پیش‌نویس:آبشار کبودوال

آبشار کبودوال: آبشار خزه‌‌ای در دل جنگل‌های علی‌آباد کتول.

آبشار کبودوال بلندترین آبشار خزه‌ای ایران، با زیبایی منحصربه‌فرد در دل جنگل‌های انبوه هیرکانی و دامنۀ کوه هارون در استان گلستان، واقع شده است. آبشار کبودوال با توجه به ویژگی‌های برجستۀ خود مانند خزه‌ای بودن، کیفیت آب و پوشش غنی گیاهی در سال 1394ش، به‌عنوان میراث طبیعی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

معرفی آبشار کبودوال

آبشار کبودوال در استان گلستان، در ۵ تا ۸ کیلومتری جنوب‌شرقی شهرستان علی‌آباد کتول و در روستای شیرآباد واقع شده است. این آبشار در دل جنگل‌های هیرکانی که بخشی از میراث جهانی یونسکو هستند، میان درختان انبوه و تنوع زیستی بالا در فضایی بکر و دست نخورده، منظره‌ای بی‌نظیر را خلق کرده است.

آبشار کبودوال بزرگ‌ترین آبشار تمام خزه‌ای ایران و از بلندترین آبشارهای خزه‌ای جهان است که ارتفاع آن حدود ۱۲متر و عمق حوضچۀ آن ۲متر است. آب این آبشار از چشمه‌ای پرآب و زلال که از دل زمین و در ارتفاعات بالا به بیرون می‌جوشد، سرچشمه می‌گیرد و هیچ منبع آبی دیگری در مسیر آن وجود ندارد، به‌همین دلیل به «پاک‌ترین آبشار ایران» معروف بوده و آب آن قابل شرب است. قدمت آبشار کبودوال بسیار زیاد است؛ بر اساس فسیل‌های یافت شده در نزدیکی آبشار، عمر آن بین ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال تخمین زده شده است.

واژۀ «کبودوال» در گویش کتولی از دو‌ بخش کبود به‌معنای «آبی» و وال به‌معنای «جوی آب» تشکیل شده است که به‌دلیل رنگ آبی و پاکی آب رودخانۀ جاری در جنگل‌های منطقه به این نام خوانده می‌شود. این منطقه در تمام فصل‌ها زیبایی خاص خود را دارد، اما با آغاز بهار و رشد مجدد خزه‌ها، آبشار جلوه‌ای ویژه پیدا می‌کند. رودخانۀ کبودوال و مجموعه‌ای از آبشارهای کوچک و بزرگ، حدود هفت آبشار، در این منطقه جاری هستند که آبشار کبودوال به‌عنوان بزرگ‌ترین و معروف‌ترین آن‌ها شناخته می‌شود.

پوشش گیاهی و جانوری منطقه اطراف آبشار کبودوال

پوشش گیاهی و جانوری منطقۀ کبودوال بسیار متنوع و غنی است و یکی از شاخصه‌های مهم این منطقه به‌شمار می‌رود.

پوشش گیاهی: درختان غالب منطقه شامل گونه‌های جنگلی هیرکانی مانند بلوط، توسکا، آزاد، انجیلی، ممرز، راش، آلوچه وحشی، ولیک و شیردار است. بخشهای زیادی از سطح صخره‌ها و کف جنگل را خزه‌های سبز و انواع سرخس‌ها پوشانده‌اند که زیبایی خاصی به مناظر بخشیده‌اند. گونه‌های مختلف درختچه‌ها، گل‌های وحشی و گیاهان دارویی نیز در این منطقه به‌وفور یافت می‌شوند.

پوشش جانوری: کبودوال زیستگاه جانوران مختلفی از جمله پلنگ، خرس قهوه‌ای، گرگ، روباه، گراز وحشی، سنجاب و گربۀ وحشی است. در جنگل‌ها و رودخانه‌ها، انواع پرندگان شامل قرقاول، کبک، عقاب، سهره و گونه‌های بومی دیگر دیده می‌شود. در رودخانه پایین‌دست آبشار نیز ماهی قزل‌آلا و دیگر آبزیان وجود دارند.

