پیش‌نویس:نورستان

نورستان؛ از ولایت‌های مهم افغانستان در شمال‌شرق این کشور.
ولایت نورستان، واقع در شمال‌شرق افغانستان، از مناطق باستانی با پیشینۀ فرهنگی است که ساکنان آن از نسل آریایی‌ها محسوب می‌شوند. این منطقه که پیش از اسلام با نام کافرستان شناخته می‌شد، در پایان سدۀ نوزدهم به اسلام گروید و نام نورستان بر آن نهاده شد.

جغرافیای کوهستانی با میانگین ارتفاع ۲۹۰۰ متر و منابع آبی غنی، سبک زندگی خاصی را در این ولایت شکل داده است. نورستان دارای ساختار اجتماعی قبیله‌ای متکثر متشکل از گروه‌های قومی مختلف با زبان‌ها و فرهنگ‌های متمایز است. اقتصاد آن مبتنی بر کشاورزی، دامداری و صنایع دستی مانند تولید پکول و چپن است.

همچنین این ولایت از ذخایر معدنی ارزشمندی مانند زمرد و لیتیوم برخوردار بوده که در سال‌های اخیر به‌صورت غیرقانونی استخراج می‌شوند. فرهنگ غنی نورستان در زمینه‌های ادبیات شفاهی، موسیقی، معماری و آداب و رسوم از جمله مراسم ازدواج پیچیده، آن را به یکی از مناطق مهم افغانستان تبدیل کرده است.

نام‌گذاری نورستان

نورستان در گذشته به‌نام‌های پارا، پامیزاد، داردستان، بلورستان، کتور و کافرستان و ساکنان آن به الینا، کلاشا، بلور، کموج یا کیمجی‌کتور و کافرهای سیاهپوش و سفیدپوش و نورستانی شهرت داشتند.

همچنین، قبل از سلطنت عبدالرحمن‌خان، ساکنان این ولایت دین مخصوصی داشتند؛ امیر عبدالرحمن‌خان در 1895م به ‌نورستان حمله کرد و پس از آن، مردم به اسلام گرویدند و نام کافرستان به نورستان بدل شد. در سدۀ اخیر به نورستان، جدیدالاسلام نیز می‌گویند.

تاریخچه نورستان

برخی، ساکنان نورستان را از نسل سپاهیان اسکندر مقدونی دانسته‌اند. گروهی دیگر آنها را از نسل قوم کوشانی و برخی دیگر نیز آنها را شاخه‌ای از اقوام آریایی- هندو اروپایی-می‌دانند. مورخان، تاریخ نورستان را به سه دورۀ قبل از اسلام، دورۀ اسلام در افغانستان و نورستان بعد از اسلام تقسیم می‌کنند. نورستان، همچنین، پیش از جمهوری دموکراتیک، جزء ولایت کنر بود و اولین خیزش عمومی علیه حکومت خَلقی در 10 تیر 1357ش در نورستان به رهبری محمدانور امین رخ داد.

جغرافیا و جمعیت‌ نورستان

موقعیت جغرافیایی

نورستان با مساحت 3632 کیلومتر مربع در گوشۀ شمال‌شرقی افغانستان واقع شده است. اين ولايت در شمال با ولايت بدخشان، در شرق با چترال و منطقۀ کشمير پاکستان، در جنوب با ولايت کنر و در غرب با پنجشير، کاپيسا و لغمان همسایه است.

ویژگی‌های اقلیمی

ولایت نورستان دارای توپوگرافی کامل کوهستانی است که به‌طور عمده از دره‌های عمیق، رشته‌کوه‌های مرتفع و تپه‌ها تشکیل شده است. میانگین ارتفاع این منطقه حدود ۲۹۰۰ متر از سطح دریا بوده و بلندترین نقطه آن قله کوه تَلَکشه با ارتفاع ۶۴۳۵ متر است. این عوارض طبیعی نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری سکونتگاه‌ها، معیشت و انزوای نسبی فرهنگی این منطقه داشته است.

منابع آبی نورستان

نورستان با برخوداری از رودخانه‌های پیج، راشکل، وایگل، پارون و رمگل و نیز ده‌ها رودخانۀ کوچک دائمی، از منابع آبی غنی بهره‌مند است. جاری بودن آب چشمه‌سارها در سرتاسر این ولایت، نقش محوری در شکل‌گیری سبک زندگی ساکنان آن داشته و این منابع، پایه‌گذار اقتصاد مبتنی بر کشاورزی و باغداری در دره‌های حاصلخیز منطقه است. همچنین، این آب‌ها به‌عنوان جزئی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و منظر طبیعی، بر الگوی استقرار سکونتگاه‌ها و معماری بومی تأثیر گذاشته‌اند. توزیع فراوان و دسترسی آسان به آب، زندگی در این سرزستان کوهستانی را امکان‌پذیر و پایدار ساخته است.

