پیش‌نویس:سلامت معنوی

سلامت معنوی: ارتباط سالم و متعادل انسان با خود، خداوند، دیگر موجودات زنده و طبیعت.

تعریف سلامت در گذشته، به بحث‌های جسمی، روانی و اجتماعی انسان خلاصه شده بود؛ اما سازمان بهداشت جهانی در چند دهه اخیر، توجه به بُعد معنوی را نیز ضروری دانست. سلامت معنوی در ارتباط هماهنگ و نزدیک با خویشتن، خدا، جامعه و محیط معنا پیدا می‌کند.

پیشینه

نخستین بار مفهوم سلامت معنوی، در سال ۱۹۷۱م، توسط موبرگ و با عنوان «بهزیستی معنوی» مورد توجه قرار گرفت و بر ارتباط صحیح انسان با خود و خداوند تأکید دارد. پس از آن، علم روان‌شناسی، بهزیستی معنوی را مورد بررسی بیشتری قرار داد. امروزه تمام دولت‌های اروپایی بر اساس بیانیهٔ کپنهاگ، متعهد شده‌اند که با توجه ویژه به نیازهای معنوی افراد، خانواده‌ها و جوامع، سیاست‌های خود را به سمت بینش اقتصادی، سیاسی، اخلاقی و معنوی برای رشد اجتماعی جهت‌دهی کنند. به‌تازگی در منشور بانکوک نیز بر بُعد معنوی سلامت، تأکید شده است.

مفهوم‌شناسی

واژهٔ سلامت به معنای خلاص‌شدن از بیماری، بی‌عیب شدن، امنیت، عافیت، رهایی‌یافتن، رستگاری، نجات، صلح و آرامش است. سلامت معنوی به حالتی گفته می‌شود که بشر یا جامعه از ارتباطی سالم با حیات حقیقی و عالم معنا برخوردار باشد. سلامت معنوی، یکی از ابعاد چهارگانهٔ سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی است و به برخورداری از اخلاق و احساس ارتباط متقابل مثبت با یک قدرت برتر الهی، احساسات مثبت و حس پذیرش اطلاق می‌شود که در طول یک فرایند پویا و هماهنگ شناختی، عاطفی، کنشی و پیامدی ایجاد می‌شود.

سلامت معنوی در اسلام

سلامت معنوی در نگاه اسلامی، خاستگاه سلامت اخلاقی و سلامت اجتماعی است. گستره سلامت معنوی، حیات انسان در دنیا و آخرت را در بر می‌گیرد و سلامت معنوی در دنیا باید به سلامت معنوی در آخرت منجر شود. همچنین سلامت معنوی دارای سه بعد عاطفی، رفتاری و فکری است. سلامت معنوی در نگاه غیردینی، شامل احساسات ملموسی نظیر امید، نشاط و آرامش است که بر فعالیت‌هایی مانند هنر، ورزش و تکنیک‌های تمرکز اعصاب اثر می‌گذارد؛ اما از نگاه دینی، معنویت فراتر از مظاهر محسوس مانند امید، نشاط و آرامش است. در فرهنگ قرآن، قلب، خاستگاه سلامت معنوی است و حیات طیبه و قلب سلیم از مصادیق آن است.

سلامت معنوی در پزشکی

دانش پزشکی از سلامت معنوی برای درمان جسمی بیماران و نیز در حل مشکلات روحی و روانی بیماران، کمک می‌گیرد. بخشی از سلامت به جنبهٔ روحی و بُعد متعالی انسان مربوط می‌شود. بسیاری از صاحب‌نظران، وجود باورهای مذهبی در فرد را عاملی مؤثر بر سلامت او می‌دانند.

آثار و فواید سلامت معنوی

امید به زندگی، در افراد مذهبی، بیشتر است. این افراد از شادی، امیدواری و ثبات روانی بیشتری برخوردار هستند، از نظر جسمی سالم‌تر بوده و کم‌تر نیازمند استفاده از خدمات درمانی می‌شوند. سلامت معنوی همچنین به رضایت‌مندی، اطمینان قلب، آرامش و ارتباط مبتنی بر مکارم اخلاق، عشق و محبت می‌انجامد. انسان در پرتو معنویت، احساس حمایت اجتماعی دارد. اعتقادات معنوی مثبت، فرد را برای سازگاری با استرس تقویت می‌کند و منجر به حفظ تعادل فیزیکی و روحی می‌شود. از سوی دیگر، زمانی که سلامت معنوی فرد در معرض خطر قرار می‌گیرد؛ زندگی برای او بی‌معنا شده و دچار اختلالات روانی مانند افسردگی و ناامیدی می‌شود.

فقدان سلامت معنوی

برخی مطالعات و بررسی‌ها نشانگر آن است که بدون سلامت معنوی، ابعاد زیستی، روانشناختی و اجتماعی عملکرد صحیحی ندارند. بسیاری از بیماری‌های روانی و حتی مشکلات جسمی، معلول فقدان معنویت و سلامت معنوی است. یکی از زمینه‌های مشکلات روانی و بیماری‌ها، احساس بیهودگی و پوچی است. این احساس، ناشی از بی‌توجهی به بُعد معنوی سلامت در انسان است.

منابع

• قرآن.
• ابوالقاسمی، محمدجواد، «مفهوم‌شناسی سلامت معنوی و گستره آن در نگرش دینی»، اخلاق پزشکی، شماره ۲۰، ۱۳۹۱ش.
• اسماعیلی، مصطفی، مبانی و شاخص‌های سلامت معنوی در قرآن وحدیث، پایان‌نامه دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور، دانشکده الهیات، ۱۳۹۲ش.
• اسماعیلی، مصطفی و دیگران، «ساختار مفهومی سلامت معنوی در منابع اسلامی (قرآن و نهج‌البلاغه)»، مجلهٔ پژوهش در دین و سلامت، ۱۳۹۵ش.
• امیدواری، سپیده، «سلامت معنوی؛ مفاهیم و چالش‌ها»، پژوهش‌های میان‌رشته‌ای قرآنی، شماره ۱، ۱۳۸۷ش.
• تهانوی، محمد علی، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، ۱۹۹۶م.
• حسنی بافرانی، طلعت، «جایگاه زیارت در سلامت معنوی»، مجموعه مقالات نخستین کنگره بین‌المللی امامزدگان، اصفهان، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۹۲ش.
• ساجدی، ابوالفضل، «سلامت معنوی بالاترین سطح ممکن از کمال وجودی است»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: ۲۹ آبان ۱۳۹۹ش.
• مصباح، مجتبی و دیگران، سلامت معنوی از دیدگاه اسلام: مفاهیم، شاخص‌ها، مبانی، تهران، حقوقی، ۱۳۹۲ش.
• عباسی، محمود و دیگران، درآمدی بر سلامت معنوی، تهران، حقوقی، چاپ دوم، ۱۳۹۳ش.
• عزیزی، فریدون و همکاران، سلامت معنوی چیستی، چرایی و چگونگی، تهران، حقوقی، ۱۳۹۳ش.
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، در وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۱ش.
• نورمحمدی، غلامرضا، «نگرشی به مفهوم طب اسلامی»، پژوهش و حوزه، شماره ۱۷ و ۱۸، ۱۳۸۳ش.