این تنوع گیاهی و جانوری علاوه بر بکر بودن منطقه، ارزش بالایی به لحاظ زیست‌محیطی داشته و کبودوال را به یکی از زیباترین و غنی‌ترین نقاط طبیعی شمال کشور تبدیل کرده است. به‌همین دلیل بازدیدکنندگان باید در حفظ محیط زیست و اکوسیستم منحصر به‌فرد این منطقه کوشا باشند.

ساکنان منطقه آبشار کبودوال

ساکنان منطقۀ آبشار کبودوال عمدتاً از قوم کتولی هستند که یکی از شاخه‌های قوم طبری (مازندرانی) به‌شمار می‌روند. قوم کتولی گروهی از اقوام طبری‌تبار هستند که در منطقۀ کتول، بخشی از نواحی هفتگانۀ استراباد و شرق طبرستان، سکونت داشته‌اند. ریشۀ نام کتول به عصر صفوی و حتی قرن ششم هجری باز می‌گردد و واژۀ کرتوی (Kartu) نیز هزاران سال قدمت دارد. بر اساس اسناد تاریخی، قوم کتول بومی این منطقه بوده و پیشینۀ آنها حداقل به قرن یازدهم هجری (قرن ششم میلادی) می‌رسد. در منابع تاریخی آمده که کتولی‌ها در سال ۱۰۸۷ق همراه با سپاه قاجار و افشار علیه ترکمن‌ها جنگیده‌اند و به‌عنوان قوم بومی منطقه شناخته می‌شدند. همچنین در حدود سال ۹۹۶ هجری گروهی به نام کتول از مناطق مرکزی طبرستان به شرق طبرستان (منطقه کتول فعلی) مهاجرت کرده و از آن زمان نام کتول به این منطقه اطلاق شده است. طبق تاریخ‌های اساطیری، منطقه‌ای به‌نام کرتوی در نزدیکی گرگان قدیم وجود داشته که مسکن مرزبانان طبرستان بوده است. به‌طور خلاصه، قوم کتولی قومیتی با قدمت چندصد ساله در منطقۀ گلستان و شرق طبرستان بوده که با فرهنگ، زبان و تاریخ طبری پیوند دارد و در طول تاریخ در منطقۀ کتول به‌عنوان قوم بومی شناخته شده‌اند.

شغل اصلی آنها دامداری و کشاورزی بوده و از دامپروری به‌عنوان یک رکن مهم زندگی نام برده می‌شود. صنایع دستی مهمی مانند چادرشب‌بافی، سفره‌بافی، نمدبافی و ساخت ابزار موسیقی محلی از جمله فعالیت‌های هنری این قوم است. موسیقی کتولی شامل مقام‌ها و آوازهای محلی خاص مانند هرائی، راسته مقام و کله کش است که بخش مهمی از فرهنگ شفاهی آنها است و در جشن‌ها و مراسم‌ها اجرا می‌شود. پوشاک سنتی و زیورآلات متعلق به این قوم با رنگ‌های خاص و زیبایی‌شناسی ویژه، یکی دیگر از عناصر برجستۀ فرهنگی آنها شمرده می‌شود. سبک زندگی قوم کتولی تلفیقی از کشاورزی و دامداری همراه با حفظ فرهنگ و هنر بومی، زبان و موسیقی محلی است که در قالب آداب و رسوم و فعالیت‌های روزمره بازتاب یافته است.

در کنار کتولی‌ها، اقلیت‌هایی از اقوام دیگر مانند شاهرودی‌ها، آذربایجانی‌ها، سیستانی‌ها، ترکمن‌ها و سایر گروه‌های ایرانی نیز در شهرستان علی‌آباد کتول و اطراف آن سکونت دارند، اما جمعیت غالب منطقه همان کتولی‌ها (طبری‌تبار) هستند.

