پیش‌نویس:آبروی مؤمن

نگین انگشتری منقش به ذکر «یا ستار العیوب» که در فرهنگ مسلمانان، یکی از صفات خد ا برای اشاره به حفظ آبروی انسان است.

آبروی مؤمن؛ شخصیت و احترام اجتماعی انسان باایمان.

آبروی مؤمن به‌معنای حفظ کرامت، احترام و حیثیت فرد مؤمن، در دین اسلام از واجبات اخلاقی و دینی محسوب می‌شود. در چارچوب سبک زندگی اسلامی، همگان موظف هستند هم آبروی خود را حفظ کنند و هم از آبروی دیگران دفاع کرده و از هرگونه رفتار یا گفتاری که به حیثیت و کرامت دیگران لطمه بزند، پرهیز کنند. آبروی مؤمن از این منظر، علاوه‌بر حفظ کرامت فردی، نشان‌دهندۀ تعهد اخلاقی و دینی هر فرد در قبال جامعه است. در فرهنگ اسلامی، بسیاری از ارزش‌های اخلاقی مانند مدارا و بردباری اجتماعی و نیز حرمت غیبت و عیب‌جویی، بر مبنای حفظ آبروی مؤمن، وضع و صورت‌بندی شده است. حفظ آبروی مؤمن در فرهنگ اسلامی برتر از حرمت خانۀ کعبه شمرده شده است.

تعریف آبروی مؤمن

آبرو به‌معنای اعتبار، عِرض، اَرج، شرف، ناموس، قَدر و مایۀ سرفرازی، در فقه شیعه، ناظر به انسان‌های مؤمن، مورد توجه قرار گرفته است که مصداق آن، شیعیان دوازده‌امامی دانسته می‌شود. در بسیاری از منابع دینی علاوه‌بر آبروی مؤمن، به‌طور کلی بر اهمیت حفظ حرمت و آبروی مسلمان تأکید شده است. در ادبیات و فرهنگ عمومیِ مسلمانان، دایرۀ مفهومی آبروی مؤمن بازتر بوده و فراتر از دقت و ظرافت معنای فقهی، آبروداری و حفظ آبروی خود و دیگران به‌صورت همگانی مورد توجه قرار می‌گیرد.

اهمیت آبروی مؤمن

در قرآن کریم

آیه ۵۸ سوره أحزاب که هتک حرمت مؤمن از طریق آزار رساندن به او را گناهی آشکار می‌داند.

قرآن با تأکید بر حفظ آبروی مؤمن، ریختن آن را حرام دانسته‌ و حتی جنگ و دفاع در راه حفظ آن را واجب شمرده‌ است. خداوند، یاری‌گر مؤمن بوده و مؤمن، وابسته به خدا است. خداوند یاری‌رسانی به مؤمن را بر خود واجب دانسته است و او را مانند رسول خود عزیز می‌داند و از هتک حرمت او نهی می‌کند. قرآن، انسان‌های مؤمن را بالاترین افراد بشر می‌داند و خدا به رسول خود فرمان می‌دهد بال رحمت خود را بر سر مؤمنان بگستراند و خود را خریدار مال و جان مؤمن معرفی می‌کند.

در روایات

در روایات، ارزش آبروی مؤمن بیش از حرمت خانۀ کعبه معرفی شده است. رسول خدا بر برتری آبروی مؤمن نسبت به خانۀ خدا، سوگند یاد کرده است. امام کاظم نیز در تکریم مؤمن، حق او را از حق کعبه بزرگ‌تر معرفی کرده است. امام علی مصرف مال برای حفظ آبرو را نشانۀ بزرگواری و دادن آبرو برای حفظ مال را نشانۀ پَستی انسان دانسته است.

امام محمد باقر جهت رعایت آبروی فقیر مؤمن، پرداخت زکات به او با عنوان‌های دیگر مانند هدیه را جایز دانسته و هشدار داده است که مبادا پرداخت زکات مال موجب خواری یا تحقیر دریافت‌کننده شود. کسب عزت، بخششِ لغزش‌ها، ورود به بهشت و نجات از دوزخ، پاداش کسانی دانسته شده است که از ریختن آبروی مؤمنی جلوگیری کنند.

