پیش‌نویس:حماس

رژه گردان‌های قسام شاخه نظامی حماس

حماس؛ جنبش اسلامی، سیاسی و نظامی متعلق به مقاومت فلسطینی برای آزادی سرزمین‌های اشغالی فلسطین.

حماس، جنبش مقاومت مردمی، ملی و اسلامی است که با تکیه بر آموزه‌های دینی و الگوگیری از انقلاب اسلامی ایران تلاش می‌کند زمینه را برای رهایی ملت فلسطین از ستم اسرائیل و همچنین آزادسازی سرزمین غصب شدهٔ فلسطین و مقابله با طرح صهیونیستی را فراهم آورد. این جنبش مبانی اسلامی را اصل ثابت برای هر تلاش علیه صهیونیست‌های اشغاگر می‌داند.

امروزه جنبش حماس به‌عنوان نیروی اصلی در مقابل پروژهٔ استعماری و استکباری دنیای غرب به نام اسرائیل ایستاده است و به‌رغم حملات فراگیر و خصمانه‌ای که با آن مواجه شده، همچنان نیروی اساسی و حافظ پویایی و تداوم آرمان فلسطین محسوب می‌شود. این جنبش از بدو تأسیس تا امروز در واکنش به جنایات رژیم صهیونیستی در کشتار فلسطینیان و هتک حرمت مسجدالاقصی، حملات زیادی علیه اسرائیل انجام داده که بزرگ‌ترین آنها عملیات «طوفان الاَقصی» در ۱۵ مهر ۱۴۰۲ش است.

معرفی حماس

«حماس» نام اختصاری «جنبش مقاومت اسلامی»، (حرکة المقاومة الإسلامیة)، از جنبش‌های اسلامی و نیروهای مقاومت فلسطین است که با هدف آزادسازی کشور فلسطین از لوث وجود رژیم صهیونیستی تأسیس شده است. مقر اصلی این جنبش اسلامی، «نوار غزه» در سرزمین‌های اشغالی است، اما در کرانهٔ باختری که دولت خودگران فلسطین (سازمان فتح) آن را کنترل می‌کنند، نیز حضور دارد.

تأکید بر ماهیت اسلامی فلسطین و آزادی سرزمین‌های اشغال‌شده، تعلق فلسطین به تمام امت اسلامی تا روز قیامت و مبارزه با رژیم صهیونیستی از محورهای راهبردی در اساسنامهٔ حماس است.

این جنبش ریشه در ارادهٔ مردم فلسطین و امت اسلامی دارد و اندیشهٔ مبارزاتی خود را در رقابت با گروه‌های سکولار ملی در داخل و مخالفت با ادعاهای صهیونیست‌ها در خارج، تنظیم کرده است.

این نیروی مقاومت، برخلاف سازمان آزادی‌بخش فلسطین که در ۱۹۸۸م اسرائیل را به رسمیت شناخت، خواهان نابودی رژیم صهیونیستی و مخالف ماهیت وجودی آن است و باور دارد که بهترین راه‌کار برای پیشبرد این هدف، بسیج تمام نیرو و توانمندی‌های ملت فلسطین برای برافراشتن پرچم جهاد بر ضد حضور غاصبانهٔ اسرائیل در فلسطین و تقویت هویت اسلامی به هر وسیلهٔ ممکن است.

تاریخچه شکل‌گیری حماس

ریشه‌های تاریخی حماس در اخوان‌المسلمین

حماس پیشینهٔ تاریخی مشترکی با اخوان المسلین دارد و سابقهٔ فعالیت آن در فلسطین به پیش از تأسیس رژیم اشغالگر در ۱۹۴۸م بازمی‌گردد؛ در ۱۹۳۵م حسن‌البنا، رهبر اخوان‌المسلمین، برادر خود عبدالرحمان البنا و محمد اسعد الحکیم را به فلسطین اعزام کرد. سعید رمضان، یکی از رهبران اخوان‌المسلمین، نخستین شعبهٔ اخوان را در ۲۶ اکتبر ۱۹۴۵م، در بیت‌المقدّس بنیاد گذاشت.

در ۱۹۴۷م اخوان‌المسلمین در فلسطین حدود ۲۵ شعبه و بیست هزار نفر عضو فعال داشت و همه این شعبه‌ها را اخوان‌المسلمین مصر رهبری می‌کرد. این گروه پیش از اعلام موجودیت حماس، نام‌های دیگری برای بیان مواضع سیاسی‌خود در قبال مسألهٔ فلسطین از جمله «المرابطون علی ارض الاسرا» و «جنبش مبارز اسلامی» استفاده کرده بود.

تأسیس رسمی هم‌زمان با انتفاضهٔ اول

شیخ احمد یاسین، بنیان‌گذار جنبش حماس

حماس هم‌زمان با آغاز انتفاضه، در ۹ دسامبر ۱۹۸۷م به وجود آمد؛ در آن زمان در منزل شیخ احمد یاسین نشستی برگزار شد و شش تن از دیگر رهبران اخوان‌المسلمین در نوار غزه نیز در این جلسه شرکت کردند. هدف از این نشست بررسی حادثه‌ای بود که در ۸ دسامبر ۱۹۸۷م بر اثر برخورد خودرویی اسرائیلی با چند خودروی فلسطینی اتفاق افتاد و در آن جنایت شماری از کارگران فلسطینی کشته شدند.

در این جلسه علاوه‌بر برنامه‌ریزی امور تظاهرات، جنبش حماس به وجود آمد. در نخستین بیانیهٔ حماس، از تظاهرات توده‌ای مردم فلسطین با عنوان انتفاضه نام برده و در ۸ دسامبر ۱۹۸۷م به‌عنوان تاریخ رسمی آغاز انتفاضهٔ اول ثبت شد.

