پیش‌نویس:مراقبت‌های دوران بارداری

مراقبت‌های دوران بارداری؛ مجموعه اقدامات پزشکی، تغذیه‌ای و آموزشی برای حفظ سلامت مادر و جنین در طول بارداری.

مراقبت‌های دوران بارداری، شامل اقدامات بهداشتی، تغذیه‌ای و آموزشی است که در طول بارداری برای حفظ سلامت مادر و جنین انجام می‌شود. هدف اصلی این مراقبت‌ها، پیشگیری از عوارض بارداری، تشخیص به‌موقع مشکلات احتمالی و تضمین تولد نوزادی سالم است. این مراقبت‌ها شامل تغذیۀ مناسب، مصرف مکمل‌های ویتامینی، انجام معاینات دوره‌ای، انجام آزمایشات غربالگری و پرهیز از مواد مضر است. در سبک زندگی اسلامی‌ایرانی، جنین از همان زمان انعقاد نطفه، موجودی زنده و از آفریدگان خداوند دانسته می‌شود که حفظ شأن و حقوق او بر همگان واجب است. از سوی دیگر، جنین از حالات روحی و جسمی مادر و نیز محیط زندگی او اثر می‌پذیرد و به‌همین دلیل، لازم است که مادر در تمامی کنش‌های جسمی و رفتاری و واکنش‌های قلبی و روحی خود در محیط زندگی دقت ویژه‌ای داشته باشد و دیگران نیز به‌صورت ویژه مراقب او باشند.

تعریف مراقبت‌های دوران بارداری

بارداری، پدیده‌ای فیزیولوژیک و طبیعی است که تغییرات مختلفی را در جسم و روان زن باردار به‌وجود می‌آورد. این تغییرات، زمینه‌ساز سازگاری و آماده‌سازی مادر برای پذیرش رشد جنین و تولد نوزادی سالم است. به‌همین دلیل، دوران بارداری از جمله دوره‌های بحرانی و حساس در زندگی زنان است که از نظر بهداشتی و اجتماعی برای فرد، خانواده و جامعه اهمیتی فراوان دارد و نیازمند مراقبت‌های ویژه‌ای است که با هدف حفظ تندرستی مادر و جنین انجام می‌شود. این مراقبت‌ها در طب پیشگیری عبارت است از معاینه و مشاوره دربارۀ مسائل ضروری بارداری، اطمینان‌بخشی به زن باردار، آموزش و حمایت از مادر باردار و خانوادۀ او، برطرف کردن ناراحتی‌های جزئی دوران بارداری و تهیۀ یک برنامۀ غربالگری مداوم کلینیکی و آزمایشگاهی برای تأیید کم‌خطر بودن بارداری که بازۀ زمانی لقاح تا زایمان را در بر می‌گیرد.

تاریخچۀ مراقبت‌های دوران بارداری

سیر تطورات و تاریخچۀ مراقبت‌های دوران بارداری در ایران نشان‌دهندۀ تحولات گسترده در نظام سلامت، از رویکردهای سنتی تا پزشکی مدرن است.

در گذشته، مراقبت‌ها محدود به دریافت توصیه‌های کلی از قابله یا طبیب و بیشتر مبتنی بر تجربیات و باورهای محلی بود. زنان باردار اغلب از راهنمایی‌های زنان مسن‌تر یا افراد باتجربه استفاده می‌کردند که به «قابله» یا «دایه» شهرت داشتند. این افراد، دانش خود را به‌صورت سینه‌به‌سینه منتقل کرده و بیشتر از گیاهان دارویی، مناسک مذهبی و خوراک‌های محلی استفاده می‌کردند؛ مانند ممنوعیت استفاده از زعفران در دوران بارداری، به‌خصوص سه‌ماهۀ اول و استفاده از آن در ماه آخر بارداری به‌منظور تسهیل زایمان.

