پیش‌نویس:تاسو

آیین تاسو

تاسو؛ نوعی یاری‌گری از گونه دگریاری و تأمین اجتماعی سنتی در مناطق لُرنشین.

تاسو سنتی کهن و نوعی بیمه اجتماعی در میان عشایر و ایلات لرستان، ایلام و کهگیلویه‌وبویراحمد است. این رسم بر پایه یاری‌گری جمعی شکل گرفته و به معنای کمک آبرومندانه به خانواده‌ای است که در اثر حادثه‌ای طبیعی یا شخصی دچار خسارت شده‌اند. در این آیین، کمک‌ها می‌تواند نقدی یا جنسی (گوسفند، قالی، وسایل زندگی و…) باشد و به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به خانواده زیان‌دیده می‌رسد. نمونه‌ای مشابه در کهگیلویه با نام «یوزی» وجود دارد که حتی شامل حمایت در ازدواج یا ساخت خانه نیز می‌شود. ویژگی مهم تاسو آن است که آبروی فرد نیازمند حفظ می‌شود و نه تنها نشانی از خفت ندارد، بلکه نشانه همبستگی، عزت و همدلی اجتماعی است. در واقع، هر کمک‌کننده با این کار، خود را در جای نیازمند می‌گذارد و زندگی‌اش را در برابر حوادث آینده بیمه می‌کند. به همین دلیل، تاسو نه فقط یک سنت محلی، بلکه نماد پیوند اجتماعی، کرامت انسانی و حمایت متقابل در جامعه عشایری ایران است.

مفهوم‌شناسی تاسو

تاسو از ریشه تاس یا تاسه دانسته شده است و «تاس» به معنی اندوه و ملال و مصیبت و «تاسه» به معنی یار، کمک‌کار و رفیق است. «تاسو» در لغت به معنی یاری رساندن به مصیبت‌زده است. «تسو» مخفف تاسو و به‌معنی «به عهده گرفتن یک قسمت از کل» است و به فرد درخواست‌کننده «تاسوگر» می‌گویند.

تاسو به‌مثابه هنجار

تاسو میراث فرهنگی و یک هنجار پذیرفته شده به‌مثابه بیمه حوادث است که در بین عشایر، ایلات و طوایف ساکن در استان‌های ایلام، لرستان و کهگیلویه و بویراحمد وجود دارد و درخواستی آبرومندانه از ایل، طایفه و خانواده جهت یاری‌گری مالی برای حل مشکل به‌شمار می‌رودو اصطلاحاً به آن «تاسو کردن» گفته می‌شود. در این خرده‌فرهنگ، هرگاه حادثه‌ای برای خانواده یا طایفه‌ای پیش آید و متحمل خسارات مالی شوند، ایل برای کمک مالی و اقتصادی به آنها ورود می‌کند و با برپایی مراسم «تاسو»، هر کسی با توانایی مالی خود، بخشی از هزینه را تأمین می‌کند.

در کهگیلویه این رسم را «یوزی» می‌نامند که جامعیت بیشتری دارد و شامل مواردی مانند کمک به تأمین هزینه‌های مراسم ازدواج و تهیه وسایل اولیه زندگی و گاه ساختن مسکن جدیدی برای آنها می‌شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که یاری‌گری در مناطق عشایری، جزئی جدایی‌ناپذیر از کار و زندگی و همچنین عامل همبستگی اجتماعی است.

گستره تاسو

تاسو با توجه به نوع خسارت وارد شده به خانواده، دارای رده‌های مختلف است.

1. تاسو گاهی در سطح مال شکل می‌گیرد و نیازی به حمایت مال‌های دیگر نیست (مانند هزینه مراسم عزاداری برای عضو فوت‌شده از خانواده)
2. تاسو زمانی که خسارت‌ها بسیار زیاد باشد در سطح بالاتری مانند طایفه یا ایل و حتی در سطح چند ایل -که با هم همبستگی دارند- صورت می‌گیرد.