گسترش جنبش در کرانهٔ باختری

در ژانویهٔ ۱۹۸۸ جمیل حمامی (از اعضای اخوان‌المسلمین در کرانهٔ باختری) شاخهٔ جنبش حماس در کرانهٔ باختری را تأسیس کرد.

زمینه‌های سیاسی و اجتماعی

اشغال فلسطین توسط صهیونیسم

با ضعیف‌شدن کشورهای اسلامی به‌ویژه امپراتوری عثمانی در اواخر قرن نوزدهم و هم‌زمان با اوج‌گیری سیاست‌های یهودی‌ستیزی در برخی کشورهای اروپایی به‌خصوص آلمان نازی، تلاش یهودیان پراکنده برای انسجام و تأسیس دولت یهودی شدت گرفت و به صهیونیزم معروف شد. آنان خواهان ایجاد یک وطن ملی و استقرار تمامی یهودیان در این سرزمین بودند. در پی این تحول، کشور فلسطین با توطئهٔ کشورهای غربی، به‌ویژه انگلیس، با اهداف بلندمدت استعماری در ۱۹۴۷م اشغال شد.

رژیم صهیونیستی در سال‌های طولانی پس از اشغال، از ارتکاب هرگونه جنایت علیه فلسطینیان دریغ نکرد؛ حملات دائمی مسلحانه، کشتار کودکان، زنان، جوانان، ویرانسازی منازل، مصادرهٔ زمین‌ها، اسکان یهودیان و ساختن شهرک‌ها، شکنجهٔ مبارزان، نادیده گرفتن حقوق انسانی و سیاسی مردم فلسطین و تحقیر آنها به‌عنوان شهروندان درجهٔ دوم و تلاش برای از بین بردن هویت اسلامی و عربی آنها برخی از این جنایات گسترده و مستمر را در سرزمین‌های اشغالی فلسطین دربر می‌گیرد. به موازات این جنایات ضد بشری، هسته‌های مقاومت و انتفاضهٔ مردم فلسطین به تدریج شکل گرفت و زمینهٔ حضور حماس فراهم شد.

پیروزی انقلاب اسلامی ایران

اسامه ابوحمدان، نمایندهٔ جنبش مقاومت اسلامی فلسطین در لبنان

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و رویکرد راهبردی آن در حمایت از مظلومان جهان، فلسطین از جایگاه ویژه‌ای در سیاست خارجی ایران برخوردار شد و مورد حمایت معنوی قرار گرفت. طی این حمایت‌ها و مبادلات بین ایران و گروه‌های مبارز فلسطینی، زمینهٔ شکل‌گیری‌گروه‌های مقاومت اسلامی فراهم شد که از جملهٔ آنها جنبش حماس بود. کنشگران این جنبش اسلامی خود نیز معترف‌اند که از انقلاب اسلامی الگو گرفته و انتفاضه را در کشور فلسطین سازمان‌دهی کرده‌اند.

برای مثال «اسامه ابوحمدان»، نمایندهٔ جنبش مقاومت اسلامی فلسطین در لبنان، معتقد است که با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مهم‌ترین خواستهٔ مسلمانان در قرن بیستم تحقق یافت. مسلمانان جهان انقلاب اسلامی را الگوی خود می‌دانند و باور دارند که نظام اسلامی در تمامی دوران‌ها قادر است حکومت تشکیل دهد. انقلاب اسلامی مایهٔ افتخار و الگوی مبارزات ملت فلسطین است؛ زیرا مردم مسلمان ایران قدرتمندترین پایگاه استکبار جهانی و رژیم صهیونیستی را در منطقه فروریخت و ملت فلسطین را به گرفتن حقوق از دست‌رفتهٔ خود امیدوار کرد.

ساختار تشکیلاتی حماس

حماس همانند گروه اخوان المسلمین از شورای عمومی، کمیتهٔ مرکزی، دفتر سیاسی و هسته‌های مشابه تشکیل شده که دارای کمیتهٔ امنیتی به نام مجد، کمیته‌های تبلیغاتی، سیاسی، نهاد بررسی روند انتفاضه، بسیج ملی، جناح نظامی و دفتر رسیدگی به امور سرزمین‌های اشغالی است.

اما فعالیت کلی حماس از طریق سه دستگاه دفتر سیاسی، دفتر تبلیغاتی و بازوی نظامی (گردان‌های قسام) دنبال می‌شود. هدایت جنبش به عهدهٔ دفتر رهبری است که خود تحت نظر مجلس شورا عمل می‌کند. اعضای مجلس شورا به‌طور مستقیم از سوی اعضای جنبش انتخاب می‌شوند.

همچنین دفتر رهبری مسئولیت ایجاد واحدهای فنی در زمینه‌های تبلیغات دینی، امور خیریه، توسعهٔ امور اجتماعی، بهداشتی و آموزشی و فعالیت دانشجویی، صنفی و سیاسی و نیز مسئولیت نیروهای امنیتی و نظامی را به‌عهده دارد.

رهبران حماس

دیدار رهبر انقلاب ایران با اسماعیل هنیه

مهم‌ترین رهبران حماس اسماعیل هنیه، موسی ابومرزوق، محمود الزهار، عزیز دوبک و شیخ حسن یوسف هستند که مبنای کنش‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آنها، سبک زندگی اسلامی است. رهبری اولیهٔ این جنبش، از هفت نفر عضو مؤسس به ریاست شیخ احمد یاسین تشکیل شد و سپس به تأسیس شاخه‌ها و کمیته‌های سیاسی، امنیتی، نظامی و رسانه‌ای اقدام کرد. پس از مدتی رهبری حماس به علت بازداشت‌های مکرر اعضای مؤسس تغییر یافت.

