پیش‌نویس:آبشار مارگون

آبشار مارگون؛ بزرگ‌ترین آبشار چشمه‌ای جهان در محدوده شهرستان سپیدان در استان فارس.

آبشار مارگون از زیباترین و معروف‌ترین آبشار‌های ایران است که در شهرستان سپیدان در نزدیکی شهر شیراز قرار دارد. این آبشار نمونه‌ای بی‌نظیر از زیبایی‌های طبیعی و سرمایه‌های ملی ایران است که به‌دلیل ساختار چشمه‌ای، آب و هوای خنک، پوشش گیاهی متنوع و دسترسی نسبتاً آسان، هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند و از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی و گردشگری استان فارس به‌شمار می‌رود.

معرفی آبشار مارگون

آبشار مارگون در شمال استان فارس و حد‌فاصل شیراز و یاسوج در منطقۀ حفاظت‌شدۀ مارگون قرار دارد. آبشار در ۱۳۰ کیلومتری شهر شیراز و در ۴۸ کیلومتری سپیدان، کنار روستای مارگون قرار گرفته است. ارتفاع این آبشار ۷۰ متر و عرض آن ۱۰۰ متر است و از بزرگ‌ترین آبشارهای چشمه‌ای ایران و حتی جهان به‌شمار می‌رود. بیشتر بودن عرض آبشار از ارتفاع آن ویژگی بارز آبشار مارگون است.

تفاوت اصلی این آبشار با بسیاری از آبشارهای دیگر در این است که منشأ آن رودخانه نیست؛ بلکه هزاران چشمه از دل صخره‌های کوه می‌جوشد و آب تمیز چشمه‌ها به‌صورت رشته‌هایی باریک و مارپیچ از بدنۀ صخره‌ها سرازیر می‌شود. همین ویژگی سبب شده مردم محلی نام «مارگون» که در گویش لری به‌معنای مارسان یا مانند مار است، را برای این آبشار انتخاب کنند. رودخانۀ حاصل از چشمه‌های مارگون تا نزدیکی شهر سپیدان امتداد دارد و در نهایت به رودخانۀ کمهر در استان فارس می‌پیوندد.

آبشار مارگون در منطقه‌ای کوهستانی و در ارتفاع حدود ۲۲۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد، بنابراین حتی در تابستان نیز هوای خنک و مطبوعی دارد و دمای هوا به‌ندرت بالای ۱۰ درجه سانتی‌گراد می‌رود. بهترین زمان بازدید از این آبشار، فصل بهار و تابستان است که طبیعت منطقه سرسبز و پرآب است. در زمستان نیز منطقه بسیار سرد و پوشیده از برف و قندیل‌های یخی می‌شود که جلوه‌ای خاص به آبشار می‌دهد، اما دسترسی ممکن است دشوار باشد.

ساکنان منطقه آبشار مارگون

ساکنان منطقۀ آبشار مارگون عمدتاً از اقوام لر و قشقایی هستند که در این ناحیه سکونت دارند. این اقوام، مهمان‌نواز و خون‌گرم بوده و فرهنگ و آداب و رسوم خاص خود را دارند؛ به‌عنوان مثال، یکی از رسوم جالب منطقه این است که عروس و دامادها در جشن عروسی خود به همراه مهمانان با لباس‌های محلی به بازدید از آبشار مارگون می‌روند و عکس‌های یادگاری می‌گیرند که نشان‌دهندۀ اهمیت ویژۀ این آبشار برای اهالی منطقه است. اقتصاد مردم این منطقه بر کشاورزی و دامداری استوار است.

پوشش گیاهی و جانوری منطقه

منطقۀ آبشار مارگون با 10000 هکتار وسعت و آب‌و‌هواي معتدل و مرطوب، از نظر تنوع پوشش گیاهی و جانوری بسیار متنوع و غنی است و به‌دلیل وجود گونه‌های نا‌یابی از حیوانات در سال 1387ش، به‌عنوان یکی از مناطق حفاظت‌شده و جاذبه‌های طبیعی مهم استان فارس شناخته شود.