در فرهنگ ایرانی

آبرو در فرهنگ ایرانی، منزلت و اعتباری است که هر فرد نزد دیگران دارد. این اعتبار و احترام با توجه به جایگاه دینی و اجتماعی فرد برمبنای رفتارهای او هنگام تعامل با دیگران ساخته می‌شود و معنی پیدا می‌کند. حفظ آبرو، کسب آبرو، قرض‌دادن آبرو، گروگذاشتن آبرو، به حراج گذاشتن آبرو و رفتن یا ریختن آبرو، از مفاهیمی است که با آنها بر حفظ تعادل زندگی اجتماعی و تداوم ارزش‌های دینی و اخلاقی و هنجارهای اجتماعی در فرهنگ ایرانی تأکید می‌شود. در فرهنگ ایرانی، شخصیت هر فرد به نحوۀ رفتار و تربیت اجتماعی او بستگی دارد و نشان می‌دهد او چه میزان برای خود احترام قایل است. این احترام، در چارچوب هنجارهای اجتماعی بازنمایی می‌شود.

در فقه و حقوق

با توجه به اینکه در روایات اسلامی، آبروی مؤمن در کنار مال و جان او قرار گرفته است، از منظر فقه اسلامی، ضایع‌کردن آبروی مؤمن، تجاوز به حقوق دیگران و تعدی به حق‌الناس شمرده می‌شود. در قوانین جمهوری اسلامی ایران، آبروی افراد محترم شمرده شده و مورد حمایت قرار گرفته است. اگر فعل و عمل کسی موجب لکه‌دار شدن آبروی دیگران شود، می‌توان علیه وی ادعای شرف یا اعادۀ حیثیت کرد.

خاستگاه آبروی مؤمن در فرهنگ اسلامی

کرامت ذاتی

آبروی مؤمن در فرهنگ اسلامی، ریشه در کرامت ذاتی انسان دارد؛ انسان بر مبنای آموزه‌های قرآن، برخوردار از شرافت ذاتی است که هتک حرمت آن جایز نیست. این کرامت فطری، انسان را به حفظ آبروی خویشتن و دیگران دعوت می‌کند.

کرامت اکتسابی

انسان در سایۀ ایمان به خدا و آموزه‌های وحیانی از کرامت اکتسابی برخوردار شده و آبرو و اعتبار مضاعفی می‌یابد. این دسته از انسان‌ها که در فرهنگ دینی و اسلامی با عنوان افتخارآمیز مؤمن شناخته می‌شوند از حرمتی هم‌سنگ حرمت خانۀ خدا بهره‌مند هستند.

مؤمن در فرهنگ مسلمانان به کسی گفته می‌شود که به مفاهیم بنیادین اسلام باور قلبی دارد. قرآن این اصطلاح را در تقابل با مفاهیم کافر و منافق به‌کار برده است. در احادیث برای مؤمنان صفاتی همچون یاد خدا، توکل به خدا، فروتنی، کلام نیکو و عبادت ذکر شده است.

در متون عرفانی، ایمان به مراتب مختلفی تقسیم می‌شود و مؤمن حقیقی کسی دانسته می‌شود که با شهود قلبی، نور الهی را در وجود خود احساس کند. این صفات ایمانی در تکوین سبک زندگی انسان مؤمن، از جمله چگونگی حفظ آبروی وی، اثرگذار بوده و مناسبات او با دیگران را تنظیم می‌کند.

حفظ آبروی مؤمن

در سبک زندگی اسلامی روابط میان‌فردی و تعاملات اجتماعی به‌گونه‌ای طراحی شده است که حفظ آبروی افراد جامعۀ اسلامی در آن اولویت ویژه دارد و برای حفظ آبروی دیگران، مجموعه‌ای از سفارش‌ها مورد توجه است، ازجمله:

اجتناب از تمسخر دیگران

یکی از رفتارهایی که سبب آبروریزی می‌شود، مسخره‌کردن دیگران دانسته شده و در قرآن کریم به‌طور صریح از این کار نهی شده است.

دوری از عیب‌جویی

علاوه بر اینکه قرآن از عیب‌جویی نهی کرده این کار باعث آشکارشدن عیب‌های فردِ عیب‌جو و رسوایی وی شمرده شده است.

پرهیز از لقب‌های زشت

استفاده از القاب زشت برای دیگران نیز، از مواردی یاد شده که موجب تحقیر و بردن آبروی دیگران می‌شود.

پرهیز از غیبت

در قرآن کریم غیبت‌کردن به‌طور صریح نهی شده است.

