پیش‌نویس:آبشار بولا

آبشار بولا؛ آبشاری عریض و تمام‌خزه‌ای در روستای سنگده مازندران.

آبشار بولا از جلوه‌های باشکوه آفرینش الهی در دل طبیعت شمال ایران است که در منطقۀ محافظت‌شدۀ بولا در استان مازندران، قرار دارد. این آبشار در نزدیکی پارک ملی کیاسر و در مرز استان‌های مازندران و سمنان واقع شده و از جمله جاذبه‌های طبیعی شاخص منطقه به‌شمار می‌رود. اکوسیستم و طبیعت سرسبز پیرامونی آن، زیبایی این آبشار تمام‌خزه‌‎ای را دوچندان کرده است. این منطقه از سال 1378ش، تحت حفاظت قرار گرفته است.

معرفی آبشار بولا

آبشار بولا، مرز طبیعی بین دو استان مازندران و سمنان است و در ۳۵ کیلومتری روستای سنگده و در میان جنگل‌های هیرکانی، در منطقه‌ای بکر به‌نام بولا قرار گرفته است. فاصلۀ این آبشار از تهران حدود ۲۶۰ کیلومتر و از شهر پل‌سفید حدود ۶۵ کیلومتر است.

آبشار بولا مجموعه‌ای از پنج آبشار بوده و جزء آبشارهای دائمی کشور به‌حساب می‌آید. این آبشار، خزه‌ای و عریض است و منظره‌ای شبیه آبشار کبودوال گلستان دارد. آبشار بولا در چند ستون سرازیر شده و در پایین‌دست، یک رودخانه را ایجاد می‌کند.

در منطقۀ حفاظت‌شدۀ بولا، معروف‌ترین و نزدیک‌ترین رود به روستای سنگده، رودخانۀ اوبن است که سرچشمۀ آن، چشمۀ اوبن در دل جنگل‌های بولا است. این رودخانه در مسیر خود آبشارهای زیبایی را پدید آورده است، مانند آبشار خزه‌ای بولا که در فاصلۀ کمی از سرچشمه واقع شده است. رود اوبن پس از عبور از دشت فریم و روستای خوشرودبار، در نهایت به سد شهید رجایی یا سلیمان تنگه می‌ریزد. بخش دیگری از آب آبشار نیز با شیرین‌رود هم‌مسیر شده و در ادامۀ مسیر به رود تجن می‌پیوندد. رود تجن پس از عبور از شهرها و روستاهای مختلف، مسیر طولانی خود را طی کرده و سرانجام به دریای خزر می‌رسد.

نمای آبشار روی خزه‌های سرسبز بسیار تماشایی بوده و بهترین زمان سفر به آبشار بولا از اردیبهشت تا شهریور است که طبیعت منطقه در اوج زیبایی و آب‌وهوا مطبوع و خنک است.

نام «بولا» به‌دلیل قرار گرفتن آبشار، در منطقۀ جنگلی و حفاظت‌شده‌ای به همین نام، انتخاب شده است، اما این آبشار به نام «اوبن» نیز شناخته می‌شود. واژۀ «اوبن» در گویش محلی به‌معنای «زیر آب» است و علت این نامگذاری به شکل و موقعیت آبشار باز می‌گردد؛ زیرا آبشار بولا یا اوبن، از چشمه‌های فراوان بالادست تغذیه شده و همیشه پرآب و جاری است، به‌گونه‌ای که منطقۀ اطراف آن همواره زیر آب یا مرطوب است.

منطقۀ بولا با طبیعت کوهستانی، ییلاقی و جنگل‌های انبوه و نبود راه‌های دسترسی آسان به این منطقه تا حد زیادی دست‌نخورده باقی مانده است. از جذابیت‌های منطقۀ بولا این است که در ارتفاعات این منطقه، از یک‌سو استان سمنان با اقلیم خشک و فاقد گیاه و در سوی دیگر آن، استان سرسبز مازندران مشاهده می‌شود. همچنین این منطقه به‌دلیل ارزش بالای اکولوژیکی و تنوع زیستی، تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ایران قرار گرفته است و از سال ۱۳۷۸ش به‌عنوان منطقۀ حفاظت‌شده شناخته می‌شود.

