پیش‌نویس:کابل

کابل؛ پایتخت افغانستان.

کابل به‌عنوان پایتخت افغانستان، مرکز سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این کشور بوده و اقوام مختلف از جمله تاجیک‌ها، پشتون‌ها، هزاره‌ها و ازبک‌ها را در خود جای داده است که هر یک در محلات خاصی ساکن شده‌اند. کابل از دیرباز کانون تحولات تاریخی و فرهنگی افغانستان بوده و آثار تاریخی متعددی همچون باغ بابر، قلعهٔ بالاحصار و مساجد کهن را در خود جای داده است.

در حال‌حاضر زندگی در کابل تلفیقی از سنت و مدرنیته است؛ در حالی که بازارهای سنتی با معماری تاریخی به فعالیت خود ادامه می‌دهند، مراکز خرید مدرن و فضاهای شهری جدید نیز در حال توسعه است. سیستم حمل و نقل شهری به‌طور عمده متکی بر خودروهای شخصی و اتوبوس‌های خصوصی است و ترافیک سنگین از چالش‌های اصلی شهروندان محسوب می‌شود.

آموزش و تحصیلات در کابل از موقعیت بهتری نسبت به دیگر ولایات افغانستان برخوردار بوده اما نسبت به استاندارهای جهانی ضعیف است. کابل میزبان دانشگاه‌های معتبری مانند دانشگاه کابل، پلی‌تخنیک و تعلیم و تربیه بوده و مدارس دینی اهل‌سنت و حوزه‌های علمیهٔ شیعیان در توسعهٔ فرهنگ دینی شهر نقش فعالی داشته است.

مناسبات مذهبی و ملی نظیر عید فطر، عید قربان و نوروز با شکوه خاصی در کابل برگزار می‌شود. این آیین‌ها به تقویت همبستگی اجتماعی و حفظ هویت ملی کمک می‌کند و غنای فرهنگی این منطقه را نشان می‌دهد. با وجود چالش‌های متعدد شهری، کابل همچنان به‌عنوان نماد وحدت ملی و مرکز تحولات اجتماعی و فرهنگی افغانستان شناخته می‌شود.

نام‌گذاری کابل

بر اساس روایات و نظریه‌های مختلف، نام «کابل» ریشه‌های متعددی در تاریخ، زبان‌شناسی و فرهنگ عامه دارد که هر یک بخشی از هویت این شهر کهن را بازگو می‌کند.

نظریه‌های زبان‌شناختی و تاریخی

1. ریشه کوشانی: یکی از مشهورترین روایات، نام کابل را برگرفته از «کاپیلا» (از شاهزادگان دودمان کوشانی و وابستگان کانیشکا) می‌داند که به‌تدریج به «کابل» تحول یافته است.
2. ریشه اسکایی: به باور برخی زبان‌شناسان، جزء «کو» در نام باستانی «کوبها» (که به رود کابل نیز اطلاق می‌شده) ریشه در زبان‌های کهن اسکایی دارد و به‌معنای «آب» است. این جزء در نام‌های دیگر رودهای منطقه مانند کونر (کنر) و کورم (کرم) نیز دیده می‌شود.
3. ریشه ایرانی: برخی دیگر «کابل» را شکل تحول‌یافتهٔ «کاول» می‌دانند که از ترکیب «کاو» (به‌معنای بزرگ، پیشوا یا دانا) و «ال» (پسوند مکان) تشکیل شده و به «جایگاه بزرگان» اشاره دارد. این نظریه با نام‌های تاریخی مانند «کیقباد» و «کیخسرو» مرتبط است.

روایت فولکلوریک (افسانه کاه‌پل)

از نگاه فولکلور، داستانی محلی وجود دارد که بر اساس آن، این شهر در گذشته همچون جزیره‌ای در میان آب قرار داشت. با ساختن پلی از کاه (که به «کاه‌پل» معروف شد) برای عبور یک شاهزاده، نام «کاه‌پل» به مرور به «کابل» تغییر یافت.

نام‌های کابل در متون تاریخی جهان

کابل در طول تاریخ با نام‌های متعددی شناخته شده که هر یک بازتابی از دوره‌های مختلف تمدنی و فرهنگی این منطقه است:

• در متون ودایی: قدیمی‌ترین نام ثبت‌شده برای کابل «کوبها» است که نشان‌دهندهٔ حضور آریایی‌ها در این ناحیه می‌باشد.
• در متون اوستایی: این منطقه با نام «ویکره‌ته» شناخته می‌شد که به‌عنوان یکی از سرزمین‌های مهم در متون زرتشتی از آن یاد شده است.
• در متون یونانی و لاتین: نام‌هایی چون «کسپاتیروس»، «کوآ»، «کوفن» و «اورتسیانه» برای این منطقه به کار رفته است.
• در منابع چینی: نام‌هایی مانند «کاوفو» و «کی‌پن» به کابل اشاره دارد که حاکی از روابط دیرینهٔ این منطقه با شرق آسیا است.

تحول نهایی نام: از پهلوی تا امروز

در دورهٔ متأخرتر، نام «کاپل» در متون پهلوی ظاهر می‌شود که نزدیک‌ترین صورت به نام کنونی «کابل» است. بر اساس شواهد زبانی و تاریخی، نام کنونی کابل از تحول تدریجی همین نام پهلوی و تغییر آوایی «پ» به «ب» پدید آمده است. این تحول نشان‌دهندهٔ تداوم تاریخی و غنای فرهنگی این منطقه از دوران باستان تا به امروز است.

تاریخچه کابل

دوران باستان و پیش از اسلام

کابل بیش از ۳۰۰۰ سال قدمت دارد. برخی کتب تاریخی، قدمت کابل را به حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردانند.

دوران اسلامی و حکومت‌های محلی

شهر کابل پس از ظهور اسلام تحت ادارهٔ حکومت‌های محلی باقی ماند و این وضعیت تا دوران صفاریان تداوم یافت. بر اساس منابع تاریخی، فاتحان عرب تا پیش از صفاریان نتوانستند تسلط کامل بر کابل و مناطق هندوکش کسب کنند و مردم این منطقه به تدریج و به‌صورت خودجوش به دین اسلام گرویدند. پس از افول امویان، ادارهٔ کابل به حاکمان محلی تحت حمایت مسلمانان سپرده شد.

دوره صفاریان و غزنویان

یعقوب لیث صفاری در قرن نهم میلادی با پیروزی در جنگ‌های سخت، مناطقی زابلستان، غزنی، بلخ و کابل را به قلمرو اسلامی اضافه کرد. با ضعف تدریجی صفاریان، کابل در ۳۴۴ش به تصرف غزنویان درآمد. انتخاب غزنی به‌عنوان پایتخت از سوی غزنویان و هرات توسط تیموریان، به کاهش تدریجی اهمیت کابل انجامید. کابل در ۱۲۲۱م در نتیجهٔ حملهٔ مغول به‌شدت آسیب دید و پس از یک قرن در دورهٔ حکومت تیموریان، رشد دوباره را آغاز کرد.

احیای کابل در دوره بابر و تیمورشاه

با تسلط بابر شاه بر کابل، این شهر بار دیگر به‌عنوان پایتخت احیا شد و در ۹۲۳ش رونق تازه‌ای یافت. بابر با ترمیم حصارهای شهر و ایجاد فضاهای سبز، از جمله باغ‌های جهان‌آرا و شهرآرا، به آبادانی کابل همت گماشت. انتقال پایتخت از قندهار به کابل توسط تیمورشاه درانی، نقطهٔ عطفی در احیای مجدد و اهمیت سیاسی و فرهنگی این شهر بود.

کابل‌در ۱۷۳۸م توسط نادرشاه اشغال شد. حملهٔ بریتانیا در ۱۸۴۲م منجر به تخریب بیشتر کابل شد و در حملهٔ دوم در ۱۸۸۰م، بالاحصار که تا آن زمان مقر حکومت بود، تخریب شد.

کابل در دوران معاصر

دوره امان‌الله خان و استقلال

تاریخ معاصر کابل‌که با پادشاهی امان‌الله خان و کسب استقلال افغانستان از بریتانیا در ۱۹۱۹م آغاز می‌شود، نشان‌دهندهٔ فراز و نشیب‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عمیقی است. امان‌الله با اجرای اصلاحات گسترده در ساختارهای دولتی، سبک زندگی و فرهنگ عمومی، از جمله تغییر الگوهای پوشش و محدودکردن نفوذ علمای دینی، تلاش کرد تا جامعه افغانستان را به سمت سبک زندگی غربی سوق دهد. این اصلاحات اگرچه در راستای نوسازی کشور بود، اما با مخالفت‌های شدید داخلی مواجه شد و در نهایت به سقوط حکومت وی انجامید.

دوره محمدظاهر شاه و گسترش روابط با غرب

در دورهٔ محمدظاهر شاه، آخرین پادشاه افغانستان، مناسبات با غرب به‌طور قابل توجهی گسترش یافت و مسئله پشتونستان به محوری‌ترین موضوع در روابط خارجی تبدیل شد. این دوره شاهد فضای نسبتاً باز سیاسی بود که زمینه را برای ظهور جنبش‌های چپگرا و شکل‌گیری احزاب سیاسی فراهم کرد.

کودتای داوود و دوره جمهوری اول

دوران صدارت محمد داوود با تنش‌های فزاینده با پاکستان و افزایش نفوذ اتحاد جماهیر شوروی همراه بود. پس از وی، کابینه‌های متعدد نتوانستند بحران‌های فزاینده پایتخت را حل کنند. کودتای ۱۳۵۲ش توسط داوود و تشکیل جمهوری اول، دوره‌ای از نوسازی سریع را آغاز کرد که در نهایت به انقلاب ثور ۱۳۵۷ش و تشکیل حکومت کمونیستی انجامید.

اشغال شوروی و جنگ‌های داخلی

مداخلهٔ نظامی شوروی در ۱۳۵۸ش مقاومت مجاهدین و جنگ داخلی را به دنبال داشت که تأثیرات ویرانگری بر کابل گذاشت. این دوره از تاریخ افغانستان، به ویژه پایتخت آن، با خشونت‌های گسترده و تخریب زیرساخت‌ها همراه بود. جنگ‌های داخلی پی‌درپی میان گروه‌های مختلف نظامی مجاهددین در دههٔ ۱۳۷۰ش شهر کابل را به صحنه‌ای از ویرانی و ناامنی مبدل ساخت. این درگیری‌ها زیرساخت‌های شهری را تخریب کرد و موجی از مهاجرت اجباری را به دنبال داشت. بسیاری از ساکنان برای حفظ جان خود مجبور به ترک خانهٔ خود شدند و کابل شاهد خالی شدن بسیاری از محلات خود بود. این مهاجرت‌ها بر بافت اجتماعی شهر تأثیر گذاشت و اقتصاد محلی را نیز با اختلالات عمیقی مواجه ساخت.

تأثیرات فرهنگی و آموزشی جنگ‌های داخلی

در اثر این جنگ‌ها، بسیاری از مراکز فرهنگی، آموزشی و تاریخی کابل آسیب‌های جبران‌ناپذیری دید. دانشگاه‌ها و مکاتب برای مدت‌های طولانی تعطیل و فرایند آموزش به‌طور کامل متوقف شد. همچنین، جنگ‌های داخلی موجب تقویت گرایشات قومی و مذهبی شد و همزیستی مسالمت‌آمیز ساکنان شهر را با چالش‌های جدی مواجه ساخت. این تقسیم‌بندی‌های قومی و مذهبی تأثیری ماندگار بر ساختار اجتماعی کابل گذاشت.

پیامدهای این جنگ‌ها تا سال‌ها در کابل مشهود بود و روند بازسازی شهر را با دشواری‌های فراوانی رو به رو کرد. این دوره از تاریخ کابل، به‌عنوان یکی از تاریک‌ترین فصل‌های حیات این شهر کهن به‌شمار می‌رود که تأثیرات آن تا به امروز نیز قابل مشاهده است. مردم افغانستان از این دوران به‌عنوان یکی از بحرانی‌ترین ادوار تاریخ معاصر خود یاد می‌کنند.

دوران جمهوری اسلامی افغانستان

جنگ‌های داخلی زمینه تسلط طالبان در ۱۳۷۵ش را فراهم کرد. دوران جمهوری اسلامی پس از ۱۳۸۰ش شاهد بازسازی نهادها و توسعه زیرساخت‌ها در کابل بود، اما چالش‌های امنیتی همچنان پابرجا ماند. در مرداد ۱۴۰۰ شمسی با خروج نیروهای بین‌المللی، طالبان کنترل کابل را به دست گرفتند و فصل جدیدی در تاریخ سیاسی و اجتماعی افغانستان آغاز شد. این تحولات اخیر، آینده نامشخصی را برای توسعه و ثبات پایتخت افغانستان رقم زده است.

اهمیت تاریخی و سیاسی کابل

کابل علاوه‌بر مرکزیت سیاسی، به‌عنوان قطب اصلی فعالیت‌های اجتماعی، اداری، اقتصادی و فرهنگی افغانستان شناخته می‌شود و نماد وحدت ملی و خانهٔ مشترک تمام اقوام این کشور است.

1. پیشینه تاریخی و جایگاه پایتختی: قلعهٔ تاریخی بالاحصار، با قدمتی که به قرن دوم پیش از میلاد می‌رسد، برای قرن‌ها مقر حکومتی پادشاهان این سرزمین و نماد استمرار حاکمیت ملی بود. در ۱۷۷۶م تیمورشاه درانی کابل را به‌عنوان پایتخت امپراتوری درانی برگزید و از آن زمان تاکنون این جایگاه را حفظ کرده است.
2. مدرنیزاسیون و توسعه شهری در دوران معاصر: در دوران معاصر، پادشاهانی مانند امان‌الله خان با الگوبرداری از تجربیات غربی، زمینه‌های نوسازی کابل را فراهم کردند. احداث مدارس، بیمارستان‌ها و توسعهٔ زیرساخت‌های شهری از جمله دستاوردهای مهم این دوره به‌شمار می‌رود.
3. اهمیت فرهنگی و اجتماعی: کابل همواره به‌عنوان «قلب آسیا» و مرکز توجه شاعران، ادیبان و تمدن‌های مختلف شناخته شده است. وجود زیارتگاه‌های متعدد مانند زیارتگاه سخی، بر اهمیت مذهبی این شهر افزوده است. این شهر به عنوان مرکز وحدت افغانستان، محل زندگی اقوام گوناگون بوده و افراد از سراسر کشور برای زندگی و کار به آن مهاجرت کرده‌اند.
4. کابل در میدان رقابت‌های استراتژیک جهانی: این شهر به عنوان مرکز سیاسی و استراتژیک افغانستان، در طول تاریخ معاصر شاهد حضور و رقابت قدرت‌های خارجی بوده است؛ برای مثال امپراتوری بریتانیا؛ در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، نیروهای بریتانیایی برای گسترش نفوذ خود در منطقه تلاش کردند که با مقاومت مردم افغانستان مواجه شدند. سپس اتحاد جماهیر شوروی در دوهٔ جنگ سرد، شوروی با حمله نظامی به افغانستان، کابل را به مدت یک دهه تحت کنترل خود درآورد و آمریکا و ناتوپس از حملات ۱۱ سپتامبر، نیروهای آمریکایی و ناتو به بهانهٔ مبارزه با تروریسم وارد افغانستان شدند و برای دو دهه کنترل امنیت پایتخت را در دست داشتند. این حضورهای خارجی تأثیرات پایداری بر ساختار اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهر گذاشته است.
5. چالش‌ها و برنامه‌های توسعه شهری: رشد سریع جمعیت کابل به حدود ۴٫۵ میلیون نفر در دهه‌های اخیر، چالش‌های جدی در حوزه مدیریت شهری ایجاد کرده است. برای مقابله با این چالش‌ها، در دورهٔ جمهوری اسلامی افغانستان، پروژه‌های توسعه شهری شامل احداث مسکن، شبکهٔ حمل و نقل مدرن و سیستم‌های زیربنایی در قالب یک ماسترپلان ۱۵ ساله تدوین شد.
6. کابل امروز: مرکز قدرت و اقتصاد: کابل در حال‌حاضر کانون اصلی فعالیت‌های سیاسی، اداری و اقتصادی افغانستان است. تمرکز نهادهای حکومتی، سفارتخانه‌های خارجی، مؤسسات بزرگ اقتصادی و مراکز علمی و فرهنگی، این شهر را به مهم‌ترین قطب شهری کشور تبدیل کرده و نقش آن را در عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برجسته ساخته است.