پوشش گیاهی نورستان

قدمت جنگل‌های نورستان به 4000 سال می‌رسد. جنگل‌ها تا ارتفاع 3200 متری کوه‌ها را پوشانده است. این جنگل‌ها، دارای درختان مخروطی و سوزنی‌برگ ارچه، بلوط، توت، انجیر، انگور، انار، عناب، آلو بخارا، جلغوزه و زیتون است.

باغ‌های نورستان به‌طور طبیعی در دامان کوه بدون احاطه افتاده و برای تشخیص حریم هر کدام، نشانه‌ها و قوانین ویژه‌ای دارند. باغ‌های نورگرام در نورستان غربی از باغ‌های پرثمر کشور محسوب می‌شود.

آب‌وهوای نورستان

ولايت نورستان يک ولايت کوهستانى با آب‌و‌هوای ملايم است. میزان بارش در این ولایت، 600 تا 800 میلی‌متر در طول سال است. بخش‌هاى شمالى نورستان در زمستان بسيار سرد بوده و اهالی آن‌جا دمای منفی ۱۰ درجه را نیز تجربه کرده‌اند، اما در فصل‌هاى ديگر سال، معتدل و برخى مناطق آن در تابستان بسيار گرم مي‌شود.

جمعیت‌شناسی نورستان

بر اساس احصائیۀ ملی افغانستان در ۱۳۹۸ش، جمعیت ولایت نورستان 160،993 نفر برآورد شده که 82174 نفر آن را مردان و ۷۸819 نفر آن را زنان تشکیل می‌دهند. زبان نورستانی که آن را کافری می‌نامند، شاخۀ مستقلی از هندو ایرانی است. بیش از یک قرن است که مردم نورستان، مسلمان شده و از پیروان مذهب حنفی به‌شمار می‌روند؛ اما در گذشته به آیین‌های باستانی و بت‌پرستی اعتقاد داشتند.

ساختار‌‌ اداری نورستان

ولایت نورستان دارای ۸ ولسوالی به‌نام‌های نورگرام، دوآب، مندول، وایگَل، واما، كامدیش و برگمتال دارد. مركز نورستان «پارون» است که به سه قسمت تقسیم می‌شود: پرایگرام (نورستان شرقی)، گلشوم (نورستان مركزی) و رمگل (نورستان غربی).

اقتصاد نورستان

کشاورزی و دامداری

اساس اقتصاد مردم نورستان، تولیدات زراعی و حیوانی است و به‌صورت کالا‌به‌کالا معامله می‌کنند. قبل از ورود اسلام به نورستان، تفاوت دین، روابط تجاری آنها را با دیگر مناطق کشور محدود کرده بود، اما بعد از ورود اسلام، تجارت، رتبۀ سوم در اقتصاد نورستان را از آن خود کرده است.

در گذشته‌ زنان بیشتر به زراعت، باربری و جمع‌آوری چوب و مردان به جنگ، صید و کار مشغول‌ بودند. شبانی، صنعت، بافندگی زنان در زمستان، تربیت زنبور عسل به‌خصوص در باغ‌های وامه از دیگر فعالیت‌های مردم نورستان است.

صنعت گردشگری

نورستان به‌‌دلیل زیبایی مناظر و طبیعت بکری که دارد مقصد مسافران بسیاری از سراسر جهان است.

روستا و معبد کشتگی (خانه کافران) پایگاه نظامی مستحکم و عبادتگاهی مقدس بوده است. باغ وامه در درۀ ایشتیوی از معروف‌ترین قریه‌های نورستان به‌شمار می‌رود که مقصد بسیاری از مسافران است. ولایت نورستان دارای زبان، فرهنگ، خانه‌ها، صنعت چوب، مجسمه‌های چوبی، مناظر زیبا و شکارگاه‌های خوبی است. زیارت دیوانه بابا در برگمتال یکی از اماکن دیدنی برای مسافران است. در 30 آذر سال 1399ش، ۵۱۹ اثر باستانی در نورستان کشف شد.

