پیش‌نویس:کمالگرایی در ازدواج

فریبا کوثری در برنامه برمودا: به‌خاطر کمال‌گرایی، از ازدواج و مادر شدن ترسیدم

کمال‌گرایی در ازدواج؛ توقعات غیر واقعی از خود و همسر آینده، با هدف دستیابی به یک رابطهٔ بی‌نقص.

کمال‌گرایی، به دنبال بی‌نقص بودن است و در ازدواج، به انتظارات غیر واقعی از خود و همسر آینده منجر می‌شود. این ویژگیِ شخصیتی ریشه در تجربیات کودکی، عوامل فرهنگی و مقایسه با دیگران دارد. کمال‌گرایی در ازدواج، موجب تأخیر در ازدواج، مشکلات ارتباطی، کاهش رضایت از زندگی و فشار بر همسر می‌شود. برای مقابله با این چالش، روان‌درمانی، مشاوره پیش از ازدواج و در موارد شدید، دارودرمانی توصیه شده است.

مفهوم‌شناسی

کمال‌گرایی، تلاش برای دستیابی به سطحی از کمال و بی‌نقصی است که غالباً غیر واقعی است. این ویژگی شخصیتی در دو شکل مثبت و منفی نمود می‌یابد. کمال‌گرایی مثبت، فرد را به تلاش بیشتر و بهبود عملکرد وادار می‌کند، در حالی که کمال‌گرایی منفی با اضطراب، استرس و نارضایتی همراه بوده و بر سلامت روان تأثیر نامطلوب می‌گذارد. این نوع کمال‌گرایی در ازدواج نیز بروز کرده و فرد، همسر آیندهٔ خود را با استانداردهای ایدئال و غیرواقعی می‌سنجد که مشکلات جدی در مسیر زندگی مشترک ایجاد می‌کند.

انواع کمال‌گرایی

انواع کمال‌گرایی، در شیوهٔ ازدواج افراد نیز مؤثر هستند.

کمال‌گرایی خودمحور

کمال‌گرایی خودمحور، نوعی از کمال‌گرایی است که فرد را به دنبال بی‌نقص بودن در تمام جنبه‌های زندگی سوق می‌دهد. این افراد استانداردهای بسیار بالایی برای خود تعیین کرده و در صورت عدم دستیابی به آن‌ها، خود را سرزنش می‌کنند. تمرکز بر دستاوردهای شخصی و ترس از شکست، منجر به اضطراب، استرس و افسردگی می‌شود. عدم پذیرش خطا و تلاش برای کامل بودن در چشم دیگران، از عواقب این نوع کمال‌گرایی است که به‌طور معمول به مشکلات روانی و اجتماعی منجر می‌شود.

کمال‌گرایی دگرمحور

کمال‌گرایی دگرمحور نوعی کمال‌گرایی است که در آن فرد انتظارات بسیار بالا و اغلب غیر واقعی از دیگران دارد. این افراد دیگران را بر اساس استانداردهای ایدئال و دست‌نیافتنی خود می‌سنجند و هرگونه نقص یا اشتباهی را به شدت سرزنش می‌کنند. این نوع کمال‌گرایی به روابط بین‌فردی آسیب جدی وارد کرده و منجر به ایجاد تنش، نارضایتی و حتی سردی عاطفی در روابط می‌شود.

کمال‌گرایی اجتماعی

کمال‌گرایی اجتماعی نوعی کمال‌گرایی است که فرد احساس می‌کند برای پذیرفته شدن در جامعه باید به استانداردهای زیبایی، موفقیت و عملکردی دست‌یابد که اغلب غیر واقعی و دست‌نیافتنی هستند. این فشار برای کامل بودن، که اغلب از طریق رسانه‌های اجتماعی و تبلیغات تقویت می‌شود، باعث می‌شود فرد به شدت نگران قضاوت دیگران باشد و برای کسب تأیید اجتماعی تلاش کند.

اهمیت بررسی کمال‌گرایی در ازدواج

کمال‌گرایی تأثیر مخربی بر انتخاب همسر و زندگی زناشویی دارد. فرد کمال‌گرا انتظارات بسیار بالایی از همسر آیندهٔ خود داشته و به دنبال فردی بی‌نقص است. این انتظارات غیر واقعی، یافتن همسر مناسب را دشوار کرده و تنش و فشار روانی در رابطه ایجاد می‌کند. علاوه بر این، کمال‌گرایی مانع پذیرش نقص‌ها و اشتباهات خود و دیگران شده و به جدایی و شکست در رابطه می‌انجامد؛ بنابراین، بررسی میزان کمال‌گرایی در هر دو طرف رابطه، پیش از ازدواج، برای ایجاد رابطه سالم و پایدار ضروری است. شناخت این ویژگی شخصیتی، داشتن انتظارات واقع‌بینانه، انتخاب‌های آگاهانه و جلوگیری از مشکلات آتی را تسهیل می‌کند.

