پیش‌نویس:آبروی مؤمن
آبروی مؤمن؛ شخصیت و احترام اجتماعی انسان باایمان.
آبروی مؤمن به‌معنای حفظ کرامت، احترام و حیثیت فرد مؤمن، در دین اسلام از واجبات اخلاقی و دینی محسوب می‌شود. در چارچوب سبک زندگی اسلامی، همگان موظف هستند هم آبروی خود را حفظ کنند و هم از آبروی دیگران دفاع کرده و از هرگونه رفتار یا گفتاری که به حیثیت و کرامت دیگران لطمه بزند، پرهیز کنند. آبروی مؤمن از این منظر، علاوه‌بر حفظ کرامت فردی، نشان‌دهندۀ تعهد اخلاقی و دینی هر فرد در قبال جامعه است. در فرهنگ اسلامی، بسیاری از ارزش‌های اخلاقی مانند مدارا و بردباری اجتماعی و نیز حرمت غیبت و عیب‌جویی، بر مبنای حفظ آبروی مؤمن، وضع و صورت‌بندی شده است. حفظ آبروی مؤمن در فرهنگ اسلامی برتر از حرمت خانۀ کعبه شمرده شده است.
تعریف آبروی مؤمن
آبرو به‌معنای اعتبار، عِرض، اَرج، شرف، ناموس، قَدر و مایۀ سرفرازی،[۱] در فقه شیعه، ناظر به انسان‌های مؤمن، مورد توجه قرار گرفته است که مصداق آن، شیعیان دوازده‌امامی دانسته می‌شود.[۲] در بسیاری از منابع دینی علاوه‌بر آبروی مؤمن، به‌طور کلی بر اهمیت حفظ حرمت و آبروی مسلمان تأکید شده است.[۳] در ادبیات و فرهنگ عمومیِ مسلمانان، دایرۀ مفهومی آبروی مؤمن بازتر بوده و فراتر از دقت و ظرافت معنای فقهی، آبروداری و حفظ آبروی خود و دیگران به‌صورت همگانی مورد توجه قرار می‌گیرد.[۴]
اهمیت آبروی مؤمن
در قرآن کریم
قرآن با تأکید بر حفظ آبروی مؤمن، ریختن آن را حرام دانسته و حتی جنگ و دفاع در راه حفظ آن را واجب شمرده است.[۵] خداوند، یاری‌گر مؤمن بوده[۶] و مؤمن، وابسته به خدا است.[۷] خداوند یاری‌رسانی به مؤمن را بر خود واجب دانسته است[۸] و او را مانند رسول خود عزیز می‌داند و از هتک حرمت او نهی می‌کند.[۹] قرآن، انسان‌های مؤمن را بالاترین افراد بشر می‌داند[۱۰] و خدا به رسول خود فرمان می‌دهد بال رحمت خود را بر سر مؤمنان بگستراند[۱۱] و خود را خریدار مال و جان مؤمن معرفی می‌کند.[۱۲]
در روایات
در روایات، ارزش آبروی مؤمن بیش از حرمت خانۀ کعبه معرفی شده است.[۱۳] رسول خدا بر برتری آبروی مؤمن نسبت به خانۀ خدا، سوگند یاد کرده است.[۱۴] امام کاظم نیز در تکریم مؤمن، حق او را از حق کعبه بزرگ‌تر معرفی کرده است.[۱۵] امام علی مصرف مال برای حفظ آبرو را نشانۀ بزرگواری و دادن آبرو برای حفظ مال را نشانۀ پَستی انسان دانسته است.[۱۶]
امام محمد باقر جهت رعایت آبروی فقیر مؤمن، پرداخت زکات به او با عنوان‌های دیگر مانند هدیه را جایز دانسته و هشدار داده است که مبادا پرداخت زکات مال موجب خواری یا تحقیر دریافت‌کننده شود.[۱۷] کسب عزت،[۱۸] بخششِ لغزش‌ها،[۱۹] ورود به بهشت[۲۰] و نجات از دوزخ، پاداش کسانی دانسته شده است که از ریختن آبروی مؤمنی جلوگیری کنند.[۲۱]
در فرهنگ ایرانی
آبرو در فرهنگ ایرانی، منزلت و اعتباری است که هر فرد نزد دیگران دارد. این اعتبار و احترام با توجه به جایگاه دینی و اجتماعی فرد برمبنای رفتارهای او هنگام تعامل با دیگران ساخته می‌شود و معنی پیدا می‌کند. حفظ آبرو، کسب آبرو، قرض‌دادن آبرو، گروگذاشتن آبرو، به حراج گذاشتن آبرو و رفتن یا ریختن آبرو، از مفاهیمی است که با آنها بر حفظ تعادل زندگی اجتماعی و تداوم ارزش‌های دینی و اخلاقی و هنجارهای اجتماعی در فرهنگ ایرانی تأکید می‌شود.[۲۲] در فرهنگ ایرانی، شخصیت هر فرد به نحوۀ رفتار و تربیت اجتماعی او بستگی دارد و نشان می‌دهد او چه میزان برای خود احترام قایل است. این احترام، در چارچوب هنجارهای اجتماعی بازنمایی می‌شود.[۲۳]
