پیشنویس:قندهار
قندهار؛ ولایتی در جنوب و جنوبشرق افغانستان.
قندهار، از ولایات تاریخی و پرجمعیت افغانستان است. این ولایت بهدلیل داشتن دشتهاى وسيع و باغهاى فراوان میوه بهخصوص انار، شهرت جهانی دارد. این ولایت نقش مهمی در تحولات اخیر افغانستان داشته و پایگاه ملاعمر رهبر درگذشتۀ طالبان و محمدحسن آخوند، رهبر فعلی طالبان است.
نامگذاری
برخی قندهار را برگرفته از نام اسکندر میدانند و معقدند اسکندر پس از تصرف این مناطق، اسکندریهای در اینجا بنا کرد که به زبان محلی «اسکندرهار» نامیده میشد و بهمرور زمان بهصورت اسکندریه، الکزندره، کندهاره و کندهار شد که معرّب آن قندهار میشود.[۱]
برخی دیگر آن را مترادف «معبد» و «پرستشگاه» میدانند، زیرا در سانسکریت کملۀ «هار» بهمعنی معبد است و بهصورت پسوند در اسامی شهرها آمده مثل قندهار، ننگرهار.[۲] برخی دیگر نیز آن را از نام یونانی شهر گُندُفاریا، برگرفته از نام گُندُفَر، فرمانروای پارتیِ هند میدانند که سکههای آن در قندهار است.[۳] در کتاب اوستا از این منطقه بهنام «هراوارتی» یاد شده و اسم «آراکوزیا» هم به آن اطلاق شده است.[۴]
قندهار در منابع تاریخی با نام ها دارالقراء[۵] و دارالقرار[۶] یاد شده است. این ناحیه در اوستا با نام هروئووتیش[۷]در سنگ نوشته داریوش هرخواتیش[۸] و در نوشته های کلاسیک یونای آراخوزیا معرفی شده است. [۹]
تاریخچه
برخی ساخت قندهار را به لهراسپشاه نسبت دادهند. برخی نیز معتقدند اسکندر مقدونی در ۳۲۹قبل از میلاد و پس از فتح هرات و سپری کردن زمستان در سیستان، وارد ناحیهای شد که بهنام او اسکندریه (قندهار امروزی) نامیده شد.[۱۰]
پس از اسلام، قندهار جزئی از خراسان بزرگ بهشمار میآمد. این شهر دوبار ویران شده است. اولین بار بهدست مغولان و بار دیگر در پایان سدۀ هشتم هجری بهدستور تیمور گورکانی. در اوایل سدۀ شانزدهم میلادی مغولان هند قندهار را گرفتند و دویست سال بر آن حکومت کردند. طی این مدت کابل، هرات و قندهار بارها میان مغولها، صفویان و ترکان و ازبکان شمال دستبهدست شدند.[۱۱]
خوشحالخان خُتَک پشتون علیه سلطۀ بابریها قیام کرد. دولت صفوی که در جنوب و غرب خراسان حکومت میکرد در برابر مخالفت و قیامها از پا درآمد. میرویسخان هوتک از قبیلۀ غلجایی پشتون به تسلط گرگینخان حاکم گرجیالاصل صفوی در ۱۷۰۹م در قندهار پایان داد و دولت مستقل هوتکی را بنیانگذاری کرد.[۱۲]
حکومت غلجایی قندهار در ۱۷۳۸م بهدست نادر افشار پایان داده شد. پس از قتل نادر در ۱۷۴۷م، احمدشاه ابدالی، با نیروی ۶ هزار نفری به سوی قندهار آمد و لویهجرگهای را در مزار شیرسرخ قندهار برای انتخاب یک رهبر ملی از میان خود افغانها تشکیل داد و سرانجام بعد از ۹ روز، خود او بهعنوان پادشاه خراسان تعیین شد. او در سال۱۷۵۳م یا ۱۷۵۴م شهر کنونی قندهار را ساخت و نام آن را «احمدشاهی» گذاشت و به آن لقب «اشرفالبلاد» داد.[۱۳]
جمعیتشناسی
۱. ساکنین
طبق آمار مرکز احصائیۀ ملی کشور در سال ۱۳۹۹ش، ولایت قندهار ۱ میلیون و ۳۹۹ هزار و ۵۹۴ نفر جمعیت دارد که ۷۱۳ هزار و ۳۰۰ نفر آن را مردان و ۶۸۶ هزار و ۲۴۲ نفر آن را زنان تشکیل میدهند. ۵۲۳ هزار و ۲۵۹ نفر آن ساکن شهرها و ۸۷۶ هزار ۳۳۵ نفر هم در روستا زندگی میکنند.[۱۴]