ساکنان منطقه آبشار بولا

ساکنان منطقۀ آبشار بولا عمدتاً اهالی روستاهای اطراف این منطقه هستند. نزدیک‌ترین روستاها به آبشار بولا عبارتند از: روستای سنگده در بخش دودانگۀ شهرستان ساری، روستای میانا در دامنۀ شمالی خط‌الرأس نرو-خیرو و روستای سرخده در دامنۀ جنوبی همین خط‌الرأس. این روستاها در مناطق کوهستانی و جنگلی واقع شده‌اند و ساکنان آن‌ها اغلب به کشاورزی، دامداری و بهره‌برداری سنتی از جنگل مشغول‌ هستند.

منطقۀ بولا به‌دلیل قرار گرفتن در مرز استان‌های مازندران و سمنان، بخشی از جمعیت محلی آن را اهالی دهستان پشتکوه شهرستان مهدی‌شهرِ استان سمنان و بخشی دیگر را مردم بخش دودانگۀ شهرستان ساریِ استان مازندران، تشکیل می‌دهند. این جوامع روستایی، با فرهنگ و زبان محلی مازندرانی و سمنانی، سال‌ها است که در این منطقه زندگی می‌کنند و ارتباط نزدیکی با طبیعت و منابع طبیعی اطراف خود دارند. البته منطقۀ آبشار بولا فاقد سکونت دائمی در نزدیکی خود آبشار است و بیشتر ساکنان در روستاهای اطراف زندگی می‌کنند و برای دامداری، کشاورزی یا بهره‌برداری از منابع طبیعی به مناطق جنگلی و ییلاقی بولا رفت‌وآمد دارند.

پوشش گیاهی و جانوری منطقه آبشار بولا

این منطقه از پوشش گیاهی خودرو و متنوعی برخوردار است. اطراف آبشار بولا را گونه‌های گیاهی متنوعی مانند راش، ممرز، بلند مازو، شمشاد، توسکا، بلند مازو، گلابی وحشی، گیلاس وحشی، آلوچه، بوته‌ها و علف‌های بومی پوشانده است.

در منطقۀ بولا گونه‌های جانوری متنوعی نیز مانند پلنگ، گرگ، شغال، خرس قهوه‌ای، پازن، سمور، شوکا، مرال، بز، روباه، کبک، تشی، گراز، سمندر تاج‌دار، کبک و کبک دری زندگی می‌کنند.

امکانات رفاهی اطراف آبشار بولا

منطقۀ اطراف آبشار بولا به‌دلیل این‌که در منطقۀ بکر و حفاظت‌شدۀ بولا قرار دارد، امکانات رفاهی خاصی ندارد، اما بازدیدکنندگان می‌توانند در روستاهای اطراف این منطقه از اقامتگاه‌های بوم‌گردی استفاده کنند. اتراق و اقامت در اطراف آبشار، در شب به‌‌دلیل خطرات منطقه توصیه نمی‌شود. گردشگران و مسافران اگر قصد دارند شب را در کنار آبشار بمانند، لازم است تجهیزات کافی به‌همراه داشته باشند. علاقه‌مندان به اتراق می‌توانند در این منطقه امکانات چادر مسافرتی شخصی و کمپینگ را بیرون از جنگل و در دشت‌ها برپا کنند.

مسیرهای دسترسی به آبشار بولا

چندین مسیر برای رسیدن به آبشار زیبای بولا وجود دارد که عبارتند از:

• مسیر اول: برای رفتن به آبشار بولا لازم است ابتدا در استان مازندران از ساری، مسیر جادۀ فیروزکوه را تا پل سفید ادامه داده، از خروجی شرقی خارج شده و به جادۀ سنگده رسید. سپس مسیر آسفالتی 25 کیلومتری را پیموده و بعد از آن 33 کیلومتر جاده خاکی را پشت سر گذاشت تا به آبشار بولا رسید. این مسیر بهترین و قدیمی‌ترین راهی است که به سنگده می‌رسد.
• مسیر دوم از طرف روستای میانا است. از ساری با طی‌کردن 90 کیلومتر جادۀ آسفالت به منطقۀ دودانگه رسیده و پس از آن به روستای میانا وارد شده و با پیمودن 30 کیلومتر جادۀ خاکی می‌توان به آبشار بولا رسید.