در هندسهٔ دیدگاه‌های سیاسی، مبارزاتی و فرهنگی و سیره عملی و زندگی شخصی رهبران حماس، سبک زندگی اسلامی و مسئلهٔ فلسطین جایگاه محوری دارد. آنها مقاومت مردم فلسطین را دفاع از اسلام، کرامت انسانی و مسجد الاقصی می‌دانند. رهبران حماس با الگوگیری از انقلاب اسلامی ایران، روش‌های مبارزاتی خود را سازمان‌دهی کرده‌اند.

راهبردها و اهداف حماس

حماس اهداف و راهبردهای خود را در اساسنامهٔ ۱۸ اوت ۱۹۸۸م شرح داده است؛ این اساسنامه مشتمل بر ۳۶ ماده است که بر تعامل میان اسلام و ملی‌گرایی در فلسطین تأکید دارد. مواضعی که در این اساسنامه آمده با مواضع سابق اخوان‌المسلمین تفاوت اندک دارد. حماس، مانند دیگر شاخه‌های اخوان‌المسلمین، بخش عمدهٔ ایدئولوژی خود را از اندیشه‌های حسن‌البنا، مؤسس مصری جنبش اخوان‌المسلمین، گرفته است.

ماهیت اسلامی قضیهٔ فلسطین و منازعه با رژیم صهیونیستی محور اصلی و راهبردی حماس را تشکیل می‌دهد. در اساسنامهٔ حماس این جنبش حلقه‌ای از زنجیرهٔ جهاد در برابر هجوم صهیونیسم به‌شمار رفته است.

اهداف اصلی این جنبش را دو هدف ذیل تشکیل می‌دهد:

1. اهداف مرحله‌ای و کوتاه مدت که عبارت‌اند از: آزادسازی کرانهٔ باختری و نوار غزه، اسلامی‌کردن جامعهٔ فلسطین، تأکید بر مشروعیت پیکار مسلحانه، تداوم مقاومت و انتفاضه، پاسداری از وحدت ملی، برچیدن آبادی‌های یهودی‌نشین، آزادی زندانیان و عدم تجاوز به حقوق غیرنظامیان، و فعال کردن بیشتر کشورهای عربی و اسلامی برای حمایت از فلسطین.
2. آزادسازی سرزمین فلسطین از وجود رژیم صهیونستی و برقراری دولت اسلامی در فلسطین از اهداف بلندمدت و راهبردی حماس است. در طرح موضوع دولت، حماس عقیده دارد که رابطهٔ آزادسازی سرزمین‌های اشغالی و برقراری دولت، رابطه‌ای ساختاری است و تأسیس دولت از رهگذر آزادسازی سرزمین فلسطین میسر می‌شود.

دیدگاه‌های حماس دربارهٔ فلسطین و صهیونیسم

از نظر حماس، ماهیت اصلی مسئلهٔ فلسطین، تقابل ریشه‌دار دو نوع تفکر معنوی و مادی در قالب جهان اسلام و صهیونیسمِ تحت حمایت کشورهای غربی است. این جنبش معتقد است که سرزمین فلسطین، میراثی برای نسل‌های مسلمان است و چشم‌پوشی از تمام یا قسمتی از آن جایز نیست؛

بنابراین تمامی راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز و همایش‌های بین‌المللی برای حل قضیه فلسطین، با نگرش حماس در تعارض است و حل مسئله فلسطین تنها از راه جهاد امکان تحقق دارد. به نظر حماس یهودیت با صهیونیسم متفاوت بوده و معارضهٔ این جنبش با صهیونیسم به‌دلیل ماهیت اشغالگری آن است، نه داشتن باورهای متفاوت.

از دیدگاه حماس، صهیونیسم پرچم‌دار طرح سیاسی با زمینه‌های احساس قومی و دینی بود که هدف آن رسیدن به رؤیای دیرینهٔ تأسیس دولت یهودی در فلسطین است. به‌همین دلیل، حل قضیهٔ فلسطین به عقیدهٔ این جنبش، فقط با نابودی رژیم اسرائیل و تشکیل دولت اسلامی به جای آن، میسر است.

نمادگرایی در حماس

در مجموعهٔ فعالیت‌ها و عناصر هویتی و تشکیلاتی حماس، نمادهای دینی به کار رفته است که تقابل سبک زندگی اسلامی با سبک زندگی مادی‌گرای صهیونسیم و دنیای غرب را نشان می‌دهد.

بیانیه‌ها

بیانیه‌های حماس با آیات قرآن شروع می‌شود و بر موضع‌گیری‌های دینی، اخلاقی و التزام به شعائر مذهبی تأکید دارد. متن این بیانیه‌ها شامل حملهٔ قلمی به اشغالگران و سیاست‌های استعماری آنها و همچنین اعتراض صریح به زمام‌داران عرب و نقش آنها در شکست‌های مردم فلسطین و از دست‌رفتن سرزمین فلسطین است.

آرم و پرچم

آرم حماس

در آرم حماس عکسی از «گنبد مسجد الصخره» وجود دارد که نقشة کوچکی از سرزمین فلسطین بر بالای آن است و پرچم‌های قوسی‌شکل فلسطین، گنبد را دربرگرفته‌اند. بر پرچم سمت راست، عبارت «لا اله الا الله» و بر پرچم سمت چپ عبارت «محمد رسول‌الله» نوشته شده است. در قسمت زیرین گنبد عکس دو شمشیر به‌شکل ضرب‌در حک شده و چارچوب زیرین قبه را تشکیل می‌دهند. کلمهٔ فلسطین در بخش زیرین تقاطع دو شمشیر قرار دارد و عبارت حرکه المقاومه الاسلامیه نیز در قسمت پایین آرم و بر روی نواری نوشته شده است.