فعالیت‌های صنعتی‌‌ تجاری

تا کنون در ولایت نورستان هیچ کارخانۀ صنعتی بزرگ احداث نشده است. به جای آن، این منطقه به‌طور سنتی به‌دلیل صنایع دستی بومی خود، به‌ویژه تولید کلاه پکول (کلاه سنتی) و چپن (بالاپوش پشمی)، شهرت دارد. این تولیدات دستی علاوه‌بر خود نورستان در میان ساکنان ولایت‌های همجوار مانند پنجشیر، کاپیسا و بدخشان نیز مشتری دارد و به فعالیت‌های تجاری این مناطق شکل می‌دهد.

معادن‌‌ نورستان

حدود ۳۸۰ معدن در این ولایت تثبیت شده که از چند سال گذشته استخراج غیرقانونی در ۳۷۱ معدن این ولایت جریان دارد.

ولایت نورستان دارای ۳۸۰ معدن ثبت‌شده از جمله زمرد و لیتیوم است که برخی از آنها در دهۀ ۹۰ش به‌صورت غیرقانونی استخراج شده است. معادن زمرد این ولایت که از مرغوب‌ترین انواع در جهان محسوب می‌شوند، به‌طور عمده در مناطق پارون، ننگراج، وانت وایگل و پیشیکی واقع شده‌ است. همچنین معادن لیتیوم نورستان مانند جامنک و درومگل دارای ذخایر بیش از چهار میلیون تن اکسید لیتیوم برآورد شده که از نظر اقتصادی بسیار باارزش است اما تا کنون به‌شکل اصولی استخراج نمی‌شوند.

فرهنگ، هنر و جامعه در نورستان

ادبیات شفاهی نورتسان

ادبیات مردم نورستان به دو دورۀ قبل از اسلام و بعد از اسلام تقسیم می‌شود. افسانه‌ها و ضرب‌المثل‌ها در دورۀ قبل از اسلام مضامین اسطوره‌ای و مذهبی در وصف خدایان، الهه‌ها، رزمجویان و قهرمانان داشت، اما بعد از اسلام مضامینی همچون عشق، اخلاق، طنز و مسائل تربیتی را شامل می‌شود.

آداب‌و‌رسوم مردم نورستان

رسوم‌ باشندگان (شهروندان) ولايت نورستان شباهتی به رسوم ولايات ديگر افغنستان ندارد؛ آنها در خانه برای خوردن غذا از چَوکی (صندلی) و میز استفاده می‌کنند. بزرگان جنگی هم از امتیاز داشتن چوکی‌های شاخدار بهره می‌بردند. برگزاری جشن و مراسم‌های مختلف نیز در نورستان رایج است؛ مانند جشن‌های خزانی و نوروزی که در جشن خزان دختران چراغ چوب می‌افروختند. در گذشته، نورستانی‌های قبل از اسلام (کافرها)، مراسم اسطوره‌ای-آیینی خود را برای قرن‌ها در کنار قربانگاه امرا به جای می‌آوردند. این مراسم با نیایش همراه بود.

سبک پوشش مردم نورستان

پوشش مردم نورستان، بیشتر از پوست و پشم حيوانات ساخته شده است. مردان نورستان از کلاه پکول استفاده می‌کنند. زنان نورستانی نوعی ساق‌پوش زیر جامۀ بلند و فراخ می‌پوشیدند که با کمربندهای بافته‌شده، جمع شده و در پشت شانه‌ها و آستین‌ها با ترکیبی از تکه‌دوزی‌های سرخ و سیاه تزیین می‌شده است. این نوع ساق‌پوش مخصوص نورستان بوده و در جای دیگری یافت نمی‌شود.

موسیقی محلی نورستان

رقص و موسیقی در نورستان قدمتی چهار هزار ساله دارد. سبک‌های موسیقایی اجرا شده در این منطقه، منحصر به فرد است. یک آواز‌خوان به‌عنوان پیش‌خوان به زبان نورستانی به اجرای آهنگ پرداخته و یک گروه نیز او را همراهی می‌کنند. در نورستان قدیم، رقص و موسیقی با جوش و خروش برگزار می‌شده و شباهتی هم به رقص تمثیلی اپرا دارد.

سرنده، نی یا شپوچه باسته (به زبان نورستانی)، دهل، دایره یا بومبوک سگنی، توله و اوربا از آلات موسیقی نورستان هستند. که تحت تأثیر موسیقی هندی و دره سند است. در نورستان قبل از اسلام رقص نات (nat) یکی از مناسک دینی و رمز ستایش و نیایش در برابر معبود محسوب می‌شده است. این رقص به شش دسته تقسیم می‌شد. توله و نوعی سه‌تار خاص به نام واجد نيز در موسيقى محلى نورستان، نواخته مي‌شود.