نقش آبشار در فرهنگ و اقتصاد منطقه

آبشار بولا با زیبایی‌های طبیعی و جایگاه فرهنگی خود، نقشی کلیدی در ارتقای کیفیت زندگی و اقتصاد محلی ایفا می‌کند و به‌عنوان یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری طبیعی شمال ایران شناخته می‌شود.

نقش فرهنگی

• آبشار بولا به‌عنوان نمادی از طبیعت بکر و زیبایی‌های خدادادی در فرهنگ محلی منطقه شناخته می‌شود و تماشای آبشار و طبیعت پیرامون آن مردم بومی و گردشگران را به تأمل در عظمت و نظم شگفت‌انگیز جهان هستی دعوت می‌کند؛ گویی قطعه‌ای از بهشت بر زمین نهاده شده تا نشانه‌ای باشد برای آنان که می‌اندیشند. نظم و هماهنگی حیرت‌انگیز این پدیده‌ها نشان از خالقی حکیم دارد. خداوند نیز در بسیاری از آیات قرآن، انسان را به تأمل در آفرینش و شناخت نشانه‌های عظمت و قدرت خداوند دعوت کرده است.
• این آبشار در گویش محلی با نام «اوبن» به معنی «زیر آب» شناخته می‌شود که نشان‌دهندۀ ارتباط عمیق مردم با طبیعت و منابع آبی منطقه است.
• این منطقه به‌دلیل وجود روستاهای سنتی و فرهنگ محلی، بستری برای حفظ آداب و رسوم بومی و ارتباط مردم با طبیعت فراهم می‌آورد.
• حضور گردشگران در این منطقه موجب تبادل فرهنگی و معرفی فرهنگ محلی به بازدیدکنندگان می‌شود.

نقش اقتصادی

• گردشگری طبیعی و بازدید از آبشار بولا یکی از منابع مهم درآمد برای ساکنان روستاهای اطراف مانند سنگده، میانا و سایر روستاهای منطقه است. گردشگران برای استفاده از خدمات اقامتی، غذاخوری‌ها و راهنمای محلی، هزینه می‌کنند که این امر به اقتصاد محلی کمک می‌کند.
• فعالیت‌های مرتبط با گردشگری مانند پیک‌نیک، کوهنوردی، جنگل‌پیمایی و عکاسی موجب رونق کسب‌وکارهای محلی و ایجاد فرصت‌های شغلی در زمینۀ گردشگری طبیعی می‌شود.
• آبشار و منابع آبی منطقه در تأمین آب کشاورزی و دامداری محلی نقش دارد که بخشی از معیشت ساکنان منطقه را تشکیل می‌دهد.
• حفاظت از این منطقه به‌عنوان منطقۀ حفاظت‌شده، موجب حفظ منابع طبیعی و جلوگیری از تخریب محیط زیست شده و به توسعۀ پایدار اقتصادی منطقه کمک می‌کند.

جاذبه‌های گردشگری منطقه آبشار بولا

جاذبه‌های گردشگری منطقۀ حفاظت‌شدۀ بولا و اطراف آبشار بولا بسیار متنوع و چشم‌نواز هستند که هر کدام جلوه‌ای از طبیعت بکر و زیست‌بوم غنی این منطقه را به نمایش می‌گذارند:

• جنگل‌های بولا: منطقه‌ای با مساحت 3907 هکتار که شامل جنگل‌های انبوه و متراکم با پوشش گیاهی متنوع است که بخشی از جنگل‌های هیرکانی با قدمتی چند میلیون ساله را شامل می‌شود. این جنگل‌ها زیستگاه گونه‌های جانوری ارزشمندی نیز هستند. این منطقه از جاذبه‌های گردشگری استان مازندران محسوب می‌شود.
• پناهگاه حیات وحش چهاردانگه: منطقه‌ای کوهستانی با مساحت 16200 هکتار، با تنوع زیستی بالا که در نزدیکی بولا قرار دارد و فرصت مشاهدۀ حیات وحش و گونه‌های نادر جانوری را فراهم می‌کند.
• پارک ملی کیاسر: پارکی کوهستانی و جنگلی با گیاهان و جانوران متنوع که برای گردشگران طبیعت‌دوست جذاب است و در همسایگی منطقۀ بولا واقع شده است.
• منطقه حفاظت‌شده پرور: منطقه‌ای با پوشش گیاهی و جانوری غنی که از جنگل‌های متراكم، صخره‌ها، جنگل پراكنده، تپه‌ماهورها و دشت‌ها تشكيل شده است و محل تلاقی دو اقلیم است. این منطقه برای علاقمندان به طبیعت‌گردی و عکاسی طبیعی بسیار مناسب است.
• روستای سنگده: روستایی در نزدیکی آبشار که با چشم‌اندازهای کوهستانی و جنگل‌های راش، محل مناسبی برای پیاده‌روی، آشنایی با فرهنگ محلی و عکاسی است.
• مسیرهای جنگلی و کوهستانی: مسیرهای پیاده‌روی، جنگل‌پیمایی و کوهنوردی در اطراف آبشار که به گردشگران امکان تجربۀ طبیعت بکر و آرامش‌بخش را می‌دهد. این مسیرها معمولاً شیب‌دار و نیازمند آمادگی جسمانی هستند.
• مناظر طبیعی و چشم‌انداز قله نرو (خرونرو): در اطراف آبشار، منظره‌ای زیبا از قلۀ نرو دیده می‌شود که یکی از جاذبه‌های کوهستانی منطقه است.