مسیرهای دسترسی به آبشار کبودوال

برای رفتن به آبشار کبودوال ابتدا در استان گرگان، از شهر علی‌آباد مسیری ۴۰ کیلومتری در جاده گرگان-بجنورد پیموده می‌شود و سپس در ‌سمت جنوب‌شرق در جاده کمربندی، ادامۀ مسیر به جادۀ کبودوال می‌رسد. پس از عبور از سد خاکی زرین‌گل و پیمودن حدود ۴٫۵ کیلومتر راه، عوارضی کبودوال دیده می‌شود. پس از پرداخت عوارضی، 500 متر تا پارکینگ فاصله است. پس از پارک خودرو مسیر پیاده‌روی شروع می‌شود و حدود یک کیلومتر مسیر سنگفرش و پلکانی (حدود ۳۲۰ پلۀ سنگفرش‌‌شده با افزایش ارتفاع 170متر) را باید در دل جنگل‌های سرسبز طی کرد تا بتوان به آبشار رسید.

امکانات رفاهی

امکانات رفاهی متعددی در آبشار کبودوال وجود دارد؛ از جمله امکانات این منطقه می‌توان به چادرهای انفرادی و گروهی، سکوی استراحت، سرویس ‌بهداشتی، آلاچیق، پارکینگ، دکۀ غذاهای خیابانی مانند آش، سوپرمارکت، نمازخانه و سنگ‌فرش بودن مسیر دسترسی به آبشار و امکان پیاده‌روی راحت اشاره کرد. علاقه‌مندان به اتراق می‌توانند در این منطقه چادر مسافرتی شخصی را در جنگل برپا کنند. همچنین اقامتگاه بومگردی کبودوال، یک خانۀ قدیمی با معماری سنتی است که مورد بازسازی قرار گرفته است. این اقامتگاه با حیاطی سرسبز، از دو واحد مسکونی برخوردار است و از امکانات رفاهی مناسبی برخوردار است.

آیا اطلاعات منبع آب در سایت‌های گردشگری و منابع بومی ذکر شده استدرخشندگی، شفافیت، پاکی، آبی‌رنگ بودن آب رودخانۀ جاری در دل جنگل‌ها دلیل نام‌گذاری این منطقه به کبودوال است.

بهترین زمان بازدید از آبشار کبودوال فصل بهار و تابستان است. در این بازه، آبشار و طبیعت اطراف آن سرسبز و پرآب هستند و هوای منطقه معتدل و دلپذیر است. البته برخی از گردشگران در فصل پاییز و زمستان هم برای دیدن مناظر خاص آبشار و طبیعت اطراف آن در این فصول به این منطقه سفر می‌کنند.

نقش آبشار بر اقتصاد، فرهنگ و زندگی مردم منطقه

آبشار کبودوال تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد، فرهنگ و سبک زندگی مردم منطقه علی‌آباد کتول و استان گلستان داشته است. این آبشار از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان گلستان است که سالانه گردشگران زیادی از داخل و خارج کشور به این منطقه سفر می‌کنند. این گردشگری موجب رونق اقتصادی در منطقه می‌شود و در نتیجه اشتغال‌زایی برای مردم محلی از طریق خدماتی مانند فروش غذا، اقامت، راهنمایی گردشگران و ایجاد امکانات رفاهی فراهم می‌آورد.