از آوازخوانان آن‌جا می‌توان به محمد اسحاق نورستانی، عبدالوکیل، شیراحمد و فضل‌الکریم اشاره کرد.

غذاهای محلی نورستان

نان گندم، جو، عسل، پنیر، قروت (کشک)، ماست، چهار مغز، جوش، ایته ( با رودۀ بز درست می‌شود) و بولانی (با چربی و چهارمغز) از غذاهای رایج نورستان هستند.

رسانه‌های نورستان

در این ولایت، تنها يک راديو در نورگرام و يک راديو دولتى در پارون فعاليت دارند.

ورزش‌های محلی نورستان

مردم نورستان به ‌بازی‌های بدنی علاقه دارند؛ خیز انداختن از دور، گَل انداختن، هاکی و تیراندازی از جمله بازی‌های مرسوم است. بازی‌هاى مختلف محلى مانند خوسى، توپ دنده، واوروکى، دزغپی نیز در ولايت نورستان رواج دارند که بیشتر در فصل بهار و تابستان بازی می‌شوند. بازى انگشت از بازى‌هاى مشهور نورستان است که در فصل زمستان از سوى اکثريت مردم نورستان اجرا مي‌شود. علاقه‌مندان و بازیکنان واليبال، نسبت به هر نوع بازى ديگر بيشتر است، اما در سال‌های اخیر، بازى کرکت مثل ساير ولايات کشور در نورستان نيز رشد کرده و اين ولايت از يک تيم منتخب برجسته کریکت برخوردار است که در مسابقات ولايتى خوب درخشيده و گاهی مسابقات کرکت نيز در پارون مرکز ولايت برگزار می‌شود.

سوغات و صنایع محلی نورستان

هیکل‌تراشی، منبت‌کاری و کنده‌کاری در نورستان بسیار رایج است. عامل اصلی در ترقی کنده‌کاری اعتقادات مذهبی باستانی و جنگل‌های انبوه است. هنر کنده‌کاری حاوی مجموعه‌ای از مطالب و مفاهیم است که اطلاعات و وقایع اجتماعی و ساختار اجتماعی کهن نورستان را به‌جای حرف با نمادها بیان می‌کند. تزیین چوب در دروازه‌های ورودی و کلکین‌ها (پنجره) و منبرهای مساجد از سبک کلاسیک نورستانی رواج یافته است.

ساختن کارد مخصوص (چوری) و تبرهای کار از جنس فولاد و تبرهای رقص و بازی از جنس برنج از دیگر کارهای دستی نورستانی‌ها محسوب می‌شود. جولایی، دباغی، حجاری، سفال‌سازی و خجمچه از دیگر فعالیت‌های نورستانی‌ها به‌ شمار می‌رود.

سبک معماری در نورستان

الگوی مسکن نورستان خانه‌هایی دو طبقه با قاب چوبی است که اتاق نشیمن با ایوان جلوی آن در بالا و انبارهای مواد خوراکی و علوفۀ زمستانی در پایین قرار گرفته‌اند. در صورت مساعد بودن شرایط آب‌وهوایی محوطۀ باز بیرون برای دیدار روستاییان با یکدیگر و برگزاری ميهمانی‌ها به فضایی فعال مبدل می‌شود. دسترسی به خانه از طریق نردبان باریکی انجام می‌شود. قشر نجار برای خانواده‌های مشهور نورستان کارهای نمادین از چوب‌های کنده‌کاری شده می‌سازند که نشانگر موقعیت اجتماعی و توانایی اقتصادی افراد است. این کنده‌کاری‌ها بعد از اسلام، بیشتر به‌عنوان عنصر تزیینی استفاده می‌شود.

ساختار اجتماعی‌‌ نورستان

ساختار اجتماعی ولایت نورستان بر پایۀ نظام قبیله‌ای و تنوع قومی سازمان یافته است. این جامعه متشکل از گروه‌های متعددی چون کاتی، کام‌ویری، اشکونی، پراسونی، وایگلی، پشتون و پشه‌ای بوده که هر کدام هویت زبانی و فرهنگی متمایزی دارند که نشان‌دهندۀ لایه‌بندی سنتی و هویت‌های اجتماعی مجزا درون این جامعه است. انسجام اجتماعی در این ولایت از طریق تعاملات فرهنگی، مناسک مشترک و سازگاری با محیط کوهستانی حفظ شده است.