اقوام ساکن در قندهار را پشتون، تاجیک، بلوچ، آیماق، هزاره و تعداد کمی هم هندو تشکیل میدهند. پشتونها ۷۰ درصد جمعیت را شامل میشوند.[۱۵]
۲. دین و مذهب
آیینهای بودایی و زرتشتی، ادیان گذشتۀ رایج در قندهار بوده که آثار تفکر بودایی در کتیبۀ آشوکا و زرتشتی در بقایای آتشکدههای مجوسی یافت شده است.[۱۶] امروزه نیز مردم قندهار پیرو مذهب تسنن و تشیع هستند.[۱۷]
۳. زبان
زبان مردم قندهار، پشتو و دری است.[۱۸]
جغرافیا
۱. موقعیت
قندهار در جنوب و جنوبشرق افغانستان واقع شده و از شمال با ولایت ارزگان، از جنوب و جنوبشرق با ایالت بلوچستان پاکستان، از شمالشرق با ولایت زابل و از غرب با ولایت هلمند هممرز است.[۱۹]
۲. آبوهوا
قندهار دارای آبوهوای خشک بوده و تغییر دمای شبوروز در آن زیاد است. در بعضی روزهای فصل تابستان میزان گرما در قندهار به ۴۵ درجه میرسد ولی بهدلیل زمینهای وسیع کشاورزی، باغهای فراوان و آبهای جاری رود ارغنداب، هوای این منطقه معتدلتر شده و گرمای آن قدری قابلتحملتر میشود. بارش برف در این ولایت بهندرت اتفاق میافتد اما باران فراوان دارد.[۲۰]
۳. منابع آبی
دریاهای (رود) ارغستان، ارغنداب، ترنگ، دَهلَه، معروف و ناوه در این ولایت جریان دارد.[۲۱]
اقتصاد
۱. محصولات کشاورزی
قندهار از نظر تولید انواع میوهجات در افغانستان موقعیت ممتازی دارد و به «باغستان افغانستان» مشهور است. میوههای آن شامل گردو، توت، شکرپاره، بادام، سیب، شفتالو (هلو)، زردآلو، انجیر، انگور و انار است.[۲۲] انار قندهار به شیرینی و خوشمزه بودن در جهان مشهور است.[۲۳] مرغوبترین نوع انار قندهار در منطقۀ تگاب بهعمل میآید که به «انار بیدانه» معروف است.[۲۴] از دیگر محصولات کشاورزی این ولایت پنبه، گندم، جو، ارزن، جواری (ذرت)، برنج، نخود، ماش، مُشُنگ، کنجد، بادرنگ (گوجه)، بادنجان را میتوان نام برد.[۲۵]
۲. دامداری
قندهار بهدلیل اینکه دارای ۳۰۴۶۴ هکتار مرتع و چراگاه است دامداری در آن رونق خاصی دارد. همچنین در برخی ولسوالیهای آن کرم ابریشم پرورش داده میشود.[۲۶]
۳. معدن
این ولایت دارای معادن آهن، سرب و جَسْت، نقره، سیمان، طلا، اورانیوم، همچنین سنگهای قیمتی چون شاهمقصود و لَعل پیازی است.[۲۷]
۴. صنایع دستی
صنایع دستی نقش مهمی در اقتصاد خانوادههای قندهار دارد. خامکدوزی، پارچهبافی، کشمیرههای نخی، ابریشمدوزی، کلاهدوزی، قالینبافی، گلیمبافی، نمدمالی، تسبیحسازی، کاشیکاری، سفالگری، زرگری و مسگری از صنایع دستی قندهار است.[۲۸]
فرهنگ و هنر
۱. آدابورسوم
اَتَنْ، یکی از رسمهای اصیل در این ولایت است که به مناسبت خوشیهای سال و محافل به اجرای آن میپردازند.[۲۹]
۲. ورزشهای محلی
ورزش کرکت، علاقهمندان زیادی در این ولایت دارد.[۳۰]
۳. چهرهها و مشاهیر
میرویس هوتک (بنیانگذار سلسلۀ هوتکیان)، احمد شاه درانی (بنیانگذار امپراتوری درانی)، دوستمحمد خان (بنیانگذار سلسله بارکزائی)، محمدایوب خان (فاتح نبرد میوند)،[۳۱] عبدالحى حبيبى، مولوى احمد قندهارى، محمدحسین طالب قندهاری، علامه عبدالحق قندهارى، غلاممحمد طرزی[۳۲] و محمدآصف محسنی قندهاری از چهرههای نامدار قندهار هستند.[۳۳]
۴. موسیقی