پرهیز از افشای گناه مؤمنین

آموزه‌های قرآنی فاش‌کردن گناه مؤمن را جایز نمی‌داند. خدا «ستار العیوب» است و از منظر قرآن، خدا دوست ندارد که مردم پرده‌دری کرده و با فاش‌کردن عیب یا گناه دیگران آبروی آنها را ببرند.

آبروداری مؤمن

آبروداری به‌معنای مراقبت از آبرو و حیثیت خویشتن، در فرهنگ‌های مختلف، به‌ویژه در فرهنگ اسلامی، از اهمیت بالایی برخوردار است و به رفتارهایی اطلاق می‌شود که باعث حفظ احترام و عزت نفس فرد در خانواده یا جامعه‌اش می‌شود. آبروداری شامل رعایت اصول اخلاقی و پرهیز از انجام کارهای ناشایست است.

پاکدامنی

رفتارهای نادرستی مانند فحشا، به آسانی موجب هتک حرمت انسان در جامعه می‌شود. انسان مؤمن و پرهیزگار با حفظ پاکدامنی می‌تواند آبروی خود را حفظ کند و حتی خدا به صیانت از آبروی او می‌پردازد، همان‌گونه که پس از تولد حضرت عیسی، خداوند آبروی مریم را در برابر قوم یهود حفظ کرد.

نیکوکاری

بر اساس رهنمودهای دین اسلام، عمل صالح به‌همراه ایمان، موجب حفظ آبروی انسان در دنیا و آخرت می‌شود. کسی که اهل احسان و نیکوکاری است خدا پاداش‌هایی برای او فراهم می‌کند که از جمله آنها محبوبیت اجتماعی و معروفیت به احسان در دنیا و آخرت و صیانت از آبروی او خواهد بود.

عفت‌ورزی

عفت‌ورزیدن از جمله راهکارهای فردی حفظ آبرو دانسته شده است. عفت‌ورزی، حالتی در نفس انسان است که به‌وسیله آن از غلبۀ شهوات و انجام کارهای زشت دوری می‌کند.

عفت‌ورزیدن در فرهنگ اسلامی، دامنۀ گسترده و مصادیق متنوعی دارد، ازجمله:

• عفت جنسی، مانند خویشتن‌داری و پرهیز از انحرافات جنسی؛
• عفت در پوشش، مانند پوشاندن اعضای بدن از دید نامحرمان؛
• عفت اقتصادی، مانند دوری از کسب حرام و لقمۀ حرام و تلاش برای حفظ مناعت طبع؛
• عفت در گفتار، مانند پاکیزه سخن‌گفتن با دیگران و پرهیز از توهین و ناسزاگویی؛
• عفت در خوراک، مانند پرهیز از پرخوری و اسراف.

آراستگی ظاهر

پلشتی و ژولیدگی، به‌صورت طبیعی موجب انزجار دیگران می‌شود؛ از این‌رو در سبک زندگی اسلامی حفظ آراستگی ظاهر، نقش مهمی در حفظ آبرو دارد. قرآن نیز به پیامبر اکرم سفارش می‌کند که جامه‌های خود را از آلودگی حفظ کند.

راستی و درستی

راستی در گفتار و رفتار از عوامل مهم برای حفظ آبروی مؤمن است که زمینۀ محبوبیت و اعتبار فرد مؤمن را در جامعه فراهم می‌کند. قرآن کریم بعد از توصیه به ایمان، از مردم می‌خواهد که پرهیزگار و صادق باشند تا آبروی آنها در دنیا و آخرت حفظ شود.

بردباری و مدارا

بردباری با حضور فرد در اجتماع و در ارتباط با افراد دیگر معنی پیدا می‌کند. شرح صدر و تحمل بدی‌های دیگران، بزرگواریِ مؤمن را نزد دیگران نمایان می‌سازد و حس انتقام و آبروریزی را در آنها فرومی‌نشاند. مدارا و سازگاری، بنیان ارتباطات میان‌فردی و زمینۀ آرامش است. گسترش روحیه مدارا در جامعه موجب می‌شود که افراد جامعه نسبت به آبروی همدیگر احساس مسئولیت کنند و از جدال و نزاع و تنش بپرهیزند. از منظر امام علی، کسی که خواستار آبروی خویش باشد، از جدال پرهیز می‌کند.

گذشت و بخشش

گذشتن از خطای دیگران در زندگی اجتماعی، یک فضیلت اخلاقی به شمار می‌رود. انسان مؤمن با بخشش و چشم‌پوشی از خطای اطرافیان آنها را به خود جذب کرده و زمینۀ آبروریزی را خنثی می‌کند.

آبروی مؤمن در فضای مجازی

ملاک‌ها و اصولی که در مبانی و منابع مربوط به آبروی مؤمن وجود دارد، شامل تمام کنش‌های انسان در فضای مجازی نیز می‌شود. امروزه گفتن و نوشتن دربارۀ دیگران و ریختن آبروی دیگران در فضای رسانه‌ها و محیط‌های مجازی رایج شده و سرمایۀ اجتماعی را به چالش کشیده است.

گاهی به اشتباه یا عمدی، عکس، فیلم و یا نوشته‌ای منسوب به یک نفر در فضای مجازی منتشر می‌شود که آبروی او را می‌برد. این در حالی است که انتشار چنین محتوایی حتماً مصداق هتک حرمت مؤمن و بردن آبروی او محسوب می‌شود.

آبروی مؤمن در اجتماع و سیاست

سکانسی از فیلم رسوایی به کارگردانی مسعود ده‌نمکی

در اندیشۀ اسلامی، آبروی مؤمن حریمی مقدس است که سیاستمداران و شهروندان موظف‌اند در حوزۀ سیاست و تعامل اجتماعی از آن محافظت کنند. منابع دینی بر حرمت هتک آبروی مؤمن حتی در شرایط اختلاف‌های اجتماعی تأکید می‌کند. این مفهوم در عرصه سیاسی به‌ویژه انتخابات به‌معنی پرهیز از توهین، افترا و تخریب شخصیت رقبا یا منتقدان، اجتناب از شایعه‌پراکنی و نشر اکاذیب برای پیشبرد اهداف سیاسی، حفظ حیثیت عمومی افراد حتی در صورت اختلاف نظر سیاسی است.

برای مثال در فرآیندهای انتخابات، رعایت آبروی مؤمن ایجاب می‌کند که تبلیغات مبتنی بر واقعیت (نه تحریف یا جعل) نقد سیاست‌ها بدون تخریب شخصیت نامزدها و پرهیز از جوسازی‌های کاذب علیه رقبا باشد؛ زیرا آبروریزی‌های سیاسی موجب تضعیف اعتماد عمومی به نظام سیاسی، ایجاد دوقطبی‌های کاذب در جامعه، کاهش مشارکت مردمی در بلندمدت می‌شود و به جامعۀ اسلامی آسیب می‌زند.

آبروی مؤمن در رسانۀ ملی

رسانه ملی به‌عنوان الگوی سایر رسانه‌ها، مسئولیتی مضاعف در حفظ حریم افراد دارد. به نظر کارشناسان التزام عملی به این اصل، هم موجب ارتقای اخلاق اجتماعی می‌شود و هم اعتماد عمومی را افزایش می‌دهد. به‌همین دلیل مادۀ ۶ قانون مطبوعات انتشار مطالب حاوی توهین یا افترا را ممنوع کرده و منشور اخلاقی صدا و سیما (ماده ۱۲)، حفظ کرامت انسانی در این رسانه را الزامی دانسته است.

کارشناسان امور رسانه در پیوند به حفظ آبروی مؤمن، پرهیز از انتشار تصاویر و اطلاعات تحقیرآمیز، اجتناب از القاب توهین‌آمیز حتی برای مجرمان و رعایت اصل برائت تا زمان اثبات جرم را از الزامات حرفه‌ای در خبررسانی می‌دانند و در برنامه‌های گفتگومحور، مدیریت علمی مناظرات بدون تخریب شخصیت، نظارت کارشناسی بر محتوای برنامه‌ها و آموزش مجریان دربارۀ حدود شرعی را از مهم‌ترین اصول حفظ آبروی مؤمن در رسانۀ ملی می‌دانند.

آبروی مؤمن در حریم خانواده

در سبک زندگی اسلامی-ایرانی بر حفظ آبروی مؤمن در حریم خانواده تأکید شده است. برای مثال حفظ آبروی همسر در خانوادۀ اسلامی نه تنها تکلیف شرعی، بلکه مهم‌ترین اصل زندگی مشترک است. بر همین مبنا هرگونه تحقیر، توهین یا افشای عیوب همسر (حتی به‌صورت شوخی) حرام بوده و از مصادیق هتک حرمت مؤمن محسوب می‌شود. روانشناسان نیز تأکید می‌کنند احترام متقابل میان زن و شوهر، مهم‌ترین عامل پایداری ازدواج‌ها است.

تهدید به آبروریزی

تهدید به آبروریزی به هرگونه رفتار عمدی اطلاق می‌شود که با هدف تخریب شهرت، تحقیر یا تحت فشار قرار دادن فرد از طریق افشای اطلاعات خصوصی، تصاویر یا فیلم‌های شخصی در فضای مجازی انجام شود. تهدید به آبروریزی در فضای مجازی به یکی از چالش‌های جدی جوامع امروزی تبدیل شده است. این پدیده که با گسترش شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها تشدید شده، حریم خصوصی افراد را نقض کرده و آثار مخربی بر روان، اجتماع و سبک زندگی دارد. در بسیاری از نظام‌های حقوقی، از جمله ایران، این رفتار جرم‌انگاری شده و پیگرد قانونی دارد.

آیه ۵۸ سوره أحزاب که هتک حرمت مؤمن از طریق آزار رساندن به او را گناهی آشکار می‌داند.

سکانسی از فیلم سینمایی رسوایی به کارگردانی مسعود ده‌نمکی

هتک حرمت مؤمن

در فرهنگ اسلامی، مؤمنان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند و حرمت‌شکنی و آبروریزی انسان‌های باایمان عملی ناپسند و گناه تلقی می‌شود. این عمل می‌تواند شامل توهین، تحقیر، افترا، غیبت، یا هرگونه رفتار ناشایست دیگر باشد که باعث آسیب به شخصیت، آبرو یا حقوق یک فرد مؤمن شود. در سبک زندگی اسلامی‌ایرانی، حفظ احترام و حقوق دیگران، به‌ویژه مؤمنان، از وظایف مهم هر مسلمان است.

مفهوم‌شناسی هتک حرمت مؤمن

هتک حرمت در لغت به معنای اهانت، توهین، حرمت‌شکنی و آبروریزی است؛ در اصطلاح نیز به معنای بی‌احترامی و حرمت‌شکنی است. هتک حرمت مؤمن به معنای زیر پا گذاشتن احترام و حقوق یک فرد مؤمن است.

بر اساس آموزه‌های دینی، حفظ آبروی مؤمن واجب است و ریختن آبروی او حرام بوده و وعده عذاب داده شده است. هتک حرمت مؤمن شامل تمسخر، دشنام، طعن، خوار کردن، اهانت، سرزنش و ملامت، هجو و اذیت کردن او می‌شود.

آبروی مؤمن در آیینه آیات و روایات

آیات و روایات حرمت مؤمن را بالاتر از هر چیزی دانسته‌اند و ریختن آبرویش را هم‌سنگ ریختن خون او می‌دانند. خداوند، مؤمن را وابسته به خود دانسته و خود را یار و یاور او می‌داند. و یاری‌رسانی به مؤمن را بر خود واجب فرض کرده و مؤمن را مانند رسولش عزیز دانسته که هتک حرمت او را برنمی‌تابد و او را بهترین و بالاترین افراد بشر می‌داند؛ تا جایی که به پیامبرش فرمان می‌دهد بال رحمت و رأفت خود را بر سر مؤمن بگسترد و خود را خریدار مال و جان مؤمن معرفی می‌کند و در نهایت خود را دوست‌دار مؤمن می‌داند. امام کاظم در تکریم مؤمن گفته است حق مؤمن از حق کعبه و مسجدالحرام بزرگ‌تر است.

اقسام هتک حرمت مؤمن

تمسخر و استهزا

بیانِ گفتار، کردار، اوصاف و خلقتِ کسی به گونه‌ای که موجب خندۀ دیگران شود، چه به واسطه گفتار یا اعمال یا ایما و اشاره یا کنایه، گناه کبیره است و در آیات و روایات وعده عذاب و آتش دوزخ داده شده است. قرآن هشدار می‌دهد هم‌دیگر را مسخره نکنید، زیرا شاید آن کس که او را مورد تمسخر قرار می‌دهید، از شما بهتر باشد. پیامبر نیز در روایتی گفته است تمام درهای بهشت به روی مسخره کننده بسته می‌شود.