در ایران باستان که فرزندآوری دارای اهمیت بسیار بود و مادری از جایگاه والایی برخوردار بود، آناهیتا ایزدبانوی باروری و نمادی از کمال زن بود و ایرانیان باستان، باروری و شیربخشی به زنان باردار را از جمله کارکردهای این ایزدبانو می‌دانستند. با ورود اسلام به ایران، حرفۀ قابلگی در ارتباط با مراقبت‌های دوران بارداری و زایمان، جنبه‌های عینی‌تری یافت و قابله‌ها با استفاده از دانش و مهارت‌های پیشینیان، به بارداری و زایمان آسان بانوان کمک می‌کردند.

امروزه، مراقبت‌های دوران بارداری بسیار گسترده شده و شامل معاینات منظم، آزمایش‌های تخصصی، آموزش‌های بهداشت باروری، تغذیۀ سالم و پشتیبانی روانی و اجتماعی زیر نظر متخصصین مربوط به هر رشته است. در طول قرن بیستم میلادی، علم پزشکی پیشرفت کرده و آنتی بیوتیک‌ها، واکسن‌ها و تکنیک‌های تصویربرداری کشف شدند و سطح مراقبت‌های ویژه از زنان باردار، ارتقا یافت. امروزه، مراقبت‌های دوران بارداری شامل مواردی همچون ویزیت‌های منظم با پزشک متخصص یا ماما برای پایش سلامت مادر و جنین؛ آزمایش‌های غربالگری برای تشخیص زودهنگام مشکلات احتمالی مانند دیابت بارداری و فشار خون بالا؛ آموزش بهداشت باروری مانند آموزش‌های مربوط به تغذیۀ سالم؛ بهداشت فردی و آمادگی برای زایمان؛ پشتیبانی روانی و اجتماعی مانند ارائۀ خدمات مشاوره و حمایت روانی به زنان باردار برای مقابله با اضطراب و افسردگی و مراقبت‌های ویژه مانند ارائۀ مراقبت‌های تخصصی برای زنان با ریسک بالا می‌شود.

انواع مراقبت‌های دوران بارداری

مراقبت‌های دوران بارداری، در سبک زندگی اسلامی‌ایرانی، ترکیبی از اصول پزشکی روز و آموزه‌های دینی‌فرهنگی است که به سلامت مادر و جنین توجه ویژه‌ای دارد. دین و آموزه‌های معنوی در ایران، از مؤثرترین تکیه‌گاه‌های روانی است که در مواقع سخت و بحرانی به‌ویژه برای کاهش اضطراب، ترس از زایمان و موفقیت زایمان طبیعی مادر، مورد توجه است و در بسیاری از موارد، انواع مراقبت‌ها با عوامل قدرتمندی همچون ایمان به خدا، انس با قرآن و فعالیت‌های مذهبی و معنوی همراه می‌شود.