موسیقی محلی قندهار متأثر از موسیقی هندی است و هنرمندان آن از آلات موسیقی مانند هارمونیه، رباب و طبله استفاده میکنند و معروفترین آوازخوان قندهاری عبدالرئوف قندهاری بود که با رادیو تلویزیون هم همکاری داشت.[۳۴]
آموزش
۱. مکاتب
قندهار طبق آمار سال ۱۳۹۸ش مرکز احصائیه، ۴۷۰ مکتب و لیسه (دبیرستان) دولتی[۳۵] و ۳۹ مکتب خصوصی[۳۶] داشته و بیش از ۱۰۰ هزار شاگرد در آنها مشغول به تحصیل بودند.
۲. دانشگاهها
قندهار دارای یک دانشگاه دولتی با ۸۶۲۱ دانشجو و ۲۴۲ استاد[۳۷] و چهار دانشگاه خصوصی بهنامهای ملالی، بینوا، سبا و میرویس نیکه است.[۳۸]
۳. مدرسه دینی و مسجد
قندهار، یک مدرسه دینی با ۱۱۲۰ محصل و ۴ استاد دارد.[۳۹] همچنین ۸۶۲۹ مسجد دارد که از این تعداد ۸۵۲۳ غیررسمی و مابقی رسمی است.[۴۰]
تقسیمات کشوری
قندهار ۵۴۸۴۴ کیلومتر مربع مساحت دارد.[۴۱] از بزرگترین ولايات افغانستان است که علاوه بر مرکز، ١٨ ولسوالی (شهرستان) دارد و عبارت است از: شهر قندهار (مرکز)، ارغنداب، ارغستان، دامان، پند، غورک، خاکریز، میوند، میانشین، معروف، نیش، پنجوایی، شاولیکوت، شورابک، ریگستان، تخته پل، ژری.[۴۲]
گردشگری
قندهار دارای آثار باستانی و گردشگری بسیاری است که برخی از آنها عبارتاند از:
- «تپۀ مَنْدیگَک»: در 50 کلیومتری شمالغربی شهر قندهار واقع شده که حاکی از تمدن ۵ هزار سالۀ این قسمت دارد.[۴۳]
- پنْجوایی: به معنی پنج رود، مجموعۀ دهکدههای سرسبز و آباد در جنوبغرب قندهار فعلی و در سمت چپ رودخانۀ ارغنداب است.[۴۴]
- شمشیر غار: غاری که در ناحیۀ پنجوایی و در حدفاصل دو قریۀ صالحان و شیخ قلندر در کمرگاه کوه واقع شده است.[۴۵]
- کتیبۀ آشوکا: کتیبهای که منسوب است به آشوکای بزرگ (۲۷۳ تا ۲۳۲ق.م) و به دو زبان یونانی و آرامی در ورودی شهر کهنۀ قندهار کشف شد.[۴۶]
- مسجد خرقۀ شریفه: از مشهورترین و مهمترین مساجد افغانستان و شهر قندهار است که خرقۀ منسوب به پیامبر اسلام در آن نگهداری میشود.[۴۷]
- زیارت بابا ولی: منسوب به سیدحسن ابدال از سادات سبزوار که به قندهار مهاجرت کرد. این زیارت در کنار رودخانه ارغنداب در قندهار است.[۴۸]
- مقبرۀ احمد شاه ابدالی، میرویس هوتکی، تور غار، شهر کهنۀ قندهار، کوهک، مسجد جامع، جادۀ عیدگاه، دروازۀ عیدگاه، دروازهی احمد شاه بابا، از دیگر جاذبههای تاریخی و گردشگری این ولایت هستند.[۴۹]
- چهل زینه: طبق سنگنوشتۀ حکشده بر دیوار غربی رواق، ظهیرالدین محمد بابر پس از فتح دوم قندهار، در سال ۹۲۸ق دستور احداث چهلزینه را صادر کرد.[۵۰] مدت زمان ساخت این رواق را برخی ۲۵ سال و عدهای دیگر بین ۹ تا ۱۳ سال ذکر کردهاند.[۵۱] سید معصوم بکری از نویسندگان کتیبۀ رواق آورده است که در مدت ۹ سال هشتاد نفر سنگتراش هر روز در آن مکان کار میکردند،[۵۲] اما همگی اتفاقنظر دارند که در سال ۹۵۳ق ساخت این بنا به اتمام رسیده است.[۵۳]
موقعیت جغرافیایی چهل زینه
در قسمت غربی شهر قندهار افغانستان و بر فراز کوه «سر پوزه»، طاقِ سنگیِ تراشیده شدهای وجود دارد که در بین مردم به «چهلزینه» معروف است.[۵۴] در کتیبههای داخل بنا، نام «رواق جهاننما» درج شده است. همچنین از این بنای تاریخی با نامهای «پیش طاق»[۵۵] و «چهل پله»[۵۶] نیز یاد میشود.