ازدواج‌‌‌‌ و تشکیل خانواده

شیوه‌های نامزدی

فرآیند نامزدی در این منطقه به سه شکل متمایز صورت می‌پذیرد: پس از رسیدن به سن قانونی، در دوره طفولیت، و حتی پیش از تولد طرفین. در رایج‌ترین نوع، که پس از تکمیل سن قانونی است، رضایت اولیه به‌طور عموم از سوی خانواده‌ها و بزرگان قوم اخذ می‌شود و نقش تصمیم‌گیری مستقیم جوانان بسیار محدود است.

تشریفات نامزدی

مراسم نامزدی با حضور گروهی از مردان خانواده داماد به نام «لدر» و با اهدای چند رأس دام به خانه عروس آغاز می‌شود. در همین مجلس، عقد شرعی با حضور ملا جاری شده و میزان مهریه که به‌طور معمول بین ۱۲ تا ۶۰ رأس گاو است، تعیین و به صورت تدریجی پرداخت می‌شود. در این مرحله داماد مجاز به ملاقات با نامزد خود نیست.

برگزاری مراسم عروسی

کلیه هزینه‌های مراسم و تهیه جهیزیه بر عهدۀ خانوادۀ عروس است. مراسم به مدت دو روز ادامه دارد که روز اول با پذیرایی از مهمانان توسط خانوادۀ عروس و ذبح دام‌های فراوان همراه است. در روز دوم، عروس آراسته با صورت پوشیده، سوار بر اسب شده و با همراهی هدایای فراوان و مراسم شادمانی شامل ساز و سرود و شلیک تفنگ به سمت خانۀ داماد حرکت می‌کند.

پیوند نهایی و آغاز زندگی مشترک

پس از انتقال عروس به خانۀ داماد، خانوادۀ وی بازگشته و هیچ مراسم خاص دیگری برگزار نمی‌شود. زندگی مشترک به‌طور عادی آغاز شده و عروس پس از چندین روز می‌تواند به خانۀ پدری بازگردد. این فرآیند نشان‌دهنده تلفیق پایبندی به سنت‌های قومی با کارکردهای اجتماعی خانواده در این منطقه است.

آموزش و تحصیلات عالی

معارف (آموزش و پرورش)

در ولايت نورستان تاکنون ٢١١ باب مکتب شامل دو ليسه، ١١٧ باب مکتب ابتدايی و ٩٢ مکتب در مقطع متوسطه وجود دارد. در اين ولايت ٢٠ باب مدرسۀ دينى، دو ليسۀ مسلکى زراعت و سه دارالمعلمين‌ نيز وجود داشته و تعداد شاگردان در اين ولايت به ٧٢٨٤٣ نفر مي‌رسند که ٤٤٢٢٠ نفر آن پسران و ٣٢٦٢٣ نفر آن را دختران تشکیل می‌دهند.

تعداد معملين اين ولايت ١٢٧٠ نفر بوده که ١٢٠ نفر زن و باقی آنها مرد هستند. همچنان از جمع آنان ٣٠ مرد و ٤ زن معلم مسلکى هستند. در بخش تعليمات اسلامى ١٩٠ استاد وجود دارد که تنها ١٢ نفر از آنها زن هستند.

تحصیلات عالی

در نورستان یک باب مؤسسۀ تحصیلات عالی به‌نام نورستان، وجود دارد که در ۱۴۰۳ش دارای دو دانشکدۀ شرعیات و آموزش و پرورش بوده و حدود ۴۵۰ دانشجو در آنها مشغول آموزش هستند.

مدارس دینی

سنگ بنای یک مدرسۀ دینی در ۱۴۰۳ش در ولسوالی برگمتال این ولایت گذاشته شده است.

زیرساخت و امکانات رفاهی نورستان

بهداشت و سلامت

بر اساس گزارش رسانه‌ها، امروزه وضعیت زیرساخت‌های درمانی و بهداشتی نورستان مناسب جمعیت و نیاز این ولایت نیست. و مرکز تعلیم و تربیت صحّی وجود ندارد اما در نورستان قدیم زایشگاه وجود داشته و زنان قبل یا هنگام وضع حمل به‌جایی شبیه به زایشگاه می‌رفتند و بعد از 7 روز مراقبت توسط پرستاران، به خانه برمی‌گشتند.

