پیش‌نویس:اصیل‌الدین واعظ هروی

اصیل‌الدین واعظ هروی؛ مفسر، محدث و واعظ دربار تیموریان در قرن نهم هجری.

سیدعبدالله معروف به اصیل‌الدین واعظ هروی، به دعوت سلاطین تیموری، از شیراز به هرات مهاجرت کرد. او به وعظ و تدریس در مدرسة گوهرشادبیگم مشغول بود و آثار علمی مانند مزارات هرات و درج‌الدرر را نگاشت. او با شخصیت‌هایی مانند جامی و کاشفی معاصر بوده و دارای مشرب فلسفه‌ستیزی بوده است.

از کودکی تا جوانی

امیر سیدعبدالله معروف به اصیل‌الدین واعظ هروی، فرزند عبدالرحمن از سادات دشتک شیراز است. برخی تاریخ‌نگاران بر این باورند که او به امر سلطان تیموری از شیراز به هرات رفته و در آن‌جا اقامت گزید و به‌همین دلیل، به «هروی» شهرت یافته است. اصیل‌الدین واعظ هروی در کتاب درج‌الدرر تصریح کرده است که در شیراز و در سال ۸۲۸ق از کتابت آن اثر فارغ شده است.

سیرهٔ اخلاقی و عملی

اصیل‌الدین واعظ، در کنار تدریس و تألیف به وعظ و ارشاد مردم در هرات مشغول بوده است. اصیل‌الدین شخصیتی متدین، با تقوا و سخنور بوده و همین ویژگی‌ها سبب محبوبیت او میان مردم شده بود.

مذهب

گرایش مذهبی سیدعبدالله دشتکی مورد اختلاف صاحب‌نظران است. برخی او را سنی و دیگران او را شیعه دانسته‌اند. کسانی که او را شیعه می‌دانند برخی رفتارهای او خاندانش را از روی تقیه دانسته‌اند.

جایگاه اجتماعی

برخی اندیشمندان، دعوت سلطان تیموری از اصیل‌الدین واعظ برای هجرت از شیراز به هرات را گویای جایگاه اجتماعی و نفوذ وی در جامعة آن روزگار دانسته‌اند. برخی او را در اصالت خانوادگی، شأن و مقام اجتماعی، تقوا و داشتن بیان شیرین در وعظ، نمونة زمان خود دانسته و مهارت او را در تفسیر، حدیث، انشاء و تألیف کتب، ستوده‌اند.

دیدگاه‌ها

اصیل‌الدین دیدگاه ضدفلسفی داشت و فلاسفه را به داشتن عقاید فاسد متهم می‌کرد.

فعالیت‌ها

فعالیت اصلی واعظ هروی در بلاد هرات وعظ و ارشاد مردم بود. به‌همین دلیل به «اصیل‌الدین واعظ» مشهور شد. وی علاوه بر وعظ و ارشاد مردم، به تعلیم و تدریس نیز می‌پرداخت. او سیره‌نویسی به زبان فارسی رواج بخشید و کتاب درج‌الدرر را در سیرة پیامبر و به امر شادملک‌بیگم، بانوی هنردوست خاندان تیموریان، تلخیص کرد.

ارتباط با شخصیت‌ها

واعظ هروی، از وعاظ دربار سلاطین تیموری در هرات بود؛ از شخصیت‌های معاصر او امیرعلی شیرنوایی، عبدالرحمن جامی، ملاحسین واعظ کاشفی و عطاءالله دشتکی بودند که با برخی از آنها روابط حسنه‌ای داشته و با برخی دیگر همچون جامی و کاشفی به‌دلیل مشرب فلسفی آنها مشاجراتی داشته است.

آثار

از اصیل‌الدین آثار علمی زیادی باقی مانده است. هرچند، کسانی که از قرن نهم دربارة اصیل‌الدین نوشته‌اند از چهار اثر او به‌نام‌های المجتبی، المجتنی، مزارات هرات و درج‌الدرر نام برده‌اند؛ خود اصیل‌الدین در کتب درج‌الدرر از تاریخ مکمل، معالم‌الاسلام، تحفه الاحبار فی اصول الاخابر، حمل‌المتین، نزهه‌النظر و معراج‌الاعمال، نام برده است.

منابع

• «اصیل‌الدین واعظ، عبدالله»، ویکی نور، آخرین تاریخ ویرایش: ۲۸ آوریل ۲۰۲۳م.
• حسینی فسایی، میرزاحسین، فارسنامه ناصری، به‌تصحیح منصور راستگار فسایی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۲ش.
• خواندمیر، غیاث‌الدین، تاریخ حبیب السیر، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۰ش.
• هوشیدری فراهانی، حوریه، «دشتکی، اصیل‌الدین عبدالله حسینی»، دانشنامه جهان اسلام، تاریخ انتشار: ۱۳۹۳ش.
• موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
• نذیر احمد، سید عبدالله اصیل‌الدین واعظ شیرازی، بی‌تا، بی‌جا.
• هروی، مایل، اصیل شیرازی واعظ در هری، پیام بهارستان، د۲، ش۴، س۱، ۱۳۸۸ش.