به نظر کارشناسان، عکس مسجد و عبارت لا اله الا الله و محمد رسول‌الله، نماد اسلامیت مسألهٔ فلسطین بوده و عمق اعتقادی آن را نشان می‌دهد. خود نقشه بیانگر موضع اصولی جنبش حماس در قبال درگیری موجود با صهیونیست‌ها بوده و اینکه هدف اصلی این درگیری آزادسازی کل فلسطین از لوث اشغالگری و نیز بیانگر مخالفت جنبش با محدودسازی آرمان فلسطین در محدودهٔ سرزمین‌های اشغالی ۱۹۴۸م است. وجود دو شمشیر در این آرم نیز همیشه در اندیشهٔ عربی نشانگر قدرت و پاکی است.

شعار حماس

شعار حماس در مادهٔ هشتم میثاق حماس آمده که خداوند هدف، پیامبر اسلام الگو، قرآن قانون اساسی، جهاد و مرگ در راه خدا، والاترین آرزوی مقاومت معرفی شده است. این شعار، با شعار اخوان المسلمین تفاوتی ندارد.

نماد پیروزی ایمان بر کفر

به عقیدهٔ صاحب‌نظران، مقاومت حماس و پیروزهای آن در سایهٔ صبر و مجاهدت دینی و شکست‌دادن هیمنهٔ اسرائیل با داشتن سلاح‌های مدرن جنگی و حمایت‌های همه‌جانبهٔ قدرت‌های غربی، سمبل این پیام قرآنی است که «گروهی اندک به یاری خدا بر سپاهی بسیار غالب آمده است».

جنبش حماس بارها در جنگ‌های مختلف نشان داده است که بر اساس آموزه‌های قرآنی، فراوانی عِدّه و عُدّهٔ دشمن در برابر ارادهٔ خداوند چیزی نیست؛ بلکه نیروهای کیفی هرچند اندک باشند، بر نیروهای کمّی برتری دارند و مؤمن مخلص، پیروزی را از خدا می‌داند.

پایگاه اجتماعی و پیروزی در انتخابات

یحیی سنوار و اسماعیل هنیه در جشن پيروزی حماس در انتخابات پارلمانی فلسطين

جنبش حماس به‌دلیل ماهیت اسلامی، روحیهٔ مقاومت و منطق ایستادگی در برابر اشغالگری و نقض همه‌جانبه و مداوم همهٔ حقوق بنیادین مردم فلسطین توسط اسرائیل، از محبوبیت سیاسی و اجتماعی در میان مردم فلسطین و کشورهای اسلامی و عربی برخودار شده و پایگاه اجتماعی بالایی را کسب کرده است. برای مثال پرچم‌های سبزرنگ جنبش حماس در هر کوچه و خیابان نوار غزه به چشم می‌خورد که بر سر در ساختمان‌ها و اماکن مختلف نصب شده است. به نظر کارشناسان حضور این‌گونه نشانه‌ها از حماس در اماکن مختلف شهر نشان‌دهندهٔ میزان محبوبیت بالای این جنبش در میان تودهٔ مردم است.

همچنین جنبش حماس برای نخستین‌بار در انتخابات مجلس قانون‌گذاری فلسطین در ژانویه ۲۰۰۶م شرکت کرد و با کسب بیش از شصت درصد کرسی‌های مجلس پیروزی بزرگی به دست آورد که محبوبیت این جنبش را نشان می‌دهد. پس از این رویداد، «اسماعیل هنیه» کابینه را تشکیل داد که همهٔ اعضای آن از جنبش حماس بودند. این کابینه در ۲۸ مارس ۲۰۰۶م از مجلس رأی اعتماد گرفت.

عوامل محبوبیت: مقاومت نظامی و خدمات اجتماعی

به نظر کارشناسان از عوامل اصلی محبوبیت، مقاومت نیروهای این جنبش در مقابل حملات و تهدیدهای رژیم صهیونیستی است که آنها را در چشم فلسطینی‌ها و بسیاری از مردم جهان به نماد مبارزه و مقاومت تبدیل کرده است. همچنین اقدامات رفاهی و خدمات اجتماعی که حماس به مردم ارائه داده، از جمله دلایل دیگر معروفیت و حسن شهرت این جنبش است.

حماس از بدو تأسیس خود در ۱۹۸۷م درکنار فعالیت‌های نظامی، اقدامات گستردهٔ اجتماعی انجام داده است که از جمله آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1. بسط شبکهٔ خدمات اجتماعی و اجرای برنامه‌های آموزشی و رفاهی؛
2. تأسیس و تأمین مدارس، یتیم‌خانه‌ها، مساجد و کلینیک‌های بهداشتی؛
3. برپایی مکان‌های اطعام فقرا و مکان‌های ورزشی؛
4. فعالیت‌های اجتماعی، رفاهی، فرهنگی و آموزشی؛
5. بورسیه دانشجویان در کشورهای مختلف؛
6. خدمات بهداشتی و درمان پزشکی ارزان یا رایگان به مردم؛
7. ایجاد موسسه‌های خیریه اسلامی، کتابخانه‌ها و مراکز آموزش برای زنان؛
8. ساخت کودکستان‌ها، شیرخوارگاه‌ها و توزیع غذای رایگان به کودکان.