جایگاه تشیع در کابل

بر اساس اسناد و منابع تاریخی، پیشینهٔ تشیع در ولایت کابل به سده‌های نخستین هجری بازمی‌گردد. از جمله شواهد این امر، ذکر لقب «کابلی» برای برخی از اصحاب ائمه بوده که نشان‌دهندهٔ وجود تشیع در این ناحیه است. از جمله این افراد می‌توان به هارون بن ابی خالد کابلی، وردان ابو خالد کابلی الاصغر و وردان ابو خالد کابلی ملقب به کنکر اشاره کرد که در منابع رجالی از آنان یاد شده است.

همچنین، روایتی دربارهٔ فردی با لقب «کابلی» وجود دارد که از طریق کتب پیشینیان همچون انجیل، صحت دین اسلام را درمی‌یابد و از کابل در طلب حقیقت رهسپار می‌شود. وی با راهنمایی یحیی بن محمد عریضی در صریاء، نزدیک مدینه، موفق به درک حضور امام زمان می‌شود. این روایت نیز گواهی بر وجود گرایش‌های شیعی در منطقه کابل در دوران کهن است.

نهادها و اماکن مذهبی قدیمی در کابل نیز گویای حضور تاریخی و گستردهٔ تشیع در کابل بوده است. در تاریخ معاصر نیز شیعیان حضور مؤثر داشته و تکیه‌خانهٔ عمومی چنداول در ۱۳۱۷ش در دورهٔ محمدنادر شاه با هدف ساماندهی امور شیعیان توسط میرعلی‌احمد حجت تأسیس شد. این مکان در ابتدا خانهٔ نورالدین خان جوانشیر بود. مراسم عزاداری مخفیانه در آن برگزار می‌شد. در ابتدا این محل هم تکیه‌خانه، هم مسجد و هم مدرسه بود. نخستین نماز جماعت رسمی شیعه و پخش اذان شیعی در کابل از این تکیه‌خانه صورت گرفته است.

در این تکیه‌خانه بسیاری از بزرگان شیعه منبر رفته و سخنرانی کرده‌اند که مشهورترین آنها سید اسماعیل بلخی است. تکیه‌خانهٔ چنداول از مهم‌ترین مراکز فرهنگی و روشنگری در کابل بوده است. این تکیه‌خانه دارای کتابخانه و غسّال‌خانه است. جدا از این تکیه‌خانه، چنداول دارای ۲۲ تکیه‌خانهٔ دیگر است که بسیاری از آنها قدمت زیادی دارند.

جغرافیایی کابل

موقعیت جغرفایی

ولایت کابل در مختصات جغرافیایی ۳۴ درجه و ۳۱ دقیقه و ۱ ثانیه عرض شمالی و ۶۹ درجه و ۵۹ دقیقه و ۵۹ ثانیه طول شرقی واقع شده و از شمال‌غرب با پروان، از شمال‌شرق با کاپیسا، از شرق با لغمان، از جنوب‌شرق با ننگرهار، از جنوب با لوگر و از جنوب‌غرب با ولایت میدان وردک همجوار است.

مساحت این ولایت ۴۵۸۵ کیلومتر مربع بوده و توپوگرافی آن متشکل از عوارض طبیعی متنوعی است. بیش از نیمی از مساحت ولایت (۵۶٫۳ درصد) را کوه‌ها و دشت‌های ناهموار تشکیل می‌دهد در حالی که حدود یک‌سوم آن (۳۷٫۷ درصد) از زمین‌های هموار پوشیده شده است.

ویژگی‌های اقلیمی

کابل به‌عنوان پایتخت افغانستان، از اقلیمی نیمه‌خشک و کوهستانی برخوردار است که تحت تأثیر عوامل جغرافیایی متنوعی قرار دارد. وجود کوه‌های بلند همچون شیردروازه، آسمایی و پغمان در اطراف شهر، نقش تعیین‌کننده‌ای در آب‌وهوای این منطقه دارد. این ارتفاعات نه تنها منظره‌ای طبیعی به شهر بخشیده، بلکه باعث تعدیل دما و ایجاد بارش‌های برف و باران در فصول سرد سال می‌شود.

بادهای موسمی و موضعی نیز از ویژگی‌های بارز اقلیم کابل هستند. بادهای سرد سیبریایی در زمستان باعث بارش برف می‌شوند، در بهار و تابستان، جریان‌های مرطوب از دریای خزر و خلیج فارس منجر به بارندگی‌های موقت می‌شود. بادهای شدید همراه با گردوغبار پس از ظهر در تابستان، گاهی زندگی شهری را با اختلال مواجه می‌کنند.

کمبود رطوبت در تابستان از دیگر چالش‌های اقلیمی کابل است که میزان تبخیر را تا دو برابر بارندگی افزایش می‌دهد. این شرایط، مدیریت منابع آب و کشاورزی را در منطقه به امری حیاتی تبدیل کرده است.

کوه‌های مهم کابل

ولایت کابل داری مجموعه‌ای از کوه‌ها و ارتفاعات مهم است که بر چشم‌انداز طبیعی، جغرافیا و زندگی مردم این منطقه تأثیر بسزایی گذاشته است. برای مثال رشته‌کوه پغمان در غرب، به‌عنوان بلندترین نقطهٔ ولایت، با ارتفاع ۴۷۰۰ متر از سطح دریا، جایگاه ویژه‌ای در میان سایر کوه‌ها دارد. در جنوب‌غرب، کوه قورویغ قرار گرفته که همراه با دیگر ارتفاعات، عظمت طبیعی این ناحیه را شکل می‌دهد.

در مرکز ولایت، کوه‌های شیر دروازه، آسمایی و علی‌آباد واقع شده که بخشی از هویت جغرافیایی منطقه را تشکیل می‌دهد. کوه صافی در شمال شرق و همچنین سلسله‌کوه‌های جنوب شرقی شامل بگرامی، شینه، لته‌بند و تنگ غارو، از دیگر عوارض طبیعی مهم این ولایت به‌شمار می‌روند.

علاوه‌بر این، تپه‌های متعددی از جمله تپهٔ بی‌بی مهرو، تپهٔ مرنجان، تپهٔ تاج بیک، قلعه‌بلند و کلوله‌پشته، بر ناهمواری‌های منطقه افزوده و ویژگی‌های زمین‌شناختی آن را غنی‌تر ساخته است. زمین‌های هموار باقی‌مانده که به‌طور عمده در میان این ارتفاعات واقع شده‌اند، از حاصلخیزی مناسبی برخوردار بوده و امکان توسعهٔ فعالیت‌های کشاورزی را فراهم آورده است. این ترکیب طبیعی علاوه‌بر تأثیرگذاری بر شرایط آب‌وهوایی منطقه تأثیر گذاشته در شکل‌گیری الگوهای زندگی و معیشت ساکنان آن نیز نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.

منابع آبی

رود کابل از منابع بزرگ و مهم آبی کابل است که با پوشش تقریبی ۱۲درصدی از خاک افغانستان در شرق این کشور، نقش حیاتی در تأمین منابع آبی دارد و حدود ۲۶درصد از آب‌های کشور را در خود جای داده است. این رود از ارتفاعات کوه‌های پغمان در غرب کابل و از ارتفاع ۳۵۰۰ متری گردنهٔ اُونَی سرچشمه می‌گیرد. شاخه‌های فرعی آن نیز از کوه‌های بابا، هندوکش و سفیدکوه منشأ می‌گیرند.

در این حوزه، رودهای متعددی جریان دارند که همگی به رود اصلی کابل می‌پیوندند. از جمله این رودها می‌توان به غوربند، پنجشیر، سرخ‌آب، پچ، لوگر، کنر، علی‌نگر، لغمان، علی‌شنگ و اندراب اشاره کرد. در بخش بالای رود، آب از طریق رودهای لوگر، پنجشیر و غوربند تأمین می‌شود. همچنین، نام ننگرهار برگرفته از ۹ رودی است که به رود کابل می‌ریزند؛ واژه ننگ به‌معنای عدد نه و نهارا به‌معنای رود است.

رود کابل پس از پیمودن مسافتی نزدیک به ۴۶۰ کیلومتر و عبور از شهرهای کابل و جلال‌آباد، وارد خاک پاکستان شده و در نهایت به رود سند می‌ریزد. این رود، تنها رود بزرگ افغانستان است که از طریق ارتباط با رود سند، به دریاهای آزاد دسترسی پیدا می‌کند. طول کل رود از مبدأ تا پیوند به سند، حدود ۷۰۰ کیلومتر است.

آب‌وهوای کابل

ولایت کابل با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص خود، دارای آب‌وهوای نیمه‌خشک قاره‌ای با چهار فصل متمایز است. نوسانات دمایی در کابل قابل توجه است: دمای هوا در تابستان به ۳۴ تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد، در حالی که در زمستان تا ۱۵- درجه سانتی‌گراد کاهش می‌یابد. این تغییرات شدید دمایی، زندگی روزمرهٔ ساکنان را تحت تأثیر قرار داده و نیاز به سازگاری با شرایط اقلیمی را ضروری می‌سازد. این ویژگی‌های اقلیمی ناشی از عوامل متعددی از جمله دوری از دریا، ارتفاع زیاد و توپوگرافی کوهستانی منطقه که تأثیر مستقیمی بر شیوهٔ زندگی ساکنان، فعالیت‌های کشاورزی، معماری و الگوی سکونت در منطقه داشته است.

جمعیت‌شناسی کابل

بر اساس گزارش ادارهٔ ملی احصاییه و معلومات افغانستان، جمعیت ولایت کابل در ۱۴۰۰ش بالغ بر ۵میلیون و ۳۸۵ هزار و ۵۲۶ تن برآورد شده است. این آمار نشان‌دهندهٔ تراکم قابل توجه جمعیت در پایتخت افغانستان است.

توزیع جنسیتی جمعیت نشان می‌دهد که ۲ میلیون و ۷۳۹ هزار و ۳۴۰ تن را مردان و ۲ میلیون و ۶۴۶ هزار و ۱۸۶ تن را زنان تشکیل می‌دهند. از کل جمعیت این ولایت، ۴ میلیون و ۶۲۷ هزار و ۳۰۴ تن در مناطق شهری ساکن هستند که شامل ۲ میلیون و ۳۵۱ هزار و ۴۳۴ تن مرد و ۲ میلیون و ۲۷۵ هزار و ۸۷۰ تن زن می‌شود.

جمعیت ساکن در مناطق روستایی ولایت کابل نیز ۷۵۸ هزار و ۲۲۲ تن اعلام شده که از این تعداد ۳۸۷ هزار و ۹۰۶ تن مرد و ۳۷۰ هزار و ۳۱۶ تن زن هستند.

در سطح نواحی شهری، ناحیهٔ هفتم کابل با جمعیت ۴۶۸٬۷۹۶ تن پرجمعیت‌ترین ناحیه محسوب می‌شود. همچنین در میان ولسوالی‌های ولایت کابل، ولسوالی پغمان با جمعیت ۱۴۱٬۰۹۳ تن بالاترین تعداد سکنه را دارد.

به نظر کارشناسان این آمار حاکی از تمرکز گستردهٔ جمعیت در مناطق شهری به‌ویژه شهر کابل است که پیامدهای مهمی در زمینهٔ مدیریت شهری، ارائهٔ خدمات و برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای دارد.

زبان مردم کابل

بیشتر مردم کابل به زبان فارسی دری و پشتو صحبت می‌کنند اما فارسی دری به‌عنوان زبان ریشه دار در تاریخ کهن این منطقه اصلی‌ترین ابزار ارتباطی در تعاملات روزمره، نهادهای دولتی، فضای کسب‌وکار و عرصه‌های فرهنگی و رسانه‌ای است.

اگرچه پشتو نیز به‌عنوان زبان رسمی در کابل حضور دارد، اما فارسی دری به‌دلیل کاربرد گسترده‌تر، زبان مشترک میان تمام اقوام ساکن پایتخت، از جمله گویشوران زبان‌هایی نظیر پشتو، ازبکی، ترکمنی و پشه‌ای محسوب شده و تسهیل‌گر ارتباطات میان‌فردی و اجتماعی در بافت چندفرهنگی شهر است. این جایگاه تاریخی و فرهنگی، فارسی دری را نه تنها به یک ابزار ارتباطی، بلکه به بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت و سبک زندگی شهروندان کابل تبدیل کرده است.

تقسیمات اداری کابل

ولایت کابل دارای ۱۵ ولسوالی است که عبارت‌اند از: کابل (مرکز)، میربچه کوت، پغمان، قره‌باغ، شَکَردره، سروبی، بگرامی، دِه‌سبز، چارآسیاب، اِستالیف، کلکان، خاک جبار، فَرزه، موسهی، گُلدره.

اقتصاد‍ مردم کابل

کشاورزی و دامداری

در حال‌حاضر بخش کشاورزی ولایت کابل از تنوع محصولی قابل توجهی برخوردار است که سهم میوه‌جات با ۷۲درصد در رأس آن قرار دارد. پس از آن حبوبات با ۱۷درصد، سبزیجات با ۱۰درصد و کرافس با ۱درصد قرار می‌گیرند. محصولات عمدهٔ زراعتی این منطقه شامل گندم، جو، جواری (ذرت)، پیاز و کچالو (سیب‌زمینی) است که نقش مهمی در تأمین امنیت غذایی دارد.

در میان حبوبات، گندم و کچالو به‌عنوان محصولات استراتژیک این ولایت شناخته می‌شوند. اگرچه مقدار قابل توجهی از گندم تولیدی در بازارهای داخلی به مصرف می‌رسد، اما این میزان به نیازهای کامل منطقه پاسخ نمی‌دهد.

باغداری نیز از ارکان مهم بخش زراعت کابل محسوب می‌شود که ۶۸درصد باغستان‌های آن به کشت انگور و ۳۰درصد باقیمانده به تولید سیب، زردآلو، آلوبالو و توت اختصاص یافته است. این تنوع محصولی نه تنها در تأمین معیشت روستاییان نقش اساسی دارد، بلکه در توسعهٔ اقتصادی منطقه نیز مؤثر است.

بر اساس آمارهای موجود، این ولایت دارای ۱۲۵٬۰۲۲ هکتار زمین کشاورزی است و تعداد دام‌داران آن بیش از ۱۰هزار نفر تخمین زده می‌شود. همچنین حدود ۱ میلیون رأس دام شامل گوسفند، بز و گاو در این منطقه وجود دارد. ظرفیت تولید محصولات در ولایت کابل شامل ۲۲ نوع میوه، ۱۷۰ نوع محصول دامی، ۱۰۰ نوع سبزی است.

در ولایت کابل زیرساخت‌های مدیریت محصولات کشاورزی در دوران جمهوری اسلامی افغانستان، مانند سردخانه و دستگاه‌های خشک‌کنندهٔ میوه ایجاد شد که بر اشتغال و زندگی روزمرهٔ مردم تأثیر بسزایی دارد.