مراقبت‌های پزشکی

1. معاینات منظم: مراجعه به پزشک یا ماما برای کنترل وزن، فشار خون، رشد جنین و آزمایش‌های ضروری مانند قند خون.
2. سونوگرافی: انجام سونوگرافی در زمان‌های تعیین‌شده برای بررسی سلامت جنین.
3. مکمل‌های دارویی: استفاده از قرص‌های آهن، اسیدفولیک و ویتامین D با توصیۀ پزشک.
4. پرهیز از خوددرمانی: اجتناب از مصرف داروهای شیمیایی یا گیاهی بدون مشورت با پزشک.
5. مراقبت‌های پوستی: از جمله نگرانی‌های زنان باردار، ایجاد ترک‌های پوستی، به‌خصوص در ماه‌های آخر بارداری است. در ماه‌های آخر بارداری، ماساژ روزانۀ نواحی پایین شکم، لگن و بالای ران با روغن زیتون، بادام شیرین یا نارگیل، برای پیشگیری از ترک‌های پوستی، مفید است.
6. مراقبت‌های دهان و دندان: به‌دلیل ممنوعیت استفاده از مُسکن‌های خوراکی یا تزریقی در دوران بارداری، بهتر است بانوان، پیش از دوران بارداری، مشکل دندان و دهان خود را درمان کنند و در این دوران نیز به نکات بهداشتی اهمیت بدهند.
7. پیشگیری از یبوست: یبوست، به‌راحتی می‌تواند مادر باردار را آزار داده و در برخی موارد به لکه‌بینی، خون‌ریزی مادر و در نهایت، سقط جنین منجر شود. افزایش مصرف سبزی و میوه، پیاده‌روی سبک و نرمش‌های مناسب بارداری می‌تواند به زنان باردار در این زمینه کمک کند.
8. تأمین کلسیم: از جمله شیوه‌های سالم برای تأمین کلسیم در دوران بارداری می‌توان به بهره‌مندی از آفتاب، فعالیت بدنی مناسب، پرهیز از مصرف خوراکی‌هایی که موجب کاهش جذب کلسیم یا افزایش میزان برداشت آن از استخوان می‌شوند، مصرف کشک و کرۀ محلی و روغن زرد به‌عنوان منابع سرشار از کلسیم، مصرف روزانه 10 عدد مغز بادام خام و 5 عدد خرما اشاره کرد.

مراقبت‌های تغذیه‌ای

1. خوراک حلال و سالم: مصرف غذاهای طبیعی و حلال با توجه به تعالیم اسلامی مانند پرهیز از موارد حرام و شبهه‌ناک.
2. رژیم غذایی متعادل: استفاده از میوه‌هایی مانند خرما و انار، سبزیجات، لبنیات پاستوریزه و غلات کامل.
3. پرهیز از پرخوری و کم‌خوری: رعایت اعتدال در غذا خوردن براساس آموزه‌های اسلامی.
4. نوشیدن آب کافی: مصرف آب سالم و نوشیدنی‌های طبیعی مانند عرق‌های گیاهی مجاز همچون عرق نعنا.

مراقبت‌های معنوی

امروزه، بسیاری از مادران، در زمینۀ انواع مراقبت‌های دوران بارداری به‌خصوص تغذیه آگاه شده‌اند در صورتی‌که اگر بهترین تغذیه و والاترین مراقبت جسمانی، در فضایی غیر روحانی فراهم شود، غایت آمال والدین یعنی پرورش نسلی صالح که روشنی چشم باشد، به سرانجام نخواهد رسید. کارشناسان معتقدند برای داشتن فرزند صالح، لازم است تا والدین صالح و مصلح شوند و این به‌معنای حرکت به‌سمت اصلاح نه‌تنها برای خود بلکه برای اطرافیان و محیط زندگی است. نماز، زیارت، تلاوت قرآن، دعا، توکل به خدا و فراهم آوردن فضای معنوی و آرام در خانواده، ازجمله مراقبت‌های معنوی در دوران بارداری است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که شنیدن آوای قرآن در زنان بارداری که برای زایمان بستری شده بودند موجب کاهش سطح اضطراب آنها می‌شود. بر اساس یک پژوهش در کشور اندونزی، زنان بارداری که در سه‌ماهۀ سوم بارداری، سه‌بار در هفته، هر بار به‌مدت 15 دقیقه به تلاوت قرآن گوش داده‌اند، نسبت به گروه کنترل، سطح اضطراب پایین‌تری را هنگام زایمان تجربه کرده‌اند.

آرامش روحی مادر در دوران بارداری، از مهم‌ترین عوامل در آرامش روحی فرزندان در زندگی آینده است. از سوی دیگر، هر اندازه که فضای خانه و خانواده در دوران بارداری از آلودگی گناه و اشتغالات غیرمعنوی دور باشد، جنین نیز در آینده، اُنس و الفت بیشتری با معنویات خواهد داشت.

