پیش‌نویس:پوشاک سنتی افغانستان

پوشاک سنتی افغانستان؛ سبک سنتی پوشش در میان مردم افغانستان.

جامعه افغانستان با تنوع قومی و فرهنگی خود، دارای سبک‌های پوشش متمایزی است که هر یک بازتاب‌دهنده هویت، تاریخ و ارزش‌های اجتماعی خاص آن گروه است. پوشش سنتی در این کشور نه تنها کارکرد محافظتی در برابر شرایط آب‌وهوایی مختلف دارد، بلکه به عنوان نمادی از تعلق قومی و فرهنگی نیز مورد توجه است.  

پوشش مردان

لباس سنتی مردان افغانستان معمولاً از چند بخش اصلی تشکیل شده است. پیراهن بلند و گشاد (معروف به "کورتی") که معمولاً از پارچه‌های پنبه‌ای تهیه می‌شود، پایه اصلی این پوشش را تشکیل می‌دهد. این پیراهن‌ها که اغلب بدون یقه هستند، در سال‌های اخیر در انواع یقه‌دار نیز تولید می‌شوند. شلوارهای گشاد و راحت که با نخی کلفت بسته می‌شوند، مکمل این پوشش هستند.  

در فصول سرد سال، مردان افغان از جلیقه و کت‌های گرم استفاده می‌کنند. یکی از عناصر شاخص پوشش مردان، "پتو"یی است که به صورت سنتی بر دوش می‌اندازند. این پتو که معمولاً ابعادی حدود یک متر در دو متر دارد، کاربردهای متنوعی از محافظت در برابر سرما تا استفاده به عنوان زیرانداز در موقع نماز خواندن دارد.  

تنوع سرپوش

سرپوش‌ها در افغانستان از تنوع قابل توجهی برخوردارند و هر قوم سبک خاص خود را دارد. از کلاه‌های نمدی گرد در شمال شرق (معروف به پکول) تا کلاه‌های قره‌گل که از پوست بره ساخته می‌شوند، همگی بیانگر هویت قومی استفاده‌کنندگان هستند. دستار یا "لنگ" که در میان فارسی‌زبانان به "لنگوته" و در میان پشتون‌ها به "پت‌کی" معروف است، با طول ۳ تا ۶ متر به شیوه‌های مختلف پیچیده می‌شود.  

پوشش زنان

لباس سنتی زنان افغانستان معمولاً شامل پیراهن بلند (تا زانو)، شلوار گشاد و برقع یا چادر است. در مناطق مختلف، زنان از کلاه‌های زنانه مخصوص به خود استفاده می‌کنند. حجاب در افغانستان ریشه در اعتقادات دینی و هنجارهای اجتماعی دارد، هرچند میزان پوشش در مناطق روستایی و شهری ممکن است متفاوت باشد.  

تحولات اخیر 

در سال‌های اخیر، به ویژه در شهرهای بزرگ مانند کابل، استفاده از پوشش غربی مانند کت و شلوار در میان کارمندان دولت، دانشجویان و قشر تحصیل‌کرده رواج بیشتری یافته است. با این حال، اکثریت جامعه همچنان به پوشش سنتی وفادار مانده‌اند. در زمینه کفش نیز اگرچه انواع سنتی چرمی و پارچه‌ای هنوز استفاده می‌شوند، اما کفش‌های وارداتی لاستیکی و پلاستیکی جایگاه مهمی یافته‌اند.  

الگوهای آرایش مو و ریش 

الگوهای آرایش مو و ریش در افغانستان نیز تحت تأثیر عوامل فرهنگی و مذهبی است. در حالی که سنت بلند نگه داشتن ریش و کوتاه کردن موی سر هنوز رواج دارد، در سال‌های اخیر به ویژه میان جوانان، مدل‌های موی کوتاه و ریش‌های کوتاه‌تر محبوبیت یافته‌است.  

این تنوع پوششی نه تنها بیانگر غنای فرهنگی افغانستان است، بلکه نشان‌دهنده تعامل پیچیده بین سنت و مدرنیته در این جامعه نیز می‌باشد. هر تغییر در سبک پوشش، بازتابی از تحولات اجتماعی و فرهنگی گسترده‌تر در این کشور محسوب می‌شود.

چپن، لباس سنتی و محلی در افغانستان.

چَپَن، لباسی سنتی در افغانستان است که از جمله صنایع دستی زنان در تمامی ولایات این کشور محسوب می‌شود. برخی، چپن را به‌دلیل خاستگاه اصلی آن، یکی از میراث‌های فرهنگی ساکنان شمال این کشور، به‌ویژه قوم اُزبَک می‌شناسند. چپن، جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ افغانستان دارد و به‌عنوان لباس ارزشمند ملی، به افراد محترم و مهمان‌های خارجی هدیه داده می‌شود.

