پیش‌نویس:برف روی کاج‌ها (فیلم)

برف روی کاج‌ها (فیلم): فیلمی درباره واکنش زن ایرانی به خیانت همسر.

برف روی کاج‌ها فیلمی به نویسندگی و کارگردانی پیمان معادی و تهیه‌کنندگی جمال ساداتیان است که در سال ۱۳۹۰ ساخته شد. این فیلم با بازیگری چهره‌هایی چون مهناز افشار، ویشکا آسایش، حسن معجونی، حسین پاکدل، صابر ابر، الهام کردا و آناهیتا افشار روی پرده رفت. داستان فیلم، روایتگر زندگی «رویا»، یک مدرس پیانو، است که پس از چهارده سال زندگی مشترک، متوجه خیانت همسرش می‌شود. در ادامه، او با پسر همسایه، وارد یک رابطه عاطفی می‌شود. این اثر، کلیشه‌های رایج درباره واکنش زنان به خیانت را به چالش می‌کشد و پاسخی متفاوت و منطقی را از سوی یک زن به تصویر می‌کشد. منتقدان، استفاده از فرم سیاه‌وسفید، عادی‌سازی خیانت و نمایش غیرایرانی مواجهه زنان با خیانت را مورد نقد قرار دادند. در مقابل، موسیقی کارن همایونفر، بازی درخشان بازیگران و تصویربرداری محمود کلاری با تحسین روبه‌رو شدند. «برف روی کاج‌ها» در جشنواره فیلم فجر و جشنواره انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران موفق به دریافت جوایز متعددی ازجمله جایزهٔ بهترین فیلم و بهترین بازیگر زن شد.

معرفی فیلم برف روی کاج‌ها

برف روی کاج‌ها به‌نویسندگی و کارگردانی پیمان معادی و تهیه‌کنندگی جمال ساداتیان با هنرمندی مهناز افشار، ویشکا آسایش، حسن معجونی، حسین پاکدل، صابر ابر، الهام کردا و آناهیتا افشار در سال 1390ش در قالب یک فیلم سینمایی 96 دقیقه‌ای ساخته شد. این اثر همان سال در سی‌امین جشنواره فیلم فجر رونمایی شد و به‌صورت عمومی در اردیبهشت 1392ش روی پرده رفت. نسخه اکران عمومی، دارای تفاوت‌هایی با نسخه اکران‌شده در جشنواره فجر بوده است. برف روی کاج‌ها تا اواسط تیر روی پرده بود. فروش این اکران به ‌رقم ۸۰۰ میلیون تومان رسید.

موضوع فیلم برف روی کاج‌ها

موضوع این فیلم، روایت مواجهه متفاوت یک زن با خیانت همسر است. کارگردان، موضوع «خیانت» را به‌دلیل گسترش این معضل در روابط زناشویی، برگزیده است. تهیه‌کننده نیز مضمون این اثر را در ادامه دغدغه‌های اجتماعی آثار قبلی خود دانسته است؛ بنابراین، موضوع اصلی فیلم از نگاه سازندگان، بازتابی از کاهش وفاداری، تضعیف استحکام نهاد خانواده و زوال عشق در جامعه شهری ایران است.

داستان فیلم برف روی کاج‌ها

رویا (مهناز افشار)، که مدرس پیانو است، متوجه می‌شود همسرش علی (حسین پاکدل)، پس از ۱۴ سال زندگی مشترک، با نسیم (آناهیتا افشار) که تنها بیست سال دارد، رابطه‌ای پنهانی برقرار کرده است. رویا به‌مرور از علی فاصله می‌گیرد و بعد از درخواست غیرحضوری علی برای طلاق از طریق وکیلش، به‌مرور با پسر جوان همسایه، نریمان، ارتباطی عاطفی برقرار می‌کند.