منابع

• قرآن کریم.
• «آبشار اوبن در میان جنگل های دودانگه مازندران»، وب‌سایت ایران هتل‌آنلاین، تاریخ درج مطلب: 17 مرداد 1401ش.
• «آبشار اوبن ساری»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1401ش.
• «آبشار اوبن؛ سفر رویایی به تکه‌‌ای از بهشت»، وب‌سایت مجله پینورست، تاریخ بازدید: 2 خرداد 1404ش.
• «آبشار اوبن مازندران، سقوط زیبای بولا در جنگل»، وب‌سایت ره‌بال آسمان، تاریخ به‌روزرسانی: 7 آبان 1402ش.
• «آبشار بولا»، وب‌سایت آریاناسیر دالاهو، تاریخ بازدید: 2 خرداد 1404ش.
• «آبشار بولا»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 2 خرداد 1404ش.
• «آبشار بولا، آبشار اوبن»، وب‌سایت ریزن ایران، تاریخ بازدید: 2 خرداد 1404ش.
• «آبشار بولا مازندران»، وب‌سایت گردشگری تریپ یار، تاریخ بازدید: 2 خرداد 1404ش.
• «آبشارگردی در دل جنگل‌های هیرکانی استان مازندران، روایتی از سارا خوش‌نژاد»، پایگاه خبری تحلیلی سلام نو، تاریخ انتشار: 23 تیر 1401ش.
• «آبشارهای بولا مازندران»، وب‌سایت ایران هتل‌آنلاین، تاریخ انتشار: 16 اردیبهشت 1402ش.
• جعفریان، لیلی، «ژئوتوریسم آبشارهای استان لرستان»، مجله رشد آموزش علوم زمین، شماره 38، 1397ش.
• «راهنمای کامل برای بازدید از آبشار بولا: اکتشافاتی در دل طبیعت»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 1 خرداد 1404ش.
• فرج‌اللهی، فرج‌الله، «نشانه‌های خدا در قرآن»، ماهنامه مکتب اسلام، شماره 1، 1381ش.
• «قله خرونرو: معرفی، ویژگی‌ها و راهنمای صعود»، وب‌سایت موج کوه، تاریخ انتشار: 27 آبان 1403ش.
• قلی‌پور، عباس و دیگران، «پوشش گیاهی پناهگاه حیات وحش دودانگه و چهاردانگه»، مجله میحط‌شناسی، دوره 30، شماره 36، پیاپی 502، 1383ش.
• «مجموعه آبشارهای اوبن»، وب‌سایت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران، تاریخ انتشار: 17 فروردین 1402ش.
• «معرفی روستای سنگده در استان مازندران»، وب‌سایت املاک خانه من، تاریخ انتشار: 20 بهمن 1402ش.
• «منطقه حفاظت‌شده بولا»، وب‌سایت Climber، تاریخ بازدید: 1 خرداد 1404ش.
• «نام آبشار بکر و کمتر دیده شده در جنگل‌های مازندران چیست؟»، خبرگزاری برنا، تاریخ انتشار: 17 تیر 1401ش.
• «نام آبشار بکر و کمتر دیده شده در جنگل‌های مازندران چیست؟»، وب‌سایت خبربان، تاریخ انتشار: 17 تیر 1401ش.