راه‌های ارتباطی

دره‌های فراوان و شرایط آب‌وهوایی باعث شده بیشتر مناطق نورستان از خطوط مواصلاتی محروم باشند. به‌طوری که شش ولسوالی از هفت ولسوالی آن فاقد راه مستقیم به مرکز ولایت (پارون) است. باشنده‌گان این مناطق ناگزیرند با عبور از ولایات همجوار مانند لغمان، ننگرهار و کنر، مسیر طولانی را برای دسترسی به پارون طی کنند. پروژه‌های کلیدی اتصال‌دهنده نظیر مسیر کوردرتتین و کوتل پیروک که قادرند زمان سفر را به چند ساعت کاهش دهند، نیمه‌کاره متوقف مانده‌ است.

زبان نورستانی

تاریخچه زبان نورستانی

قدمت زبان نورستانی به قبل از دوران ویدی و اوستا بر می‌گردد که در آن دوران، زبان اندوآریانی (آریک) زبان واحد آریایی‌ها بود. نخستین‌بار در زمان محمدظاهر شاه خط نورستانی ساخته شد و بعد از کودتای ثور، برنامه‌های رادیویی و مسایل طبع و نشر مطرح شد.

در 1357ش برنامه‌های رادیویی زبان نورستانی آغاز به کار کرده و در 1366ش از سوی آکادمی علوم افغانستان، الفبای زبان نورستانی تثبیت شد. مجلۀ جاس از طرف وزارت سرحدات، اقوام و قبایل و نشریۀ وطنداران از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ به یکی از لهجه‌های زبان نورستانی چاپ و نشر شد.

همچنین، کتب درسی ابتدایی، مجموعه شعر و داستان‌های سلیمان سونرا به زبان نورستانی منتشر شده است. کتاب‌ ادبیات شفاهی نورستان، پیرامون زبان نورستانی و رسالۀ الفبای زبان نورستانی توسط سمیع‌الله تازه نورستانی، به زبان دری منتشر شده است. امروزه نفوذ بی‌رویه و سریع زبان‌های دری و پشتو خطر نابودی زبان نورستانی را گوشزد می‌کند.

دیدگاه‌ها در مورد ریشۀ زبان نورستانی

دانشمندان زبان‌شناسی، زبان اندوآریایی را به سه شاخۀ اندوآریانی، آریانی و نورستانی تقسیم کرده‌اند. در رابطه با قدمت زبان نورستانی سه دیدگاه مختلف وجود دارد:

1. زبان نورستانی را باید در نزدیکی مرکز زبان اندوآریانی و یا آریایی قرار داد که زمانی در آسیای مرکزی (آریانا ویجه) صحبت می‌شده است.
2. زبان نورستانی شاخۀ سوم زبان‌ هند و آریانی به شمار می‌رود. این زبان‌ها دارای خصوصیاتی‌ هستند که در عین‌ حال به هر دو خانوادۀ زبان‌های اندوآریایی و آریانی شبیه بوده و توسط اولین توده‌های اندو آریانی در زمانی‌که هنوز میان دو زبان اختلاف نبوده، به مناطق نورستان آورده شده‌ است.
3. زبان نورستانی قبل از تولد ویدی از تنۀ زبان اندوآریایی متولد شده است. گروهی از کارشناسان معتقدند که در زمان بسیار قدیم، در حدود دو هزار و پانصد سال قبل از میلاد، یک زبان عمومی وجود داشته که ریشۀ زبان‌های کنونی نورستانی به آن می‌رسد.

مشخصات زبان نورستانی

در زبان نورستانی تعداد 44 حرف وجود دارد که از آن جمله 11 حرف احتیاطی و 3 حرف خاص زبان نورستانی است.

گسترۀ جغرافیایی زبان نورستانی

زبان نورستانی در ولایات نورستان، کنر و در بعضی مناطق چترال پاکستان صحبت می‌شود. کارشناسان، تعداد گویش‌وران این زبان را در حدود سی ‌هزار نفر برآورد کرده‌اند. هرچند در بخش‌هایی از ولایت نورستان، مردم به زبان پشه‌ای صحبت می‌کنند و برخی‌، معتقد به قرابت‌هایی میان این زبان با زبان نورستانی هستند.

لهجه‌های زبان نورستانی

زبان مردم نورستانی در ابتدا واحد بوده، اما به‌دلیل عدم ارتباط گویندگان آن در دره‌های از هم‌ دورافتادۀ جنوب هندوکش شرقی، لهجه‌های آن به دو دستۀ شمالی و جنوبی تقسیم شده است. کته‌ویری، واسیو ویری، کلنه الا، تریگامی، اشگونی و دهمیلی از لهجه‌های این دو دسته هستند.