گیاهان اطراف آبشار شامل لاله‌های واژگون، گل ختمی، زالزالک، زرشک کوهی و درختان سیب سرخ و زرد هستند. باغ‌های میوه نیز مانند باغ‌های سیب و گردو در اطراف روستاهای نزدیک آبشار گسترده‌اند. درختان بلوط و گیاهان بومی دیگر هم در منطقه دیده می‌شوند که منظره‌ای سرسبز و چشم‌نواز ایجاد کرده‌اند. دشت‌های اطراف آبشار در بهار مملو از گل‌های وحشی رنگارنگ و لاله‌های واژگون است که جلوه‌ای زیبا به طبیعت می‌بخشند.

جانوران منطقه شامل خرس قهوه‌ای، خرگوش، گراز، بز، کل، پازن، خارپشت ایرانی، کفتار، رودک، شغال، گرگ و روباه معمولی و پرندگانی مانند کبک، باقرقره، تیهو، کبوتر، فاخته، شاهین و عقاب هستند. این گونه‌ها نشان‌دهندۀ تنوع زیستی بالای منطقه و اهمیت آن به‌عنوان زیستگاه طبیعی برای گونه‌های مختلف حیات وحش است.

مسیرهای دسترسی به آبشار مارگون

دسترسی به آبشار مارگون از طریق چند مسیر اصلی میسر است:

مسیر اول: آبشار مارگون در فاصلۀ حدود ۱۳۰ کیلومتری شمال‌غرب شیراز و در جادۀ شیراز به سپیدان قرار دارد. گردشگران باید از شیراز به‌سمت سپیدان حرکت کرده و پس از عبور از سپیدان، حدود ۴۸ تا ۵۰ کیلومتر دیگر تا روستای مارگون رانندگی کنند. مسیر تا روستای مارگون و پارکینگ آبشار، آسفالت است. پس از رسیدن به پارکینگ در ۸۰۰ متری آبشار، باید حدود ۵ تا ۲۰ دقیقه مسیر پیاده‌روی سنگفرش و دارای پله‌های سیمانی را تا پای آبشار طی کنند.

مسیر دوم: گردشگران اگر از شمال یا شهرهای استان کهگیلویه و بویراحمد قصد حرکت داشته باشند، ابتدا باید به یاسوج بروند. سپس از یاسوج وارد جادۀ اقلید شده و پس از حدود ۳۰ کیلومتر، تابلوهای راهنمای آبشار مارگون دیده خواهند شد. مسیر یاسوج تا آبشار حدود ۶۵ کیلومتر است و تا نزدیکی آبشار آسفالت است. پس از رسیدن به پارکینگ در ۸۰۰ متری آبشار، باید حدود ۵ تا ۲۰ دقیقه مسیر پیاده‌روی سنگفرش و دارای پله‌های سیمانی را تا پای آبشار طی کنند. مسیر پیاده‌روی هموار، سنگفرش و مناسب برای همه سنین است.

امکانات رفاهی اطراف آبشار

امکانات اطراف آبشار مارگون مناسب برای گردشگران طبیعت‌گرد است و شامل پارکینگ، سرویس بهداشتی، فروشگاه و مغازه و محل‌هایی برای کمپینگ و چادرزدن است. در روستای مارگون و روستاهای اطراف، خانه‌های روستایی و اقامتگاه‌های بوم‌گردی برای اقامت شبانۀ گردشگران وجود دارد؛ اما امکانات هتل یا اقامتگاه لوکس در نزدیکی آبشار فراهم نیست و برای اقامت با امکانات بیشتر باید به شهر سپیدان یا یاسوج مراجعه کرد. همچنین مسیر دسترسی از پارکینگ تا پای آبشار سنگفرش و دارای پله‌های سیمانی بوده و برای همۀ سنین مناسب است. فضای مناسب نیز برای پیک‌نیک و نشستن، روشنایی مناسب برای اتراق در شب، طبیعت سرسبز و چشم‌اندازهای زیبا برای عکاسی و تفریح و همچنین امکان انجام فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، طبیعت‌گردی، عکاسی و حتی غارنوردی در برخی نقاط اطراف آبشار وجود دارد.

نقش آبشار در اقتصاد و فرهنگ مردم منطقه

آبشار مارگون نه‌تنها به‌عنوان یک جاذبۀ طبیعی، بلکه به‌عنوان محرک اصلی توسعۀ اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی منطقه نقش‌آفرینی می‌کند. توسعۀ گردشگری مرتبط با آبشار، درآمدزایی و اشتغال‌زایی برای مردم محلی را افزایش داده و به حفظ و تقویت فرهنگ و محیط زیست منطقه کمک می‌کند.

