پیش‌نویس:جماران

محله جماران

جماران؛ محله‌ای خوش آب و هوا در شمال شرق تهران و محل سکونت امام خمینی بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران.

واژه‌شناسی جماران

جَماران، یکی از محله‌های قدیمی شمال شرق تهران است که در دامنه رشته کوه‌های البرز قرار گرفته است. جماران در گذشته، روستایی از توابع قصران خارج و امروزه، محلی در شمیرانات تهران و جزئی از منطقهٔ یک شهرداری تهران محسوب می‌شود. این منطقه دارای آب و هوای خنک و تمیز کوهستانی است. جماران به دلیل سکونت بنیان‌گذار جمهوری اسلامی در آن، دارای اهمیت سیاسی بالایی است. امروزه این منطقه با توسعه شهرسازی و احداث مجتمع‌های مسکونی، مراکز خرید و امکانات تفریحی به یکی از جاهای دیدنی تهران تبدیل شده است.

نام‌گذاری جماران

در برخی منابع تاریخی، از جماران، با واژه «جاموران» و به‌عنوان روستایی در نزدیکی ری، قصران خارج، یاد شده است. برخی از کارشناسان، دلیل این نام‌گذاری را حضور یک محدث شیعه در این منطقه، به نام «ابوعبدالله جامورانی رازی» می‌دانند. گروهی دیگر، دلیل نام‌گذاری این منطقه را حضور پرتعداد مارها دانسته‌اند. مارگیران متعددی برای گرفتن مار به این دهکده می‌آمدند. نام مخفف این محله «جمع ماران» بوده است.

تاریخچه جماران

دو چنار کهنسال محله جماران در اطراف مسجدجامع محله جماران

قدیمی‌ترین منابعی که از جماران یاد کرده‌اند، مربوط به دوران پس از اسلام است. برای مثال، رافعی قزوینی، به فتح چند نقطه از ولایت ری توسط مسلمانان، از جمله جاموران، اشاره کرده است. گروهی از کارشناسان، نام بردن از روستای آبادِ جاموران، در آن روزگار را نشان از قدمت این منطقه، در دوران پیش از اسلام در ایران می‌دانند.

در این محله دو درخت چنار تنومند و کهنسال قرار دارند که که عمر یکی از آنها به بیش از ۸ هزارسال می‌رسد و نشانگر قدمت این محله هستند. در دوره قاجار، این منطقه از ولایت ری، به‌عنوان روستایی خوش آب‌وهوا، به تابستانگاه و تفرجگاه اشراف و اعیان تبدیل شد و بر آبادی و زیبایی آن افزوده شد.

این روستا، در دههٔ ۱۳۴۰ش، همچون سایر روستاهای موجود در شمیرانات، با توسعهٔ بافت شهری تهران، به یکی از محله‌های این شهر تبدیل شد. در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، بسیاری از خانه‌های قدیمی و کاهگلی این منطقه، هویت تاریخی خود را حفظ کرده‌اند. هرچند، بسیاری دیگر از خانه‌های زیبای جماران، به دلیل ساخت‌وساز، تخریب و به آپارتمان تبدیل شده‌اند.

جمعیت‌شناسی جماران

آمار جمعیتی

بر اساس آنچه در منابع تاریخی آمده، جمعیت جماران در سال‌های میانی دههٔ ۱۳۳۰ش، در حدود ۷۳۸ نفر بوده است. این جمعیت، در فصل تابستان افزایش می‌یافت. سرشماری صورت‌گرفته در ۱۳۳۵ش، جمعیت این روستا را ۱٬۱۸۰ نفر اعلام کرد. جمعیت این محله، در سرشماری ۱۳۸۵ش نیز در حدود ۷۴٬۳۳۳ نفر اعلام شد.

جغرافیای جماران

موقعیت جغرافیایی جماران

امروزه، محلهٔ جماران، از جنوب با محلهٔ دزاشیب و کامرانیه، از شرق با منظریه، از غرب با محلهٔ امامزاده قاسم و از شمال با محلهٔ حصارک و کوه‌های کوهسار همسایگی دارد. جماران، همچنین، در ارتفاع ۱۷۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته است.

آب و هوای جماران

این منطقهٔ شمالی در تهران، که در دامنه‌های رشته‌کوه البرز واقع شده، آب‌وهوایی خوش، معتدل و مرطوب دارد.

منابع آبی جماران

در گذشته، آب مورد نیاز برای آشامیدن و کشاورزی اهالی جماران، از چند رشته قنات و نیز آب رودخانهٔ دربند که در آن جریان داشت، تأمین می‌شده است. از جمله قنات‌های جماران می‌توان به قنات حاجی سید محمدباقر، قنات آقا سید ابراهیم جمارانی، قنات ده، قنات سر استخر، قنات گل بَرکَج، قنات جوزستان و نیز قنات درهٔ جنی اشاره کرد.

اقتصاد جماران

کشاورزی جماران

در گذشته، اهالی جماران، به‌واسطه داشتن آب‌وهوای خوب و نیز قنات متعدد، به کشاورزی و باغداری مشغول بودند. از جمله محصولات این منطقه، گندم، جو، صیفی‌جات و انواع میوه بوده است. باغ‌های معروف جماران در گذشته، شامل باغ بَرکَج، باغ جوزستان، باغ سولک، باغ سیت و باغ سید محمدباقر بودند.

فرهنگ و هنر جماران

تصویری از حسینیه جماران با حضور امام خمینی و جمعی از مردم

گردشگری جماران

خانه امام خمینی در جماران

جماران، به‌دلیل قدمت بسیاری که دارد، از برخی اماکن تاریخی و طبیعی کهن نیز برخوردار است؛ مانند مغازهٔ عطاری (با قدمتی ۱۵۰ ساله)، بوستان جماران، مسجد جامع جماران (به مساحت ۹۰۰ متر مربع) و دو درخت کهن‌سال چنار (با قدمتی در حدود ۸۰۰ سال).

حسینیهٔ جماران نیز از دیگر اماکن تاریخی این محله محسوب می‌شود. این بنای دو طبقه، که در ۱۲۳۲ش، ساخته شده از طرف سید ابراهیم جمارانی، وقف دهکدهٔ جماران شده است. این حسینیه، محل سخنرانی امام خمینی، رهبر فقید جمهوری اسلامی ایران بوده است. خانه موزه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، منزل امام خمینی، خانه سلامت محله جماران و نیز سرای محله جماران نیز از اماکن پربازدید در این محله به‌شمار می‌روند.

آداب و رسوم جماران

مردم جماران، در هر شب جمعه، در نزدیکی درخت‌های چنار کهنسال که به «زیارتک» معروف است، جمع شده، شمع روشن کرده و نذری می‌دهند.

زیرساخت جماران

ترابری جماران

محلهٔ جماران، در بخش شمالی تهران قرار داشته و فاصلهٔ زیادی نسبت به مرکز این شهر دارد. این محله از ایستگاه اختصاصی مترو برخوردار نیست و برای دسترسی به آن می‌توان از ایستگاه مترو تجریش استفاده کرد. پس از آن می‌توان از خطوط اتوبوس و تاکسی ویژه این منطقه، برای دسترسی به آن استفاده کرد.

بهداشت و سلامت در جماران

محلهٔ جماران، از دو مرکز درمانی به نام‌های بیمارستان جماران و بیمارستان بقیةالله برخوردار است.

فضای سبز جماران

باغ خسروشاهی

محله جماران، امروزه، دارای چندین پارک و فضای سبز به نام‌های باغ خسروشاهی، پارک شهدای شیرازی‌ها، پارک فیضیه و پارک امیرسلیمانی برخوردار است.

مشاهیر جماران

اکبر هاشمی رفسنجانی در کنار امام خمینی

از جمله چهره‌های مشهور در این منطقه، می‌توان به امام خمینی (رهبر انقلاب اسلامی ایران) اشاره کرد که پس از انقلاب، در ۱۳۵۹ش، در این محله سکنا گزید. جماران، در دوران رهبری امام خمینی، به کانون توجه و تصمیم‌گیری ایران تبدیل شده و شهرتی جهانی یافته بود. امام خمینی، در حسینهٔ جماران، به سخنرانی می‌پرداخت. او، سرانجام، در ۱۳۶۸ش، در بیمارستان قلب جماران، درگذشت. از دیگر چهره‌های سرشناس این منطقه، می‌توان به آیت الله هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهور اسبق جمهوری اسلامی ایران، آیت‌الله سید حسن امام‌جمارانی، سید محمدباقر جمارانی، سیدجعفر هاشمی جمارانی، سزاوار و وحید تنکابنی اشاره کرد.

منابع

• «آشنایی با محله جماران»، سایت ایرانی‌جو، تاریخ بازدید: ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ش.
• اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مرآة البلدان، به‌تحقیق عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۸ش.
• برقعی، علی‌اکبر، راهنمای دانشوران، قم، تابش، ۱۳۲۸ش.
• برقی، احمد، المحاسن، به‌تحقیق جلال الدین محدث ارموی، تهران، بی‌نا، ۱۳۳۰ش.
• «تاریخچهٔ جماران»، پایگاه اطلاع‌رسانی مسجد و محله جماران، تاریخ بازدید: ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «تور خمین تا تهران»، همشهری آنلاین، تاریخ بارگذاری: ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «جماران»، سایت لحظه آخر، تاریخ بازدید: ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ش.
• رافعی قزوینی، عبدالکریم، التدوین فی اخبار قزوین، به‌تحقیق عزیزالله عطاردی، تهران، عطارد، ۱۳۷۶ش.
• رستمی، محبوبه، «جماران کجاست؟»، سایت کجارو، تاریخ بارگذاری: ۲۶ دی ۱۳۹۵ش.
• ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۱ش.
• صفار، محمد، بصائر الدرجات، تهران، مؤسسه الاعلمی، ۱۳۶۲ش.
• عطاردی قوچانی، عزیزالله، مشایخ فقه و حدیث، تهران، عطارد، ۱۳۷۳ش.
• موسوی‌زاده، حسن، «جماران»، سایت دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ش.
• گزارش مشروح حوزهٔ سرشماری تهران، وزارت کشور، ۱۳۷۷ش.
• فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان مرکزی، دایرهٔ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، ۱۳۲۸ش.
• محمودیان، علی‌اکبر و دیگران، اطلس شهرستان شمیران، تهران، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۱ش.