از دیدگاه معنوی و فلسفی، طبیعت و به‌ویژه عناصر زنده‌ای مانند آبشار، نمادی از پاکی، جریان زندگی و پیوند با خالق هستی هستند. مشاهده و ارتباط با این پدیده‌های طبیعی، انسان را به تفکر دربارۀ عظمت خلقت و زیبایی‌های جهان هستی سوق می‌دهد و نمونه‌ای بارز از گردشگری معناگرا است. به‌همین دلیل این آبشار نیز مانند دیگر عناصر طبیعی نه‌تنها یک جاذبۀ طبیعی زیبا به‌شمار می‌رود، بلکه مکانی است که به بازسازی روحی، آرامش روانی و تقویت پیوند انسان با خالق هستی کمک می‌کند و تجربه‌ای معنوی و آرامش‌بخش را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌آورد. همچنین محیط بکر و آرام آبشار، به‌عنوان پناهگاهی برای فرار از هیاهوی شهری و تقویت روابط خانوادگی، همسایگی و دوستی مورد استفاده قرار می‌گیرد. صرف وقت در کنار صدای آب، مناظر سبز و هوای خنک، بازتابی از جستجوی آرامش و توازن روحی در الگوهای زندگی ایرانی‌اسلامی است و موجب تقویت ارتباط اجتماعی و آرامش روحی افراد می‌شود.

وجود این آبشار و طبیعت بکری که در اطراف آن قرار دارد سبب شده مردم منطقه علاوه بر گردشگران، ارتباط عمیقی با محیط طبیعی داشته باشند و فرهنگ زندگی در دل طبیعت را حفظ کنند. آبشار کبودوال به‌نوعی نماد فرهنگی و طبیعی منطقه است که با نام و گویش بومی منطقه «کبودوال» مرتبط است و معرفی آن به‌عنوان تنها آبشار تمام خزه‌ای ایران، به رشد شناخت فرهنگی منطقه کمک کرده است.

مردم منطقه و گردشگران از آب زلال و شفاف آبشار که قابل شرب است بهره می‌برند و در فصول بهار و تابستان اینجا را برای تفریح، کمپینگ، جنگل‌نوردی، شنا و گذراندن اوقات فراغت انتخاب می‌کنند. این امر سبب شده سبک زندگی مردم منطقه به‌نوعی با گردشگری طبیعت و فعالیت‌های سالم فضای باز گره بخورد. امکاناتی مانند مسیرهای پیاده‌روی سنگفرش، سکوهای استراحت، سرویس بهداشتی و پارکینگ فراهم شده تا بازدیدکنندگان راحتی بیشتری داشته باشند و این امکانات رفاهی به توسعۀ سبک زندگی مرتبط با اکوتوریسم کمک می‌کند. آبشار کبودوال با جذب گردشگران و فراهم کردن امکانات طبیعی و رفاهی، نقش مهمی در تقویت اقتصاد محلی، حفظ فرهنگ بومی و شکل‌دهی به سبک زندگی مردم منطقه داشته است، همچنین فضایی برای ارتباط مردم با طبیعت و ارتقاء سلامت روانی و جسمی ایجاد کرده است.

جذابیت‌های گردشگری منطقه اطراف آبشار

جذابیت‌های گردشگری اطراف آبشار کبودوال متعدد و متنوع است و به‌همین دلیل بازدید از این منطقه را بسیار لذت‌بخش و جذاب می‌کند:

• پارک جنگلی کبودوال: پارک جنگلی کبودوال در ۵کیلومتری جنوب شهر علی‌آباد کتول در استان گلستان واقع شده است. این پارک با جنگل‌های انبوه و سرسبز، مسیرهای پیاده‌روی سنگفرش و پل‌های چوبی زیبا، محیطی مناسب برای طبیعت‌گردی و استراحت فراهم کرده است. مسیر دسترسی به آبشار کبودوال از داخل این پارک جنگلی میگذرد و بازدیدکنندگان می‌توانند پس از پیاده‌روی در مسیرهای جنگلی به آبشار زیبا و تنها آبشار خزه‌ای ایران برسند.
• دریاچه و سد خاکی زرین‌گل: دریاچه و سد خاکی زرین‌گل که به‌نام دریاچۀ سد کبودوال نیز شناخته می‌شود، در فاصلۀ حدود ۲ کیلومتری آبشار واقع شده است. این سد خاکی با ظرفیت مخزنی بیش از ۱۷ میلیون مترمکعب برای ذخیرۀ آب‌های سطحی ساخته شده و علاوه بر تأمین آب کشاورزی و آب آشامیدنی منطقه، به حفظ محیط زیست هم کمک می‌کند. دریاچه‌ای که پشت این سد شکل گرفته، با چشم‌اندازهای زیبای آب‌های آرام و جنگل‌های هیرکانی اطراف، به یک مقصد محبوب گردشگری تبدیل شده است. این دریاچه محلی مناسب برای تفریحات آبی، پیک‌نیک، پرنده‌نگری و استراحت در طبیعت با هوای مطبوع است. به‌دلیل وجود ماهی در این سد، پرندگان آبزی فراوانی مانند انواع غازها، اردک‌ها و قوی‌های وحشی در این منطقه مشاهده می‌شوند.
• موزه تاریخ طبیعی کبودوال: موزۀ تاریخ طبیعی کبودوال در جنگل کبودوال و حدود ۴ تا ۵کیلومتری جنوب‌شرقی شهر علی‌آباد کتول استان گلستان واقع شده است. این موزه در سال ۱۳۸۲ش افتتاح شده است و از جاذبه‌های دیدنی مهم منطقه برای علاقه‌مندان به تاریخ طبیعی به‌شمار می‌رود. مساحت موزه حدود ۱۲۰۰مترمربع است و دارای بخش‌های مختلفی از جمله بخش جانورشناسی که شامل تاکسیدرمی انواع پرندگان، پستانداران، خزندگان و حشرات می‌شود، و بخش گیاه‌شناسی است. موزه در محوطۀ جنگل سرسبز کبودوال و کنار جنگل هارون قرار گرفته و محیطی مناسب برای آموزش و آشنایی با طبیعت و حیات وحش منطقه فراهم آورده است. این موزه از لحاظ معماری ساختمان، امروزی بوده و در دل طبیعت جنگلی کبودوال قرار دارد که بازدید از آن به همراه بازدید از آبشار و پارک جنگلی کبودوال تجربه‌ای کامل از طبیعت و تاریخ طبیعی منطقه به گردشگران ارائه می‌دهد.
• روستای تاریخی افراتخته: روستای افراتخته از زیباترین و بکرترین روستاهای جنگلی شهرستان علی‌آباد کتول در استان گلستان است که در ۳۲کیلومتری جنوب‌شرقی علی‌آباد کتول واقع شده است. این روستا با جنگل‌های انبوه و هزار ساله‌ای احاطه شده که به منطقه‌ای شکار ممنوع تبدیل شده و زیستگاه گونه‌های جانوری خاص و درختانی با قدمت بسیار بالا است. آب افراتخته از رودخانه‌ای به همین نام تأمین می‌شود و این روستا دارای آب و هوای معتدل تابستانی و زمستان‌های سرد کوهستانی است. از ویژگیهای فرهنگی و تاریخی این روستا می‌توان به چاه سنگی پیرآلا، حمام قدیمی و گورستان تاریخی گبری اشاره کرد. بیشتر خانه‌های قدیمی از خشت، سنگ و گل ساخته شده‌اند و سقف‌هایی شیروانی دارند. مردم روستا عمدتاً کشاورز و باغدار هستند و در تولید عسل، فرآورده‌های دامی و محصولات زراعی مانند پیاز، سیب‌زمینی، سیر و گندم فعال هستند.
• روستای سیامرزکوه: روستای سیامرزکوه که گاهی به نام سیاه مرزکوه نیز شناخته می‌شود، یکی از روستاهای ییلاقی استان گلستان و تابع بخش کمالان شهرستان علی‌آباد کتول است. این روستا بین دو کوه واقع شده و دارای آب و هوای سرد کوهستانی است که بیشتر جمعیت آن در فصول بهار و تابستان در اینجا ساکن می‌شوند و در زمستان روستا خالی از سکنه است. این روستا جاذبه‌هایی همچون آبشار گنجو و سنگ قبرهای کهن تاریخی دارد که برای گردشگران و علاقمندان به طبیعت و تاریخ منطقه جذاب است. زبان مردم محلی کتولی است و غالباً پیرو مذهب شیعۀ جعفری هستند.
• روستای چلی سفلی: روستای چلی سفلی یکی از مناطق بوم‌گردی زیبا و سرسبز شهرستان علی‌آباد کتول در استان گلستان است که در دل جنگل کبودوال و در فاصلۀ حدود ۲۲کیلومتری شهر علی‌آباد کتول واقع شده است. این روستا قدمتی بیش از ۵۰۰ سال دارد و به «دهنه محمدآباد» نیز معروف است. خانه‌های آن کاهگلی و چوبی با ایوان‌های چسبیده به هم، نمایانگر صفا و صمیمیت ساکنان روستا است. آبشار چلی از جاذبه‌های طبیعی مهم در حدود یک کیلومتری روستا با ارتفاع حدود ۶۰ متر است که به‌خاطر طبیعت بکر و خنکش گردشگران زیادی را جذب می‌کند. در این منطقه صنایع دستی مانند نواربافی، ابریشم‌بافی و چادرشب‌بافی فعال است و سوغات محلی شامل ترشی کندس، مربای تمشک، رب خرمالوی وحشی، عسل طبیعی و لوبیای سبز می‌شود. پوشش گیاهی متنوع با درختانی مانند گردو، چنار، تمشک و انجیر و زیستگاه حیواناتی مثل خوک وحشی، روباه، شغال و کبک از ویژگی‌های طبیعی این روستا است. چلی سفلی، با حفظ بافت تاریخی و معماری بومی، در فهرست آثار ملی ثبت شده و از مقاصد محبوب طبیعت‌گردی و بوم‌گردی استان گلستان به‌شمار می‌رود.
• آبشارهای اطراف: همچنین آبشارهای شیرآباد، آبشار سد زرین‌گل، آبشار چلی، آبشار چه‌جا و آبشار آلامن در اطراف آبشار کبودوال از دیگر جاذبه‌های اطراف این منطقه به‌شمار می‌روند.

جغرافیا

1. موقعیت جغرافیایی: آبشار دیدنی کبودوال در هشت کیلومتری جنوب شرقی شهر علی‌آباد کتول واقع شده و حدود ۴۸ کیلومتر با گرگان فاصله دارد. این آبشار از چشمه‌های جنوبی در دامنۀ کوه هارون سرچشمه می‌گیرد.
2. آب‌وهوا: آبشار کبودوال در ارتفاع ۱,۷۸۰ متری از سطح دریا واقع شده است.
3. آبشار کبودوال به‌دلیل قرارگیری در منطقه‌ای کم‌ارتفاع، وجود جنگل‌های کوهستانی و تپه‌های اطراف آن از آب‌و‌هوایی بسیار معتدل برخوردار است.
4. پوشش گیاهی: کبودوال یکی از بهترین زیستگاه‌ گونه‌های مختلف گیاهی است. اطراف این آبشار با گیاهانی مانند «توسکا»، «آزاد»، «انجیلی»، «ولیک»، «شیردار» و «بلوط» پوشیده شده است.
5. حیات وحش: کبودوال زیستگاه پرندگانی مانند «دارکوب»، «قرقاول»، «کبوتر جنگی»، «جغد»، «لنگ‌چشم»‌، «پرندگان شکاری» و «توکا» است. پرندگان آب‌زی و کنارآب‌زی مانند انواع «اردک‌ها»، «غازها» و «قوهای وحشی» هم در این منطقه دیده می‌شوند. همچنین آبشار کبودوال به‌دلیل قرار‌گرفتن در یک منطقة کوهستانی و جنگلی، زیستگاه حیوانات متعددی مانند «گراز»، «پلنگ»، «گربۀ جنگلی»، «مرال»، «شوکا» و «گراز» است.