نقش فرهنگی

• مشاهدۀ آبشار مارگون و تأمل در عظمت و زیبایی آن برای بسیاری از بازدیدکنندگان تجربه‌ای معنوی و روحانی را به همراه دارد. صدای پرطنین و جریان خروشان آبشار، جلوه‌ای از قدرت و زیبایی طبیعت است که حس آرامش، تعمق و یاد خدا را در دل انسان زنده می‌کند. این تجربه موجب می‌شود گردشگران علاوه بر لذت بردن از مناظر طبیعی، به تأمل در خلقت و عظمت آفریدگار نیز بپردازند و این بعد معنوی از ویژگی‌های خاص بازدید از آبشار مارگون است و گردشگری معناگرا را ترویج می‌دهد.

• آبشار مارگون به‌عنوان نمادی فرهنگی و طبیعی در منطقه شناخته می‌شود و در مناسبت‌های محلی، جشن‌ها و آیین‌های سنتی مردم منطقه جایگاه ویژه‌ای دارد. به‌عنوان مثال، مراسم عروسی و جشن‌های محلی در کنار آبشار برگزار می‌شود که نشان‌دهندۀ پیوند عمیق فرهنگی مردم با این جاذبۀ طبیعی است.

• گردشگری اکوتوریستی موجب تقویت هویت فرهنگی محلی شده و زمینۀ تبادل فرهنگی میان گردشگران و ساکنان منطقه را فراهم کرده است. این تعامل‌ها به حفظ زبان، آداب و رسوم و هنرهای محلی کمک می‌کند.
• همچنین گردشگری پایدار در منطقه سبب شده توجه بیشتری به حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی شود که خود بخشی از فرهنگ بومی منطقه است.

نقش اقتصادی

• آبشار مارگون به‌عنوان یکی از جاذبه‌های مهم اکوتوریستی استان فارس و ایران، منبع درآمد قابل توجهی برای ساکنان منطقه و استان است. گردشگری ناشی از بازدید از آبشار، فرصت‌های شغلی در حوزه‌های خدماتی مانند راهنمایی گردشگران، فروش صنایع دستی، اقامتگاه‌های بوم‌گردی، و فروش مواد غذایی و سوغات محلی ایجاد کرده است.
• مطالعات اقتصادی نشان داده‌اند که بازدیدکنندگان حاضرند مبلغی را به‌عنوان ورودی پرداخت کنند که این مبلغ می‌تواند به حفظ و توسعۀ امکانات گردشگری و زیرساخت‌های منطقه کمک کند. به‌طور متوسط، ارزش اقتصادی سالانۀ آبشار مارگون از طریق گردشگری تفریحی چند میلیارد ریال برآورد شده است.
• توسعۀ گردشگری در منطقه به افزایش درآمد خانوارها و بهبود معیشت مردم محلی منجر شده و زمینه‌ساز سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بهبود زیرساخت‌ها و خدمات شده است.

جذابیت‌های گردشگری منطقه اطراف آبشار

بقعه امام‌زاده بی‌بی خاتونین: امام‌زاده بی‌بی خاتونین در نزدیکی آبشار مارگون قرار دارد، در این بقعه دو قبر متصل به هم وجود دارد که بنا به اعتقادات محلی، متعلق به دو خواهر بزرگوار از فرزندان امام موسی کاظم به نام‌های زبیده خاتون و رقیه خاتون است. این دو بانوی علوی در اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم هجری، هنگام سفر به ایران و در مسیر دیدار با امام رضا، به دستور مأمون مورد حمله قرار گرفتند و در این منطقه به شهادت رسیدند. به همین دلیل، این امام‌زاده در میان مردم منطقه جایگاه معنوی و فرهنگی ویژه‌ای دارد و در مناسبت‌های مذهبی و ایام تعطیلات، زائران بسیاری به آنجا می‌روند.

آبشار چیکان: آبشاری کوچک اما بسیار زیبا در نزدیکی روستای مارگون که امکان کوهنوردی و لذت بردن از هوای مطبوع بالای آبشار را فراهم می‌کند.