انواع تاسو و شیوه یاری‌رسانی

در تاسو، نوع کمک‌ها با توجه به نوع خسارت متفاوت است؛ این کمک‌ها، گاه نقدی و گاه جنسی مثل گوسفند، بز، گاو یا قالی، گلیم و جاجیم است. نحوه تحویل کمک‌های تاسو به خانواده خسارت دیده به دو حالت مستقیم یا غیر مستقیم صورت می‌گیرد.

تاسوی مستقیم

به این معنی است که خانواده خسارت‌دیده طی سانحه‌ای طبیعی مانند سیل، زلزله، صاعقه، آتش‌سوزی یا حوادثی دیگر متضرر شده، که کمک‌ها مستقیماً به بزرگ خانواده پرداخت می‌شود.

تاسوی غیرمستقیم

به این معنی است که خانواده خسارت‌دیده طی یک حادثه شخصی مانند تصادف یا نزاع منجر به قتل، برای پرداخت بدهی یا خون‌بهای مقتول، دچار زیان شده است. در این حالت، کمک‌ها تحویل خانواده مقتول یا شخص طلبکار می‌شود و زمان تحویل نیز زمان حل و فصل قضیه است.

زمینه‌های تاسو

زمینه‌های تاسو عبارت‌اند از:

1. رویداد طبیعی مانند سیل، صاعقه، آتش‌سوزی و زلزله.
2. وقوع قتل یا تصادفی که منجر به پرداخت دیه و هزینه درمان سنگین شود.
3. هزینه برخی مراسمات مثل مراسم عزاداری برای فوت یکی از اعضای خانواده.

ویژگی‌های تاسو

تاسو عملی پذیرفته شده است و هنگامی که مطابق آداب خاصش انجام گیرد، هیچ گونه شرمندگی به همراه ندارد. مردم تاسوگر را دوست دارند، چون نمی‌خواهند شاهد خواری و ذلت او باشند. دهنده کمک در تاسو خود را به جای شخص تاسوگر قرار می‌دهد و فکر می‌کند که امکان این که خود او هم روزی به سرنوشت تاسوگر دچار شود دور نیست. پس شخص کمک کننده، خود و زندگی‌اش را به نوعی بیمه می‌کند. تاسو دارای ویژگی‌های زیر است:

1. تاسوگر، زمانی که مشکل تمام زندگی‌اش را فرا گرفته باشد، دست به تاسو می‌زند.
2. در تاسو، آبروی تاسوگر حفظ می‌شود.
3. تاسو، در امور خاص مانند سیل، غارت، گرگ‌زدگی، آتش‌سوزی، سرقت و تصادف امکان‌پذیر است.
4. تاسو تنها در بین آشنایان و درون طایفه خودی، صورت می‌گیرد.
5. اگر تاسوگر بفهمد که دربارهٔ او، ظن گدایی وجود دارد از تاسو دست برمی‌دارد و ممکن است خودکشی کند.

منابع

• جودکی، محمدعلی، «تاسو»، در وب‌سایت دائرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، آخرین به‌روزرسانی: ۱۷ دی ۱۳۹۸ش.
• شادابی، سعید، فرهنگ مردم لرستان، خرم‌آباد، افلاک، ۱۳۷۷ش.
• کریمی درمنی، حمیدرضا، زمینه‌ها و شیوه‌های یاری‌گری در ایران (دگریاری، همیاری، خودیاری)، تهران، کندوکاو، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
• مجیدی کرایی، نورمحمد، تاریخ و جغرافیای کهگیلویه و بویراحمد، تهران، علمی، ۱۳۷۱ش.
• نوراللهی، علی، «یاری‌گری در میان کوچ‌نشینان و نیمه کوچ‌نشینان تیره قلی‌وند ایل خزل ایلام»، در مجله فرهنگ مردم ایران، شماره ۵۵، زمستان ۱۳۹۷ش.