شکل ظاهری
چهلزینه تلفیقی از معماری اسلامی و هندی است و رواقی بهسمت شمال دارد که از 3 قسمت تشکیل شده است:
- قسمت داخلی رواق، سرپوشیده و مستطیلشکل به طول 3 متر و عرض و ارتفاع 2 متر است. این قسمت، اتاقی کوچک و ساده با سقف هموار است که به استثنای چند کتیبه با متن واقعهنگاری به زبان فارسی، بسیار ساده و با کمترین اشکال و نگارهها ساخته شده است.[۵۷]
- قسمت بیرون رواق، بهصورت تخت یا صفحهای سرگشاده به طول 5 متر و عرض 4 متر که جلو روی آن نیز کنده شده است.[۵۸]
- راهپله (نردبان)، به تعداد 44 پله که این رواق را به قسمت پایین دامنۀ کوه وصل میکند.[۵۹] فاصلۀ بین هر پله ۷۰ سانتیمتر است.[۶۰]
در دو طرف پلهها، پرتگاه وجود دارد. بههمین دلیل، بهدستور ملکه ثریا، همسر امانالله خان، حصارها و نردههای آهنی برای آن ساخته شد.[۶۱]
در فضای داخل چهلزینه سنگنوشتهای به خط فارسی وجود دارد که تاریخ ساخت آن نوشته شده است. بر روی خود طاق چهلزینه نیز نوشتههایی به خط نستعلیق در مورد احترام به حقوق انسانها، بزرگترها، موجودات زنده، شکار نکردن حیوانات و صید نکردن ماهی و امثال آن دیده میشود.[۶۲]
قرار گرفتن این طاق در مکانی سرسبز و نزدیک به رودخانۀ ارغنداب، باعث زیبایی این مکان تاریخی شده و یکی از جاذبههای مهم گردشگری و فرهنگی افغانستان در ولایت قندهار به شمار میرود.[۶۳]
وضعیت کنونی
بر اثر چندین سال جنگ در افغانستان، بخشی از قسمتهای داخلی و خارجی این اثر تخریب شده است. بخشهایی از آن نیز بهصورت عمدی مورد اصابت گلوله قرار گرفته است. کارشناسان بر این باورند که این مکان تاریخی بر اثر تردد بازدیدکنندگان و روشن کردن آتش در معرض خطر جدی قرار دارد.[۶۴]
زیرساختهای قندهار
میدان هوایی (فرودگاه)
میدان هوایی بینالمللی قندهار بهعنوان میدان هوایی اصلی جنوب افغانستان برای پروازهای داخلی و خارجی فعالیت میکند. همچنین بهعنوان پایگاه بزرگ نظامی حملونقل و دریافت تجهیزات برای نظامیان مستقر در قندهار کاربرد دارد.[۶۵]
راه زمینی
قندهار از کابل 595 کیلومتر و از هرات 647 کیلومتر فاصله دارد. از طریق بزرگراه کابل - قندهار به کابل، از طریق شاهراه قندهار - هرات به هرات و از طریق شهر مرزی چمن به کویته پاکستان متصل میشود.[۶۶]
مراکز صحی
قندهار دارای3 شفاخانه (بیمارستان)، ۲۷ مرکز صحی جامع، ۲۹ مرکز صحی اساسی و ۴۸ مرکز صحی فرعی است.[۶۷] تعداد ۵۴۷ دکتر، ۳۲۳ دکتر مرد و ۲۲۴ دکتر زن هم در این بخشها مشغول به طبابت هستند.[۶۸]
قندهار در اشعار شاعران
اقبال لاهوری، قندهار را چنین وصف کرده است:[۶۹] الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
شاعر دیگری در وصف قندهار چنین سروده است:[۷۰] الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
پانویس
- ↑ یمین، افغانستان تاریخی، 1388ش، ص۲۰۸؛ انصاری، قندهار بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی، ۱۳۸۰ش، ص۳۷.