مناسبات حماس با گروه‌های دیگر

جنبش فتح

از زمان وقوع انتفاضه، حماس با جنبش فتح (ساف) از لحاظ روش و برنامه باهم رقابت کرده‌اند و دیدگاه حماس دربارهٔ مشروعیت این گروه به‌دلیل نگاه سکولار و سازشکارانه فتح به مسئلهٔ فلسطین دچار دگرگونی شده است. حماس با انعقاد معاهدهٔ اسلو، جنبش فتح را به‌دلیل کوتاهی و امتیازدهی به رژیم صهیونیستی محکوم کرده و معتقد است این سازمان، نماینده ملت فلسطین نیست. پس از تشکیل حکومت خودگردان فلسطین در ۱۹۹۴م حماس این تشکیلات را بیشتر مورد انتقاد قرار داده است.

جهاد اسلامی

زیاد النخاله دبیرکل جنبش جهاد اسلامی فلسطین

جنبش حماس و جنبش جهاد اسلامی، علاوه برداشتن دیدگاه‌های اسلامی مشترک، در هدف‌های راهبردی، یعنی آزادسازی همه سرزمین‌های اشغالی، برقراری دولت مستقل فلسطینی، مخالفت با روش‌های مسالمت‌آمیز حل‌وفصل مسئله فلسطین و تداوم جهاد، رویکرد واحد دارند. جهاد اسلامی سابقهٔ طولانی‌تری نسبت به حماس دارد. این دو گروه مقاومت در ۱۹۹۳م مذاکرات جدی‌تری را برای اتحاد و همکاری‌های بیشتر باهم آغاز کردند.

مناسبات حماس با کشورهای جهان

کشورهای عربی اسلامی

حماس، از تأسیس تا اواخر ۱۹۹۰م در کشورهای دیگر، دفتر نمایندگی و سخنگو نداشت، اما از جنگ دوم خلیج‌فارس در۱۹۹۰م حماس دفاتر نمایندگی خود را در بسیاری از کشورها تأسیس کرد و با مقامات بلندپایه آنها دیدار می‌کند.

کشورهای غربی

آمریکا، اسرائیل و کانادا به‌دلیل منطق استکباری و استعماری خود حماس را گروه تروریستی می‌دانند. استرالیا و بریتانیا شاخهٔ نظامی حماس (گردان‌های عزالدین قسام) را در فهرست گروه‌های تروریستی خود قرار داده‌اند. فعالیت حماس از سال ۱۹۹۹م در اردن نیز غیرقانونی اعلام شده است. حماس نیز کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا را حامی اصلی رژیم اشغالگر صهیونیستی و در جنایات مستمر این رژیم علیه مردم مظلوم فلسطین شریک می‌داند.

جمهوری اسلامی ایران

جمهوری اسلامی ایران همواره از مقاومت مردم فلسطین در برابر رژیم صهیونیستی حمایت کرده و این حمایت را یک مسئلهٔ راهبردی می‌داند. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در ۱۳۵۷ش، امام خمینی بر ضرورت دفاع از مردم مظلوم فلسطین تأکید داشته و آن را یک تکلیف دینی دانسته است و بر مبنای نفی سبیل کافران بر مسلمین، پشتیبانی از نهضت‌های اسلامی آزادی‌بخش و تشکیل امت واحدهٔ جهانی بر مبنای اتحاد و ائتلاف دنیای اسلام در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران وارد شد.

کارشناسان نیز حمایت‌های معنوی ایران از حماس را در راستای عملیاتی کردن اصول انقلاب اسلامی می‌دانند که ایستادگی در برابر ظلم، اشغالگری، دینستیزی و سلطهٔ استکبار و متحدان آنها بخشی از این اصول بوده و هدف آن حفظ حقوق مردم، دفع ستم، رفع اشغال، جلوگیری از سلطه و حفظ دارایی‌ها مطابق آموزه‌های دین است.

از سوی دیگر، انقلاب اسلامی ایران تأثیر عمیقی بر ملت مسلمان فلسطین در زمینهٔ بازگشت به آموزه‌های دینی، امیدوارشدن به توانایی‌های خود، الگو قرار دادن نظام اسلامی توسط مبارزان فلسطینی، انتخاب مسجد به‌عنوان پایگاه اصلی مبارزه با دشمنان، سامان‌دادن وحدت بر محور اسلام و شکل‌گیری جنبش حماس داشته است.

جمهوری اسلامی ایران از ۱۳۷۰ش مناسبات نزدیک‌تری با حماس برقرار کرد که اساس این روابط مخالفت با سازش با رژیم اشغالگر و سیاست‌های سازش‌کارانه سازمان آزادی‌بخش فلسطین است. بعد از آن دفتر حماس در تهران در بهمن ۱۳۷۰ش با ریاست یکی از رهبران معروف حماس، عماد العُلی، افتتاح شد.

شیوه‌های مبارزه حماس

سیاسی و اجتماعی

حماس در برابر دشمن از فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی برای زنده‌نگداشتن امید به آینده و حفظ پویایی فلسطینیان بهره می‌گیرد. برپایی مؤسسات خیریه، کتابخانه‌ها و باشگاه‌های ورزشی، نهادهای اجتماعی، آموزشی و اقتصادی در نوار غزه و کرانهٔ باختری، برگزاری همایش‌ها و جشنواره‌های مختلف، اقامهٔ نمایشگاه‌های اسلامی به‌ویژه در دانشگاه‌های فلسطین، صدور بیانیه‌ها، منشورها و جزوه‌ها، برگزاری مراسم سالگرد شهدا و وقایع اسلامی از جملهٔ این فعالیت‌ها است. از منظر حماس، کسب نفوذ و موفقیت در صحنهٔ سیاسی ابتدا از طریق فعالیت‌های اجتماعی، سپس از طریق فعالیت مذهبی و در نهایت از طریق فعالیت سیاسی ممکن است.