گفتمان فیلم

این اثر اولین تجربه پیمان معادی در کسوت کارگردانی و متأثر از آثار اصغر فرهادی است. مضمون «خیانت» نیز متاثر از فضای گفتمانی آثار سینمایی در اواخر دهه هشتاد و اوایل دهه نود است که آن نیز متأثر از تقلید از سینمای فرهادی به‌ویژه پس از اکران «درباره الی» و کسب جوایز و اکران‌های بین‌المللی آن بوده است.

جوایز و افتخارات فیلم برف روی کاج‌ها

در سی‌امین دوره جشواره فیلم فجر (1390ش)، این اثر به‌عنوان «بهترین فیلم از نگاه تماشاگران»، جایزه سیمرغ بلورین را دریافت کرد و مهناز افشار نیز به‌عنوان «بهترین بازیگر زن» در بخش نگاه‌نو دیپلم افتخار گرفت. ویشکا آسایش برای بازی در این فیلم نامزد دریافت «بهترین بازیگر نقش مکمل زن» شد. پیمان معادی نیز برای «بهترین کارگردانی» و «بهترین فیلمنامه» در بخش نگاه‌نو نامزد دریافت سیمرغ شده بود.

در ششمین دوره جشن انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران (1391ش)، این فیلم برنده سه تندیس «بهترین فیلم»، «بهترین فیلمنامه» و «بهترین بازیگر نقش اول زن» بوده است.

در چهاردهمین دوره جشن حافظ (1393ش)، پیمان معادی برای فیلمنامه این اثر و کارن همایونفر برای موسیقی متن آن نامزد دریافت جایزه شدند و مهناز افشار در همان دوره، موفق به دریافت جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن شد.

پیام فیلم

تابوشکنی کلیشه‌های زنانه

این فیلم، رویا را زنی نشان می‌دهد که تلاش می‌کند با شکستن تابوها از کلیشه‌های زنانه مانند مطیع بودن، فداکاری و انفعال، فاصله بگیرد و علیه آنها مقاومت کند. فیلم در تلاش است واکنش رویا به خیانت همسرش را متفاوت از تصویر سنتی زنان شکست‌خورده در روابط عاطفی به نمایش بگذارد. رویا پس از گذراندن یک شوک عاطفی و احساس شکست، که فیلم سعی داشته در قالب عدم رسیدگی به گل‌های خانه، گریه کردن و معلق کردن کارهای روزمره آن را نشان دهد، خود را باز می‌یابد و فعالیت‌های معمولش را از سر می گیرد. رویا با آن که آسیب روحی خورده است، اما ظاهرا آرام و منطقی با موضوع کنار می‌آید.

بازنمایی زنان‌سالاری در جامعه ایرانی

فیلم «برف روی کاج‌ها» در تلاش است زنان را در موضعی تقابلی نسبت به مردان قرار دهد و تصویری نو از زن ایرانی ترسیم کند. تصویری که می‌تواند در جهت برجسته‌سازی سوژگی زنان در فیلم تفسیر شود.

تمرکز بر زنان تنها و آسیب‌پذیری آنان

این اثر به پدیده «‌تنهایی زنان» در جامعه ایرانی نیز پرداخته است. شخصیت‌های رویا، مریم، نازی و حتی حاج خانم (همسایه بالایی و صاحب خانه رویا) همه به‌صورت تنها نمایش داده شده‌اند. همچنین ناامنی این زنان تنها نیز مورد دقت کارگردان بوده است. چنان که دزدی از خانه نازی و خیانت علی به رویا، به‌عنوان نمادهای ناامنی زنان تنها شناخته می‌شود.

دیدگاه‌ها درباره فیلم برف روی کاج‌ها

انتقادات ساختاری (فرمی)

ضعف در شخصیت‌پردازی

این اثر در شخصیت‌پردازی با انتقادات جدی مواجه شد، چرا که هیچ یک از شخصیت‌های فرعی فیلم به درستی پرداخت نشده‌اند. به‌عنوان مثال دلیل خیانت علی، که شخصیتی معقول و موجه و متین تصویر شده است، کاملاً در پرده‌ای از ابهام باقی می‌ماند و روحیات اخلاقی و حالات روحی او که منجر به چنین تصمیمی شده است، مورد پرداخت قرار نمی‌گیرد. همچنین با وجود تلاش کارگردان برای نشان‌دادن منظری زنانه، به‌دلیل عدم شناخت دقیق از دنیای زنانه، پرداخت به شخصیت درونی و اصلی زنانه رویا، چندان عمیق نبوده است.