مفهوم‌شناسی

چپن که در افغانستان به خِرقه، بالاپوش و جِیلَک نیز معروف است، به لباس بلندی گفته می‌شود که مانند ردا و عبا، روی لباس‌های دیگر، بر شانه می‌اندازند و آستین بلند آن را نمی‌پوشند. جنس این لباس، بیشتر از پنبه و پارچه‌های مختلف است.

تاریخچه

شواهد نشان می‌دهد که چپن، از دوران کوشانی‌ها در افغانستان رایج بوده است. در دوران پارت‌ها این لباس بسیار گشاد بوده و با دکمه‌ای در وسط به هم وصل و با کمربندی در ناحیۀ کمر بسته می‌شده است. تصاویر و سکه‌های کوشانی نشان می‌دهد که مردان آن زمان همه چپن و پیراهنی می‌پوشیده‌اند که تا سر زانو می‌رسیده است. به باور بعضی از مردم، چپن که در گذشته به‌نام خرقه خوانده می‌شده، بیشتر لباس پیامبران و رهبران قومی و مورد احترام مردم بوده است.

گسترۀ جغرافیایی

پوشیدن چپن در سراسر افغانستان مرسوم است؛ اما در مناطق شمال افغانستان بیشتر رواج دارد و میراث فرهنگی و هویت اجتماعی آنها، به‌خصوص، قوم ازبک محسوب می‌شود.

انواع

چپن انواع مختلفی داشته و برای هر فصلی از سال، چپن متناسب با آب‌و‌هوای آن فصل تولید می‌شود.

طرح و رنگ

چپن در طرح و رنگ‌های مختلفی ساخته می‌شود که دو نوع ساده و پنبه‌ای آن معروف هستند.

نقش زنان

این لباس، به‌طور عموم، از صنایع دستی زنان افغانستان به شمار می‌رود.

اهمیت اجتماعی

چپن، مورد احترام مردم افغانستان بوده و امروزه به‌عنوان لباس ملی خوانده می‌شود. در قدیم این لباس، مخصوص بزرگان، ریش‌سفیدان و افراد محترم بود که به‌نوعی جایگاه اجتماعی آنها را نشان می‌داد؛ اما در حال حاضر، برخی از جوانان نیز در محافل رسمی آن را می‌پوشند.

هدیۀ ملی

به‌دلیل جایگاه ارزشمند چپن در فرهنگ مردم افغانستان، این لباس به‌عنوان هدیۀ ملی محسوب میشود که در جشن‌ها و مناسبت‌های مختلف، به مقامات دولتی، شخصیت‌ها و افراد مهم داخلی و مهمان‌های خارجی هدیه می‌دهند.

تجارت

تجارت چپن در دوران نظام جمهوری، بیش از پیش رونق پیدا کرد که علاوه بر بازار داخلی، به کشورهای ایران، ترکیه و آلمان نیز صادر می‌شد.

بازتاب‌

شهرت جهانی

چپن افغانستان، توسط حامد کرزی، رئیس جمهور پیشین افغانستان، به شهرتی جهانی رسید. او در طول 13 سال ریاست جمهوری خود، در محافل رسمی داخلی و خارجی، همواره با این لباس ویژۀ افغانستانی ظاهر می‌شد. چپن سبز کرزی، الهام‌بخش طراحان لباس در داخل و خارج افغانستان قرار گرفت.

موزۀ بریتانیا

موزۀ بریتانیا که نمادهای معروف ملت‌ها و نشان‌ هویت‌های فرهنگی جهان را نگهداری می‌کند، چپن حامد کرزی، رئیس جمهور پیشین افغانستان را نیز به‌عنوان میراث فرهنگی افغانستان، در میان نماد سایر کشورها، جای داده است.

وضعیت امروزی

جایگاه اجتماعی چپن در میان مردم تغییر نکرده است، اما به‌دلیل فقر، بیکاری و افزایش واردات لباس‌های ارزان قیمت خارجی، تجارت این صنعت دستی زنان، رونق سابق را ندارد.

منابع

• «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهوری، تاریخ درج مطلب: 21 دی 1392ش.
• «عبای حامد کرزی به موزۀ بریتانیا اهدا می‌شود»، وب‌سایت فرهنگ نیوز، تاریخ درج مطلب: 28 فروردین 1394ش.
• علی آبادی، علی‌رضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ۱۳۹۵ش.
• «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا، تاریخ در ج مطلب: 1 آذر 1401ش.
• «لباس‌های محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم2، تاریخ بازدید: 23 آذر 1401ش.
• قاموس کبیر افغانستان، وب‌سایت قاموس کبیر افغانستان، تاریخ بازدید: 23 آذر 1401ش.
• نجلا مایار، «پوشش لباس خانم‌ها در طول تاریخ و هم از کوچی‌ها» وبلاگ زندگی کوچی‌ها، تاریخ درج مطلب: 12 تیر 1396ش.