بخش صنعت

ولایت کابل به‌عنوان قطب صنعتی افغانستان، تاریخچهٔ فعالیت‌های صنعتی خود را از اوایل دهه ۱۳۵۰ش با تأسیس نخستین پارک صنعتی در منطقهٔ پلچرخی آغاز کرد. پس از آن، با اضافه‌شدن پارک صنعتی بگرامی، این روند توسعهٔ صنعتی شتاب بیشتری به خود گرفت اما در دوران جنگ‌های داخلی به شدت آسیب دید. امروزه این ولایت میزبان تعدادی از مهم‌ترین واحدهای تولیدی و صنعتی کشور است که در زمینه‌های مختلفی از جمله تولید مواد غذایی، مصنوعات چرمی، محصولات پلاستیکی، مصالح ساختمانی و کالاهای مصرفی فعالیت می‌کند و بر اشتغال و شیوهٔ زندگی مردم اثر می‌گذارد.

در مقایسه با سایر کشورها بخش صنعتی کابل با چالش‌های متعددی رو به رو است. عدم ثبات در تأمین برق، دسترسی محدود به بازارهای داخلی و خارجی، کمبود و گرانی مواد اولیه و وجود موانع بانکی و مالی از عوامل مهم و محدودکننده در این بخش محسوب می‌شود.

همچنین نبود زیرساخت‌های حمل و نقل مناسب، ضعف در سیستم مدیریت زنجیرهٔ تأمین و چالش‌های مربوط به امنیت سرمایه‌گذاری نیز بر پیچیدگی شرایط فعالیت صنعتی در این منطقه افزوده است. کارشناسان موقعیت جغرافیایی مناسب، دسترسی به نیروی کار و وجود بازار مصرف بزرگ را از جمله مزیت‌های نسبی این ولایت برای توسعهٔ صنعتی می‌دانند.

بخش تجارت

کابل به عنوان پایتخت افغانستان، کانون اصلی فعالیت‌های تجاری و اقتصادی کشور محسوب می‌شود. این شهر میزبان طیف وسیعی از بنگاه‌ها، سازمان‌های تجاری ملی و بین‌المللی، و مراکز مالی است که نقش اساسی در چرخهٔ اقتصاد کل کشور دارد. بسیاری از تاجران و سرمایه‌گذاران ملی، دفاتر مرکزی و شعب اصلی مؤسسات خود را در کابل مستقر کرده‌اند که این امر، موقعیت ممتاز پایتخت را به‌عنوان قطب تجاری کشور تثبیت کرده است.

حضور بانک‌های مهم دولتی و خصوصی نظیر بانک ملی افغانستان، افغانستان بانک (بانک مرکزی)، و دیگر نهادهای مالی مانند بانک بین‌المللی افغانستان، عزیزی بانک، بانک الفلاح و کابل بانک، بستر مناسبی برای ارائه خدمات مالی و بانکی به شهروندان و فعالان اقتصادی فراهم آورده است. این نهادها با ارائهٔ خدمات متنوعی از جمله حساب‌های سپرده، تسهیلات اعتباری، خدمات انتقال وجه و سرمایه‌گذاری، به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمرهٔ شهروندان کابلی و فعالیت‌های تجاری تبدیل شده‌اند.

بخش خدمات

بخش خدمات در کابل، به‌عنوان موتور محرک اقتصاد پایتخت، نقش مسلطی در اشتغال‌زایی و ارائهٔ خدمات مدرن شهری دارد. این بخش که دامنهٔ وسیعی از فعالیت‌ها از جمله خدمات مالی و بانکی، مؤسسات آموزشی و دانشگاهی، مراکز درمانی و بهداشتی، شرکت‌های حمل‌ونقل و لجستیک، هتل‌داری و صنعت گردشگری را در بر می‌گیرد، بستر اصلی تعاملات اقتصادی و اجتماعی شهروندان کابلی محسوب می‌شود. با توسعهٔ شهرنشینی و افزایش جمعیت، تقاضا برای خدمات متنوع و تخصصی در پایتخت رو به رشد است و این امر، ظرفیت‌های نوینی را برای ایجاد فرصت‌های شغلی و توسعهٔ اقتصادی پایدار در شهر فراهم می‌آورد.

اشتغال غیررسمی

بازار کار کابل با چالش گستردگی بخش غیررسمی مواجه است که سهم عمده‌ای در تأمین معیشت ساکنان آن دارد. این بخش به‌طور عمده شامل فعالیت‌های اقتصادی بدون ثبت رسمی، فاقد قراردادهای استاندارد کاری و فاقد پوشش‌های بیمه‌ای و اجتماعی است که در قالب مشاغل خرد، کارگری روزمزد، فروشندگی دوره‌گرد و فعالیت‌های خدماتی کوچک نمود می‌یابد.

به نظر کارشناسان اگرچه این مشاغل به‌عنوان یک سازوکار انعطاف‌پذیر برای جذب نیروی کار عمل می‌کنند، اما به‌دلیل عدم برخورداری از حمایت‌های قانونی و نهادینه، نیروی کار را در معرض آسیب‌پذیری‌های اقتصادی و اجتماعی قرار می‌دهند. رسمی‌سازی این مشاغل از طریق سیاست‌گذاری‌های هدفمند، می‌تواند به بهبود شرایط کار و افزایش بهره‌وری در اقتصاد پایتخت بینجامد.

آموزش و تحصیلات عالی در کابل

معارف (آموزش و پرورش)

کابل به‌عنوان پایتخت و مرکز اداری افغانستان، از وضعیت بهتری در بخش معارف برخوردار بوده دارای بیشترین تعداد مراکز آموزشی و بالاترین نرخ ثبت‌نام دانش‌آموزان در مقایسه با دیگر ولایات است با این حال، چالش‌هایی چون کمبود فضای آموزشی استاندارد و نیاز به ارتقای کیفیت آموزش همچنان پابرجا است. بر اساس آمار ۱۴۰۳ش در ولایت کابل، تعداد ۶۱۷ باب مرکز تعلیمی وجود دارد که شامل ۶۱۴ باب مرکز تعلیمات عمومی، ۳ باب مرکز سواد حیاتی می‌شود. از این مجموع در حال‌حاضر ۱٬۶۰۹ باب مرکز فعال و ۷۶ باب غیرفعال است.

در این مراکز آموزش به‌طور مجموع ۴۲۸۰۳۵ نفر شاگرد مشغول تحصیل بوده که از این تعداد ۳۶۲۰۷۸ نفر در مراکز آموزشی دولتی (۲۰۲۷۹۱ تن پسر و ۱۵۹۲۸۷ نفر دختر) ثبت‌نام کرده‌اند. همچنین ۶۵۹۵۷ تن در مراکز آموزشی خصوصی شامل ۴۷۴۸۲ تن پسر و ۱۸۴۷۵ تن دختر به تحصیل اشتغال داشته‌اند.

تعداد کل معلمین در این مراکز ۸۴۶۹ تن بوده که شامل ۵۶۷۱ تن مرد و ۲۷۹۸ تن زن است. از این تعداد، ۶۱۲۵ تن در مراکز دولتی و ۲۳۴۴ تن در مراکز خصوصی تدریس می‌کنند.

از نظر زیرساخت‌های آموزشی، تنها ۷۱درصد از مراکز تعلیمی در ولایت کابل دارای ساختمان دائمی بوده و حدود ۲٪ از شاگردان در فضای باز مشغول تحصیل هستند.

تحصیلات عالی

ولایت کابل به‌عنوان پایتخت افغانستان، پیشگام در حوزهٔ تحصیلات عالی بوده و نخستین مراکز دانشگاهی کشور در این شهر تأسیس شده است. امروزه این ولایت میزبان بیشترین و بزرگ‌ترین دانشگاه‌های دولتی و خصوصی افغانستان است که نقش محوری در تربیت نیروی انسانی متخصص و پیشبرد علمی کشور دارد. حضور مراکز آموزش عالی معتبر، کابل را به قطب علمی و آموزشی افغانستان تبدیل کرده است.

دانشگاه‌های دولتی

1. نخستین نهاد آموزش عالی در کابل، دانشکدهٔ طب بود که در ۱۳۱۱ش در دوران پادشاهی نادرشاه تأسیس شد. به‌دلیل کمبود کادر علمی متخصص داخلی، مسئولیت راه‌اندازی و توسعهٔ این دانشکده به اساتید کشور ترکیه سپرده شد. این همکاری علمی که تا ۱۳۲۴ش ادامه یافت، نقش بنیادینی در شکل‌گیری نظام آموزش عالی مدرن در افغانستان ایفا کرد.
2. اساتید ترک با تدوین نظام‌نامه‌های آموزشی، تأسیس دپارتمان‌های تخصصی و اداره دانشکده، زیرساخت آکادمیک آن را پایه‌ریزی کردند. فعالیت‌های آموزشی در ابتدا در ساختمان‌های موقت آغاز و سپس به ساختمان دائمی منتقل شد. این اقدام، سنگ بنای توسعهٔ تحصیلات عالی و تربیت نیروهای متخصص در کشور محسوب می‌شود.
3. دانشگاه کابل به‌عنوان نخستین نهاد آموزش عالی افغانستان در ۱۳۱۱ش تأسیس و با گذشت زمان به قطب اصلی علمی کشور تبدیل شد. این دانشگاه در دوران ثبات به‌عنوان یکی از مراکز معتبر منطقه شناخته می‌شد و روابط علمی گسترده‌ای با دانشگاه‌های بین‌المللی داشت. دانگشاه کابل در دوران جنگ‌های داخلی آسیب‌های فراوانی دید، اما پس از ۱۳۸۰ش (دوران جمهوری اسلامی) دوران احیاء و گسترش دوبارهٔ آن آغاز شد. این دانگشاه هم‌اکنون با ۲۲ دانشکده و ۱۰۱ گروه آموزشی، نقش محوری در تربیت نیروی متخصص کشور دارد.
4. دانشگاه تعلیم و تربیهٔ کابل با مأموریت اصلی تربیت معلمان متخصص در ۱۳۴۳ش تحت عنوان آکادمی تربیهٔ معلم آغاز به کار کرد و هم‌اکنون با ۹ دانشکده و ۳۱ گروه آموزشی به ارائه خدمات علمی می‌پردازد. این نهاد علمی با دارا بودن بیش از ۸۰۰۰ دانشجو و انتشار مجلهٔ علمی پژوهشی، سهم بسزایی در توسهٔ نظام آموزشی کشور داشته است.
5. دانشگاه پولی‌تخنیک کابل در ۱۳۴۲ش با هدف تربیت مهندسان و متخصصان فنی تأسیس شد و در حال‌حاضر با ۹ دانشکده و ۳۳ گروه آموزشی به فعالیت خود ادامه می‌دهد. این نهاد علمی با برخورداری از روابط بین‌المللی و کسب رتبهٔ جهانی در زمینهٔ انرژی پاک، نقش مهمی در توسعه فناوری و مهندسی کشور دارد.

دانشگاه‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی

با آغاز حاکمیت جمهوری اسلامی افغانستان در ۱۳۸۰ش نهاد تحصیلات عالی خصوصی به‌وجود آمد و اولین مرکز آموزش عالی خصوصی، در ۲۰۰۳م در کابل تأسیس شد. گسترش نیازها به آموزش در دورهٔ جدید، افزایش میزان فارغ‌التحصیلان آموزش متوسطه در کنار ظرفیت اندک و ضعف آموزشی دانشگاه‌های دولتی، بهبود نسبی درآمد خانواده‌ها و کیفیت بهتر آموزش خصوصی، از دلایل مهم برپایی مراکز تحصیلات عالی خصوصی بود که به‌دلیل موقعیت مرکزی کابل، بیشتر این مراکز در این شهر تأسیس شد.

دانشگاه‌های خارجی

در دورهٔ جمهوری اسلامی افغانستان، سه دانشگاه ایرانی شامل دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه پیام نور و جامعه المصطفی العالمیه اقدام به تأسیس شعبه در این کشور کرد که تأثیرات فرهنگی و آموزشی قابل توجهی به همراه داشت. دانشگاه آمریکایی افغانستان در ۲۰۰۶م با الگوگیری از نظام آموزشی ایالات متحده درکابل تأسیس شد و در رشته‌های متعدد به تربیت کادر متخصص اقدام کرد. پس از تسلط طالبان در ۱۴۰۰ش، نام این مرکز تحصیلات عالی، به دانشگاه بین‌المللی افغانستان تغییر یافت.

حوزه‌های عملیه شیعیان

حوزه‌های علمیه شیعیان در کابل به‌عنوان کانون‌های علمی و دینی، نقش ممتازی در تربیت طلاب و توسعهٔ معارف اهل‌بیت در پایتخت افغانستان دارد. مدرسه علمیهٔ مهدیه نخستین حوزه علمیه شیعیان بود که در سال‌های ۱۳۴۳ تا ۱۳۴۴ش توسط محمدامین افشار در منطقهٔ قلعهٔ فتح‌الله‌خان تأسیس و پایه‌گذار حرکتی علمی و فرهنگی در پایتخت افغانستان شد.

به تدریج مراکز علمی دیگری همچون مدرسهٔ جامعة الاسلام توسط قربان‌علی محقق کابلی، محمدیه توسط سیدمحمد سرور واعظ بهسودی، مدینة العلم توسط نوراحمد تقدسی، رسالت توسط محمدهاشم صالحی، خاتم‌النبیین توسط محمدآصف محسنی و دارالمعارف اهل‌بیت توسط غلام‌عباس واعظ‌زادهٔ بهسودی ایجاد شدند. این مراکز با بهره‌گیری از اساتید مجرب، به پرورش نسل‌هایی از طلاب علوم دینی همت گماشته‌اند.

حوزه‌های علمیه شیعه در کابل علاوه‌بر آموزش دروس حوزوی، با برگزاری جلسات تفسیر، سخنرانی‌های مذهبی و برنامه‌های فرهنگی، در تعمیق باورهای دینی و تقویت هویت مذهبی جامعه نقش آفرینی می‌کنند. این مراکز با وجود چالش‌های مختلف، توانسته‌اند با اتکا به پشتیبانی مردمی، به حیات علمی خود ادامه دهند و سهم قابل توجهی در حفظ و توسعه میراث فرهنگی و دینی شیعه در افغانستان داشته باشند.

مدارس دینی اهل‌سنت

بر اساس آمار ارائه شده توسط وزارت معارف طالبان در ۱۴۰۱ش، تعداد ۱۲۱ باب مرکز تعلیمات اسلامی (مدارس دینی) در ولایت کابل فعال بوده است. این آمار نشان‌دهندهٔ افزایش ۱۴٫۴۳ درصدی مراکز دینی در کابل پس از تسلط طالبان است.

سرمایه‌های فرهنگی در کابل

رسانه‌ها

کابل به‌عنوان پایتخت افغانستان، پیشینه‌ای طولانی در عرصهٔ فعالیت‌های رسانه‌ای دارد. اولین فعالیت رسانه‌ای کشور با تأسیس نخستین روزنامهٔ به نام «شمس النهار» در ۱۲۵۲ش در دوره سلطنت امیر شیرعلی در این شهر آغاز شد. این رویداد تاریخی، کابل را به‌عنوان مهد رسانه‌های مدرن افغانستان معرفی کرد و پایه‌های نظام رسانه‌ای کشور را در پایتخت بنیان نهاد.

در دو دههٔ گذشته (دوران جمهوری اسلامی افغانستان) به کانون اصلی تحولات رسانه‌ای کشور تبدیل شده بود. با حمایت جامعه بین‌المللی، چارچوب حقوقی جدیدی در سطح ملی تدوین شد که آزادی بیان و رسانه را به رسمیت می‌شناخت. این تحولات منجر به ظهور طیف وسیعی از رسانه‌های خصوصی، دولتی و محلی شد که شامل شبکه‌های تلویزیونی، ایستگاه‌های رادیویی و نشریات چاپی می‌گردید.

رشد کمی رسانه‌ها در این دوره قابل توجه بود، به‌طوری که تا اوت ۲۰۲۱م بیش از ۱۰۷ کانال تلویزیونی، ۲۸۴ ایستگاه رادیویی، صدها نشریه چاپی و بیش از ۱۸۰۰ وب‌سایت انترنتی، فعالیت می‌کردند.