در فقه و حقوق
با توجه به اینکه در روایات اسلامی، آبروی مؤمن در کنار مال و جان او قرار گرفته است،[۲۴] از منظر فقه اسلامی، ضایع‌کردن آبروی مؤمن، تجاوز به حقوق دیگران و تعدی به حق‌الناس شمرده می‌شود.[۲۵] در قوانین جمهوری اسلامی ایران، آبروی افراد محترم شمرده شده و مورد حمایت قرار گرفته است.[۲۶] اگر فعل و عمل کسی موجب لکه‌دار شدن آبروی دیگران شود، می‌توان علیه وی ادعای شرف یا اعادۀ حیثیت کرد.[۲۷]
خاستگاه آبروی مؤمن در فرهنگ اسلامی
کرامت ذاتی
آبروی مؤمن در فرهنگ اسلامی، ریشه در کرامت ذاتی انسان دارد؛ انسان بر مبنای آموزه‌های قرآن، برخوردار از شرافت ذاتی است که هتک حرمت آن جایز نیست.[۲۸] این کرامت فطری، انسان را به حفظ آبروی خویشتن و دیگران دعوت می‌کند.[۲۹]
کرامت اکتسابی
انسان در سایۀ ایمان به خدا و آموزه‌های وحیانی از کرامت اکتسابی برخوردار شده و آبرو و اعتبار مضاعفی می‌یابد. این دسته از انسان‌ها که در فرهنگ دینی و اسلامی با عنوان افتخارآمیز مؤمن شناخته می‌شوند از حرمتی هم‌سنگ حرمت خانۀ خدا بهره‌مند هستند.[۳۰]
مؤمن در فرهنگ مسلمانان به کسی گفته می‌شود که به مفاهیم بنیادین اسلام باور قلبی دارد. قرآن این اصطلاح را در تقابل با مفاهیم کافر و منافق به‌کار برده است. در احادیث برای مؤمنان صفاتی همچون یاد خدا، توکل به خدا، فروتنی، کلام نیکو و عبادت ذکر شده است.[۳۱]
در متون عرفانی، ایمان به مراتب مختلفی تقسیم می‌شود و مؤمن حقیقی کسی دانسته می‌شود که با شهود قلبی، نور الهی را در وجود خود احساس کند. این صفات ایمانی در تکوین سبک زندگی انسان مؤمن، از جمله چگونگی حفظ آبروی وی، اثرگذار بوده و مناسبات او با دیگران را تنظیم می‌کند.[۳۲]
حفظ آبروی مؤمن
در سبک زندگی اسلامی روابط میان‌فردی و تعاملات اجتماعی به‌گونه‌ای طراحی شده است که حفظ آبروی افراد جامعۀ اسلامی در آن اولویت ویژه دارد و برای حفظ آبروی دیگران، مجموعه‌ای از سفارش‌ها مورد توجه است، ازجمله:
اجتناب از تمسخر دیگران
یکی از رفتارهایی که سبب آبروریزی می‌شود، مسخره‌کردن دیگران دانسته شده[۳۳] و در قرآن کریم به‌طور صریح از این کار نهی شده است.[۳۴]
دوری از عیب‌جویی
علاوه بر اینکه قرآن از عیب‌جویی نهی کرده[۳۵] این کار باعث آشکارشدن عیب‌های فردِ عیب‌جو و رسوایی وی شمرده شده است.[۳۶]
پرهیز از لقب‌های زشت
استفاده از القاب زشت برای دیگران نیز، از مواردی یاد شده که موجب تحقیر و بردن آبروی دیگران می‌شود.[۳۷]
پرهیز از غیبت
در قرآن کریم غیبت‌کردن به‌طور صریح نهی شده است.[۳۸]
پرهیز از افشای گناه مؤمنین
آموزه‌های قرآنی فاش‌کردن گناه مؤمن را جایز نمی‌داند.[۳۹] خدا «ستار العیوب» است و از منظر قرآن، خدا دوست ندارد که مردم پرده‌دری کرده و با فاش‌کردن عیب یا گناه دیگران آبروی آنها را ببرند.[۴۰]
آبروداری مؤمن
آبروداری به‌معنای مراقبت از آبرو و حیثیت خویشتن، در فرهنگ‌های مختلف، به‌ویژه در فرهنگ اسلامی، از اهمیت بالایی برخوردار است و به رفتارهایی اطلاق می‌شود که باعث حفظ احترام و عزت نفس فرد در خانواده یا جامعه‌اش می‌شود. آبروداری شامل رعایت اصول اخلاقی و پرهیز از انجام کارهای ناشایست است.