گرچه طبق اظهار کارگردان، بحران خیانت در روابط زوجین با اختلاف سن زیاد (مانند رویا و علی) رخ می‌دهد؛ اما دلیل ازدواج دو فرد با اختلاف سنی‌های فراوان در فیلم مورد غفلت قرار گرفته و این نقطه‌ای مبهم در ذهن بیننده ایجاد می‌کند. در حقیقت فیلم اجازه درک دنیای شخصیت‌ها را به مخاطب نمی‌دهد و این امر موجب عدم شکل‌گیری همذات پنداری در او می‌شود.

ضعف در داستان و فیلمنامه

به‌گفته منتقدان، این اثر در فیلمنامه‌نویسی نیز ضعف‌هایی دارد و بیشتر شبیه محصول تلاش یک کارگردان تازه‌کار به نظر می‌رسد. از تناقضات فیلم مانند رفتارهای متناقض رویا و همچنین نریمان و موارد غیرقابل باوری مانند انتقال صدای پیانو از پشت درهای بسته تا کوچه کناری که بگذریم، فیلم در پرداخت به وقایع و داستان‌های فرعی چندان موفق نبوده است. چنان که خیلی گذرا و سریع و البته کم‌عمق از روی این داستان‌های فرعی رد شده و نتوانسته آن طور که باید آن را در خدمت خط سیر داستان اصلی قرار دهد.

به‌عنوان مثال، اهل موسیقی بودن رویا به‌درستی و به‌طور کامل پرداخته نشده است؛ به‌طوری که هنگام مواجهه او با خیانت همسرش، پیانو و موسیقی هیچ نقشی در آرام کردن عواطف یا کاهش شوک و ناراحتی او ندارند. همچنین، دلیل جدایی مریم (ویشکا آسایش) و بهروز (حسن معجونی) و سپس ازسرگیری دوباره زندگی مشترکشان به‌صورت مبهم و گذرا مطرح شده است.

تصاویر سیاه و سفید

گرچه برخی مخاطبان سیاه‌و‌سفید بودن فیلم را در راستای واقعی‌تر نشان دادن فضا می‌ستایند، اما برخی دیگر این ویژگی را مورد انتقاد قرار می‌دهند؛ به‌ویژه که داستان در فصل سرد و هوای برفی زمستان رخ می‌دهد و فضای رابطه میان رویا و علی به‌طور طبیعی سرد و بی‌روح به تصویر کشیده شده است، و افزودن سیاه‌و‌سفید بودن، اغراقی بیش از حد ایجاد کرده که ممکن است مخاطب را دلزده کند.

انتقادات محتوایی

عادی‌سازی پدیده خیانت در زوجین

گرچه برخی مخاطبان فیلم را نه به‌عنوان بازنمایی توجیه‌آمیز خیانت، بلکه با رویکردی آسیب‌شناسانه و در جهت نشان دادن مواجهه‌ای معقول با این موضوع می‌بینند، اما از منظر کارشناسان، فیلم در نهایت به سمت عادی‌سازی خیانت در روابط زناشویی حرکت کرده یا دست‌کم با رویکردی غربی و سکولار به این آسیب اجتماعی پرداخته است.

تضعیف اعتماد اجتماعی و اعتمادزدایی از روابط زوجین

این اثر از نگاه برخی منتقدان کارکرد تشدید کنندگی واگرایی اجتماعی و تضعیف‌کنندگی اعتماد اجتماعی دارد. تمام روابط نشان داده شده در فیلم، روابطی مخدوش و ناپایدار است. نمود بارز این ناپایداری در رابطه زناشویی رویا و علی بوده و حتی رابطه معتمدانه میان رویا و مریم، نیز مورد خدشه و بی‌اعتمادی واقع می‌شود. این وضعیت می‌تواند برای مخاطبان موجب کاهش اعتماد در سطح خانواده و در نهایت در سطح جامعه شود.