مراقبت‌های بدنی

1. ورزش سبک: پیاده‌روی روزانه، حرکات نرمش مخصوص بارداری و شنا.
2. پرهیز از خستگی شدید: استراحت کافی و خواب منظم.
3. اجتناب از حرکات خطرناک: پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین یا فعالیت‌های پرتنش.
4. دوری از استرس و اضطراب: پرهیز از حضور در محیط‌های پرتنش و دوری از مشاجره‌های خانوادگی؛ زیرا هرگونه ناراحتی و استرس زن در طول دوران بارداری بر جنین تأثیر می‌گذارد.
5. پرهیز از دخانیات و الکل: علاوه بر ممنوعیت استعمال سیگار و سایر دخانیات برای زن باردار، ممنوعیت قرار گرفتن زن باردار در معرض دود آنها نیز حائز اهمیت است. به‌همین دلیل، در این دوران توصیه می‌شود تا از استعمال هرگونه دخانیات در فضای خانه خودداری شود.

مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری

مشارکت مردان به‌صورت همراهی با همسر برای دریافت مراقبت‌های بارداری، مشارکت در امور منزل و ارائۀ توصیه‌های بهداشتی به زن باردار، محقق می‌شود. در فرهنگ ایرانی، همکاری مرد در مراقبت‌های دوران بارداری نه‌تنها وظیفه‌ای اخلاقی و عاطفی، بلکه تکلیفی دینی و اجتماعی محسوب می‌شود. در فرهنگ اسلامی نیز بر مسئولیت‌پذیری مرد در قبال همسر، به‌خصوص در دوران بارداری، تأکید شده است. با وجود این، مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری زن، با چالش‌هایی روبرو است، ازجمله ناآگاهی مردان، نقش تعریف‌نشدۀ آنها دربارۀ مراقبت‌های بارداری، مسائل اقتصادی و فرهنگی و مشکلات مربوط به سیستم بهداشتی.

انواع مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری

1. حمایت عاطفی و روانی: ایجاد آرامش، پرهیز از مشاجره و تنش‌های خانوادگی، گفت‌وگوی مثبت و ابراز محبت کلامی مانند تشویق زن باردار به صبر و توکل بر خداوند و کاهش استرس همسر.
2. مشارکت در کارهای منزل: کمک به زن باردار در انجام کارهایی مانند آشپزی، نظافت یا خرید لوازم ضروری، تقسیم مسئولیت‌های منزل براساس آیات و روایات اسلامی.
3. پرهیز از انتظارات غیرمنطقی: درک تغییرات جسمی و روحی همسر مانند نوسانات خلقی، خستگی یا حالت تهوع.
4. همراهی در مراقبت‌های پزشکی: در صورت امکان، شرکت در جلسات معاینه پیش از زایمان و همراهی با زن باردار در کلاس‌های آمادگی برای زایمان، توجه به تغذیۀ همسر.
5. حمایت معنوی: دعا برای سلامتی مادر و جنین، انتخاب نام نیکو برای فرزند.
6. آماده‌سازی شرایط لازم برای زایمان: برنامه‌ریزی مالی و آموزش مهارت‌های پدری برای کمک به مادر در نگهداری از نوزاد.

دلایل مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری

1. داشتن آثار مثبت بر سلامتی مادران؛ مردان می‌توانند از طریق ترتیب‌دادن حضور شخصی ماهر در هنگام زایمان، کمک به مادر بعد از تولد، به عهده گرفتن نقش پدری مسئول در خانواده و نیز پایان دادن به خشونت علیه زن، در حفظ سلامت زن در دوران بارداری مشارکتی فعال داشته باشند.
2. نگرش مثبت زوجین به مشارکت مردان و نیاز به حمایت پدرانه از سوی مرد.
3. سبک زندگی و هسته‌ای شدن خانواده‌ها؛ تغییر سبک زندگی و دور شدن خانواده‌ها از یکدیگر، از دیگر دلایل لزوم مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری است.
4. نیاز به عشق، حمایت و افزایش توقعات زنان.