- ↑ انصاری، قندهار بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی، ۱۳۸۰ش، ص۳۵.
- ↑ تقیزاده، «قندهار؛ ولایتی با معماری زیبا در افغانستان»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ جیلانی، جغرافیای ولایات افغانستان، ۱۳۷۹ش، ص۱۳۰.
- ↑ استرآبادی، تاریخ سلطانی از شیخ صفی تا شاه صفی، 1366ش، ص71.
- ↑ برهمن، چندربهان، چهارچمن، 1385ش، ص143.
- ↑ بارتولد، تذکره جغرافیای تاریخی ایران، 1308ش، ص60.
- ↑ گروسه، امپراطوری سحرانوردان، 1364ش، ص53.
- ↑ منصوری مقدم، محمد و دیگران، «اهمیت استراتژیک قندهار و تاثیر آن بر روابط صفویان با گورکانیان هند (دوره سلطنت شاه عباس اول)»، مجلۀ تاریخ روابط خارجی، شمارۀ ۸۹، 1400ش، ص۱۲۴.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۹.
- ↑ ماهوره، «معرفی ولایت قندهار افغانستان»، همصنفی سایت دانشجویان افغانستان.
- ↑ جهانبخت، سفر قندهار، ۱۳۸۹ش، ص۸۷.
- ↑ دولتآبادی، شناسنامۀ افغانستان، ۱۳۷۱ش، ص۸۸.
- ↑ دولتآبادی، شناسنامۀ افغانستان، ۱۳۷۱ش، ص۸۸.
- ↑ تقیزاده، «قندهار؛ ولایتی با معماری زیبا در افغانستان»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ انصاری، قندهار بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی، ۱۳۸۰ش، ص۷۲.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۳۳۵-۳۳۶.
- ↑ تقیزاده، «قندهار؛ ولایتی با معماری زیبا در افغانستان»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ محمدی، «معرفی ولایت قندهار»، وبسایت سیستممعلوماتی و گردشگری افغانستان.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۳۳۶.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۳۳۶.
- ↑ انصاری، قندهار بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی، ۱۳۸۰ش، ص۷۳-۷۶.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۳۳۶.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار افغانستان»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار افغانستان»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا.
- ↑ ماهوره، «معرفی ولایت قندهار افغانستان»، همصنفی سایت دانشجویان افغانستان.
- ↑ «محمدآصف محسنی قندهاری»، ویکیشیعه.
- ↑ مددی، سرگذشت موسیقی معاصر افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۱.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۶۵-۶۶.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۶۹.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۹۷.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۱۰۳.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۷۵.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۱۱۹.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۹.
- ↑ محمدی، «معرفی ولایت قندهار»، وبسایت سیستممعلوماتی و گردشگری افغانستان.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۳۴۱.
- ↑ انصاری، قندهار بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴۸.
- ↑ انصاری، قندهار بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴۸.
- ↑ انصاری، قندهار بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴۸.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۳۵۰.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۳۴۱.
- ↑ تقیزاده، «قندهار؛ ولایتی با معماری زیبا در افغانستان»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ انصاری، اوضاع سیاسی، اجتماعی و جغرافیای تاریخی قندهار، ۱۳۸۰ش، ص۲۰۹.
- ↑ نظری، «طاق چهل زینه» وبسایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.
- ↑ انصاری، اوضاع سیاسی، اجتماعی و جغرافیای تاریخی قندهار، ۱۳۸۰ش، ص۲۰۹؛ نظری، «طاق چهل زینه» وبسایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.
- ↑ انصاری، اوضاع سیاسی، اجتماعی و جغرافیای تاریخی قندهار، ۱۳۸۰ش، ص۲۱۰.
- ↑ «چهل زینه» قندهار یادگار عصر بابر، خبرگزاری فارس.
- ↑ انصاری، اوضاع سیاسی، اجتماعی و جغرافیای تاریخی قندهار، ۱۳۸۰ش، ص۲۰۹.
- ↑ «چهل زینه» قندهار؛ جلوه درخشان یک تاریخ، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «چهل زینه» قندهار یادگار عصر بابر، خبرگزاری فارس.
- ↑ «چهل زینه» قندهار یادگار عصر بابر، خبرگزاری فارس.
- ↑ «چهل زینه» قندهار یادگار عصر بابر، خبرگزاری فارس.
- ↑ محمود، «چهلزینه قندهار»، وبسایت افغانستان فردا.
- ↑ محمود، «چهلزینه قندهار»، وبسایت افغانستان فردا.
- ↑ «چهل زینه» قندهار، پلههایی در دل تاریخ که شما را به آسمان میبرد، خبرگزاری شهرآرانیوز افغانستان.
- ↑ «چهل زینه» قندهار، پلههایی در دل تاریخ که شما را به آسمان میبرد، خبرگزاری شهرآرانیوز افغانستان.
- ↑ «چهل زینه» قندهار یادگار عصر بابر، خبرگزاری فارس.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۱۳۱.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۱۳۷.
- ↑ اقبال لاهوری، «پس چه باید کرد؟»، وبسایت گنجور.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن ، ۱۳۹۰، ص۳۳۳.
منابع
- استرآبادی، سیدحسین، تاریخ سلطانی از شیخ صفی تا شاه صفی، تهران، علمی، 1366ش.
- اقبال لاهوری، محمد، «پس چه باید کرد؟»، وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۷ فروردین ۱۴۰۲ش.
- انصاری، قندهار بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی، قم، مجلسی،۱۳۸۰ش.
- بارتولد، واسیلی، تذکره جغرافیای تاریخی ایران، ترجمۀ حمزه سردادور، تهران، چاپخانه اتحادیه تهران 1308ش.
- برهمن، چندربهان، چهارچمن، دهلی نو، مرکز تحقیات راینی فرهگی جمهوری الامی ایران، 1385ش.
- تقیزاده، محمدرضا، «قندهار؛ ولایتی با معماری زیبا در افغانستان»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 3 اسد ۱۴۰۰ش.
- جهانبخت، سیدحمید، سفر قندهار، تهران، صراطالمستقیم، نورالعطیه، ۱۳۸۹ش.
- جیلانی، غلام، جغرافیای ولایات افغانستان ، کابل، اریک، ۱۳۷۹ش.
- عظیمی، محمدعظیم، افغانستان و نقاط شگفتانگیز آن، کابل، الهدی، ۱۳۹۰ش.
- گروسه، رنه، امپراطوری سحرانوردان، ترجمۀ عبدالحسین میکده، تهران، علمی و فرهنگی، 1364ش.
- ماهوره، ثریا، «معرفی ولایت قندهار افغانستان»، همصنفی سایت دانشجویان افغانستان، تاریخ درج مطلب: 24 جدی۱۳۹۹ش.
- «محمدآصف محسنی قندهاری»، ویکیشیعه، تاریخ درج مطلب: ۷ اوت ۲۰۱۹م.
- محمدی، احمد، «معرفی ولایت قندهار»، وبسایت سیستممعلوماتی و گردشگری افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۲۸ حوت ۱۳۹۶ش.
- مددی، عبدالوهاب، سرگذشت موسیقی معاصر افغانستان، تهران، عرفان،۱۳۹۰ش.
- «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ جوزا ۱۴۰۱ش.
- منصوری مقدم، محمد و دیگران، «اهمیت استراتژیک قندهار و تاثیر آن بر روابط صفویان با گورکانیان هند (دوره سلطنت شاه عباس اول)»، مجلۀ تاریخ روابط خارجی، شمارۀ ۸۹، 1400ش.
- یمین، محمدحسین، افغانستان تاریخی، کابل، سعید، ۱۳۸۰ش.