فکری و فرهنگی

از روش‌های مهم مبارزاتی حماس در برابر صهیونیسم، روش فکری و فرهنگی است. این جنبش در سال‌های اخیر که حکومت غزه را در دست دارد، مسئلهٔ فلسطین، آزادی قدس و سرزمین‌های اشغالی را وارد متن درسی و برنامهٔ آموزشی کرده است؛ هر ساله با آغاز سال تحصیلی در نوار غزه، مدارس این منطقه شاهد فعالیت‌های فرهنگی با هدف تحکیم مفهوم مقاومت در نزد دانش‌آموزان فلسطینی به منظور تربیت نسلی است که برای مقابله با اشغالگران صهیونیست در خدمت فلسطین باشد. این فعالیت‌ها حتی در سایهٔ حملهٔ همیشگی رژیم اسرائیل علیه دانش‌آموزان فلسطینی که هدف آن فراموشی این سرزمین از سوی فلسطینیان است، کند نمی‌شود.

نظامی

به اسارت در آوردن سربازان اسرائیلی توسط مبارزان فلسطینی در جریان عملیات سیل الاقصی

جنبش حماس از زمان تأسیس تا کنون، ۳۶ سال است که در کنار مبارزات سیاسی و فرهنگی در برابر رژیم صهیونیستی، به مبارزات نظامی خود ادامه داده است؛ سامان‌دهی انتفاضه‌های اول (۱۹۹۳–۱۹۸۷م) و دوم (۲۰۰۵–۲۰۰۰م) فلسطین از جملهٔ این موفقیت‌ها بود که در نتیجه آن نیروهای اسرائیلی ۳۸ سال پس از تصرف غزه به‌طور یکجانبه از غزه خارج شدند.

گردان «عزالدین قسام» که بخش نظامی جنبش حماس است، از قوی‌ترین جریان‌های نظامی بین گروه‌های مقاومت فلسطین محسوب می‌شود. این گردان‌ها در رویارویی‌های رژیم صهیونیستی با فلسطینیان در مقاطع مختلف ایفای نقش کرده‌اند و عملیات بزرگ و غافیلگرانهٔ «طوفان الاقصی» در ۷ اکتبر ۲۰۲۳م تازه‌ترین اقدام از این دست بوده که شکست ترمیم‌ناپذیر اسرائیل لقب گرفته است.

همچنین این گردان‌ها در کارنامهٔ فعالیت خود به اسارت‌گرفتن نظامیان رژیم صهیونیستی را پیش از طوفان الاقصی نیز به ثبت رسانده‌اند که موجب پیروزی نظامی این جنبش و مردم فلسطین شده است.

دست‌آوردهای حماس

دستاوردهای منطقه‌ای حماس

محور اتحاد گروه‌های مقاومت

جنبش حماس اولین گروه تأثیرگذار فلسطینی است که موفق شد محور اتحاد گروه‌های مختلف فلسطین برای مقابله با رژیم صهیونستی قرار بگیرد. برای مثال حماس در ۱۹۹۳م با همکاری جنبش جهاد اسلامی، جبهه خلق برای آزادی فلسطین، جبهه دموکراتیک برای آزادی فلسطین، فرماندهی کل جبهه خلق برای آزادی فلسطین و پنج گروه کوچک مخالف، ائتلافی موقت به نام جبههٔ ملی اسلامی و دموکراتیک (الجبهة الوطنیة الاسلامیة و الدیمقراطیة) را در دمشق تشکیل داد که هدف آن مخالفت با معاهدهٔ اسلو بود.

ناکام‌گذاشتن اسرائیل در تحقق اهداف آن

جنبش مقاومت حماس رژیم صهیونیسی را در تحقق بسیاری از اهداف اشغالگرانهٔ آن ناکام گذاشته است. برای مثال، اسرائیل هدف از حمله به نوار غزه در جنگ ۲۲ روزه را نابودی حماس، توقف موشکباران آن و کنترل نوار غزه و گذرگاه‌های آن توسط نیروهای بینالمللی اعلام کرده بود، اما نتوانست در جبههٔ زمینی موفقیتی به دست آورد و با ۱۵۰۰ کشته و زخمی، شکست خورد.

ترویج و تقویت اندیشه و فرهنگ مقاومت

حماس با مقاومت شجاعانهٔ خود و ایستادگی در برابر تجاوزها و ترورهای رژیم صهوینستی، اندیشهٔ مقاومت در برابر ظلم را تقویت کرد و نشان داد که با روش‌های چریکی و با اتکا به خدا و نیروهای خودی می‌توان ارتش به ظاهر مسلح را به زانو درآورد و ملت‌های عربی و اسلامی نیز بار دیگر به این نکته پی‌بردند که مقاومت و سازش‌ناپذیری از طرح‌های صلح عربی که به آن چشم دوخته‌اند مؤثرتر است. مقاومت حماس در این سال‌ها باعث شده است که اندیشهٔ مقاومت و دفاع از مظلوم به‌عنوان یک ارزش در افکار عمومی رسوخ پیدا کند.

افزایش ناامنی روانی در میان صهیونیست‌ها

وجود حماس با سابقهٔ درخشان و اهداف سیاسی و نظامی آن و مواجه‌شدن مسمتر شهرک‌نشینان رژیم صهیونیستی با حملات موشکی حماس، ناامنی روانی را در میان اشغالگران به‌ویژه در بین شهرک‌نشینان تقویت کرده و باعث سلب آرامش و مهاجرت معکوس آنها به سرزمین‌های قبل خود شده است.

تضعیف جبههٔ سازش

با مقاومت و پیروزی حماس در جنگ‌های مختلف به‌ویژه بعد از عملیات طوفان الاقصی و تقویت اندیشهٔ مقاومت، جبههٔ سازش به رهبری برخی کشورهای عربی به‌ویژه مصر و عربستان در افکار عمومی جهان عرب، تضعیف شده و بسیاری از ملت‌های منطقه در برابر دولت‌های خود قرار گرفته است.