موانع مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری

1. عوامل فردی: ناآگاهی مردان نسبت به وقایع بارداری و زایمان، نگهداری کودک و مسئولیت خود در این زمینه؛ نگرش منفی زنان نسبت به مشارکت مردان.
2. عوامل خانوادگی: اتکای زنان به مادران خود، به‌خصوص در بارداری اول؛ رابطۀ ناسالم زن و شوهر؛ نحوۀ تربیت مرد در خانواده.
3. عوامل اقتصادی: پژوهش‌ها نشان داده‌اند مشغلۀ کاری زیاد با مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری رابطه‌ای معکوس و وضعیت اقتصادی پایین نیز با این مشارکت رابطه‌ای مستقیم دارد.
4. عوامل اجتماعی و فرهنگی: مردانِ سنتی، در بیشتر موارد، زنان را در مراقبت‌های دوران بارداری و حین زایمان همراهی نکرده و مراقبت را به دیگر اعضای خانواده و ماما می‌سپارند. در برخی فرهنگ‌ها و اقوام، مردان تا ده روز پس از زایمان نیز اجازۀ دیدن همسر و فرزند خود را ندارند. انگ اجتماعی از دیگر عوامل اجتماعی به‌شمار می‌رود و متلک‌هایی از جمله زن ذلیل بودن، بر روحیۀ مردان تأثیرگذار هستند. گروهی دیگر نیز این امر را نوعی تسلط زنان بر مردان دانسته و از آن اجتناب می‌کنند.
5. عوامل مربوط به سیستم بهداشتی: نادیده گرفتن مردان در سیستم ارائۀ خدمات و فقدان برنامه‌های آموزشی در زمینۀ والد شدن؛ عدم دسترسی مردان به اطلاعات که به آنها در تصمیم‌گیری آگاهانه و محافظت و ارتقای سلامت خود و زوج آنها کمک کنند؛ زنانه بودن محیط مراکز بهداشتی و استفاده از تابلوی ورود آقایان ممنوع؛ رفتارهای نامناسب و نگرش منفی ارائه‌دهندۀ خدمت نسبت به این موضوع؛ کمبود نیروی انسانی در مراکز ایران.

عوامل مؤثر بر مشارکت مردان

داشتن رابطۀ دو طرفۀ قوی میان همسران؛ تأثیر سن و سطح تحصیلات مردان بر نگرش، درک و عملکرد آنها در این زمینه، به‌طوری‌که مردان مسن با کسب تجربه و مردان تحصیل کرده، مشارکت بیشتری دارند؛ تأثیر مذهب و سنت‌ها بر همکاری مردان که در دین اسلام بر آن تأکید شده است. پیامبر اسلام و امامان شیعه، بالاترین سطح همکاری را با همسران خود داشته‌اند؛ از دیگر عوامل تسهیل‌کننده و مؤثر بر مشارکت مردان می‌توان به شغل، درآمد، دسترسی به رسانه‌ها، تعداد فرزندان زنده، مدت ازدواج، انگیزۀ افراد، داشتن محیط مناسب مراکز بهداشتی و نیز نگرش مثبت مراقبین اشاره کرد.

پیامدهای مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری

مشارکت مردان، آثار مفیدی همچون تحکیم روابط زناشویی، درک بهتر مشکلات بارداری و زایمان، کاهش عوارض بارداری و درد زایمان، افزایش مسئولیت‌پذیری مردان، تأثیرات مثبت بر سلامتی کودک و افزایش رفتارهای بهداشتی از طرف زنان را به‌دنبال دارد. همچنین، مشارکت مردان در مراقبت‌ها منجر به کاهش توقعات و مراقبت بیشتر از همسر و کاهش نگرانی مردان می‌شود.