پاکدامنی
رفتارهای نادرستی مانند فحشا، به آسانی موجب هتک حرمت انسان در جامعه می‌شود. انسان مؤمن و پرهیزگار با حفظ پاکدامنی می‌تواند آبروی خود را حفظ کند و حتی خدا به صیانت از آبروی او می‌پردازد، همان‌گونه که پس از تولد حضرت عیسی، خداوند آبروی مریم را در برابر قوم یهود حفظ کرد.[۴۱]
نیکوکاری
بر اساس رهنمودهای دین اسلام، عمل صالح به‌همراه ایمان، موجب حفظ آبروی انسان در دنیا و آخرت می‌شود. کسی که اهل احسان و نیکوکاری است خدا پاداش‌هایی برای او فراهم می‌کند که از جمله آنها محبوبیت اجتماعی[۴۲] و معروفیت به احسان در دنیا و آخرت و صیانت از آبروی او خواهد بود.[۴۳]
عفت‌ورزی
عفت‌ورزیدن از جمله راهکارهای فردی حفظ آبرو دانسته شده است.[۴۴] عفت‌ورزی، حالتی در نفس انسان است که به‌وسیله آن از غلبۀ شهوات[۴۵] و انجام کارهای زشت دوری می‌کند.[۴۶]
عفت‌ورزیدن در فرهنگ اسلامی، دامنۀ گسترده و مصادیق متنوعی دارد، ازجمله:
- عفت جنسی، مانند خویشتن‌داری و پرهیز از انحرافات جنسی؛[۴۷]
- عفت در پوشش، مانند پوشاندن اعضای بدن از دید نامحرمان؛[۴۸]
- عفت اقتصادی، مانند دوری از کسب حرام و لقمۀ حرام و تلاش برای حفظ مناعت طبع؛[۴۹]
- عفت در گفتار، مانند پاکیزه سخن‌گفتن با دیگران[۵۰] و پرهیز از توهین و ناسزاگویی؛[۵۱]
- عفت در خوراک، مانند پرهیز از پرخوری و اسراف.[۵۲]
آراستگی ظاهر
پلشتی و ژولیدگی، به‌صورت طبیعی موجب انزجار دیگران می‌شود؛ از این‌رو در سبک زندگی اسلامی حفظ آراستگی ظاهر، نقش مهمی در حفظ آبرو دارد.[۵۳] قرآن نیز به پیامبر اکرم سفارش می‌کند که جامه‌های خود را از آلودگی حفظ کند.[۵۴]
راستی و درستی
راستی در گفتار و رفتار از عوامل مهم برای حفظ آبروی مؤمن است که زمینۀ محبوبیت و اعتبار فرد مؤمن را در جامعه فراهم می‌کند.[۵۵] قرآن کریم بعد از توصیه به ایمان، از مردم می‌خواهد که پرهیزگار و صادق باشند تا آبروی آنها در دنیا و آخرت حفظ شود.[۵۶]
بردباری و مدارا
بردباری با حضور فرد در اجتماع و در ارتباط با افراد دیگر معنی پیدا می‌کند. شرح صدر و تحمل بدی‌های دیگران، بزرگواریِ مؤمن را نزد دیگران نمایان می‌سازد و حس انتقام و آبروریزی را در آنها فرومی‌نشاند.[۵۷] مدارا و سازگاری، بنیان ارتباطات میان‌فردی و زمینۀ آرامش است. گسترش روحیه مدارا در جامعه موجب می‌شود که افراد جامعه نسبت به آبروی همدیگر احساس مسئولیت کنند[۵۸] و از جدال و نزاع و تنش بپرهیزند.[۵۹] از منظر امام علی، کسی که خواستار آبروی خویش باشد، از جدال پرهیز می‌کند.[۶۰]
گذشت و بخشش
گذشتن از خطای دیگران در زندگی اجتماعی، یک فضیلت اخلاقی به شمار می‌رود. انسان مؤمن با بخشش و چشم‌پوشی از خطای اطرافیان آنها را به خود جذب کرده و زمینۀ آبروریزی را خنثی می‌کند.[۶۱]