دستاوردهای فرامنطقه‌ای حماس

اثبات ناکارآمدی سازمان‌های بین‌المللی

بعد از تأسیس حماس در فلسطین و تشدید اقدامات و تجاوزهای مکرر اسرائیل و راه‌اندازی جنگ‌های مختلف علیه این جنبش مانند جنگ ۵۱ روزه و تجاوز اخیر بعد از طوفان الاقصی، سازمان ملل و شورای امنیت، از برگزاری جلسه مؤثر در مهار اسرائیل و حمایت از مردم فلسطین ناتوان بود و این موضوع ناکارآمدی سازمان ملل و سایر سازمان‌های بین‌المللی را برای جهانیان به اثبات رساند.

افزایش تنفر عمومی نسبت به رژیم صهیونیستی

اسرائیل با فجایعی که در نوار غزه برای مقابله با حماس به بار آورد به‌خصوص در کشتار کودکان مظلوم و زنان تنفر عمومی را نسبت به خود برانگیخت به گونه‌ای که علاوه‌بر راه‌پیمایی‌های گسترده در سرتاسر جهان، برخی از کشورهای آمریکای لاتین اقدام به تعلیق روابط خود با رژیم صهیونسیتی کردند.

بیداری مردم کشورهای عربی

برخی کشورهای عربی مانند مصر و عربستان که خود را در جهان عرب پیشرو معرفی می‌کنند با موضع منفعلانه در قبال فلسطین، از طرف ملت‌های خود مورد سرزنش قرار گرفته و در برخی کشورها این فاصله گسترش یافت و باعث اختلافات و درگیری‌هایی نیز شده است.

تثبیت حماس در افکار عمومی جهان

جنبش حماس با مقاومت در نوار غزه و حمایتهای گسترده مردمی در فلسطین و سایر کشورهای منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای ضمن تثبیت خود به‌عنوان دولت مردمی و قانونی، به‌عنوان یک قدرت مهم و اثرگذار در برابر صهونیست‌ها مطرح شده است.

تحکیم وحدت امت اسلامی

به استثنای اختلاف نظرهای سران برخی کشورهای عرب، مردم کشورهای اسلامی در سرتاسر جهان به‌خصوص بعد از عملیات طوفان الاقصی و تجاوز و جنایات رژیم صهیونیستی در غزه، یکپارچه از حماس حمایت کرده و این جنبش باعث وحدت دوبارهٔ امت اسلامی و عربی شده است.

توانمندی‌های نظامی حماس

ابزارهای ابتدایی

مقاومت فلسطین از جمله جنبش حماس در ابتدای انتفاضه با ابزار ابتدایی مانند سنگ، چاقو، تیر و کمان و کوکتل مولوتوف با رژیم مسلح صهیونیستی مبارزه می‌کردند. سپس با سلاح گرم مانند بمب و مواد منفجره به عملیات استشهادی دست زد و روش جدیدی را در مقاومت علیه وحشیگری رژیم صهیونیستی بنیان نهاد. آزادی غزه فرصت بزرگی به مقاومت فلسطین جهت افزایش قوای نظامی داد.

توان موشکی

رونمایی گردان‌های قسام از موشک جدید خود به اسم «طوفان»

جنبش مقاومت اسلامی فلسطین برنامه موشکی خود را از سال ۲۰۰۱ با ساخت موشک قسام ۱ آغاز کرد که کلاهک انفجاری کوچک و بردی کمتر از ۳ کیلومتر داشت. بسیاری از مسئولان عربی و فلسطینی در آن زمان موشک‌های حماس را به تمسخر گرفته و آن را بیهوده توصیف کردند، اما این جریان خیلی زود توانمندی موشکی خود را به صورت خارق‌العاده‌ای گسترش داد تا اینکه موفق به هدف قرار دادن شهرهای مختلف رژیم صهیونیستی در جریان درگیری‌های مختلف شد. برای مثال در عملیات طوفان الاقصی، در کمتر از نیم‌ساعت حدود ۵ هزار موشک به سمت سرزمین‌های اشغالی شلیک کرد.

یگان‌های ویژه

اطلاعات دقیقی از تعداد نیروهای ویژهٔ گردان‌های عزالدین قسام وجود ندارد، اما این گردان‌ها اعلام کرده‌اند که در جریان عملیات طوفان الاقصی حدود هزار نفر از نیروهای نخبهٔ خود را به داخل سرزمین‌های اشغالی اعزام کرده و تعدادی از نیروها نیز اقدام به فعالیت‌های لجستیک و تأمین سلاح و مهمات برای آنها در میدان‌های مبارزه می‌کنند.

سامانهٔ پهپادی

حماس در ۲۰۱۴م هواپیمای بدون سرنشین «ابابیل» را به خدمت گرفت و از آن در درگیری با رژیم صهیونیستی استفاده کرد. «شهاب» سامانهٔ پهپادی دیگر است که بارها تجمعات نظامی رژیم صهیونیستی در مرز غزه را هدف قرار داده است. این جنبش سیستم پهپادی خود را تقویت کرده و از مشارکت ۳۵ فروند از این پهپادها در محورهای عملیاتی خود در لحظات اولیهٔ عملیات طوفان الاقصی خبر داده است.

یگان دریایی

جنبش حماس از نیروی ویژهٔ دریایی برخوردار بوده و از این نیروها نیز در لحظات ابتدایی عملیات طوفان الاقصی استفاده کرده است.