بهداشت بارداری بر اساس سیر زمانی

سه‌ماهۀ نخست

در سه‌ماهۀ نخست بارداری، بدن مادر در حال تغییر و آماده‌شدن برای میزبانی از یک زندگی جدید است. در این دوره به موارد زیر توصیه شده است: خودمراقبتی با استفاده از زنجبیل، بابونه، ویتامین B6 یا طب سوزنی برای کاهش علائمی مانند حالت تهوع و استفراغ؛ استفاده از کلسیم یا منیزیم برای گرفتگی عضلات پا؛ اصلاحات غذایی و استفاده از سبوس گندم یا سایر مکمل‌های فیبردار برای درمان یبوست؛ دریافت انرژی، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی کافی با خوردن انواع غذاهای سالم از جمله سبزیجات، گوشت، لوبیا، آجیل، لبنیات پاستوریزه و میوه. در سه‌ماهۀ اول بارداری، تجربۀ گرفتگی شدید در بدن، تب بیش از 38 درجۀ سانتی‌گراد، ادرار دردناک، خون‌ریزی واژینال یا استفراغ شدید، نیازمند مراجعه به پزشک است.

سه‌ماهۀ میانی

در سه‌ماهۀ میانی، مادر می‌تواند برخی از دردها و آزارهای ناشی از بارداری را با ورزش منظم، طب سوزنی، کمربندهای حمایتی در نواحی کمر و لگن و فیزیوتراپی حل کند. استفاده از کمپرس سرد برای تسکین درد سندرم تونل کارپال و نیز استفاده از کرم، ژل یا لوسیون برای درمان ترک‌های پوستی بسیار تأثیرگذار هستند.

سه‌ماهۀ پایانی

در سه‌ماهۀ پایانی بارداری، جنین به تکامل می‌رسد و مادر، احساس ناراحتی بیشتری را تجربه می‌کند. برای مدیریت این ناراحتی‌ها، اصلاح رژیم غذایی و سبک زندگی، استفاده از بالش‌های کمکی در هنگام خواب و داشتن برنامۀ ورزشی منظم بسیار کمک‌کننده است. همچنین دردهای زایمان کاذب (برکستون هیکس)، بدن مادر را برای زایمان واقعی آماده می‌کند. نوشیدن آب به‌مقدار کافی، تغییر وضعیت بدن مانند پیاده‌روی یا دراز کشیدن، استراحت و خواب نیمروزی، خواندن کتاب یا گوش‌دادن به تلاوت قرآن یا موسیقی‌های آرام‌بخش از جمله راهکارهای غلبه بر این درد کاذب است.

بیشتر مادران، بین هفته‌های 38 تا 41 بارداری، زایمان می‌کنند و راهی برای تعیین دقیق زمان زایمان طبیعی وجود ندارد. هنگام زایمان، دهانۀ رحم منبسط شده، ماهیچه‌های رحم در فواصل منظم شروع به انقباض کرده و به‌مرور زمان به هم نزدیک می‌شوند. حس سبکی و احساس این‌که جنین به‌سمت پایین حرکت کرده، افزایش ترشحات شفاف یا صورتی و باز شدن کیسۀ آب (پارگی غشاها)، دیگر علائم شروع پروسۀ زایمان هستند. پزشکان همواره توصیه می‌کنند که مادر در صورت مشاهدۀ خونریزی شدید، سردردهای مداوم، تورم ناگهانی یا شدید، کاهش حرکت جنین، پاره‌شدن کیسۀ آب و درد مداوم بین انقباضات، به پزشک مراجعه کند.

