابزار تبلیغ و حفظ دین می‌داند که مفسران کتاب مقدس به نقش زنان در این عرصه پرداخته‌اند.
2. هجرت در راه خدا؛ تفاسیر عهدین مهاجران در راه خدا را از مؤمنان می‌داند و زنان و مردان مهاجر را وارثان حیات ابدی بیان می‌نامد.
3. شهادت در راه خدا؛ در عهد عتیق به هفت برادری اشاره شده که همراه مادر خود به‌علت وفاداری به شریعت یهود شهید شدند. در عهد جدید نیز شهادت در راه خدا را توفیقی برای همگان، اعم از مرد و زن، بیان می‌کند.
4. انجام فعالیت‌های اقتصادی؛
5. انجام فعالیت‌های سیاسی؛ برخی آیات عهد عتیق، رهبری زنان را موجب گمراهی ملت و نابودی دولت اعلام می‌کند ولی در آیاتی دیگر، به موفقیت ملکهٔ سبأ و مریم اشاره شده که خداوند او را برای هدایت و رهبری معنوی قوم خود برگزید. عهد جدید با کار زن در بیرون از خانه مخالف است و از زنان می‌خواهد که وقت خود را صرف عبادت کنند و در صورت ازدواج به امور خانه و شوهر رسیدگی کنند.
6. شهادت و قضاوت؛ برخلاف نگرش پیروان کتاب مقدس که زن را شایستهٔ شهادت‌دادن و قضاوت در محاکم نمی‌دانند، بر اساس برخی از آیات کتاب مقدس آیین یهود شهادت و قضاوتِ زن را برای اجرایِ حکم، کافی می‌داند. عهد جدید، آیه‌ای دال بر شهادت و قضاوت زنان ندارد.
7. مشورت با زنان در امور جامعه؛ در عهد عتیق به اثرات مثبت مشورت با افراد متخصص اعم از مرد و زن اشاره شده است. از عهد جدید به صورت غیرمستقیم، مشورت با زنان برداشت می‌شود، مانند مشورت کردن مردم با کشیشان در مسائل شرعی.

منابع

• آشتیانی، جلال‌الدین، تحقیقی در دین مسیحی، تهران، نگارش، ۱۳۸۳ش.
• «ازدواج در تورات و انجیل»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۰ش.
• الفغانی، بولس، التفسیر التطبیقی للعهد الجدید، مصر، ماشتر میدیا، بی‌تا.
• جدیدالاسلام، علی‌قلی، ترجمه، شرح و نقد سفر پیدایش تورات، به کوشش رسول جعفریان، قم، انصاریان، ۱۳۷۵ش.
• سالتز، آدین اشتاین، سیری در تلمود، مترجم باقر طالبی دارایی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ۱۳۸۳ش.
• فتاحی‌زاده، فتحیه، «حجاب در قرآن و عهدین»، فصلنامهٔ مطالعات تفسیری، شمارهٔ ۲، تابستان ۱۳۸۹ش.
• قادری، رضی، «شخصیت وجودی زن از منظر قرآن و عهدین»، هفت آسمان: فصلنامهٔ ادیان و مذاهب، شمارهٔ ۵۶–۵۷، زمستان و بهار ۱۳۹۱–۹۲ش.
• ماسون، دنیز، قرآن و کتاب مقدس: درون‌مایه‌های مشترک، ترجمهٔ فاطمه سادات تهامی، تهران، سهروردی، ۱۳۸۵ش.
• ماکنتوش، تشارلش، شرح سفر پیدایش، مصر، مکتبة کنیسة الأخوه، ۱۹۸۲م.
• متی‌المسکین، الأب، شرح الرسالة الی افسس، مصر، دیرالقدیس انبار مقار، ۱۹۹۴م.
• مظاهری، حبیب، شخصیت زن در قرآن و عهدین، قم، مؤسسهٔ بوستان کتاب، ۱۳۹۰ش.
• وحیدی، محمدحسین، «شخصیت وجودی زن از منظر قرآن و عهدین»، وب‌سایت تخصصی شیعه‌شناسی، تاریخ درج مطلب: ۱۳ خرداد ۱۳۹۹ش.
• هاکس، جیمز، قاموس کتاب مقدس، تهران، اساطیر، ۱۳۸۳ش.
• هنری، متی، التفسیر الکامل للکتاب المقدس، قاهره، مطبوعات ایلجزء، ۲۰۰۲م.