مشاهیر نورستان

نائب سالار عبدالوکيل ‌خان، گل ميرخان، فرمون خان، مولوى افضل، عبدالله‌خان نورستانى، عبدالقديرنورستانى، سميع‌الله، سليمان، مجيد رشيدى، سلطانه نورستانى از چهره‌هاى شهير اين ولايت شمرده مي‌شوند.

منابع

• ارزگانی، مسیح، افغانستان رنگین‌کمان اقوام: قوم‌شناسی و مردم‌شناسی فرهنگی، بی‌جا، بی‌نا‌، 1390ش.
• اعتمادی، احمدعلی، «اقتصاد روستایی نورستان»، مجلۀ فرهنگ ایران زمین، شماره 4، 1335ش.
• «پانصدونوزده اثر باستانی در نورستان کشف شد»، وب‌سایت هشت صبح، تاریخ درج مطلب: 30 آذر 1399ش.
• تازه نورستانی، سمیع‌الله، ریشه‌های تاریخی و فرهنگی نورستان، کابل، 1367ش.
• تازه نورستانی، سمیع‌الله، ادبیات شفاهی نورستان، کابل، وزارت اطلاعات و فرهنگ، چ3، 1391ش.
• تازه نورستانی، سمیع‌الله، پیرامون زبان نورستانی، کابل، کتب بیهقی، 1390ش.
• تازه نورستانی، سمیع‌الله، کندنکاری نورستانی و بار معنایی آن، کابل، نهاد فرهنگی میرزا تازه‌گل‌خان، 1397ش.
• تیمور، «نورستان، سرزمین رنج و مبارزه»، وب‌سایت حزب همبستگی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 6 مرداد 1392ش.
• جیلانی، غلام، «جغرافیای ولایات افغانستان»، کابل، اداره کتابخانه‌های سیار اریک، 1379ش.
• «دانشجویان نورستان خواستار ارتقای موسسه تحصیلات عالی به دانشگاه هستند»، وب‌سایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۶ دی ۱۴۰۳ش.
• دولت‌آبادی، بصیراحمد، شناسنامه افغانستان، قم، مؤلف، چ1، 1371ش.
• «دیدار سرپرست وزارت صحت‌عامه با والی ولایت نورستان»، ‌وب‌سایت وزارت صحت عامه، تاریخ درج مطلب: 20 اسفند 1399.
• دیگدان و تنور، «تهیه جوش مزه‌دار در نورستان»، یوتیوب، تاریخ بازدید: 13 دی 1401ش.
• دیگدان و تنور، «غذای نورستانی آیته چگونه پخته می‌شود؟»، یوتیوب، تاریخ بازدید 13 دی 1401ش.
• «رسم و رواج نامزدی و عروسی در ولایت نورستان»، وبلاگ اوج سماع، تاریخ درج مطلب: ۱۴ آبان ۱۳۸۶ش.
• سرتیپی‌پور، محسن، «مسکن: مسکن روستایی در ترکیه و افغانستان»، مجلۀ مسکن و محیط روستا، شماره 117، 1386ش.
• «شاخص‌های محیط زیستی ولایت نورستان»، وب‌سایت شکبۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۶ شهریور ۱۳۹۷ش.
• شفایی، مهدی، «نورستان سومین پارک ملی افغانستان»، وب‌سایت آتیس سیستم جامع گردشگری افغانستان، تاریخ درج مطلب: 18 خرداد 1399ش.
• شیرمحمدی، رضا، «ولایت نورستان در افغانستان به عنوان پارک ملی اعلام گردید»، وب‌سایت دویچه‌وله، تاریخ درج مطلب: 18 خرداد 1399ش.
• صدیقی، جلال‌الدین، با سرزمین نورستان آشنا شوید، کابل، مطبعه دولتی، بی‌تا.
• طاهری، روح‌الله، «خشم جنگ و طبیعت بر عروس افغانستان؛ در نورستان چه می‌گذرد؟»، وب‌سایت صبح کابل، تاریخ درج مطلب: 13 مرداد 1400ش.
• «هی میدان طی میدان، دیدار باسط ایرج از قریه ایشتیوی ولایت نورستان»، صفحه طلوع تی‌وی در یوتیوب، قسمت 28، تاریخ بازدید: 25 دی 1401ش.
• عرفان، داوود، فرهنگ جزیره‌ای: تأملاتی پیرامون فرهنگ سیاسی افغانستان، کابل، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، 1399ش.
• عناصری، جابر، «موسیقی در قلمرو فرهنگ ملل: موسیقی فولکلوریک افغانستان»، در ماهنامه چیستا، شماره 62، 1368ش.