تغییر شرایط سیاسی و تسلط دوربارهٔ طالبان در ۲۰۲۱م بخش عمده‌ای از دستاوردهای دو دههٔ گذشته با چالش‌های جدی مواجه شد. بر اساس گزارش‌ها با سقوط نظام جمهوری فعالیت ۵۰ درصد رسانه‌ها متوقف شده است و بیش از ۸۰ درصد خبرنگاران زن مجبور به ترک کار خود شده‌اند و محدودیت‌های اعمال‌شده بر زنان خبرنگار همچنان ادامه دارد.

علاوه‌بر این، عدم دسترسی به موقع به اطلاعات، به یکی از چالش‌های اصلی نهادهای حمایتی روزنامه‌نگاران و خود روزنامه‌نگاران در سال ۲۰۲۳ تبدیل شده است. این شرایط باعث کاهش شدید فعالیت‌های حرفه‌ای و نقض حق دسترسی به اطلاعات شده است.

انجمن‌های ادبی

فعالیت فرهنگی ادبی به‌صورت سازمانی با تأسیس انجمن ادبی کابل در ۱۳۱۰ش با هدف ساماندهی جریان ادبی کشور آغاز شد. این نهاد فرهنگی با مدیریت محمدانور بسمل و با همکاری جمعی از فرهیختگان و ادیبان زمان، نقش مؤثری در تحول ادبیات معاصر افغانستان داشت. مجلهٔ کابل به‌عنوان ارگان نشراتی این انجمن، بستری برای عرضه آثار ادبی و تحقیقات تاریخی فراهم آورد.

اهداف اصلی انجمن شامل یکسان‌سازی شیوه‌های نگارش، تثبیت اصول نگارش، وضع اصطلاحات علمی و توسعه مبادلات ادبی با داخل و خارج کشور بود. این انجمن در دورانی فعالیت خود را آغاز کرد که ادبیات فارسی دری در افغانستان با چالش‌های متعددی از جمله اختلاط سبک‌های قدیم و جدید، ورود لغات بیگانه و آشفتگی قواعد زبانی مواجه بود.

انجمن ادبی کابل با ترتیب دادن مشاعره‌ها و مسابقات شعری، سعی در احیای سنت‌های کلاسیک شعر فارسی داشت. این نهاد در ابتدا نسبت به جریان‌های نوین ادبی محتاط بود، اما به تدریج فضایی برای گفت‌وگو بین سنت و تجدد فراهم آورد. شاعرانی چون قاری عبدالله از حامیان سبک قدما بودند، در حالی که مانند شایق جمال و محمدسرور صبا به سوی سبک جدید گرایش داشتند.

فعالیت‌های این انجمن باعث ایجاد فضای پویای ادبی در کابل شد و مجلهٔ کابل به مدت یک دهه به‌عنوان یکی از برترین نشریات ادبی در جهان فارسی‌زبان شناخته می‌شد. این نهاد فرهنگی نه تنها در توسعه ادبیات، بلکه در شکل‌دهی به هویت فرهنگی و اجتماعی افغانستان معاصر نقش مهمی داشت.

پوشش مردم کابل

الگوهای پوشش در شهر کابل و سایر کلان‌شهرهای افغانستان، تحت تأثیر تحولات اجتماعی و سیاسی اخیر، دستخوش تغییراتی محسوس شده است. اگرچه در دو دههٔ گذشته، استفاده از پوشش غربی نظیر کت و شلوار در میان شهروندان از جمله کارمندان دولتی، دانشجویان و تحصیل‌کردگان رواج فزاینده‌ای یافته بود، اما اکثریت جامعه به‌ویژه افراد سالخورده هنوز لباس‌های سنتی پیراهن و تنبان می‌پوشند.

پس از تحولات اخیر و حاکمیت دوبارهٔ طالبان سیاست‌های پوششی به‌طور قابل توجهی متحول شده است. در حال‌حاضر، گرایش به سبک‌های اروپایی به شدت کمرنگ شده و نهادهای حاکم با آن برخورد قاطعانه‌ای دارند. از جمله مهم‌ترین سیاست‌های ابلاغی، الزام مردان به بلند گذاشتن ریش و تأکید بر رعایت حجاب کامل بر اساس تفسیر خاصی از شریعت برای زنان است. پوشش برقع که نوعی روبندهٔ کامل است، بار دیگر در جامعه ترویج می‌شود.

آیین‌های ملی و مذهبی

جشن نوروز

در روز نخست سال نو مراسم باشکوهی در «زیارتگاه سخی» برگزار می‌شود که بلندکردن علم امام علی یکی از آنها است، تهیه سمنو (سمنک) که توأم با شعرخوانی است در آغاز شب عید انجام می‌شود. هفت میوه و هفت‌سین، غذای ویژهٔ شب عید نوروز، جشن دهقان و دیدوبازدید، بخشی از مراسم ویژه نوروز محسوب می‌شود. همچنین کشتی پهلوانی، تخم‌مرغ جنگی، بزکشی و گُدی‌پران (بادبادک‌بازی) ازجمله بازی‌های سنتی مردم در ایام عید نوروز است.

آیین نوروزی در کابل به‌عنوان پایتخت افغانستان، با شکوه و قدمتی چندین هزارساله برگزار می‌شود. این جشن باستانی که نماد تجدید حیات طبیعت و آغاز فصل بهار است، در نخستین روز فروردین ماه با آیین‌های ویژه‌ای در سراسر شهر کابل برپا می‌شود. مردم کابل با خانه‌تکانی و پوشیدن لباس‌های نو، آمادهٔ استقبال از سال جدید می‌شوند. برپایی سفرهٔ ۷ سین با عناصری چون سیب، سنجد، سمنو و سبزه، از رسوم اصیل خانوادگی در این شهر به‌شمار می‌رود.

پختن غذاهای مانند سمنو و چلوسبزی با مرغ، زیارت اماکن مقدس و تفریحگاه‌های طبیعی از جمله برنامه‌های متداول این ایام است. خانواده‌های کابلی به مزار شهدای صالحین، تپهٔ مرنجان و بند قرغه می‌روند و روز خود را در دامان طبیعت سپری می‌کنند. برگزاری مسابقات ورزشی سنتی مانند بزکشی و کشتی نیز از جمله برنامه‌های عمومی است که با استقبال گسترده مردم رو به رو می‌شود.

مبادله دید و بازدید و عیدی‌دادن به کودکان، فضای صمیمی و شادی را در محلات کابل ایجاد می‌کند. این آیین‌ها نقش مهمی در تقویت همبستگی اجتماعی و ترویج ارزش‌های مشترک در میان اقوام مختلف ساکن در پایتخت دارد.

جشن نوروز در کابل به‌عنوان پایتخت افغانستان، نقشی محوری در حفظ و ترویج فرهنگ استقبال از این آیین باستانی در سراسر کشور دارد. موقعیت پایتختی کابل باعث شده است تا این شهر به کانون اصلی تبادل فرهنگی بین ولایات مختلف تبدیل شود.

طالبان بعد از تسلط دوباره بعد از ۱۴۰۱ش به‌طور رسمی جشن نوروز را در کابل و سراسر افغانستان ممنوع کرده است. این ممنوعیت شامل حذف نوروز از تقویم رسمی و جلوگیری از برگزاری عمومی این جشن سنتی می‌شود که مورد انتقاد بسیاری قرار گرفته است. اگرچه طالبان مانع مردم در برگزاری خصوصی نوروز نمی‌شوند، اما با برگزاری عمومی و رسمی آن در زیارتگاه‌ها مخالفت کرده‌اند.

عید فطر

عید فطر به‌عنوان یکی از اعیاد بزرگ اسلامی، در کابل با شکوه و تقدس ویژه‌ای به مدت ۳ روز برگزار می‌شود. خرید لباس نو، تهیهٔ غذاهای مخصوص و انواع شیرینی‌جات از سنت‌های رایج پیش از عید در کابل است.

در طلوع روز عید، نمازگزاران در مساجد و مصلی‌های بزرگ شهرگرد هم آمده و نماز عید فطر را به جماعت اقامه می‌کنند. پس از ادای نماز، مردم به زیارت اهل قبور رفته و برای درگذشتگان طلب مغفرت می‌کنند. دید و بازدیدهای خانوادگی و صلهٔ ارحام از برنامه‌های اصلی این ۳ روز است که در آن خانواده‌ها با تهیه غذاهای سنتی از مهمانان پذیرایی می‌کنند.

عید قربان

عید قربان در کابل که به مدت ۳ روز طول می‌کشد با آیین‌های ویژه‌ای همراه است. در سپیده‌دم روز عید، اذان نماز عید در فضای شهر طنین‌انداز می‌شود و نمازگزاران به سوی مصلی‌ها و مساجد بزرگ روانه می‌شود. پس از ادای نماز، مراسم قربانی با خواندن ذکرهای مخصوص انجام می‌شود. این سنت که نماد اطاعت از فرمان الهی و ایثار است، با مشارکت گسترده مردم صورت می‌پذیرد.

در این ایام، سفره‌های غذا در بسیاری از خانه‌های کابل برای پذیرایی از مهمانان گشوده می‌شود و غذاهای سنتی تهیه می‌شود. کودکان با شرکت در بازی‌های گروهی مانند تخم‌مرغ‌جنگی و بادبادک‌بازی، شادی و نشاط را در محلات شهر گسترش می‌دهند. برنامه‌های فرهنگی و مراسم ذکر و منقبت نیز در گوشه و کنار شهر برگزار می‌شود.

شب یلدا

آیین چله یا شب یلدا در کابل با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود. این شب طولانی‌ترین شب سال که در نزد مردم افغانستان نماد پیروزی نور بر تاریکی محسوب می‌شود، در فرهنگ کهن این دیار از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. مردم کابل در این شب با گردهمایی در منازل، به خواندن اشعار شاهنامهٔ فردوسی و داستان‌های پندآموز می‌پردازند. مصرف میوه‌های فصل به‌ویژه انار و هندوانه و همچنین خشکبار و آجیل از سنت‌های اصلی این شب است. این آیین‌ها نشان‌دهندآ پیوند عمیق فرهنگی مردم کابل با میراث مشترک تمدنی منطقه است.

در دوران جمهوری اسلامی افغانستان به‌دلیل بهبود نسبی شرایط اقتصادی و تغییرات فرهنگی، برگزاری آیین شب یلدا در کابل رونق بیشتری یافته بود. خانواده‌ها با تهیه سفره‌ای رنگین از میوه‌ها و تنقلات، لحظات شیرینی را در کنار یکدیگر سپری می‌کردند. در کابل مانند سایر نقاط کشور خواندن اشعار حماسی و غنایی، و ب ویژه شاهنامه، بخشی جدایی‌ناپذیر از این مراسم است.

این آیین سنتی فرصتی برای تقویت پیوندهای خانوادگی و انتقال میراث فرهنگی به نسل‌های جوان بوده و نماد امید و تاب‌آوری مردم این دیار در برابر چالش‌ها و دشواری‌ها محسوب می‌شود و نشان‌دهنده تداوم فرهنگی غنی در قلب افغانستان است.

سرگرمی‌های سنتی

سرگرمی‌های سنتی در کابل شامل بازی‌هایی مانند بزکشی، ریسمان‌کشی و تخم‌جنگی می‌شود که برخی از آن‌ها مانند بزکشی، ورزشی ملی و باستانی به حساب می‌آیند و برخی دیگر مانند گودی‌پران‌بازی و تخم‌جنگی در میان کودکان و جوانان محبوبیت زیادی دارند.

گودی‌پران بازی یا (بادبادک بازی) یکی از سرگرمی‌ها در کابل است که بیش از صد سال قدامت دارد. این سرگرمی میان کودکان، نوجوانان، جوانان و حتی کهن‌سالان طرفداران زیادی دارد. دکان‌های گودپران‌بازی در هر گوشه کابل به چشم می‌خورد. قیمت هر گودی پران نیز نظر به اندازه اش فرق می‌کند. در هنگام گدی‌پران بازی از اصطلاحاتی مانند لوت‌دادن، غوته‌دادن، تو خوردن، غیل‌کردن و راست و چپ‌کردن استفاده می‌شود.

آیین عزاداری محرم

• شیعیان

1. در ماه محرم، فضای معنوی خاصی شهر کابل، پایتخت افغانستان را فرا می‌گیرد. شیعیان این شهر، که بخشی قابل توجه از پیکره اجتماعی آن را تشکیل می‌دهند، با برگزاری آیین‌های پرشور و نمادین، به استقبال این ایام می‌روند. این مراسم، که ریشه در سنت‌های دیرینه و عمیق مذهبی دارد بخشی متمایز از سبک زندگی و فرهنگ شهری کابل تبدیل شده است.
2. در روزهای منتهی به تاسوعا و عاشورا، نمادهای عزاداری به تدریج در سطح شهر ظاهر و فضای داخل حسینیه‌ها و تکایا به‌طور کامل سیاه‌پوش می‌شود. مجالس روضه‌خوانی و مرثیه‌سرایی در اماکن مذهبی برگزار می‌شود و صدای ذکر مصائب اهل‌بیت تا پاسی از شب در محله‌ها طنین‌انداز است.
3. یکی از بارزترین جلوه‌های زندگی اجتماعی در این ایام، برپایی سقاخانه‌ها توسط نوجوانان و جوانان است. این ایستگاه‌های خودجوش مردمی، که در گوشه و کنار محلات دایر می‌شود، با ارائه آب خنک و شربت، تشنگی امام حسین و یاران او را یادآوری می‌کند و نمادی زنده از همبستگی اجتماعی و روحیأ نوع دوستی در جامعه شهری کابل محسوب می‌شود. امروزه برپایی این سقاخانه‌ها به بخشی از سبک زندگی مشارکتی و مذهبی ساکنان شهر تبدیل شده است.
4. آیین گهواره‌کشی در روز تاسوعا، از دیگر مراسمی است که با سبک زندگی خانوادگی و نقش مادران گره خورده است. مادران با حضور در حسینیه‌ها و در حالی که کودکان خردسال خود را همراه دارند، در مراسمی نمادین که یادآور مظلومیت علی‌اصغر است، شرکت می‌کنند. این آیین، پیوند عاطفی عمیق بین نسل‌ها را تقویت کرده و ارزش‌های مذهبی را در بستر زندگی خانوادگی نهادینه می‌سازد.
5. حضور پررنگ بانوان در این مراسم، چه در نقش عزادار و چه در نقش سازمان‌دهی و پذیرایی، نشان از جایگاه محوری آنان در حفظ و انتقال این سنت‌های فرهنگی-مذهبی دارد. اگرچه برگزاری دسته‌های عزاداری و علم‌کشی در سطح شهر در حال‌حاضر نسبت به گذشته با محدودیت‌هایی همراه است، اما این مراسم با شکوهی خاص در محدودأ اماکن مذهبی و زیارتگاه‌های اصلی شهر مانند زیارت سخی برگزار می‌شود.
6. این تجمعات باشکوه، که با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی همراه است، فضایی پرشور و عاطفی ایجاد می‌کند و همبستگی اجتماعی عمیقی را در میان نسل‌های مختلف به نمایش می‌گذارد. همچنین، سنت نذورات و اطعام، به‌ویژه توزیع غذاهایی مانند شله زرد و حلوا، جلوهٔ دیگری از زندگی اجتماعی در این ایام است که این عمل فرصتی برای انسجام اجتماعی و کمک به نیازمندان در بافت شهری کابل فراهم می‌آورد.

• اهل‌سنت

1. اهل‌سنت نیز در کابل مراسم عزاداری محرم را به شیوه‌های مختلف بر پا می‌کنند که اوج عزاداری آنان در روز عاشورا است. به نوشتهٔ «محمدآصف آهنگ» در کتاب «یاداشت‌ها و برداشت‌های از کابل قدیم» مردم اهل‌سنت شهر کابل، در شب عاشورا در خانقاه‌ها و مساجد جمع می‌شوند و بعد از ذکر نام و یاد خدا مرثیه می‌خوانند و آنگاه در وصف پیامبر اسلام و اهل‌بیت مرثیه سرایی می‌کنند. آنها به طرف زیارت «تمیم انصار» در شهر کابل حرکت می‌کنند و شب را تا سحر به ذکر و خواندن مشغول بوده و صبح روز عاشورا، دوباره علم را ذکرگویان به خانقاه و مساجد بازمی‌گردانند.
2. نذری‌دادن اهل‌سنت در روز عاشورا در کابل نیز متداول است و براساس نوشتهٔ محمدآصف آهنگ مردم اهل‌سنت کابل در روز عاشورا، نذری‌هایی از قبیل «شله زرد»، «حلوا» و «شربت» خیرات می‌کنند و همچنین در این روز به زیارت اهل قبور می‌روند و به ارواح درگذشتگان درود می‌فرستند.

هنر سینما

در ادوار مختلف، سینماهای فعال کابل نظیر سینما پامیر، بهزاد، آریانا و پارک علاوه‌بر محل نمایش فیلم، کانون‌های تعامل اجتماعی و فرهنگی عمل می‌کردند و بر سبک زندگی و گذران اوقات فراغت شهروندان تأثیر مستقیم داشت. این سالن‌ها با ارائهٔ آثاری از سینمای جهان، پنجره‌ای به سوی فرهنگ جهانی به روی مخاطبان می‌گشودند و به بخشی از هویت مدرن شهری تبدیل شده بودند.

در دورهٔ جمهوری اسلامی سینمای افغانستان شاهد احیای نسبی و ظهور استعدادهای نوینی بود که به‌طور عمده در دوران مهاجرت آموزش دیده بودند. این دوران، نفس تازه‌ای در کالبد فرهنگی کشور دمید و فیلم‌سازان افغانسانی با خلق آثاری که بازتابی از واقعیت‌های اجتماعی بود، توجه جامعه بین‌المللی را به خود جلب کردند.

با تغییر حکومت در ۱۴۰۰ش فضای فرهنگی دستخوش تحولات اساسی شد. طالبان با صدور دستورالعلی، پخش هرگونه فیلم مغایر با برداشت‌های ایدئولوژیک خود را ممنوع اعلام کرد. این محدودیت‌ها که شامل منع حضور زنان در عرصه بازیگری و فیلم‌سازی نیز می‌شود، به‌صورت عملی مسیر رشد طبیعی سینما را مسدود ساخته است.

سبک معماری

شهر کابل شاهد تحولات گسترده در سبک معماری و ساختار شهری خود بوده است. معماری سنتی این شهر که ریشه در دوران تیموریان دارد، از ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردار است. خانه‌های ساخته‌شده با دیوارهای ضخیم گلی، سقف‌های چوبی و حیاط‌های بزرگ (حویلی) در برابر نوسانات دمایی مقاوم بودند و فضایی مناسب برای زندگی خانوادگی فراهم می‌کردند. استفاده از مصالح طبیعی مانند خشت، کاه‌گل و چوب، همراه با تزئینات منبت‌کاری شده، جلوه‌ای ویژه به این بناها می‌بخشید.

اما در دو دههٔ اخیر، با افزایش سریع جمعیت، مهاجرت گسترده به پایتخت و تغییرات فرهنگی، چهرهٔ شهر دگرگون شده و سبک معماری سنتی به تدریج جای خود را به ساختمان‌های بتنی و بلندمرتبه با سبک مدرن داده است. این تغییرات اگرچه نشان‌دهندهٔ توسعهٔ شهری است، اما نگرانی‌هایی را در مورد از دست‌رفتن هویت تاریخی و فرهنگی کابل به همراه آورده است. ساخت‌وسازهای بدون برنامه و جایگزینی حویلی‌های قدیمی با آپارتمان‌های مدرن، بر زیبایی‌شناسی شهر تأثیر گذاشته و بافت اجتماعی و فرهنگی آن را نیز تحت تأثیر قرار داده است.

ورزش‌های سنتی و جدید

کابل نسبت به سایر ولایات از امکانات و زیرساخت‌های قابل توجهی در زمینهٔ ورزش‌های سنتی و جدید برخوردار است و مهم‌ترین آن استادیوم «غازی» با گنجایش ۳۰ هزار نفر است که میزبان رویدادهای ورزشی ملی و بین‌المللی است. علاوه‌بر این، چهار ورزشگاه دیگر نیز به ارائهٔ خدمات ورزشی در پایتخت می‌پردازند.

تنوع رشته‌های ورزشی در کابل چشمگیر بوده و ورزش‌هایی چون کریکت، بزکشی، کشتی، کوهنوردی، شنا و ورزش‌های محلی مانند توپ دنده، الک‌دولک و ریسمان‌کشی نیز از محبوبیت گسترده‌ای در میان شهروندان کابلی برخوردار است. این امکانات و تنوع ورزشی، نقش بسزایی در ارتقای سبک زندگی سالم و پرنشاط شهروندان کابلی دارد.

جاذبه‌های گردشگری کابل

موزه ملی

موزهٔ ملی که به آن موزه کابل هم گفته می‌شود گنجینه‌ای از میراث فرهنگی و تاریخی این کشور محسوب می‌شود. این موزه در ساختمانی دو طبقه در منطقه دارالامان، در جنوب‌غربی شهر کابل واقع شده است. تأسیس اولیه این موزه به ۱۲۹۷ش در منطقهٔ باغ بالای کابل بازمی‌گردد که در آن زمان با نام «عجایب خانه» شناخته می‌شد و مکان نگهداری قرآن‌های خطی، صنایع دستی، آثار مربوط به جنگ‌های استقلال و کتاب‌های نادر بود.

در ۱۳۰۳ش این موزه به قصر کوتی باغچهٔ ارگ منتقل و به‌طور رسمی توسط امیر امان‌الله گشایش یافت. مجموعهٔ موزه شامل آثاری از دوره‌های مختلف تاریخی است، از جمله برجسته‌کاری‌های سنگی بودایی، عاج‌های متأثر از هنر هندی، برنزهای متأثر از هنر روم و مجسمه‌هایی از دوران صدر اسلام. از جمله آثار مکتوب ارزشمند آن می‌توان به قرآن منسوب به عثمان بن عفان و قرآن خط کوفی کشف‌شده در شهر غلغله اشاره کرد.

در پی تحولات سیاسی و جنگ‌های داخلی، موزهٔ ملی افغانستان آسیب‌های فراوانی دید. پس از کودتای ۱۳۵۷ش و تجاوز نیروهای شوروی، موزه چندین بار جابه‌جا شد و در دوران جنگ‌های داخلی، بیش از ۷۰درصد آثار آن نابود یا غارت شد. همچنین، در دورهٔ اول حکومت طالبان، بیش از ۲۵۰۰ اثر باستانی به بهانه شرک‌آمیزبودن تخریب شد.

پس از روی کارآمدن جمهوری اسلامی افغانستان در ۲۰۰۱م بازسازی موزه با کمک جامعه جهانی آغاز و در ۲۰۰۴م بازگشایی شد. با تلاش‌های صورت گرفته، بیش از ۳۰ هزار اثر از طریق بازگرداندن از خارج و حفاری‌های باستان‌شناسی به مجموعهٔ موزه افزوده شده است. این موزه اکنون به عنوان نماد مقاومت فرهنگی افغانستان، به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

کاخ ریاست‌جمهوری

ارگ ریاست‌جمهوری در کابل، با پیشینه‌ای بیش از یک قرن، یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری و نمادهای تاریخی و سیاسی افغانستان به‌شمار می‌رود. این مجموعه که در مرکز شهر کابل واقع شده، به دستور امیر عبدالرحمان احداث شد و طی دهه‌های متمادی شاهد رویدادهای مهم تاریخی بوده است.

معماری ارگ، تلفیقی از فرهنگ و کاربردهای حکومتی است که شامل قصرها، باغ‌های سرسبز و تزیینات هنری می‌شود. از جمله بخش‌های شاخص آن می‌توان به قصر سلام خانه، گنبد نقاره خانه و کوتی باغچه اشاره کرد. موقعیت مرکزی و دسترسی آسان، این مکان را به یکی از نقاط مهم شهری تبدیل کرده است. ارگ ریاست جمهوری با وجود کاربردهای سیاسی فعلی، از ظرفیت بالایی برای جذب گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و معماری برخوردار بوده و به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی افغانستان، نیازمند توجه و حفاظت ویژه است.

باغ بابر

باغ بابر به‌عنوان یکی از نمادهای تاریخی و فرهنگی شهر کابل، جایگاه ویژه‌ای در میراث معماری و هنری منطقه دارد. این باغ که به دستور ظهیرالدین محمدبابر، بنیانگذار امپراتوری گورکانی در ۱۵۲۸م تأسیس شد، نمونهٔ برجسته‌ای از باغ‌سازی دورهٔ گورکانیان محسوب می‌شود.

موقعیت این باغ در دامنهٔ کوه شیردروازه، ترکیبی هماهنگ از طبیعت و معماری را ارائه می‌دهد. مساحت ۱۱ هکتاری آن، بزرگ‌ترین فضای عمومی شهر کابل محسوب می‌شود. طراحی این باغ با الهام از سبک باغ‌های ایرانی صورت گرفته که مشابهت‌های آشکاری با باغ فین کاشان، باغ‌های تاریخی کرمان و باغ‌های مشهور کشمیر دارد. این ویژگی، گواه پیوندهای عمیق فرهنگی و تمدنی بین مناطق مختلف است.

از جمله عناصر معماری شاخص در این باغ می‌توان به مقبرهٔ بابر، مسجد، کاخ ملکه و کاروانسرای واقع در ورودی باغ اشاره کرد. ساختار پلکانی با پانزده پاگرد، ارتباط بین سطوح مختلف باغ را فراهم ساخته است. اگرچه این باغ در دورانی دچار آسیب‌هایی شد، اما به‌دلیل اهمیت تاریخی و فرهنگی، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده و حفاظت از آن مورد توجه قرار دارد.

بر اساس وصیت بابر، آرامگاه وی در این باغ قرار دارد. اگرچه وی در شهر آگره هند درگذشت، اما بنا به خواسته خود، پیکر او به کابل انتقال یافت و در این مکان به خاک سپرده شد. این موضوع نشان‌دهندهٔ علاقه ویژهٔ وی به این باغ و شهر کابل است.

قصر دارالامان

قصر دارالامان، توسط امیر امان‌الله در ۱۹۲۰م در ۱۶ کیلومتری مرکز کابل بر روی افشار تپه و نزدیک قصر دیگری به‌نام تاج‌بیگ ساخته شد. دارالامان در ابتدا قرار بود مقر پارلمان جدید افغانستان باشد اما این اتفاق هرگز نیفتاد. زمان ساخت دارالامان روابط حسنه‌ای میان افغانستان و آلمان برقرار بود، به‌همین‌دلیل در امور شهرسازی و تعمیرات شهریِ افغانستان گروه ۲۲ نفرهٔ معماران آلمانی فعالیت داشتند.

ساخت قصر دارالامان در ۱۳۰۴ش نیز تحت نظر مهندس والتر هارتنِ آلمانی آغاز شد و در ۱۳۰۶ش پایان یافت. ساخت قصر دارالامان بخشی از یک طرح بزرگ‌تر برای نوسازی و اصلاح افغانستان بود و بنا بود این قصر بخشی از پایتخت تاریخی باشد که هرگز محقق نشد و حتی برنامه‌هایی برای اتصال آن به کابل توسط یک راه‌آهن وجود داشت.

عده‌ای از کارشناسان عقیده دارند که سبک معماری قصر دارالامان، مربوط به دورهٔ رنسانس و معماری آلمان شرقی است اما شماری دیگر از کارشناسان، معماری قصر را ترکیب هنر معماری آلمان شرقی و فرانسه می‌دانند. گنبد قصر شبیه به مراکز مذهبی فرانسوی و پایه و قوس آن شبیه به کاخ‌های آلمان است.

این قصر از جمله اولین ساختمان‌های افغانستان بود که دارای سیستم گرمایش مرکزی بود. سقف دارای چهار برج گنبدی است، پله‌های مارپیچ مرمری هر سطح را به هم وصل می‌کند و گالری طبقه سوم نمای جنوبی را تزئین می‌کند. این قصر دارای ۱۵۰ اتاق بزرگ و کوچک است که تمامی دستگاه‌های حکومتی عصر امان‌الله خان از آن استفاده می‌کردند. همچنین، دارالامان، دارای یک کتابخانهٔ بزرگ و ۳۲ سرویس بهداشتی است.

دارالامان، در دههٔ ۱۹۹۰م توسط مجاهدین ویران و در ۲۰۱۲م نیز مورد هدف طالبان قرار گرفت. به‌همین دلیل، این قصر را «زمین زخمی» نیز می‌خوانند. در ۲۰۱۶م رئیس‌جمهور اشرف غنی به‌صورت رسمی، دستور بازسازی دارالامان را صادر کرد و هدف از این بازسازی را «بازگشت به گذشته برای پایه‌گذاری آینده» خواند. برای بازسازی دارالامان، از مواد و مصالح داخلی افغانستان (سنگ مرمر هرات، چوب کنر) و مشاور، مهندس و کارگران افغانستانی استفاده شد. علاوه بر آن، هزینهٔ این بازسازی نزدیک به دو درصد از مبلغ پیش‌بینی شده توسط شرکت‌های خارجی، کمتر شد. در پروژهٔ بازسازی دارالامان از همان معدن سنگ دههٔ ۱۹۲۰م استفاده شد.

بند قرغه

بند قرغه یکی از تفریحگاه‌ها و مناطق گردشگری مشهور و بااهمیت شهر کابل شناخته می‌شود که در فاصله ۸ کیلومتری غرب پایتخت موقعیت دارد و در ۱۳۳۰ش دوران پادشاهی محمدظاهرشاه احداث شد. در ابتدا هدف از ساخت این بند، تأمین آب برای مصارف کشاورزی بود، اما به تدریج به یکی از مقاصد تفریحی مهم برای ساکنان منطقه تبدیل شد.

از نظر فنی، بند قرغه یک سازهٔ محلی با هستهٔ غیرقابل نفوذ بوده که دارای یک برج کنترلی مجهز به سه دروازه برای تنظیم جریان آب است. ابعاد این بند ۴۰۰ متر در ۴۰۰ متر و ارتفاع آن ۳۰ متر است. ظرفیت آبیاری آن در گذشته به دو هزار هکتار زمین می‌رسید، اما در حال‌حاضر حدود یک هزار هکتار از اراضی مناطق ده‌عربان، بادام‌باغ، آکادمی پولیس، دانشگاه استاد ربانی، دانشگاه پولی‌تخنیک، سره‌میاشت و باغ بالا را تحت پوشش قرار می‌دهد.

از جنبهٔ زیست‌محیطی، این منطقه به‌عنوان یکی از کمربندهای سبز کابل محسوب می‌شود که پوشش گیاهی آن شامل درختان ناجو، مورفان، ارغوان و بید روسی است. وجود امکانات تفریحی مانند چرخ‌فلک، امکانات قایق‌رانی، ماهیگیری و پارک‌های بازی، به‌ویژه در روزهای پایان هفته، پذیرای شمار زیادی از خانواده‌ها و جوانان است. مدیریت فضای سبز این منطقه توسط نزدیک به ۳۰ باغبان صورت می‌گیرد که بر حفظ و توسعهٔ این محیط طبیعی نظارت دارند.