مراقبت‌های بارداری در زمان جنگ و بحران

در زمان جنگ و بحران، مدیریت استرس زنان باردار، موضوعی حیاتی است؛ زیرا استرس در این دوران، نه‌تنها احتمال افزایش خطرات جسمی مانند فشار خون بالا و زایمان زودرس را به‌دنبال دارد بلکه بر سلامت روانی مادران و آیندۀ نوزادان نیز تأثیرگذار است. نبود دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و در شرایط وخیم‌تر کمبود منابع غذایی و سوء‌تغذیه، زنان باردار را گرفتار عوارض بارداری همچون پره‌اکلامپسی، خونریزی، کم‌خونی و زایمان متوقف‌شده می‌کند. از سوی دیگر، جنگ و شرایط بحران، بر روی نوزادان نیز تأثیرات منفی همچون افزایش مرگ‌ومیر نوزادان یا تولد نوزادان نارس، وزن پایین نوزاد هنگام تولد، مشکلات رشدی همچون رشد شناختی، عاطفی و حسی‌حرکتی و برخی نقص‌های مادرزادی خواهد داشت.

اصول مدیریت استرس در شرایط بحران

1. تکنیک‌های تنفس و آرام‌سازی: تنفس عمیق به مادر کمک می‌کند تا ضربان و فشار خون خود را کنترل کرده و با آرام‌سازی عضلات، از تنش‌های جسمی خود بکاهد.
2. ذهن‌آگاهی و مدیتیشن: هر دو از روش‌های علمی تأییدشده برای کاهش استرس و افزایش آرامش ذهنی محسوب می‌شوند. با تمرین ذهن‌آگاهی، مادر باردار یاد می‌گیرد تا در لحظه حاضر بوده و نگرانی‌های آینده را کمتر در ذهن خود نگه دارد. این امر، در نهایت به ایجاد آرامش و کاهش اضطراب منجر خواهد شد.
3. تمرینات سبک بدنی: فعالیت‌های بدنی سبک و منظم مانند پیاده‌روی آرام، یوگا و مدیتیشن سبک، نقش مهمی در کنترل استرس دارند. انجام این تمرینات به ترشح هورمون‌های شادی‌آور و کاهش هورمون‌های استرس منتهی می‌شود. علاوه بر آن، تحرک ملایم در خانه یا پناهگاه، از ورم پا جلوگیری کرده، جریان خون را بهبود بخشیده و خستگی عضلات و کمر را کاهش می‌دهد.

اصول مراقبت تغذیه‌ای مادران باردار

1. تغذیه و مکمل‌های آرام‌بخش: ویتامین‌های گروه B به بهبود عملکرد عصبی کمک می‌کنند؛ امگا3 نیز دارای خواص ضدالتهابی بوده و نوشیدن انواع چای و دمنوش‌های گیاهی آرام‌بخش مانند بابونه و نعناع در شرایط بحرانی و جنگی، زیر نظر پزشک متخصص تأثیرگذار است. مصرف آب جوشیده و تصفیه‌شده برای جلوگیری از بیماری‌های عفونی، مغزیجات همچون بادام، گردو، کشمش و خرما برای انرژی و املاح، استفاده از نان‌های خشک یا تافتون در صورت عدم دسترسی به نان تازه و مکمل اسیدفولیک و آهن با نظر پزشک یا ماما در این دوران می‌تواند بسیار مفید باشد.
2. عدم استفاده از غذاهای ناسالم یا کنسرویجات: مادران باردار لازم است تا حد امکان از مصرف غذاهای آماده و کنسروها خودداری کنند اما در صورت اجبار، استفاده از کنسرو تنها در صورت جوشاندن کامل و رعایت دقیق دستورالعمل حرارتی درج شده روی بسته‌بندی توصیه می‌شود. عدم رعایت این نکته ممکن است به مسمویت خطرناک بوتولیسم منتهی شود که در دوران بارداری بسیار خطرناک است.

خودمراقبتی‌های معنوی

دعا و توجه به باورهای دینی می‌تواند نقش تأثیرگذاری در حفظ آرامش روانی و کاهش استرس داشته باشند. خواندن قرآن و ادعیه، می‌تواند به آرامش قلب و تقویت روحیۀ زنان باردار کمک شایانی بکند.