آبروی مؤمن در فضای مجازی
ملاک‌ها و اصولی که در مبانی و منابع مربوط به آبروی مؤمن وجود دارد، شامل تمام کنش‌های انسان در فضای مجازی نیز می‌شود. امروزه گفتن و نوشتن دربارۀ دیگران و ریختن آبروی دیگران در فضای رسانه‌ها و محیط‌های مجازی رایج شده و سرمایۀ اجتماعی را به چالش کشیده است.[۶۲]
گاهی به اشتباه یا عمدی، عکس، فیلم و یا نوشته‌ای منسوب به یک نفر در فضای مجازی منتشر می‌شود که آبروی او را می‌برد. این در حالی است که انتشار چنین محتوایی حتماً مصداق هتک حرمت مؤمن و بردن آبروی او محسوب می‌شود.[۶۳]
تهدید به آبروریزی
تهدید به آبروریزی به هرگونه رفتار عمدی اطلاق می‌شود که با هدف تخریب شهرت، تحقیر یا تحت فشار قرار دادن فرد از طریق افشای اطلاعات خصوصی، تصاویر یا فیلم‌های شخصی در فضای مجازی انجام شود.[۶۴] تهدید به آبروریزی در فضای مجازی به یکی از چالش‌های جدی جوامع امروزی تبدیل شده است. این پدیده که با گسترش شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها تشدید شده، حریم خصوصی افراد را نقض کرده و آثار مخربی بر روان، اجتماع و سبک زندگی دارد. در بسیاری از نظام‌های حقوقی، از جمله ایران، این رفتار جرم‌انگاری شده و پیگرد قانونی دارد.[۶۵]
آبروی مؤمن در اجتماع و سیاست
در اندیشۀ اسلامی، آبروی مؤمن حریمی مقدس است که سیاستمداران و شهروندان موظف‌اند در حوزۀ سیاست و تعامل اجتماعی از آن محافظت کنند. منابع دینی بر حرمت هتک آبروی مؤمن حتی در شرایط اختلاف‌های اجتماعی تأکید می‌کند. این مفهوم در عرصه سیاسی به‌ویژه انتخابات به‌معنی پرهیز از توهین، افترا و تخریب شخصیت رقبا یا منتقدان، اجتناب از شایعه‌پراکنی و نشر اکاذیب برای پیشبرد اهداف سیاسی، حفظ حیثیت عمومی افراد حتی در صورت اختلاف نظر سیاسی است.[۶۶]
برای مثال در فرآیندهای انتخابات، رعایت آبروی مؤمن ایجاب می‌کند که تبلیغات مبتنی بر واقعیت (نه تحریف یا جعل) نقد سیاست‌ها بدون تخریب شخصیت نامزدها و پرهیز از جوسازی‌های کاذب علیه رقبا باشد؛[۶۷] زیرا آبروریزی‌های سیاسی موجب تضعیف اعتماد عمومی به نظام سیاسی، ایجاد دوقطبی‌های کاذب در جامعه، کاهش مشارکت مردمی در بلندمدت می‌شود و به جامعۀ اسلامی آسیب می‌زند.[۶۸]
آبروی مؤمن در رسانۀ ملی
رسانه ملی به‌عنوان الگوی سایر رسانه‌ها، مسئولیتی مضاعف در حفظ حریم افراد دارد. به نظر کارشناسان التزام عملی به این اصل، هم موجب ارتقای اخلاق اجتماعی می‌شود و هم اعتماد عمومی را افزایش می‌دهد. به‌همین دلیل مادۀ ۶ قانون مطبوعات انتشار مطالب حاوی توهین یا افترا را ممنوع کرده[۶۹] و منشور اخلاقی صدا و سیما (ماده ۱۲)، حفظ کرامت انسانی در این رسانه را الزامی دانسته است.[۷۰]