دریاچه حشمت‌خان

واقع در دامنه‌های کوه شیردروازه و بالاحصار در جنوب‌غرب کابل، به‌عنوان چهارمین پارک ملی افغانستان تعیین شده است. این دریاچه با مساحتی حدود ۱۹۱ هکتار، از دیرباز به‌عنوان پناهگاه مهم پرندگان آبی شناخته می‌شده و در گذشته به عنوان شکارگاه سلطنتی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

در دهه‌های گذشته، این دریاچه با چالش‌های متعددی از جمله تصرف غیرقانونی زمین، آلودگی آب، شکار بی‌رویه و تغییر مسیر آب برای مصارف کشاورزی مواجه بوده است. این عوامل موجب کاهش چشمگیر جمعیت پرندگان مهاجر و بومی این منطقه شده است. وزارت زراعت، آبیاری و مالداری در دورهٔ جمهوری اسلامی افغانستان برای حفاظت و توسعهٔ این منطقه، برنامهٔ مدیریتی ۱۰ ساله‌ای تدوین کرده که شامل روش‌های مدیریت پایدار آب، بهبود معیشت جامعهٔ محلی از طریق فعالیت‌های سازگار با محیط زیست منطقه است.

زیارتگاه سخی

زیارتگاه سخی که در دامنهٔ کوه آسمایی واقع شده از اماکن زیارتی و مورد احترام شیعیان و اهل سنت است. خرقهٔ منسوب به پیامبر اکرم، مدتی در این مکان نگهداری شده است.

بالاحصار

بالاحصار در جنوب شهر قدیم کابل واقع شده و علاوه بر این‌که یک قصر بوده، کاربری نظامی هم داشته است.

مسجد عیدگاه

در سال ۱۸۹۳م ساخته شد و دومین مسجد بزرگ کابل است. در این مسجد، دو بار در سال، نماز عید اقامه می‌شود.

مناره چاکاری

دارای صلیب شکسته بودایی ماهایانا و تراوادا بوده که در دورهٔ کوشانی ساخت شده بود و آثاری از هنر یونانی_باختری داشت. این مناره در ۱۹۹۸م تخریب شد.

پارک زرنگار

از قدیمی‌ترین پارک‌های کابل است که قدمت آن به دورهٔ امیر عبدالرحمان خان بازمی‌گردد و مقبرهٔ او نیز در یکی از ساختمان‌های این پارک به‌نام بوستان سرا واقع شده است.

باغ‌وحش دهمزنگ

باغ‌وحش دهمزنگ در ۱۹۶۷م تأسیس شد و در جریان جنگ‌های داخلی خسارات بسیاری دید. بازسازی آن از ۲۰۰۱م آغاز شد و توسعه یافت.

قصر پغمان

تپه پغمان منطقه‌ای تفریحی در ۲۵ کیلومتری کابل است که قصر پغمان نیز در آن واقع شده است، به دنبال اعلام روز جهانی نوروز در ۱۳۹۳م، دولت تصمیم به ساخت این قصر گرفت تا برای برگزاری مراسم نوروز استفاده شود.

زیادگاه ابوالفضل

از زیارتگاه‌های مورد توجه شیعیان است که در محله مرادخانی واقع شده است و منسوب به حضرت ابوالفضل است.

عاشقان و عارفان

نام زیارت‌گاهی در دامنهٔ کوه شیردروازه است که سازه‌ای با معماری سنتی دارد. مردم محلی بر این باور هستند که «خواجه عبدالسلام» (عاشقان) و «خواجه عبدالصمد» (عارفان)، پسران خواجه عبدالله انصاری در آن مدفون هستند.

شهدای صالحی

قبرستانی در جنوب کابل است که شخصیت‌های معروف علمی، فرهنگی و سیاسی همچون میر محمدغبار، خیبر و صلاح‌الدین سلجوقی در آن مدفون هستند.

خانقاه‌های کابل

تصوف و عرفان بخشی از ادبیات فارسی دری است؛ ازاین‌رو شمار زیادی خانقاه در افغانستان و به‌ویژه کابل یافت می‌شود؛ تعدادی از این خانقاه‌ها عبارت‌اند از: خانقاه مرشد سید گلاب، خانقاه خواجه غریب‌نواز، خانقاه پهلوان صاحب، خانقاه علاءالدین، خانقاه انچی باغبان، خانقاه دهمزنگ، خانقاه میرواعظ کابلی، صحبت‌خانه کارته پروان، خانقاه قلعه زمانخان، خانقاه بابای خودی، خانقاه کاکری‌ها، خانقاه حضرت ابراهیم خلیل، خانقاه کوله پشته، خانقاه برکی، خانقاه ولوی فیضانی.

آرامگاه فیض‌محمد کاتب هزاره

مورخ نامدار افغانستان، در منطقهٔ بالاجوی چنداول کابل واقع شده است. وی به‌عنوان نویسنده اثرl تاریخی «سراج‌التواریخ» و مورخ رسمی دربار شاه امیر حبیب‌الله، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ معاصر افغانستان دارد. موقعیت این آرامگاه در یکی از محلات تاریخی کابل، بر اهمیت فرهنگی و تاریخی آن می‌افزاید. این مکان به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی شهر کابل، مورد توجه پژوهشگران، تاریخ‌دوستان و علاقه‌مندان به فرهنگ و تمدن افغانستان قرار دارد.

محله‌های قدیمی و تاریخی

چنداول در دامنهٔ کوه جنوب (شیردروازه) کابل قرار دارد و از این جهت از دیدنی‌های آن شهر به حساب می‌آید. از طرف دیگر آن محله از محلات بسیار قدیمی کابل است و در درون خود خانه‌های قدیمی، گذرها و بازار بسیار مهم محلی دارد که افراد زیادی را برای بازدید به آن محله می‌کشاند.

بخشی از ساختمان‌ها و ابنیهٔ چنداول بسیار قدیمی و آثار تاریخی به‌شمار می‌روند. مسجد سه دکان بسیار قدیمی و دارای تزئینات گچ‌بری و کنده‌کاری چوب بوده که در جنگ‌های اخیر (احزاب) ویران شده است. مسجد جعفریه نیز از مساجد قدیمی شهر کابل است که در این منطقه واقع شده است. تکیه‌خانه، مسجد قاضی شهاب و مسجد همت‌یاری خان نیز بسیار قدمت دارند.

چهل‌ستون کابل

قصر چهل‌ستون کابل در زمان سلطنت شاه زمان سدوزایی در ۱۱۷۵ش ساخته شده و پیش از ویرانی، از کاخ‌های باشکوه کابل شمرده می‌شد. این قصر دارای دو باغ داخلی و خارجی بوده که مساحت پارک آن (باغ خارجی) حدد ۳۰ هکتار است و در حال‌حاضر به‌طور کامل ویران شده و شهرداری کابل قصد از نو سازی آن را دارد.

تپه توپ

این جاذبهٔ گردشگری در ناحیهٔ هفتم شهر کابل، در امتداد غربی کوه تاریخی «شیردروازه» یا کوه گذرگاه در سمت شمال «باغ بابر» موقعیت دارد. روی این تپه دو توپ بزرگِ باروتی نصب بوده و به‌همین دلیل به‌نام «تپهٔ توپ» مشهور است. مساحت تپهٔ توپ تبه‌صورت تقریبی ۲۰۰۰ هزار مترمربع بوده و بلندی دیوارهای آن شش متر است. در پایین این تپه طاقی قرار دارد به‌نام «گنبد» که محل نگهبانی سربازان بابرشاه بوده است. در نزدیک این تپهٔ سنگی، دیوار تاریخی شهر کابل نیز به چشم می‌خورد. از فراز این تپه، قسمت غرب کابل به‌خوبی مشاهده می‌شود.

منار علم و جهل

این منار به یادگار پیروزی بر شورش مشهور به «ملای لنگ» برضد نهضت افغانستان ساخته شده است. این منار در فراز تپهٔ کوچک در کنار پارک احمدشاهی کابل در مقابل نوآباد بریکوت از سنگ‌های رنگین و ظریف ساخته شده و در اثر جنگ‌ها آسیب دیده است. بعد از استقلال افغانستان آثار و کتیبه‌های مهم تاریخی افغانستان خطاطی شده است که از آن جمله منار علم وجهل است.

زیرساخت‌های کابل

میدان هوایی (فرودگاه)

فرودگاه بین‌المللی حامد کرزای کابل به‌عنوان شاهرگ حیاتی ارتباطی افغانستان با جهان، نقش تعیین‌کننده‌ای در اقتصاد و امنیت ملی این کشور دارد. این فرودگاه که در ۲۰۰۱م با حمایت بین‌المللی بازسازی شد، تنها پایگاه هوایی اصلی افغانستان محسوب می‌شود که هم کاربرد غیرنظامی و هم کاربرد نظامی دارد. موقعیت استراتژیک این فرودگاه به گونه‌ای است که ادامه فعالیت سازمان‌های امدادی و ارسال کمک‌های بشردوستانه به افغانستان به‌طور مستقیم به عملکرد آن وابسته است.

پایگاه هوایی بگرام نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین پایگاه نظامی افغانستان، نماد حضور نظامی قدرت‌های خارجی در تاریخ معاصر این کشور بوده است. این پایگاه که توسط آمریکا و شوروی سابق توسعه یافت، صحنهٔ رقابت‌های ژئوپلیتیک در دوران جنگ سرد بود. خروج نیروهای آمریکایی از این پایگاه در ژوئیه ۲۰۲۱م، فصل جدیدی در تاریخ افغانستان گشود. هر دو پایگاه هوایی کابل و بگرام بازتابی از اهمیت ژئواستراتژیک افغانستان و نقش تعیین‌کننده زیرساخت‌های حمل و نقل هوایی در ثبات و امنیت این کشور محسوب می‌شود.

جاده‌های اصلی

کابل از طریق شبکه‌ای از بزرگراه‌های حلقوی با دیگر کلان‌شهرهای عمدهٔ کشور از جمله قندهار، هرات و مزارشریف پیوند یافته و به‌عنوان مرکز ثقل ارتباطی شمال، جنوب، شرق و غرب افغانستان عمل می‌کند. علاوه‌بر این، کابل مسیر اصلی شاهراه حیاتی جلال‌آباد–پیشاور را تشکیل می‌دهد که به‌عنوان شریان ارتباطی اصلی میان افغانستان و پاکستان، نقش تعیین‌کننده‌ای در مبادلات تجاری و ترانزیت کالا دارد. این موقعیت راهبردی، تأثیر مستقیمی بر رونق اقتصادی، سهولت دسترسی به کالاها و خدمات، و تحرک شهروندان داشته و سبک زندگی در پایتخت را تحت تأثیر قرار داده است.

در حال‌حاضر، حمل و نقل شهری به‌طور عمده متکی بر خودروهای شخصی، اتوبوس‌های خصوصی، تاکسی‌ها و ریکشاها است. اگرچه در سال‌های اخیر برخی شرکت‌های خصوصی اقدام به ورود ناوگان جدیدی کرده‌اند، اما این اقدامات نتوانسته است مشکل ترافیک را به‌صورت اساسی حل کند.

راه‌بندان‌های طولانی مدت به‌ویژه در ساعات اوج رفت و آمد موجب افزایش آلودگی هوا و کاهش کیفیت زندگی شده و بر فعالیت‌های اقتصادی، اداری و اجتماعی ساکنان پایتخت تأثیر منفی گذاشته است. به نظر کارشناسان احیای ناوگان حمل و نقل عمومی و توسعه زیرساخت‌های مرتبط، نیازمند عزم جدی و سرمایه‌گذاری گسترده است. ایجاد سیستم‌های مدرن حمل و نقل همگانی می‌تواند علاوه‌بر کاهش ترافیک، در بهبود کیفیت هوا و صرفه‌جویی در زمان و انرژی شهروندان نیز نقش مؤثری دارد.

مراکز درمانی

در کابل مراکز درمانی دولتی و خصوصی متعددی وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به شفاخانه‌های تخصصی و عمومی اشاره کرد. با این حال، این مراکز با وجود تعداد به‌نسبت زیاد، به‌دلیل تراکم بالای جمعیت و مراجعات فراوان از سراسر کشور، تحت فشار شدید قرار دارد.

حجم بالای تقاضا برای دریافت خدمات درمانی، باعث شده که این مراکز نتوانند به‌طور کامل پاسخگوی نیازهای مردم از نظر کمی باشد. علاوه‌بر این، چالش‌هایی مانند کمبود امکانات پیشرفته، نیروی متخصص کافی و دارو، کیفیت خدمات ارائه‌شده را نیز تحت تأثیر منفی قرار داده است. تعدادی از مراکز درمانی دولتی کابل عبارتند از:

1. ریاست طب معالجوی در ناحیهٔ ۱۰ - وزیر اکبرخان؛
2. شفاخانهٔ مرکزی در ناحیهٔ ۱۰ - وزیر اکبرخان؛
3. شفاخانهٔ ملالی زنژتون در ناحیهٔ ۴ - شهرآرا؛
4. شفاخانهٔ رابعهٔ بلخی در ناحیهٔ - منطقهٔ فرشگاه؛
5. شفاخانهٔ صدری در ناحیهٔ ۱ - پل آرتل؛
6. شفاخانهٔ ابن‌سینا در ناحیهٔ ۱ - پل آرتل؛
7. شفاخانهٔ انتانی در ناحیهٔ ۲ - جنب آرشیف ملی؛
8. شفاخانهٔ خیرخانه در ناحیهٔ ۱۱ - نزدیک لیسهٔ مریم؛
9. شفاخانهٔ جمهوریت در ناحیهٔ ۲ - سرک وزارت داخله؛
10. شفاخانهٔ صحت طفل در ناحیهٔ ۱۰ - وزیر اکبرخان؛
11. شفاخانهٔ آتاترک در ناحیهٔ ۳ - جنب علی‌آباد سابق؛
12. شفاخانهٔ صحت روانی در ناحیهٔ ۶ - جادهٔ کارته۳؛
13. شفاخانهٔ احیای مجدد در ناحیهٔ ۱ - نزدیک سینما پیامبر؛
14. شفاخانهٔ ستوماتولوژی در ناحیهٔ ۲ - نزدیک فروشگاه؛
15. شفاخانهٔ نور در ناحیهٔ ۱ - نزدیک سینما پیامبر؛
16. شفاخانهٔ وزیراکبرخان در ناحیهٔ ۱۰ - وزیراکبرخان؛
17. شفاخانهٔ استقلال در ناحیهٔ ۶ - سه راهی علاءالدین؛
18. شفاخانهٔ ۵۰ بستر دشت برچی در ناحیهٔ ۶؛
19. شفاخانهٔ ۱۰۰ بستر دشت برچی در ناحیهٔ ۶؛
20. شفاخانهٔ افغان چاپان در ناحیهٔ ۶ - نزدیک سفارت آلمان؛
21. شفاخانهٔ جنت گل‌خان؛
22. شفاخانهٔ پولیکلینک مرکزی در ناحیهٔ ۱ - سینما پامیر؛
23. شفاخانهٔ خدمات عاجل در نزدیک چمن میرواعظ.

پارک‌های تفریحی

1. پارک زرنگار: این پارک که علاوه‌بر فضای سبز، به میزبانی رویدادهای فرهنگی و هنری کوچک معروف است، محلی برای گردهمایی هنرمندان و علاقه‌مندان به فرهنگ به‌شمار می‌رود. مجسمه‌ها و عناصر فرهنگی، بر جذابیت آن افزوده است.
2. پارک شهر نو: واقع در مرکز منطقهٔ شهر نو، این پارک با فضای سرسبز، مسیرهای پیاده‌روی منظم و وجود فواره‌ای زیبا در مرکز آن، به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین مقاصد برای خانواده‌ها و جهت برگزاری تفریح شناخته می‌شود.
3. پارک بابه: واقع در ارتفاعات جنوبی کابل، این پارک چشم‌اندازی زیبا از شهر را ارائه می‌دهد. گلکاری‌های منظم و فضای آرام، آن را به مکانی ایده‌آل برای گذران اوقات فراغت مردم کابل تبدیل کرده است.
4. پارک استقلال: با مسیرهای عریض پیاده‌روی و فضای باز، این پارک به‌ویژه در ساعات صبحگاهی میزبان شهروندانی است که به ورزش و نرمش می‌پردازند.
5. پارک چمن حضوری: یکی از پارک‌های قدیمی و وسیع مرکزی کابل است که با چمن‌زارهای گسترده، مکانی برای بازی، تفریح خانوادگی و برگزاری گردهمایی‌های رسمی و غیررسمی به‌شمار می‌رود. دسترسی آسان به مراکز خرید از مزایای آن است.
6. پارک قصر دارالامان: این پارک که در مجاورت قصر تاریخی دارالامان واقع شده، ترکیبی جذاب از تاریخ و طبیعت را ارائه می‌دهد. بازدیدکنندگان می‌توانند همزمان از تماشای معماری تاریخی و لذت بردن از فضای سبز بازسازی‌شدهٔ اطراف آن بهره‌مند شوند.
7. پارک دهبوری: اگرچه از نظر مساحت کوچک بوده اما به‌دلیل نظافت، گلکاری‌های زیبا و وجود زمین بازی کودکان، محیطی آرام را برای گذران اوقات فراغت فراهم می‌آورد و در میان ساکنان محلی از محبوبیت خاصی برخوردار است.