دشنام و طعن

ایراد نسبت‌های زشت را سبّ و دشنام می‌نامند، مانند ای رباخوار! ای شرابخوار! ای ملعون! ای خائن! ای فاسق! دشنام، متضمن خوار و خفیف کردن مؤمن است. پیامبر خدا دشنام به مؤمن را موجب هلاکت دانسته، زیرا منجر به فسق دشنام‌دهنده می‌شود. او همچنین گفته است بهشت بر دشنام‌دهنده حرام است. حتی بوی بهشت نیز که از پانصد سال دورتر به مشام می‌رسد، بر دشنام‌دهنده حرام خواهد بود. امام صادق نیز گفته است مبادا دشنام‌گو و بدزبان و لعن‌کننده باشی.

نکته: دشنام به هر کس باشد، حرام است، چه مسلمان، چه فاسق و چه کافر، زیرا امام صادق بدزبانی را از جفاکاری دانسته و جفاکار را در آتش می‌‍‌‍‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داند.

خوار و ذلیل کردن

کوچک‌شماری مؤمن با بیان کاستی‌های او از مصادیق هتک حرمت مؤمن و عمل نکوهیده‌ای است که موجب می‌شود تا خداوند او را دشمن بدارد.

سرزنش و ملامت

امام باقر و امام صادق گفته‌اند نزدیک‌ترین حالت بنده به کفر آن است که عیوب برادر ایمانی خود را در خاطر خود نگه دارد تا روزی به واسطه آن‌ها او را مورد ملامت و سرزنش قرار دهد. همچنین امام صادق گفته است کسی که مؤمنی را به چیزی سرزنش کند، خودش نیز گرفتار همان عیب خواهد شد.

هجو

تعرض به مؤمن، چه با شعر، چه با نثر، بر اساس کتاب، سنت، اجماع و عقل حرام است، زیرا در آن عیب‌جویی، طعنه، غیبت، سرزنش و افشای اسرار بنده مؤمن نهفته است که تماماً از گناهان کبیره هستند. در هجو، فرقی بین فاسق و غیرفاسق نیست و در هر صورت حرام است.

اذیت

قرآن اذیت مؤمن را گناهی آشکار می‌داند و اعلام جنگ با خدا معرفی کرده است. چنین کسی ملعون است، زیرا آزردن مؤمن، آزار پیامبر و آزار پیامبر، آزردن خدا است.

آزار مؤمن بر چند قسم است:

• اول، آزار رساندن به همسایه: عقوبت آزار به همسایه شدیدتر از سایر اذیت‌ها است. و کسی که به خدا و روز جزا ایمان داشته باشد، همسایه خود را نمی‌آزارد. امام صادق گفته است کسی که با همسایه خود بدرفتاری کند، از ما نیست.
• دوم، اذیت و آزار همسر: به گفته پیامبر، هر مرد و زنی همسر خود را بیازارد، خداوند اعمال نیک و عبادات او را نمی‌پذیرد تا همسرش را از خود خشنود سازد.
• سوم، ایذاء فقیر: قرآن دستور داده است صدقات خود را با منت‌گذاری به فقیر باطل نکنید. همچنین گفتار نیکو با فقیر بهتر از صدقه‌ای است که توأم با آزار او باشد. بر اساس روایات، چنین کسی ملعون است و نمی‌تواند وارد بهشت بود.

عوامل هتک حرمت مؤمن

هتک حرمت مؤمن می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که برخی از آن‌ها ریشه در رفتارهای فردی، اجتماعی یا فرهنگی دارند. گاهی فرهنگ یا محیطی که فرد در آن رشد کرده است، به گونه‌ای است که هتک حرمت دیگران را عادی‌سازی می‌کند. آموزه‌های قرآنی استهزا و تمسخر، اشاعۀ فحشا، افشای اسرار، تجسس و کنکاش در امور دیگران، غیبت، تهمت، سوءظن، عیب‌جویی و قذف را به‌عنوان عوامل آبروریزی دانسته است.