کارشناسان امور رسانه در پیوند به حفظ آبروی مؤمن، پرهیز از انتشار تصاویر و اطلاعات تحقیرآمیز، اجتناب از القاب توهین‌آمیز حتی برای مجرمان و رعایت اصل برائت تا زمان اثبات جرم را از الزامات حرفه‌ای در خبررسانی می‌دانند[۷۱] و در برنامه‌های گفتگومحور، مدیریت علمی مناظرات بدون تخریب شخصیت، نظارت کارشناسی بر محتوای برنامه‌ها و آموزش مجریان دربارۀ حدود شرعی را از مهم‌ترین اصول حفظ آبروی مؤمن در رسانۀ ملی می‌دانند.[۷۲]
آبروی مؤمن در حریم خانواده
در سبک زندگی اسلامی-ایرانی بر حفظ آبروی مؤمن در حریم خانواده تأکید شده است. برای مثال حفظ آبروی همسر در خانوادۀ اسلامی نه تنها تکلیف شرعی، بلکه مهم‌ترین اصل زندگی مشترک است. بر همین مبنا هرگونه تحقیر، توهین یا افشای عیوب همسر (حتی به‌صورت شوخی) حرام بوده و از مصادیق هتک حرمت مؤمن محسوب می‌شود.[۷۳] روانشناسان نیز تأکید می‌کنند احترام متقابل میان زن و شوهر، مهم‌ترین عامل پایداری ازدواج‌ها است.[۷۴]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ آبرو.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۲۳ق، ج۵، ص۳۳۸.
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۴۵؛ دیلمی، إرشاد القلوب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۱۷
- ↑ حسینی و دیگران، «وجهه در فرهنگ ایرانی: بررسی قوم‌نگارانه مفهوم آبرو»، 1396ش، ص121.
- ↑ احمدی میانجی، مالکیت خصوصی در اسلام، ۱۴۲۴ق، ص۸۷.
- ↑ سورۀ محمد، آیۀ 11.
- ↑ سورۀ بقره، آیۀ 257.
- ↑ سورۀ روم، آیۀ 45.
- ↑ سورۀ منافقون، آیۀ 8
- ↑ سوره بینه، آیه 7.
- ↑ سورۀ شعراء، آیۀ 215.
- ↑ سورۀ توبه، آیۀ 111.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۹، ص۱۶۲.
- ↑ نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۹۳.
- ↑ دستغیب، گناهان کبیره، 1389ش، ج2، ص292.
- ↑ بروجردی، جامع أحادیث الشیعه، ۱۳۸۶ش، ج۲۲، ص۲۳۲.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۸۸.
- ↑ ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۳۹
- ↑ کوفی، الجعفریات، بی‌تا، ص۱۹۸.
- ↑ دیلمی، إرشاد القلوب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۶.
- ↑ حسینی و دیگران، «وجهه در فرهنگ ایرانی: بررسی قوم‌نگارانه مفهوم آبرو»، 1396ش، ص147.
- ↑ حسینی و دیگران، «وجهه در فرهنگ ایرانی: بررسی قوم‌نگارانه مفهوم آبرو»، 1396ش، ص127.
- ↑ طبرسی، مشکاة الأنوار، ۱۳۸۵ش، ص۱۹۰.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۱۲۱.
- ↑ طاهری، حقوق مدنی، 1418ق، ج۱، ص۴۴.
- ↑ «ادعای حیثیت چیست؟»، وب‌سایت دینا.
- ↑ سورۀ اسرا، آیۀ 70.
- ↑ مطهری، فطری‌بودن دین، 1398ش، ص۱۸۶.
- ↑ هاشمی رفسنجانی و دیگران، فرهنگ قرآن، ج۲، ص۳۴۲.
- ↑ هاشمی رفسنجانی و دیگران، فرهنگ قرآن، ج۲، ص۳۴۲.
- ↑ عین‌القضات همدانی، شرح کلمات باباطاهر عریان، ۱۴۲۸ق، ص۳۴.
- ↑ میرعرب، «حفظ آبروی مسلمان در آیات و روایات»، ص۱۲۳.
- ↑ سورۀ حجرات، آیۀ ۱۱.
- ↑ میرعرب، «حفظ آبروی مسلمان در آیات و روایات»، 1402ش، ص۱۲۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۵۵.
- ↑ میرعرب، «حفظ آبروی مسلمان در آیات و روایات»، 1402ش، ص۱۲۵.
- ↑ سورۀ حجرات، آیۀ ۱۲.
- ↑ سورۀ نساء، آیۀ 148.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۱۸۴.
- ↑ سورۀ مریم، آیۀ 27-35.
- ↑ سورۀ مریم، آیۀ 96.
- ↑ سورۀ یونس، آیۀ 26.
- ↑ خسروی حسینی ،1371ش، ج،2 ص618.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۱۲ق، ذیل واژۀ عفت.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامۀ دهخدا، ذیل واژه عفت.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹3ق، ج۱۵، ص۱۱۳.
- ↑ سورۀ احزاب، آیۀ ۵۹.
- ↑ سورۀ بقره، آیۀ ۲۷۳.
- ↑ سورۀ بقره، آیۀ ۸۳
- ↑ سورۀ انعام، آیۀ ۱۰۸.
- ↑ آمدی، غرر الحكم و درر الكلم، ۱۴۱۰ق، ص۴۹۹.
- ↑ باقری، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، 1388ش، ص161.
- ↑ سورۀ مدثر، آیۀ 4-5.
- ↑ عبداللهی و امیری، «بررسی علل و عوامل هتک حرمت و آبروی مومن و راه‌های حفظ آن در قرآن و حدیث»، 1395ش، ص111.
- ↑ سورۀ توبه، آیۀ ۱۱۹.
- ↑ عبداللهی و امیری، «بررسی علل و عوامل هتک حرمت و آبروی مومن و راه‌های حفظ آن در قرآن و حدیث»، 1395ش، ص112.
- ↑ عبداللهی و امیری، «بررسی علل و عوامل هتک حرمت و آبروی مومن و راه‌های حفظ آن در قرآن و حدیث»، 1395ش، ص112.
- ↑ خسروی حسینی، 1371ش، ج،1 ص981-986.
- ↑ سیدرضی، نهج‌البلاغه حکمت 962، ص111.
- ↑ عبداللهی و امیری، «بررسی علل و عوامل هتک حرمت و آبروی مومن و راه‌های حفظ آن در قرآن و حدیث»، 1395ش، ص112.
- ↑ عیسی‌زاده، «حفظ حرمت و آبروی مسلمان از منظر قرآن و روایات»، 1401ش، ص59.
- ↑ «بردن آبروی دیگران یکی از معضلات فضای مجازی است»، خبرگزاری رسمی حوزه.
- ↑ مهدوی ثابت، جرایم سایبری در حقوق ایران، 1400ش، ص 87.
- ↑ «مجازات تهدید به بردن آبرو»، وب‌سایت مشاورۀ حقوقی دینا.
- ↑ اسماعیلی، «حدود آزادی بیان در تبلیغات انتخاباتی»، ۱۳۹۸ش، ص۳۲.
- ↑ «قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 17 فروردین 1404ش.
- ↑ اسماعیلی، «حدود آزادی بیان در تبلیغات انتخاباتی»، ۱۳۹۸ش، ص۳۲.
- ↑ «قانون مطبوعات»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- ↑ «قانون خط‌مشی کلی و اصول برنامه‌های سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- ↑ هاشمی، «اخلاق حرفه‌ای در خبررسانی»، ۱۴۰۰ش، ص ۵۶-۵۸.
- ↑ پورامینی، مدیریت مناظرات رسانه‌ای، ۱۳۹۹ش، ص ۱۲۳.
- ↑ مکارم شیرازی، رساله آموزشی حقوق زن، 1400ش، ص87.
- ↑ گاتمن، اصول هفت‌گانه برای پایداری ازدواج، 2015م، ص123.