• عناصری، جابر، «نمایش در قلمرو فرهنگ و ملل: صحنه تمثیل و ننداری (نمایش‌های اسطوره‌ای - آیینی و تئاتر مدرن در افغانستان»، مجلۀ چیستا، شماره 53 و 54، 1367ش.
• فرهاد، محمدعالم، نقش و تزیین در آبدات تاریخی افغانستان، کابل، مطبعه سهر، 1398ش.
• کبیر رنجبر، علوم، «بحثی پیرامون شیوه تولید آسیایی و امکان موجودیت آن در قبایل پشتون و نورستان»، کابل، آکادمی علوم جمهوری دموکراتیک افغانستان مرکز علوم اجتماعی، 1363ش.
• کهزاد، احمدعلی، «نورستان و روش مخصوص هیکل‌تراشی و منبت‌کاری مقاله»، مجله آریانا، شماره 2، 1326ش.
• مارتین، فویگ، «آب‌های نورستان»، ترجمه کتاب کافرستان، جیلانی آریزوی، غ، در مجله آریانا، شماره، 1322ش.
• محمدی، احمد، «معرفی ولایت نورستان، عروس ولایات»، وب‌سایت آتیس سیستم جامع گردشگری افغانستان، تاریخ درج مطلب: 8 فروردین 1397ش.
• محمود، شاه‌محمود، «معرفی والیت نورستان (گلستان سبزینه افغانستان) در قاموس کبیر افغانستان»، وب‌سایت افغان جرمن آنلاین، تاریخ درج مطلب: 21 آبان 1399ش.
• مددی، وهاب، سبک‌های موسیقی محلی افغانی فرهنگ مردم، فصلنامه فرهنگ مردم، شماره 2، 1359ش.
• «مردم برخی ولسوالی‌های نورستان: نبود راه‌های مواصلاتی با پارون ما را با مشکل مواجه ساخته‌است»، خبرگزاری پژواک، تاریخ درج مطلب: ۸ اکتبر ۲۰۲۳م.
• معتمدی، احمدعلی، مذهب قدیم نورستان، کابل، آکادمی علوم جمهوری افغانستان، 1370ش.
• «معرفی ولایت نورستان! با طبیعت زیبا و حیرت آور»، وب‌سایت افغانستان‌پرس، تاریخ بازدید 15 دی 1401ش.
• «مقام‌های نورستان: زورمندان ۳۷۱ معدن را به شکل خودسر استخراج می‌کنند»، وب‌سایت روزنامۀ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۲۴ شهریور ۱۳۹۴ش.
• «مناظر زیبای طبیعی نورستان دیدنی ترین مناطق در افغانستان»، خبرگزاری آژانس باختر یگانه، 30 خرداد 1401ش.
• «معرفى ولايت نورستان – افغانستان»، وب‌سایت سیاح آنلاین، تاریخ درج مطلب: 16 شهریور 1394ش.
• نجفی، علی، «تنوع قومی، فرهنگی و زبانی در افغانستان»، در مجله جریان‌شناسی دینی معرفتی در عرصه بین‌الملل، شماره 7، 1390ش.
• ندیشنگ، سمیع‌الله، «مرور کوتاهی بررسم و عنعنات نورستان قبل از اسلام (2)»، فصلنامه فرهنگ مردم، شماره 6، 1360ش.
• هویدی، فهمی، افغانستان سقف جهان، ترجمه سرور دانش، قم، مالک اشتر، 1364ش.
• «نورستان؛ موسیقی شهر رویایی افغانستان چه‌گونه است؟»، وب‌سایت سلام وطن‌دار فارسی، تاریخ درج مطلب: 6 مهر 1399ش.
• «ولایت نورستان را بیشتر بشناسیم»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۸ آبان ۱۴۰۰ش.
• «ولایت نورستان – نفوس و ولسوالی های آن»، خبرگزاری شاهد، تاریخ بازدید: 17 دی 1401ش.
• «ولایت نورستان»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ بازدید: ۱۹ شهریور ۱۴۰۴ش.
• «ولایت نورستان»، وب‌سایت وزارت اطلاعات و فرهنگ اداره گردشگری امور نظارتی، تاریخ بازدید: 17 دی 1401ش.
• وکیل غرزی، محمدصفر، « نورستان»، مجلۀ آریانا، شماره 3، 1322ش.
• یاسینی، سیده راضیه، «پوشاک سنتی زنان در جغرافیای فرهنگی ایران»، مجلۀ مطالعات فرهنگ – ارتباطات، شماره 33، 1395ش.