منابع

• ابوعید، عبدالله و دیگران، دراسة فی الفکر السیاسی لحرکة المقاومة الاسلامیة: حماس (۱۹۸۷–۱۹۹۶م)، عمان، مرکز دراسات الشرق الاوسط، ۱۹۹۹م.
• احمدی، حسن، «نگاهی به دستاوردهای مقاومت حماس در غزه»، وب‌سات بصیرت، تاریخ درج مطلب: ۳ بهمن ۱۳۸۷ش.
• انس، عبدالرحمان، میثاق حرکة المقاومة الاسلامیة (حماس)، کویت، مکتبة دارالبیان، ۱۹۸۹م.
• «ایران؛ کانون الهام‌بخش بیداری اسلامی/ مفهوم صدور انقلاب»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۱ بهمن ۱۳۹۰ش.
• «جنبش حماس»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۱۴ آذر ۱۳۸۶ش.
• حروب، خالد، حماس: الفکر و الممارسة السیاسیة، بیروت، موسسة الدراسات الفلسطینیة، ۱۹۹۶م.
• الحمد، جواد و برغوثی، ایاد، سیری در اندیشهٔ سیاسی جنبش حماس، ترجمهٔ سیدحسین موسوی، تهران، مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتیژک خاور میانه، ۱۳۸۲ش.
• خلیلی، حسین، «دلیل محبوبیت حماس»، وب‌سایت مجلهٔ ویستا، تاریخ درج بازدید: ۲۸ آبان ۱۴۰۲ش.
• «در مورد حماس در ویکی تابناک بیشتر بدانید»، وب‌سایت تابناک، تاریخ بازدید: ۲۸ آبان ۱۴۰۲ش.
• «دستاوردهای مقاومت فلسطین؛ از انتفاضهٔ سنگ تا عملیات شمشیر قدس»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۳ خرداد ۱۴۰۱ش.
• رفعت، سیداحمد و الشبوکی، عمرو، آیندهٔ جنبش‌های اسلامی پس از سپتامبر ۱۱، ترجمهٔ میثم شیروانی، تهران، امام صادق، ۱۳۸۷ش.
• «رویارویی‌های حماس و رژیم صهیونیستی از سال ۱۹۸۷ تاکنون»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مهر ۱۴۰۲ش.
• زیاد، ابوعمر، جنبش‌های اسلامی در فلسطین، ترجمهٔ هادی صبا، تهران، ۱۳۷۱ش.
• زیاد، ابوعمرو، «حماس: خلفیة تاریخیة سیاسیة»، مجلة الدراسات الفلسطینیة، شمارهٔ ۱۳، ۱۹۹۳م.
• سالار، محمد، انقلاب اسلامی و صدور ارزش‌های فرهنگی، مجلهٔ انقلاب اسلامی، ش۵، ۱۳۸۲ش.
• شقاقی، فتحی ابراهیم، انتفاضه و طرح اسلامی معاصر، تهران، هدی، ۱۳۷۱ش.
• صدقی، ابوالفضل، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از آغاز تا ۱۳۶۸ش، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۶ش.
• «طوفان الاقصی؛ خشم و غرور فلسطین در نقطه برگشت‌ناپذیر»، وب‌سایت دیگران، تاریخ درج مطلب: ۱ آبان ۱۴۰۲ش.
• علی‌نقی‌پور، علی، «بررسی نقش جنبش حماس در تحولات سیاسی فلسطین اشغالی»، مجلهٔ تاریخنامه خوارزمی، سال سوم، شمارهٔ ۳، بهار ۱۳۹۵ش.
• قاسم، عبدالستار، غروب روشنفکران عرب، ترجمهٔ محمدرضا بلوردی و میترا فرهادی، تهران، مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور، ۱۳۸۸ش.
• قاسمی، بهزاد، «ژئوپلیتیک محور مقاومت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران براساس گفتمان انقلاب اسلامی»، فصلنامهٔ آفاق امنیت، سال یازدهم، شمارهٔ ۳۷، بهار ۱۳۱۷ش.
• قربانی، سعید و دیگران، «تأثیر جمهوری اسلامی ایران بر روند شکل‌گیری گروه مقاومت اسلامی حماس (از آغاز شکل‌گیری تا ۱۳۸۹)»، مجلهٔ مطالعات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس سال سوم، شمارهٔ ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش.
• «گزارش العالم: مدارس فلسطین فرهنگ مقاومت را به دانش‌آموزان می‌آموزند»، وب‌سایت شبکهٔ العالم، تاریخ درج مطلب: ۱۹ شهریور ۱۴۰۲ش.
• گودرزی، امیرمحمود، «قدرت محور مقاومت و هیمنهٔ پوشالی صهیونیست‌ها»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۹ مهر ۱۴۰۲ش.
• مالکی، محمد، «حماس جنبش»، دانشنامهٔ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۳ش.
• ملاابراهیمی، فرهنگ معاصر فلسطین، شخصیتها و جنبش‌ها، تهران اندیشه‌سازان نور، ۱۳۸۲ش.
• مهربان، حسین، «حماس و مسئلهٔ فلسطین، (بنیادها و رویکردها)»، شمارهٔ ۱۱۴، ۱۳۸۶ش.
• «میثاق حرکة المقاومة الإسلامیة حماس»، وب‌سایت الجزیره، تاریخ درج مطلب: ۲ می ۲۰۱۷م.
• «نگاهی به توان موشکی نیروهای مقاومت فلسطین»، خبرگزای رجا نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱ آبان ۱۴۰۲ش.
• «نگاهی به شکل‌گیری جنبش حماس»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۸ آذر ۱۳۹۱ش.
• «وقتی مقاومت فلسطین معادلات نظامی دنیا را به چالش کشید»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مهر ۱۴۰۲ش.