منابع
- قرآن کریم.
- آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحكم و درر الكلم، قم، دارالحدیث، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل‌الرسول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۴ق.
- احمدی میانجی، علی، مالکیت خصوصی در اسلام، تهران، دادگستر، ۱۴۲۴ق.
- «ادعای حیثیت چیست؟»، وب‌سایت دینا، تاریخ بازدید: 15 اسفند 1403ش.
- اسماعیلی، محسن، «حدود آزادی بیان در تبلیغات انتخاباتی»، مجله حقوق اسلامی، شمارۀ 58، ۱۳۹۸ش.
- «بردن آبروی دیگران یکی از معضلات فضای مجازی است»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۱ شهریور ۱۳۹۷ش.
- بروجردی، حسین، جامع أحادیث الشیعه، قم، مهر، ۱۳۸۶ش.
- باقری، خسرو، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران، مدرسه، 1388ش.
- پورامینی، محمدحسین، مدیریت مناظرات رسانه‌ای، تهران، سروش، ۱۳۹۹ش.
- حسینی، سیدمحمد و دیگران، «وجهه در فرهنگ ایرانی: بررسی قوم‌نگارانه مفهوم آبرو»، مجلۀ زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، شمارۀ 17، 1396ش.
- خسروی حسینی، سید غلام‌رضا، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن کریم، تهران، مرتضوی، 1371ش.
- دستغیب، عبدالحسین، گناهان کبیره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1389ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 4 اسفند 1403ش.
- دیلمی، حسن بن محمد، إرشاد القلوب إلی الصواب، قم، دارالشریف الرضی، ۱۴۱۲ق.
- سیدرضی، نهج‌البلاغة، تحقیق صبحی صالح، قم، هجرت، ۱۴۱۴ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، ۱۴۲۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال قم، دارالشریف الرضی، ۱۴۰۶ق.
- طاهری، حبیب‌الله، حقوق مدنی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۸ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق.
- طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، نجف اشرف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۵ش.
- عبداللهی، فاطمه، امیری، مرضیه، «بررسی علل و عوامل هتک حرمت و آبروی مومن و راه‌های حفظ آن در قرآن و حدیث»، مجله مطالعات تطبیقی حقوق بشر، شمارۀ 1، 1395ش.
- عیسی‌زاده، عیسی، «حفظ حرمت و آبروی مسلمان از منظر قرآن و روایات»، دوفصلنامۀ تبلیغ و تقریب، شمارۀ اول، 1401ش.
- عين‌القضاة همدانی، شرح كلمات باباطاهر العريان، مسايل حكمية فى المعارف و المشاهدات الربانيه، بیروت، دارالكتب العلمية، ۱۴۲۸ق.
- فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، رضی، ۱۳۷۵ش.
- «قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 17 فروردین 1404ش.
- «قانون خط‌مشی کلی و اصول برنامه‌های سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 17 فروردین 1404ش.
- «قانون مطبوعات»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 17 فروردین 1404ش.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- کوفی، محمد بن محمد اشعث، الجعفریات (الأشعثیات)، تهران، مکتبة نینوی الحدیثة، بی‌تا.
- گاتمن، جان، اصول هفت‌گانه برای پایداری ازدواج، تهران، پژواک، 2015م.
- «مجازات تهدید به بردن آبرو»، وب‌سایت مشاورۀ حقوقی دینا، تاریخ بازدید: 16 فروردین 1404ش.
- مطهری، مرتضی، فطری‌بودن دین، تهران، صدرا، 1398ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب، 1382ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1374ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، رساله آموزشی حقوق زن، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب، 1400ش.
- مهدوی ثابت، محمدعلی، جرایم سایبری در حقوق ایران، تهران، انتشارات جنگل، 1400ش.
- میرعرب، فرج‌الله، «حفظ آبروی مسلمان در آیات و روایات»، مجلۀ ره‌توشه، شمارۀ 145، 1402ش.
- هاشمی رفسنجانی، علی‌اکبر و پژوهشگران مرکز فرهنگ قرآن، فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب، بی‌تا.
- هاشمی، سیدمحمود، «اخلاق حرفه‌ای در خبررسانی»، فصلنامه رسانه، شمارۀ 4، ۱۴۰۰ش.