منابع

• قرآن کریم.
• آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحكم و درر الكلم، قم، دارالحدیث، ۱۴۱۰ق.
• ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل‌الرسول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۴ق.
• احمدی میانجی، علی، مالکیت خصوصی در اسلام، تهران، دادگستر، ۱۴۲۴ق.
• «ادعای حیثیت چیست؟»، وب‌سایت دینا، تاریخ بازدید: ۱۵ اسفند ۱۴۰۳ش.
• اسماعیلی، محسن، «حدود آزادی بیان در تبلیغات انتخاباتی»، مجله حقوق اسلامی، شمارۀ ۵۸، ۱۳۹۸ش.
• «بردن آبروی دیگران یکی از معضلات فضای مجازی است»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۱ شهریور ۱۳۹۷ش.
• بروجردی، حسین، جامع أحادیث الشیعه، قم، مهر، ۱۳۸۶ش.
• باقری، خسرو، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران، مدرسه، ۱۳۸۸ش.
• پورامینی، محمدحسین، مدیریت مناظرات رسانه‌ای، تهران، سروش، ۱۳۹۹ش.
• حسینی، سیدمحمد و دیگران، «وجهه در فرهنگ ایرانی: بررسی قوم‌نگارانه مفهوم آبرو»، مجلۀ زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، شمارۀ ۱۷، ۱۳۹۶ش.
• خسروی حسینی، سید غلام‌رضا، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن کریم، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۱ش.
• دستغیب، عبدالحسین، گناهان کبیره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۹ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۴ اسفند ۱۴۰۳ش.
• دیلمی، حسن بن محمد، إرشاد القلوب إلی الصواب، قم، دارالشریف الرضی، ۱۴۱۲ق.
• سیدرضی، نهج‌البلاغة، تحقیق صبحی صالح، قم، هجرت، ۱۴۱۴ق.
• شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، ۱۴۲۳ق.
• شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال قم، دارالشریف الرضی، ۱۴۰۶ق.
• طاهری، حبیب‌الله، حقوق مدنی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۸ق.
• طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق.
• طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، نجف اشرف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۵ش.
• عبداللهی، فاطمه، امیری، مرضیه، «بررسی علل و عوامل هتک حرمت و آبروی مومن و راه‌های حفظ آن در قرآن و حدیث»، مجله مطالعات تطبیقی حقوق بشر، شمارۀ ۱، ۱۳۹۵ش.
• عیسی‌زاده، عیسی، «حفظ حرمت و آبروی مسلمان از منظر قرآن و روایات»، دوفصلنامۀ تبلیغ و تقریب، شمارۀ اول، ۱۴۰۱ش.
• عين‌القضاة همدانی، شرح كلمات باباطاهر العريان، مسايل حكمية فى المعارف و المشاهدات الربانيه‌، بیروت، دارالكتب العلمية، ۱۴۲۸ق.
• فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، رضی، ۱۳۷۵ش.
• فیض کاشانی، محسن، المحجه البیضاء فی تهذیب الإحیاء، تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۳ق.
• «قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: ۱۷ فروردین ۱۴۰۴ش.
• «قانون خط‌مشی کلی و اصول برنامه‌های سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: ۱۷ فروردین ۱۴۰۴ش.
• «قانون مطبوعات»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: ۱۷ فروردین ۱۴۰۴ش.
• قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
• کوفی، محمد بن محمد اشعث، الجعفریات (الأشعثیات)، تهران، مکتبة نینوی الحدیثة، بی‌تا.
• گاتمن، جان، اصول هفت‌گانه برای پایداری ازدواج، تهران، پژواک، ۲۰۱۵م.
• «مجازات تهدید به بردن آبرو»، وب‌سایت مشاورۀ حقوقی دینا، تاریخ بازدید: ۱۶ فروردین ۱۴۰۴ش.
• مطهری، مرتضی، فطری‌بودن دین، تهران، صدرا، ۱۳۹۸ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب، ۱۳۸۲ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، رساله آموزشی حقوق زن، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب، ۱۴۰۰ش.
• مهدوی ثابت، محمدعلی، جرایم سایبری در حقوق ایران، تهران، انتشارات جنگل، ۱۴۰۰ش.
• میرعرب، فرج‌الله، «حفظ آبروی مسلمان در آیات و روایات»، مجلۀ ره‌توشه، شمارۀ ۱۴۵، ۱۴۰۲ش.
• هاشمی رفسنجانی، علی‌اکبر و پژوهشگران مرکز فرهنگ قرآن، فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب، بی‌تا.
• هاشمی، سیدمحمود، «اخلاق حرفه‌ای در خبررسانی»، فصلنامه رسانه، شمارۀ ۴، ۱۴۰۰ش.