جاذبه‌های گردشگری

منبع آب کبودوال، چشمه‌ای است که از درون زمین می‌جوشد و هیچ منبع آبی دیگری مانند رودخانه دائمی یا فصلی به آن وارد نمی‌شود. به ‌همین ‌خاطر آب این آبشار، شفاف، زلال و قابل آشامیدن است و پاک‌ترین آبشار ایران محسوب می‌شود. این آبشار ۱۲ متر ارتفاع دارد و عمق حوضچۀ آن به دو متر می‌رسد. همچنین در امتداد رودخانۀ کبودوال آبشارهای کوچک و بزرگ بسیاری وجود دار و در زیر هر آبشار حوضچه‌های دیدنی به‌وجود آمده است.‌

منابع

• «آبشار چلی، علی‌آباد کتول»، وب‌سایت میزبان مهربان، تاریخ بازدید: 13 مرداد 1404ش.

• «آبشار کبودوال»، وب‌سایت پرواز ما، تاریخ انتشار: 28 بهمن 1403ش.

• «آبشار کبودوال»، وب‌سایت کجارو، تاریخ انتشار: 18 مهر 1396ش.
• «آبشار کبودوال»، وب‌سایت تریپ یار، تاریخ بازدید: 13 مرداد 1404ش.
• «آبشار کبودوال»، وب‌سایت ویزیت ایران، تاریخ بازدید: 18 شهریور 1401ش.
• «آبشار کبودوال»، وب‌سایت climber، تاریخ بازدید: 12 مرداد 1404ش.
• «آبشار کبودوال علی‌آباد کتول»، وب‌سایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: 18 شهریور 1401ش.
• «آبشار کبودوال کجاست؟ بزرگترین آبشار خزه ای در استان گلستان»، وب‌سایت ایرانگرد، تاریخ بازدید: 25 شهریور 1401ش.
• «آشنایی با آبشار کبودوال»، وب‌سایت مجله گردشگری هم‌اقلیم، تاریخ بازدید: 18 شهریور 1401ش.
• «آشنایی با جاذبه‌های گردشگری آبشار کبودوال-گلستان»، همشهری آنلاین، تاریخ انتشار: 18 خرداد 1399ش.
• امینیان، نیوشا، «اطلاعات کامل درباره آبشار کبودوال، تنها آبشار خزه‌ای ایران»، وب‌سایت اتاقک، تاریخ بازدید: 12 مرداد 1404ش.
• «جاذبه‌ های گردشگری علی‌آباد کتول»، وب‌سایت رهی نو، تاریخ بازدید: 13 مرداد 1404ش.
• «دیدنی‌های علی‌آباد کتول»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 18 شهریور 1401ش.
• ذاکر اکبری، معصومه، «روستای افراتخته علی‌آباد، با منظره‌های تماشایی و مه‌آلود»، وب‌سایت جاجیگا، تاریخ انتشار: 27 مرداد 1403ش.
• «روستای چلی سفلی»، وب‌سایت این‌تودی، تاریخ بازدید: 13 مرداد 1404ش.
• «روستای ییلاقی سیاه مرزکوه»، وب‌سایت گلستانی‌ها، تاریخ انتشار: 30 مرداد 1400ش.
• «کبودوال، تنها آبشار خزه‌ای ایران»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت، تاریخ درج مطلب: 13 مهر 1398ش.
• «کبودوال زیباترین آبشار خزه‌ای ایران»، وب‌سایت کایت، تاریخ بازدید: 25 شهریور 1401ش.
• «کبودوال 320 پله تا بهشت»، وب‌سایت گلستانی‌ها، تاریخ 3 مرداد 1398ش.
• «9 روستای دیدنی علی‌آباد کتول»، وب‌سایت گلستانی‌ها، تاریخ انتشار: 30 فروردین 1399ش.
• «۳۲۰ پله تا آبشار کبودوال ؛ بزرگترین آبشار خزه‌ای ایران»، وب‌سایت مجله پینورست، تاریخ بازدید: 18 شهریور 1401ش.