بازنمایی نسخه‌ای غیرایرانی در مواجهه با خیانت

برخی منتقدان نگاه این اثر را فمینیستی دانسته‌اند. چنان که مردان را موجوداتی غیرقابل اعتماد و خیانت‌کار نشان می‌دهد. همچنین در گام بعد این اثر را مروج نسخه‌ای غیراخلاقی در مواجهه با خیانت همسر دانسته‌اند. نسخه‌ای که با فرهنگ جامعه ایرانی سازگاری ندارد. رویا در پایان فیلم از اظهار رابطه‌اش با نریمان، احساس شرمساری ندارد. همچنین پس از مواجهه با شیرینی دراماتیک آشنایی با نریمان، به‌طور تلویحی در پایان فیلم به علی بابت خیانت حق می‌دهد.

کیفیت تولید فیلم

استفاده فیلم از نمادها به‌مثابه استعاره‌های ادبی، مورد توجه منتقدان قرار گرفته‌اند. از جمله آن که عشق به‌مثابه سفر و انسان به‌مثابه درخت کاج استعاره‌پردازی شده‌اند. همچنین کیفیت ساخت این اثر در ابعاد مختلفی از جمله انتخاب زوایای دوربین، استفاده نمادین از پیانو و ملودی‌های آن برای نمایش تغییر در احساسات و بازی باورپذیر بازیگران مورد توجه برخی منتقدان بوده است.

در این میان آهنگسازی کارن همایونفر و تصویربرداری محمود کلاری بیش از دیگر ابعاد فیلم، مورد تحسین واقع شده است. منتقدان بر این باورند که استفاده از دوربین روی دست به‌جای دوربین ثابت در برخی سکانس‌ها توجیه روشنی ندارد.

حواشی فیلم برف روی کاج‌ها

• اکران این اثر در سالن‌های سینمایی زیرمجموعه حوزه هنری، با مخالفت این نهاد مواجه شد. این مخالفت مورد اعتراض تهیه‌کننده این اثر واقع شد.
• طبق اظهار صابر ابر، او برای بازی در این فیلم، حدود سه ماه تمرین کرده است. همچنین معادی بیان داشته که خانم افشار برای بازی در این فیلم، زیر نظر معلم آموزش پیانو بوده تا ضمن یادگیری پیانو، شیوه تدریس آن را نیز بیاموزد.