جدی گرفتن معیارهای هشداردهنده

علائمی همچون گریۀ زیاد، بی‌خوابی مزمن و حملات پانیک یا اضطراب فراوان برای مادر باردار بسیار خطرناک بوده و در صورت مشاهدۀ این علائم لازم است تا در اسرع‌وقت با پزشک خود تماس برقرار کنند. علاوه بر آن، علائمی همچون کاهش یا توقف حرکات جنین به‌خصوص پس از 28 هفته، خون‌ریزی واژینال، تب بالا یا لرزش‌های ناگهانی و پارگی کیسۀ آب می‌تواند از علائم خطر در دوران بارداری باشد.

منابع

• قرآن کریم.
• اسفندیاری‌نژاد، پروین و دیگران، «میزان انطباق مراقبت‌های دوران بارداری ارائه شده در سه ماهۀ اول ...»، مجلۀ علمی سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران، دورۀ 33، شمارۀ 3، 1394ش، ص218.
• «بارداری در دوران جنگ ایران و اسرائیل، راهکارها، آرام‌سازی و مراقبت‌ها»، وب‌سایت دکتر مریم آقایی، تاریخ بازدید: 10 خرداد 1404ش.
• «تدابیر دوران بارداری (1)»، وب‌سایت طب شیعه، تاریخ بازدید: 5 خرداد 1404ش.
• «تدابیر دوران بارداری (2)»، وب‌سایت طب شیعه، تاریخ بازدید: 5 خرداد 1404ش.
• «تدابیر دوران بارداری (4) آداب معنوی بارداری»، وب‌سایت طب شیعه، تاریخ بازدید: 5 خرداد 1404ش.
• «توصیه‌های مهم برای زنان باردار در شرایط بحران»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگزاری: 3 تیر 1404ش.
• «راهنمای سه ماهۀ دوم بارداری (توصیه هایی برای هفته های 13 تا 28 بارداری)»، وبسایت یونیسف، تاریخ بازدید: 5 خرداد 1404ش.
• «راهنمای سه ماهۀ سوم بارداری (توصیه‌هایی برای هفته‌های 29 تا 40 بارداری)»، وب‌سایت یونسف، تاریخ بازدید: 5 خرداد 1404ش.
• «راهنمای سه ماهۀ اول بارداری (توصیه‌هایی در مورد 13 هفتۀ اول بارداری)»، وب‌سایت یونیسف، تاریخ بازدید: 5 خرداد 1404ش.
• «راهنمای مدیریت استرس زنان باردار در زمان جنگ»، وب‌سایت معاونت بهداشت، دانشکدۀ علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تربت‌جام، تاریخ بارگذاری: 27 خرداد 1404ش.
• «زعفران در بارداری خطرناک است؟+ میزان مصرف مجاز»، وب‌سایت گهواره، تاریخ بازدید: 8 تیر 1404ش.
• «سلامت مادران باردار و نوزادان در شرایط جنگی»، خبرگزاری خبر آنلاین، تاریخ بارگذاری: 4 تیر 1404ش.
• «گذار علمی از قابلگی»، خبرگزاری دنیای اقتصاد، تاریخ بارگزاری: 26 آذر 1396ش.
• فتح‌نژاد کاظمی، آزیتا و دیگران، «مروری بر ابعاد مختلف مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری»، مجلۀ حکیم سید اسماعیل جرجانی، سال 5، شمارۀ 1، 1396ش.
• «مراقبت‌ها و معاینه‌های پزشکی دوران بارداری»، وب‌سایت درمانکده، تاریخ بازدید: 8 تیر 1404ش.
• نصرت‌آبادی، مهناز، «نقش اسلام در سلامت زنان باردار»، پژوهش در دین و سلامت، دورۀ 7، شمارۀ 3، 1400ش.
• «وظایف همسر دردوران بارداری زن چیست؟»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بارگزاری: 18 آذر 1392ش.
• «وظیفۀ مرد در دوران بارداری همسر چیست؟ (بخش اول)»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بارگزاری: 24 آذر 1397ش.

@حمید گلزار و Amanollah-Fasihi: