پیش‌نویس:آردگیز گردانی

مراسم آردگیزگردانی در بندرعباس

آردگیز گردانی؛ آیین معنوی و سنتی در جنوب ایران به مناسب ولادت امام مهدی.

آردگیز گردانی، سنتی به‌جای‌مانده از گذشتگان در مناطق جنوبی ایران است. این سنت که در نیمهٔ ماه شعبان برگزار می‌شود، در استان هرمزگان هنوز پابرجا مانده است. استان هرمزگان، از دیرباز، دارای آیین‌ها و سنت‌های منحصربه‌فردی است که تمامی آنها ریشه در تاریخ و فرهنگ این خطه از ایران اسلامی دارد. جشن آردگیز گردانی، با حضور شیعیان و اهل‌سنت برگزار می‌شود. این آیین سنتی که سالیان متمادی در خطهٔ جنوب ایران رایج بوده، در فهرست معنوی ایران و نیز در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و جزء میراث ناملموس استان هرمزگان محسوب می‌شود.

مفهوم‌شناسی آردگیز گردانی

واژهٔ «آردگیز» در گویش مینابی و بندری به‌معنای «الک» است. در گذشته، مردم این مناطق، برای پخت نان از آردگیز برای الک کردن آرد استفاده می‌کردند. آردگیز گردانی، آیینی معنوی در نقاط جنوبی ایران است که به اسامی دیگری همچون آربیز گردانی، هارگیس گردانی، آرگیز گردانی، هارگیز گردونی، هارگیس گردون و حک یا حق لیلی نیز شناخته می‌شود.

این آیین معنوی، مصادف با شب نیمهٔ شعبان و همزمان با ولادت امام مهدی و روز جهانی مستضعفین، برگزار می‌شود که طی آن، افراد، به‌خصوص کودکان و نوجوانان زیر ۲۰ سال، با در دست داشتن آردگیز به درب خانه‌های همسایگان و هم‌محله‌ای‌های خود رفته و با تبریک ولادت امام زمان، از آنها انواع شیرینی و هدیه دریافت می‌کنند. برخی، قدمت این آیین را بیش از ۸۰ سال دانسته‌اند.

آداب‌ورسوم آردگیز گردانی

آیین آردگیزگردانی، ۱۳۹۵ش

امروزه، مردم میناب و روستاهای اطراف آن، با فرا رسیدن ماه شعبان و در آستانهٔ ولادت حضرت مهدی، برای خرید، تهیه و دوخت انواع لباس‌های رنگی و نیز تهیهٔ انواع شیرینی برای برپایی جشن میلاد آخرین امام شیعیان، آماده می‌شوند. در روز چهاردهم از ماه شعبان، مردم در این مناطق با شور و حرارت بسیار، برای تدارک جشن آماده شده و در غروب روز چهاردهم، پس از اقامهٔ نماز مغرب و عشاء، زنان و مردان، به‌صورت خانوادگی، گروهی یا انفرادی، با در دست داشتن آردگیز (الک) که در گذشته از برگ درخت خرما تهیه می‌شد، به خانه‌های همسایگان خود مراجعه کرده و آوای «حق لیلی که وقتیشن، کیک هاده که وقتیشن» یا «نیمهٔ شعبان امشب، آردگیز کَردُنن امشب» را با صدای بلندی سر می‌دهند. صاحبخانه نیز با شنیدن این آوای آشنا، هر چیزی که برای آن شب تدارک دیده، بیرون آورده و از مردم پذیرایی می‌کند. امروزه، برخی به‌جای استفاده از آردگیز، از پلاستیک استفاده کرده و مردم نیز هدایای خود را در آن می‌ریزند.

شرکت‌کنندگان در این آیین، بیشتر در قالب گروه‌های پنج تا ده نفره، در حالی‌که شعرهایی در ستایش خداوند و امام زمان می‌خوانند، به درب منازل همسایگان خود رفته و با گرداندن آردگیز، علاوه بر دریافت شیرینی، به رفع کدورت‌ها و کینه‌های گذشته نیز می‌پردازند. بسیاری از مردم، این شب را فرصتی مناسب برای آشتی، دیدوبازدید، صله‌ارحام و دستگیری از ایتام می‌دانند.

در برخی نقاط، برگزاری این آیین تا نیمه‌های شب ادامه داشته و مردم تا دیرهنگام، در حسینیه‌ها و مساجد به برپایی جشن و مولودی‌خوانی مشغول می‌شوند. در گذشته، بانوان در این جشن، به طبخ انواع شیرینی و تنقلات خوشمزه می‌پرداختند، اما امروزه، بیشتر از خوراکی‌های بازاری و آماده استفاده می‌شود. این آیین، در گذشته از دو شب پیش از میلاد امام مهدی آغاز شده و شور و حرارتی وصف‌ناشدنی داشت. امروزه، این جشن بسیار کمرنگ شده و تنها در برخی نقاط محدود از روستاها و محلات جنوبی ایران برگزار می‌شود.

باورهای مرتبط با آردگیز گردانی

مردم در این مناطق، از دیرباز، بر این باور بوده‌اند که سکه‌هایی که در این شب بر روی زمین افتاده باشند، متبرک بوده و تنها برخی از افراد که لیاقت داشته باشند، می‌توانند آنها را پیدا کنند. آنها معتقد بودند که این سکه‌ها، زندگی افراد را رونق خواهد داد. همچنین، مردم میناب معتقدند که در این شب، به نیت سلامتی امام زمان، باید به حداقل هفت خانه مراجعه کرده، به اهالی آن منازل، میلاد امام را تبریک گفته و پذیرایی شوند. مردم بر این باورند که هدایای دریافتی در این شب، تمامی متبرک بوده و به‌همین‌دلیل از آنها برای شفای بیماران و رفع حاجت نیازمندان استفاده می‌کنند.

بسیاری از مردم نیز بر این باورند که هدف از در دست گرفتن الک یا آردگیز در این شب، این است که همچون آردی که صاف و یکنواخت از الک بیرون می‌ریزد، کینه‌ها و کدورت‌های گذشته نیز از دل‌های آنها پاک می‌شود. همچنین، در مناطقی از جمله بندر لنگه، خانواده‌هایی که سالیان دراز در حسرت فرزند بوده‌اند، در صورت برآورده شدن نذر خود، به‌مدت هفت سال به مردم در شب ۱۵ شعبان، آردگیز گردانی می‌دهند.

فلسفهٔ برگزاری آردگیز گردانی

برخی معتقدند که آرد، خود نماد سپیدی و پاکی بوده و الک نیز نماد صاف نمودن دل‌ها از هر کینه و کدورتی است. مراسم آردگیز گردانی، نمادی از یکرنگی، دوستی و صداقت انسان‌ها در یک اجتماع است که امروزه جای این نوع از ارزش‌ها، در زندگی و حیات اجتماعی ایرانیان بسیار کمرنگ شده و بسیاری از مردم، به زندگی ماشینی و خالی از ارزش‌های انسانی تن داده‌اند. این در حالی است که این گروه از مراسم‌ها، با داشتن پشتوانه‌های عمیق دینی و فرهنگی می‌تواند بر سلامت روح و نیز زندگی اجتماعی انسان‌ها، تأثیر بگذارد.

منابع

• «آردگیز گردانی (حق لیلی) سنت کهن در هرمزگان»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ بارگذاری: ۲۴ اسفند ۱۴۰۰ش.
• «شعبان ماه نذر همدلی است؛ از سنت (آردگیز گردانی) تا (هر محله یک قربانی)»، خبرگزاری قدس، تاریخ بارگذاری: ۹ فروردین ۱۴۰۰ش.
• «آردگیز گردانی آئین شب نیمهٔ شعبان در جنوب ایران»، خبرگزاری بسیج، تاریخ بارگذاری: ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
• غلامی، صدیقه، «آردگیز گردانی، نمادی از یکرنگی و صداقت»، وب‌سایت بانیما، تاریخ بارگذاری: ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.