منابع

• آذین، جبار، «برف روی کاج‌ها یک اثر آسیب‌شناسانه اجتماعی است»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1392ش.
• اردشیری، مجتبی، «نه زنانه نه مردانه، گم شدن برف روی کاج‌ها در پیچ حلقه اتصال فیلمنامه»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 12 خرداد 1392ش.
• اسفندیار، حدیثه، «خیانت زناشویی در فیلم برف روی کاج‌ها»، راسخون، تاریخ درج مطلب: 5 اردیبهشت 1398ش.
• انتظاری، علیرضا، «نشانه‌های دراماتیک در بطن زندگی شهری؛ نگاهی به فیلم برف روی کاج‌ها ساخته پیمان معادی»، پرده سینما، تاریخ درج مطلب: 5 اردیبهشت 1392ش.
• «برف روی قلب‌ها»، ماهنامه سینمایی فیلم، تاریخ بازدید مطلب: 14 مهر 1404ش.
• «برف روی کاج‌ها روی پرده سینما رفت»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 4 اردیبهشت 1392ش.
• «برف روی کاج‌ها»، تیوال، تاریخ بازدید مطلب: 13 مهر 1404ش.
• پرنیانی، مهدی، «فیلمی که با هم دیدیم»، منظوم، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1395ش.
• «جدول کامل اسامی برترین‌های سی‌امین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 23 بهمن 1390ش.
• «چهاردهمین دوره جشن حافظ (سال 1393)»، جشن حافظ، تاریخ بازدید مطلب: 14 مهر 1404ش.
• حسن‌پور، آرش، «من؛ این همه نیستم: بازنمایی جهان زنانه در فیلم برف روی کاج‌ها»، پایگاه جماعت دعوت و اصلاح، تاریخ درج مطلب: 28 بهمن 1392ش.
• حسن‌پور، سبحان، «برف روی کاج‌ها؛ موقعیتی مدرن یا سنتی!»، هامون ایران، تاریخ درج مطلب: 28 تیر 1393ش.
• «در انتظار شروع | نقدی بر فیلم «برف روی کاج‌ها»، پژوهه، تاریخ درج مطلب: 31 اردیبهشت 1392ش.
• سپهری، محمد، «وقتی ژانر هم کم می‌آورد»، منظوم، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1395ش.
• «سیمرغ بلورین بر شانه عطاران نشست»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 23 بهمن 1390ش.
• «سیمرغ فجر برف روی کاج‌ها را تکاند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 23 بهمن 1390ش.
• شجاع، فرشاد، «فیلمی که نتوانست انتظار منتقدان را برآورده کند»، منظوم، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1395ش.
• عاصی، عبدالرضا، «برف روی کاج‌ها، طعم شیرین خیانت»، منظوم، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1395ش.
• «عصرآزاد، سحر، «برف روی کاج‌ها؛ به گل نشستن عشق»، نماوامگ، تاریخ درج مطلب: 8 خرداد 1401ش.
• قنبرزاده، دامون، «نگاهی به فیلم برف روی کاج‌ها»، سینمای خانگی من، تاریخ بازدید مطلب: 13 مهر 1404ش.
• «کارگردان فیلم برف روی کاج‌ها: زوج این قصه را سیاه‌وسفید می‌دیدم»، ایرنا، تاریخ درج مطلب: 19 بهمن 1390ش.
• کرمی قهی، محمدتقی و عامری، پردیس، «عاملیت زن در سینمای اجتماعی ایران (مطالعه موردی دو فیلم برف روی کاج‌ها و پریدن از ارتفاع کم)، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره 58، خرداد 1399ش.
• کریمی، میثم، «نقد و بررسی فیلم برف روی کاج‌ها»، مووی‌مگ، تاریخ درج مطلب: 11 اردیبهشت 1392ش.
• «گزارش اکران برف روی کاج‌ها»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 18 مرداد 1392ش.
• «محمد حسینی: برف روی کاج‌ها نه فقط درباره خیانت که دقیقا توجیه آن است»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 4 خرداد 1392ش.
• «معرفی برگزیدگان ششمین جشن انجمن منتقدان سینما / مهرجویی و تقوایی تقدیر شدند»، ایسنا، تاریخ درج مطلب: 25 دی 1391ش.
• مقیمی، مرسده، «درد قضاوت شدن و محکوم شدن»، منظوم، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1395ش.
• مولودی، امیرسعید و نبوی‌زاده نمازی، سید وحید، «کاربست نظریه استعاره و مجاز مفهومی در سینما: مطالعه موردی فیلم برف روی کاج‌ها»، پژوهش‌های زبان شناسی، شماره 24، بهار و تابستان 1400ش.
• «نقدی بر فیلم «برف روی کاج‌ها»/وقتی تفکرات فمینیستی یک فیلم را به سقوط می‌کشاند»، پایگاه خبری تحلیلی صراط، تاریخ درج مطلب: 12 تیر 1392ش.
• کیانپور، سید علیرضا، «آن چه در زیر برف روی کاج‌ها پنهان شده است!»، بولتن نیوز، تاریخ درج مطلب: 20 اردیبهشت 1392ش.

• Lynden Barber, «Snow on Pines Review», SBS, Published on 17 October 2013.
• Nathan Giaccio, »Iranian Film Festival Review: Snow on Pines (Barf roo-ye kajha) «, GLAM, Published on 21 October 2013.