ساختار اجتماعی کابل

کابل به عنوان پایتخت افغانستان، با دارا بودن بیشترین تنوع قومی، نمایندهٔ تمامی اقوام کشور است. این ویژگی، غنای فرهنگی منحصربه‌فردی به فضای اجتماعی و سبک زندگی در این شهر بخشیده است. در این شهر اقوام مختلف از جمله تاجیک‌ها، هزاره‌ها، پشتون‌ها، ازبک‌ها و قزل‌باش‌ها زندگی می‌کنند که هر یک بیشتر در محلات خاصی از شهر ساکن شده‌اند. این پراکندگی قومی منجر به شکل‌گیری الگوهای سکونتی ناحیه‌ای شده که در آن هر محله هویت فرهنگی و اجتماعی خاص خود را حفظ کرده است.

تفاوت‌های قومی و فرهنگی در سطح محلات به وضوح قابل مشاهده است و این امر گاهی به ایجاد تضادهای اجتماعی منجر می‌شود. نبود برنامه‌ریزی شهری جامع و توسعهٔ نامتوازن زیرساخت‌ها از عوامل اصلی تشدید این ناهمگنی‌ها بوده است. علی‌رغم این چالش‌ها، شهروندان کابل در چارچوب یک نظم سیاسی و اقتصادی مشترک به زندگی خود ادامه می‌دهند.

سبک زندگی در محلات مختلف کابل تحت تأثیر ویژگی‌های قومی و فرهنگی ساکنان آن قرار دارد. این تنوع در عین حال که غنای فرهنگی شهر را افزایش داده، نیازمند مدیریت هوشمندانه برای تقویت همبستگی اجتماعی و تعامل سازنده بین گروه‌های مختلف است. به نظر کارشناسان توسعهٔ پایدار شهری در کابل مستلزم توجه به این پیچیدگی‌های اجتماعی و فرهنگی است.

در سال‌های اخیر، شکل‌گیری یک طبقه متوسط جدید متشکل از کارمندان دولت، معلمان، اساتید دانشگاه و متخصصان، سبب تحول محسوسی در سبک زندگی شهری در افغانستان شده است. این تحول، که با معیارهایی چون افزایش درآمد سرانه، دسترسی به تحصیلات عالی و مشارکت در نهادهای مدنی همراه بوده، منجر به ظهور الگوهای مصرف، انتظارات اجتماعی و مطالبات فرهنگی جدیدی شده است.

این طبقه با حضور فعال در عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، بهبود کیفیت زندگی، ارائهٔ خدمات عمومی کارآمد و مشارکت در فرآیندهای تصمیم‌گیری را می‌خواهند. با این حال، ناهماهنگی بین توسعهٔ اقتصادی و تحولات نهادی، سبب ایجاد شکاف بین آرمان‌های این طبقه و ظرفیت‌های موجود برای پاسخگویی به آنها شده است. به نظر کارشناسان این وضعیت، تأثیر مستقیمی بر سبک زندگی و انتظارات این قشر داشته و بستری برای تحولات اجتماعی آینده فراهم می‌آورد.

مهاجرت به کابل

کابل به عنوان پایتخت و کانون اصلی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی افغانستان، همواره پذیرای جریان‌های مهاجرتی از اقصی نقاط کشور بوده است. این روند به‌ویژه در طول دو دهه حکومت جمهوری اسلامی افغانستان با شدت بیشتری ادامه یافت.

مهاجرت گسترده به این کابل، پیامدهای عمیقی بر پیکرهٔ اجتماعی و اقتصادی و سبک زندگی کل کشور بر جای گذاشته است؛ زیرا خروج نیروی کار فعال از روستاها موجب رهاشدن زمین‌های کشاورزی و تضعیف جدی امنیت غذایی شده است. همزمان، ورود بی‌رویهٔ مهاجران، کابل را با چالش‌های بزرگی چون گسترش حاشیه‌نشینی، فشار بر زیرساخت‌های شهری و کمبود خدمات اولیه مواجه ساخته است. این روند نه تنها توازن توسعه منطقه‌ای را برهم زده، بلکه شکاف بین شهر و روستا را نیز عمیق‌تر کرده است.

به نظر کارشناسان برای برون‌رفت از این وضعیت، ایجاد فرصت‌های اقتصادی در ولایات و برنامه‌ریزی جامع شهری در کابل امری ضروری است. بدون توجه به این راهکارها، تداوم این مهاجرت‌ها، آیندهٔ توسعهٔ پایدار در افغانستان را با مخاطرهٔ جدی رو به رو خواهد کرد.

کابل در شعر شاعران

شاعران زیادی دربارهٔ کابل سروده‌اند و کابل در سروده‌های شاعران به‌عنوان شهری اسطوره‌ای و جان‌نواز تجلی یافته و نماد زیبایی، اصالت و خاطره‌انگیزی معرفی شده است. در نگاه شاعرانه، کابل شهری است با آسمانی لاجوردی، زمینی پربرکت و آبی پاک. کابل در زمان مغولان هند از شهرهای زیبای افغانستان بوده و شکارگاه شاهان مغولیه و پایتخت تابستانی «بابر» مؤسس دولت «مغولی» هند بود. زیبایی کابل به حدی بود که، «صائب تبریزی» شاعر معروف قرن یازدهم وقتی به دعوت شاه مغول راهی هند شد، از طریق کابل به آنجا رفت و چندی در کابل مهمان بود، وی یک قصیده خواندنی در وصف کابل سرود:

خوشا عشرت سرای کابل و دامان کهسارش

که ناخن بر رگ گل می‌زند مژگان هر خارش

خوشا وقتی‌که چشم بر جیبینش خوشه‌چین گردد

شوم چون عاشقان و عارفان از جان خریدارش

چه موزون است یا رب تاق ابروی پل مستان

خدا از چشم شوخ زاهدان بادا نگهدارش

حصار مارپیچش اژدهای گنج را ماند

ولی ارزد به گنج شایگان هر خشت دیوارش

حساب مه جبینان لب بامش که می‌داند

دوصد خورشید رو افتاده در هر پای دیوارش

به روز عید می‌خندد گل رخساره صبحش

به شام قدر پهلو می‌زند زلف شب تارش

مشکلات شهر کابل

کمبود امکانات شهری

امکانات شهری اساسی مانند برق و وسایل نقلیه عمومی مناسب نیز از جمله مشکلاتی است که زندگی روزمرهٔ شهروندان را با دشواری‌های زیادی همراه ساخته است. سیستم حمل و نقل شهری نیز با مشکلات زیادی رو به رو است. ترافیک سنگین ناشی از نبود خیابان‌کشی‌های مناسب و افزایش روزافزون وسایل نقلیه، رفت و آمد در شهر را با اختلال مواجه کرده است. معابر قدیمی و تنگ پاسخگوی حجم ترافیک کنونی نیست.

بحران آب آشامیدنی

کمبود آب آشامیدنی مشکلات جدی ساکنان کابل است. براساس گزارش روزنامهٔ گاردین در خرداد ۱۴۰۴ش سطح آب‌های زیرزمینی کابل طی ۱۰ سال گذشته به‌دلیل گسترش بی‌رویه شهری و تغییرات اقلیمی، حدود ۳۰ متر کاهش یافته و بیش از نیمی از چاه‌های کابل خشک شده است. همچنین، ۸۰درصد آب‌های زیرزمینی این شهر غیرقابل استفاده است و در صورت تداوم این روند، تا ۲۰۳۰م ممکن است هیچ آبی در سفره‌های زیرزمینی کابل باقی نماند.

گاردین از کابل به‌عنوان نخستین شهر مدرن بدون آب در جهان یاد کرده است. بحران کم‌آبی در مناطق مختلف شهر شدت‌های متفاوتی دارد، اما در سال‌های اخیر در غرب و جنوب‌غرب کابل به‌شکل جدی‌تری نمود یافته است. اکثر ساکنان غرب کابل در طول هفته کمتر از سه ساعت دسترسی به آب شهری دارند که پاسخ‌گوی نیاز روزانه آنها نیست؛ به‌همین دلیل، بسیاری از مردم ناچارند با ظرف‌های ۲۰ لیتری از مناطق دوردست آب تهیه یا با هزینه‌ای بالا از تانکرهای سیار آب خریداری کنند.

بحران مسکن

ناهمخوانی میان عرضه و تقاضا در بازار مسکن، به‌ویژه در کلان‌شهرهایی مانند کابل، یکی از چالش‌های اساسی برای شهرنشینان افغانستان محسوب می‌شود. این ناترازی، که در سال‌های اخیر همواره موجب افزایش اجاره، رهن و قیمت مسکن شده، با بازگشت گسترده مهاجران شدت بیشتری یافته است.

بر اساس مشاهدات میدانی، در سال جاری قیمت اجاره، رهن و خرید خانه و زمین در شهر کابل به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. کمبود عرضه و عدم تعادل در بازار مسکن، به‌طور عمده به‌دلایلی چون محدودیت در ساخت‌وساز، توقف صدور مجوزهای ساختمانی، نبود سرمایه‌گذاری دولت در بخش مسکن، و عدم ارائه تسهیلات ساخت‌وساز از سوی حکومت طالبان بازمی‌گردد؛ مجموعه عواملی که بحران مسکن در کلان‌شهرها، به‌ویژه کابل را به‌شدت تشدید کرده است.

بحران قیمت‌ها

قیمت مواد اولیه، انرژی، سوخت، دارو و پوشاک در شهر کابل بسیار بالا و در عین حال، کیفیت این اقلام به‌طور عمده پایین است. برای مثال هزینهٔ یک وعدهٔ غذای ساده در رستوران‌های شهر به‌صورت تقریبی معادل دستمزد روزانهٔ یک کارگر ساده است؛ در حالی‌که مزد روزانه این کارگران حدود ۳۰۰ افغانی و قیمت یک پرس غذای معمولی نیز در همین حدود است.

همچنین قیمت انرژی مانند برق، گاز و بنزین در بسیاری موارد حتی از نرخ‌های جهانی نیز فراتر رفته و این وضعیت فشار مضاعفی بر زندگی اقشار کم‌درآمد وارد کرده است.

بحران بیکاری و فقر

براساس آمارهای رسمی داخلی و بین‌المللی، افغانستان یکی از فقیرترین کشورهای جهان به‌شمار می‌رود و بخش بزرگی از جمعیت آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند. نرخ فقر و بیکاری در کلان‌شهرها به‌ویژه شهر کابل، بالا بوده و بازگشت مهاجران و اسکان آنها در شهرها نیز این بحران را تشدید کرده است.

با وجود نقش دولت در مبارزه با فقر و ایجاد اشتغال، تاکنون اقدام مؤثری در جهت کاهش نرخ بیکاری و بهبود وضعیت معیشتی شهروندان صورت نگرفته است. در مواردی حتی برخی تصمیمات دولتی، مانند سخت‌گیری در صدور مجوزهای ساخت‌وساز شهری، به بهانه‌های مختلف، خود به عاملی برای گسترش بیکاری و تعمیق فقر تبدیل شده‌اند.

آموزش و کار زنان

با روی کار آمدن حکومت طالبان، آموزش دختران در سطوح بالاتر از ابتدایی و حتی در حوزه‌های دینی، با فرمان‌های پی‌درپی رهبر این گروه، به‌طور کامل ممنوع شده است. دختران در افغانستان در حال‌حاضر از حق ادامهٔ تحصیل در مقاطع کارشناسی، تخصصی و کاربردی در تمامی رشته‌ها محروم‌اند. این وضعیت به یکی از نگرانی‌های جدی مردم افغانستان، به‌ویژه خانواده‌هایی که به‌تازگی از مهاجرت بازگشته‌اند، تبدیل شده است؛ زیرا مشاهدهٔ محرومیت فرزندانشان از آموزش و تحصیلات عالی، برای آنان بسیار دردناک و رنج‌آور است.

علاوه‌بر آموزش، فعالیت زنان در بسیاری از عرصه‌ها نیز ممنوع شده است. حضور زنان در نهادهای دولتی، سفارت‌خانه‌ها و حتی مشاغل آزاد مانند آرایشگری محدود یا قطع شده است. بسیاری از زنانی که در دورهٔ جمهوری اسلامی افغانستان در سمت‌های ارشد، مدیریتی و دانشگاهی فعالیت داشتند، اکنون خانه‌نشین شده‌اند.

این تصمیمات حکومت طالبان، تأثیرات منفی عمیق اقتصادی و اجتماعی به‌ویژه در کلان‌شهری مانند کابل بر جای گذاشته و شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی را تشدید کرده است.

آلودگی هوا

شهر کابل به‌دلیل تراکم بالای جمعیت، استفاده از سوخت‌های غیر استاندارد در وسایل نقلیه و کمبود زیرساخت‌های شهری نظیر نبود فضای سبز و آسفالت‌نبودن بسیاری از کوچه‌ها و خیابان‌ها، به یکی از شهرهای آلودهٔ افغانستان تبدیل شده است. آلودگی هوا در فصول پاییز و زمستان، به‌ویژه با استفاده گسترده مردم از ذغال‌سنگ برای گرمایش منازل، به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. این سطح از آلودگی، منجر به شیوع گسترده بیماری‌های تنفسی و ریوی در میان ساکنان شهر شده و سلامت عمومی را به‌شدت تهدید می‌کند.

کابل جدید

پروژهٔ شهر جدید کابل در مساحت ۷۴۰ کیلومتر مربع در شمال کابل کنونی طراحی شده و با دربرگیری مناطقی چون ده‌سبز، شکردره، قره‌باغ، کوهدامن، کلکان و باریک‌آب، در سه فاز کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت به ظرفیت نهایی ۲۵۰ تا ۵۰۰ هزار واحد مسکونی توسعه خواهد یافت. پروژهٔ ساخت کابل جدید در ۲۰۰۹م به تصویب شورای وزیران حکومت وقت رسید و بهره‌برداری کامل از آن حدود ۳۰ سال طول می‌کشد.

هدف اصلی از احداث این شهر، فراهم‌آوری یک محیط زندگی مطلوب با دسترسی به تسهیلات آموزشی، تجاری، اشتغال‌زایی و زیرساخت‌های مدرن است که به‌طور مستقیم بر ارتقای کیفیت زندگی و سبک شهرنشینی ساکنان آینده آن تأثیر خواهد گذاشت. این پروژه با همکاری فنی و مطالعاتی نهادهای بین‌المللی مانند جایکای ژاپن و مشارکت بخش خصوصی، الگویی از توسعه پایدار شهری را ارائه می‌دهد که قادر است مشکل تراکم جمعیت و کمبود مسکن در پایتخت کنونی را مرتفع سازد.

منابع

• «آداب و رسوم عید قربان در افغانستان؛ «از قربانی کردن و نماز عید تا بادبادک بازی و تخم مرغ جنگی»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۶ آذر ۱۳۹۷ش.
• «آشنایی با پارک تفریحی زرنگار در کابل»، آی فیلم۲، تاریخ بارگذاری: ۲۶ حمل ۱۳۹۹ش.
• «آیین‌های عزاداری اهل سنت افغانستان در ایام محرم»، خبرگزاری ابنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آبان ۱۳۹۲ش.
• احمدی، مهدی، گلشن ابرار، قم، نورالسجاد، ۱۳۸۴ش.
• «ارگ ریاست جمهوری»، وب‌سایت شاروالی کابل، تاریخ بازدید: ۷ شهریور ۱۴۰۴ش.
• امیری، سکینه، «تاریخی که باید پیش از این‌ها احیا می‌شد»، وب‌سایت روزنامه صبح کابل، تاریخ درج مطلب: ۱۸ اوت ۲۰۱۹م.
• «اهمیت استراتژیک فرودگاه کابل و پایگاه‌های هوایی افغانستان»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ تیر ۱۴۰۰ش.
• «اهمیت تاریخی کابل»، وب‌سایت حقیقت، تاریخ بازدید: ۳۰ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «انجمن‌های ادبی و نقش آنها در تقویت ادبیات معاصر دری»، وب‌سایت وطن ادب، تاریخ بازدید: ۲ شهریور ۱۴۰۴ش.
• «بازار کار افغانستان: وضعیت بیکاری، اشتغال و چشم‌انداز آینده»، وب‌سایت ایراف، ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
• «با شهر جدید کابل بیشتر آشنا شوید»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ شهریور ۱۳۹۶ش.
• بهبودی، مرتضی، آثار باستانی افغانستان، مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان، ۱۳۹۲ش.
• بیانی، حسین، «آموزش عالی خصوصی افغانستان»، مجلهٔ اندیشهٔ معاصر، شماره ۱۱، سال ۳، بهار ۱۳۹۷ش.
• «پایتختی شبیه به یک پارکینگ بزرگ!+عکس»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۱۵ دی ۱۳۹۳ش.
• «تاریخ افغانستان در صد سال اخیر»، وب‌سایت روزنامهٔ شرق، تاریخ درج مطلب: ۱ خرداد ۱۴۰۱ش.
• «تاریخ افغانستان در یک نگاه»، وب‌سایت سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در هرات، تاریخ بازدید: ۱ شهریور ۱۴۰۴ش.
• «تاریخچه دانشگاه پلی تخنیک کابل»، وب‌سایت پلی تخنیک کابل، تاریخ بازدید: ۳۱ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «تاریخچه دانشگاه کابل»، وب‌سایت دانشگاه کابل، تاریخ بازدید: ۳۱ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «تاریخچه فارسی‌ستیزی و نقش انگلیس در افغانستان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آبان ۱۳۹۶ش.
• «تاریخچه و دیدگاه»، وب‌سایت دانشگاه طبی کابل، تاریخ بازدید: ۶ شهریور ۱۴۰۴ش.
• «تفریحگاه غرقه در کابل»، وب‌سایت آی فیلم، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۳۹۳ش.
• «تیغ بران معماری نوین بر چهره کابل»، وب‌سایت روزنامهٔ صبح کابل، تاریخ درج مطلب: ۶ ژانویهٔ ۲۰۲۱م.
• جباری، محمدرضا، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه (علیهم السلام)، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۲ش.
• جعفری، محمدعلی و دیگران، «تحلیل جنبش‌های مدنی در شهر کابل در چارچوب نظریهٔ عدالت فضایی»، مجلهٔ مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام، شمارهٔ ۱۹، ۱۴۰۳ش،
• جیلانی، غلام‌عارض، جغرافیای ولایات افغانستان، پیشاور، اداره کتابخانه‌های سیار اریک، ۱۳۷۹ش.
• حمیدی، کفایت، «ظهور، توسعه و افول سیستم رسانه‌ای در افغانستان»، وب‌سایت روزنامهٔ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۱۲ بهمن ۱۴۰۲ش.
• «حوزه‌های علمیه شیعیان افغانستان»، وب‌سایت دانشنامهٔ ملل، تاریخ بازدید: ۲ شهریور ۱۴۰۴ش.
• «دانشگاه آمریکایی افغانستان بازگشایی می‌شود»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۰ اسفند ۱۳۹۵ش.
• «دانشگاه آمریکایی افغانستان به دانشگاه بین‌المللی افغان تغییر نام پیدا کرد»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۲۹ عقرب ۱۴۰۱ش.
• «دانشگاه کابل ۹۰ ساله شد»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: آبان ۱۴۰۱ش.
• دولت‌آبادی، بصیراحمد، شناسنامه افغانستان، چ۲، تهران، عرفان، ۱۳۸۲ش.
• رجاء، محمدسرور، احیاگر شیعه در افغانستان، چ۱، قم، افق فردا، ۱۳۸۲ش.
• «رسم و رسوم نوروز در افغانستان»، پایگاه تخصص-تحلیلی جامعه و فرهنگ ملل، تاریخ درج مطلب: ۳ فروردین ۱۴۰۴ش.
• «زیارتگاه منسوب به حضرت ابوالفضل در کابل»، وب‌سایت افغان تراول، تاریخ درج مطلب: ۶ آبان ۱۳۹۷ش.
• «ستیز طالبان با نوروز جهانی؛ استقبال بی‌سابقه از جشن نوروز در فضای مجازی»، وب‌سایت روزنامهٔ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۲ فروردین ۱۴۰۴ش.
• «سفر مجازی گردانندگان برنامه پنجره آی فیلم به «باغ بابر+ویدیو»، وب‌سایت آی فیلم ۲، تاریخ بازدید: ۳۰ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «سینماهای کابل از درخشش تا خاموشی»، خبرگزاری ایراف، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آبان ۱۴۰۳ش.
• «شماری از باشندگان کابل از کمبود آب آشامیدنی شکایت دارند»، وب‌سایت آمو تی وی، تاریخ درج مطلب: ۲۲ تیر ۱۴۰۴ش.
• «شهدای صالحین افغانستان کجاست؟»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۲۲ شهریور ۱۳۹۵ش.
• «شهر بدون طبقه متوسط؛ کابل چگونه بی‌صدا تهی می‌شود؟»، وب‌سایت روزنامهٔ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۲۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
• «شهر کابل در یک نگاه»، وب‌سایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۴ دی ۱۴۰۰ش.
• شیوانی، محمدوحید، «تشیع در کابل» مجله سفیر، زمستان ۱۳۸۵ش.
• صافی، ضمیر، «زیارت عاشقان و عارفان؛ بنایی با معماری سنتی در کابل»، طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۶جدی ۱۴۰۰ش.
• صدقی، محمدعثمان، شهرهای آریانا، چ۱، کابل، بیهقی، ۱۳۵۴ش.
• «طالبان تنها باغ‌وحش افغانستان را از رونق انداخت»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• عثمان، حبیب، «اهمیت تاریخی شهر کابل»، وب‌سایت دانشنامهٔ افغان، تاریخ بازدید: ۳۰ مرداد ۱۴۰۴ش.
• علی‌آبادی، علی‌رضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین‌المللی الهدی، ۱۳۹۵ش.
• «عید فطر، بزرگ‌ترین عید در افغانستان + عکس»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۸ تیر ۱۳۹۴ ش.
• «فعالیت سه دانشگاه ایرانی در افغانستان»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۴ آذر ۱۳۹۴ش.
• «قصر دارالامان»، وب‌سایت ایلیا گشت، تاریخ بازدید: ۲۳ آبان ۱۴۰۱ش.
• «کابل به روایت تاریخ؛ از ظهور اسلام تا عصر غزنویان»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۱ شهریور ۱۳۹۴ش.
• «کاخ پغمان کجاست؟»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مهر ۱۴۰۰ش.
• کوشان، محمدقوی، «کابل»، وب‌سایت کابل نته، تاریخ بازدید: ۳۰ مرداد ۱۴۰۴ش.
• کهزاد، علی‌احمد، «نام‌های کابل در ادوار تاریخ»، وب‌سایت دانشنامهٔ افغان، تاریخ بازدید: ۲ شهریور ۱۴۰۴ش.
• «کول حشمت‌خان؛ از شکارگاه شاهان و پناه‌گاه مرغان تا پارک ملی»، وب‌سایت روزنامهٔ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۲۸ خرداد ۱۳۹۶ش.
• «گذری در کابل شهری که با حضور دشمنان هنوز پابرجاست»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۳ آذر ۱۳۹۲ش.
• «گزارش تحلیلی نی؛ با سقوط نظام جمهوری فعالیت ۵۰درصد رسانه‌ها متوقف شده است»، وب‌سایت روزنامهٔ ۸صبح، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اسفند ۱۴۰۱ش.
• «گزارش وضعیت فقر در افغانستان»، جمهوری اسلامی افغانستان، وزارت اقتصاد، عقرب ۱۳۹۴ش.
• «لباس مردم افغانستان»، وب‌سایت شبکهٔ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ بازدید: ۷ شهریور ۱۴۰۴ش.
• «لیست شفاخانه‌های دولتی در کابل + آدرس و شماره تماس»، وب‌سایت دانشنامهٔ افغانستان، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• محجوب، محمدنسیم و دیگران، «طراحی فضای باز مجموعه قصر دارالامان و تأثیرات آن بر هویت‌بخشی مکان»، فصلنامه شهرسازی و مهندسی، دوره اول، شماره اول، ۲۰۲۰م.
• «مدرسه؛ از تلفیق خشونت تا سهم‌گیری در قدرت»، وب‌سایت روزنامهٔ اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مرداد ۱۴۰۳ش.
• «مروری به رویدادهای سال ۲۰۲۱ میلادی در افغانستان؛ فروپاشی جمهوریت و حاکمیت دوباره طالبان»، وب‌سایت آرزو نیوز، تاریخ درج مطلب: ۳۱ دسامبر ۲۰۲۱م.
• «معرفی شهر کابل»، وب‌سایت وزارت معارف افغانستان، تاریخ بازدید: ۳۱ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «موزه ملی افغانستان»، پایگاه تخصصی-تحلیل جامعه و فرهنگ ملل، تاریخ درج مطلب: ۲۱ آذر ۱۴۰۳ش.
• مونس، محمدمتین، خانقاه‌های امروز شهر کابل، کابل، بهیر، ۱۳۹۰ش.
• «مهاجران تازه‌وارد و بحران‌های شوکه‌کننده کابل»، وب‌سایت ایراف، تاریخ درج مطلب: ۲۶ تیر ۱۴۰۴ش.
• «مهاجرت داخلی؛ تغییر ساختار شهر و روستا در افغانستان»، وب‌سایت رزونامهٔ مشرق، ۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
• «نام و تعداد ولسوالی‌های ولایات افغانستان»، سیاح آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۳ آگوست ۲۰۱۵م.
• «نفوس ولایت کابل پنج میلیون و ۳۸۵ هزار نفر برآورد شد»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۳۱ خرداد ۱۴۰۰ش.
• «نگاهی به آداب و رسوم شب یلدا در افغانستان»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آذر ۱۳۹۶ش.
• «نگاهی به آداب‌ورسوم عید نوروز در افغانستان»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۱ فروردین ۱۳۹۵ش.
• «نگاهی به بازی‌های سنتی مردم افغانستان در عید نوروز»، وب‌سایت آی فیلم ۲، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اسفند ۱۳۹۶ش.
• «نگاهی به تاسوعا ۱۴۰۴ در کابل»، وب‌سایت بررسی تحولات افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۴ تیر ۱۴۰۴ش.
• «نگاهی به جاذبه‌های گردشگری کابل +تصاویر»، وب‌سایت مشرق، تاریخ درج مطلب: ۱۷ آبان ۱۳۹۵ش.
• «ورزش جایگزین سنگر»، وب‌سایت شهروند، تاریخ بازدید: ۶ شهریور ۱۴۰۴ش.
• «وزارت صنعت‌وتجارت: قرار است ۲۶ پارک صنعتی جدید در کشور ایجاد شود»، وب‌سایت سلام وطندار، تاریخ درج مطلب: ۱۲ دی ۱۴۰۲ش.
• «وضعیت رسانه‌ها در سال ۲۰۲۳ در افغانستان تحت تسلط طالبان»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۴ دی ۱۴۰۲ش.
• «۴۴۱ پروژه مدیریت محصولات زراعتی در کابل به بهره‌برداری می‌رسد»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آذر ۱۳۹۹ش.
• «۸ پارک تفریحی به تازه‌گی در کابل ایجاد شده است»، وب‌سایت روزنامهٔ انیس ملی، تاریخ درج مطلب: ۱۴ اسفند ۱۴۰۲ش.
• Ayoobi, Ahmad Walid, and Hatice Günseli Demirkol. "An evaluation of architectural monuments in Afghanistan as in the capital city, Kabul. (2021), (Last visited: ۲۲ اکتبر ۲۰۲۲).
• “A Visit to A Historical Place/Building (Darul Aman Palace)”, A Visit to A Historical Place/Building (Darul Aman Palace), ASSIGNMENT POINT, assignmentpoint, (last visited: ۱۴ نوامبر ۲۰۲۲).
• Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Kābul River". Encyclopedia Britannica, britannica, (Last visited: ۲۴ اکتبر ۲۰۲۲).
• Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "National Museum of Afghanistan". Encyclopedia Britannica,britannica, (Last visited: ۲۴ اکتبر ۲۰۲۲).
• Byrd, William, One Year Later, Taliban Unable to Reverse Afghanistan’s Economic Decline, usip website, 8 August 2022.
• “Afghan palace emerges from ruins as centenary nears”, ARAB NEWS, (Upload date: ۱۶ اوت ۲۰۱۹).
• “Darul Aman Palace, Kabul, Afghanistan”, Asian Historical Architecture, orientalarchitecture, (last visited: ۱۴ نوامبر ۲۰۲۲).
• “Darul Aman Palace”, Atlas Obscura, (last visited: ۱۴ نوامبر ۲۰۲۲).
• “Darul Aman Palace”, castles and palaces of the world, everycastle, (last visited: ۱۴ نوامبر ۲۰۲۲).
• “Darul Aman Palace”, sygic travel, (last visited: ۱۴ نوامبر ۲۰۲۲).
• “Historical background of Darul Aman Palace”, KABUL TIMES, (Upload date: ۲۶ اوت ۲۰۱۹).
• “Renovation of Darul Aman Palace Almost Complete”, Ariana news, (Upload date: ۸ ژوئیه ۲۰۱۹).
• Eaves, Megan, “Afghanistan will rebuild Kabul’s historic Darulaman Palace after it was ruined by civil war”, lonely planet, (Upload date: ۳۱ مه ۲۰۱۶).
• Kumar, Ruchi, “The Palace of War”, ROASD & KINGDOMS, (Upload date: ۲۰ ژوئن ۲۰۱۶).
• Latifi, Ali M, “Opinion divided as war-scarred Kabul palace restored”, Aljazeera, (Upload date: ۲۰ مه ۲۰۱۹).
• Lawrence, J.P, “Restored national treasure a bright spot for Afghans as they celebrate independence day holiday”, STARS AND STRIPES, (Upload date: ۲۱ اوت ۲۰۲۰)
• Kabul Provincial Overview, Naval Postgraduate School (nps), nps, (Last visited: ۲۴ اکتبر ۲۰۲۲).
• Kabul, Afghanistan Metro Area Population 1950-2022, macrotrends, (Last visited: ۲۴ اکتبر ۲۰۲۲)
• Kabul, Collins English Dictionary, collinsdictionary, (Last visited: ۲۴ اکتبر ۲۰۲۲).
• Kabul, New World Encyclopedia (NWE),newworldencyclopedia, (Last visited: ۲۳ اکتبر ۲۰۲۲).
• Leslie, Jolyon. "Kabul". Encyclopedia Britannica, britannica, (Last visited: ۲۴ اکتبر ۲۰۲۲).
• Mumtaz, Babar, and N. Kaj. Development of Kabul: Reconstruction and Planning Issues. Comportments, 2004.
• Vogelsang, Willem, Kabul: A History, Vogelsang, Kabul: A History, international institute for Asian studies,international institute for Asian studies, (Last visited: ۲۲ اکتبر ۲۰۲۲).