آبشار شهنیز: از آبشارهای زیبای نزدیک به مارگون در استان کهگیلویه و بویراحمد که با درختان بید و چنار احاطه شده و ارتفاعی حدود ۱۸ متر دارد.

آبشار مورزیان: واقع در نزدیکی مارگون، این آبشار در زمستان با قندیل‌های یخی منظره‌ای حیرت‌انگیز ایجاد می‌کند.

منبع

• «آبشار مارگون، بزرگ‌ترین آبشار چشمه‌ای دنیا»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت، تاریخ درج مطلب: 16 مهر 1398ش.
• «آبشار مارگون، بزرگ‌ترین آبشار چشمه‌ای دنیا»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت، تاریخ بازدید: 19 تیر 1401ش.
• «آبشار مارگون شیراز بزرگ‌ترین آبشار چشمه‌ای جهان»، وب‌سایت علی‌بابا، تاریخ بازدید: 19 تیر 1401ش.
• احمدی، فریال و همکاران، «ارايه الگو‌هاي توسعه گردشگري پايدار منطقه حفاظت‌شده آبشار مارگون فارس با تاکيد بر اصول و معيار‌هاي طراحي منظر پايدار»، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، شماره 1، 1392ش.
• ارجمند، سحر، «آبشار مارگون»، وب‌سایت کجارو، تاریخ انتشار: 13 آبان 1396ش.
• الوانی، مهدی و دهدشی شاهرخ، زهره، اصول و مبانی جهانگری، بنیاد مستضعفان و جانبازان، 1373ش.
• «امامزاده بی‌بی خاتونین نگین زیبای شهرستان مارگون»، وب‌سایت صبح زاگرس، تاریخ انتشار: 25 مرداد 1403ش.
• جعفری، احمد، «آبشار مارگون شیراز؛ بزرگ‌ترین آبشار چشمه‌ای جهان»، وب‌سایت علی‌بابا، تاریخ بازدید: 9 خرداد 1404ش.
• زاهدی، شمس‌السادات، توسعه پایدار، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1386ش.
• ساکی‌زاده، محمد، «اطلاعات کامل درباره آبشار مارگون، آبشاری با ۱۰۰۰ چشمه»، وب‌سایت مجله گردشگری اتاقک، تاریخ بازدید: 9 خرداد 1404ش.
• فتاحی اردکانی، احمد، «برآورد ارزش اقتصادی آبشار مارگون در استان فارس از دیدگاه کارکرد تفرجگاهی»، نشریه علمی پژوهش‌های محیط زیست‌، دوره 4، شماره 8، پیاپی 8، 1392ش.
• قراباغی، مبینا، «آبشار مارگون کجاست؟ بزرگ‌ترین آبشار چشمه‌ای در شیراز+آدرس»، وب‌سایت پته، تاریخ انتشار: 16 مرداد 1403ش.
• «مارگون بهشت گمشده در فارس+تصاویر»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 9 خرداد 1404ش.
• «مارگون، سرزمین رویایی با چشمه سارهای همیشه جاری»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار: 28 اسفند 1402ش.
• «مرتفع‌ترین آبشار چشمه‌ای ایران، مارگون»، وب‌سایت مجله گردشگری الی گشت، تاریخ انتشار: 23 آذر 1402ش.
• «معرفی آبشار مارگون»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 9 خرداد 1404ش.
• موسوی، سید علی، بررسی نقش جاذبه‌ها و توانمندی‌های گردشگری سپیدان در جذب گردشگران، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد جغرافیا گرایش برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، 1388ش.
• نظری، داود، «برنامه‌‍ریزی توسعه روستایی در شهرستان سپیدان»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد جغرافیا، گروه جغرافیا دانشگاه اصفهان، 1380ش.
• نوری، غلامرضا و همکاران، «ارزيابي قابليت‌هاي اکولوژيکي آبشار مارگون با استفاده از مدل استراتژي SWOT و فرايند تحليل سلسله مراتبي AHP جهت توسعه اکوتوريسم»، نشریه اکولوژی تالاب، شماره 28، 1395ش.
• وارثی، حمید‌رضا و دیگران، «تحلیلی بر طبیعت‌گردی آبشار مارگون با تأکید بر توسعه پایدار»، وب‌سایت مدیریت نشریات علمی، تاریخ بازدید: 9 خرداد 1404ش.