نشانه‌های کمال‌گرایی در ازدواج

نشانه‌های رفتاری

افراد کمال‌گرا در انتخاب همسر، به‌طور معمول به دنبال یک شریک ایده‌آل و بی‌نقص هستند. این افراد با داشتن استانداردهای بسیار بالا و ترس از اشتباه، به‌طور مداوم خود و دیگران را مورد انتقاد قرار می‌دهند. دشواری در ابراز احساسات، کنترل‌گری و برنامه‌ریزی دقیق، از دیگر ویژگی‌های بارز این افراد است. کمال‌گرایی در انتخاب همسر باعث می‌شود فرد در ایجاد روابط صمیمی با دیگران دچار مشکل شود و تصمیم‌گیری دربارهٔ ازدواج برای او دشوار شود.

نشانه‌های عاطفی

افراد کمال‌گرا در انتخاب همسر علاوه بر برخورداری از رفتارهای خاص فردی، تجربه‌های عاطفی پیچیده‌ای را نیز تجربه می‌کنند. این افراد با احساسات متضاد و متناقض دست و پنجه نرم کرده و زندگی عاطفی‌شان تحت تأثیر این تنش‌ها قرار می‌گیرد. نشانه‌های عاطفی کمال‌گرایی در انتخاب همسر شامل احساس ناامنی و اضطراب است که به‌دلیل استانداردهای بالای فردی و ترس از شکست دائماً آن‌ها را درگیر می‌کند. همچنین، این افراد ممکن است دچار احساس تنهایی و انزوا شوند، زیرا کمال‌گرایی آن‌ها را به‌دور از دیگران رانده و احساس جدایی ایجاد می‌کند. عدم دست‌یابی به اهداف ایده‌آل نیز ممکن است خشم و ناامیدی شدیدی در آن‌ها برانگیزد و در نهایت، تمرکز بیش از حد بر کمال می‌تواند لذت از زندگی و رضایت کلی را کاهش دهد.

عوامل کمال‌گرایی در ازدواج

ویژگی‌های شخصیتی

کمال‌گرایی در انتخاب همسر اغلب ریشه در ویژگی‌های شخصیتی عمیق مانند وسواس، عدم اعتماد به نفس و ترس از شکست دارد. افراد کمال‌گرا به دنبال یک شریک زندگی بی‌نقص هستند تا از طریق او احساس ارزشمندی بیشتری کنند. این رفتار، نوعی مکانیسم دفاعی است که برای مقابله با احساسات منفی مانند ناامنی و ترس از رد شدن به کار می‌رود.

تجربیات کودکی

کمال‌گرایی در انتخاب همسر به شدت تحت تأثیر تجربیات کودکی و تربیت خانوادگی است. والدین با انتظارات بالا و کمال‌گرایانه، این ویژگی را در فرزندان تقویت می‌کنند. کودکانی که در محیطی رشد می‌کنند که موفقیت و کمال‌گرایی ارزشمند است، احساس می‌کنند که برای تأیید والدین باید بی‌نقص باشند. این تجربه منجر به شکل‌گیری باورهایی می‌شود که فرد برای احساس ارزش و لیاقت، نیاز به کمال در تمام امور دارد. همین تجربیات به شکل‌گیری کمال‌گرایی در انتخاب همسر و جستجوی شریک زندگی ایده‌آل و بی‌نقص منجر می‌شود.

استانداردهای فرهنگی و اجتماعی

استانداردهای فرهنگی و اجتماعی نقش بسزایی در شکل‌گیری کمال‌گرایی در ازدواج دارند. فشارهای اجتماعی و فرهنگی، انتظارات غیر واقعی در مورد ازدواج ایجاد می‌کنند. رسانه‌ها و تبلیغات نیز با نمایش تصویر ایده‌آل‌گرایانه از روابط و شریک زندگی، به تقویت این انتظارات کمک می‌کنند. در این محیط، افراد احساس می‌کنند برای داشتن یک زندگی موفق و رضایت‌بخش باید به استانداردهای زیبایی، موفقیت و ثروت خاصی دست‌یابند. این فشارها باعث می‌شود افراد به دنبال شریکی باشند که تمام این ویژگی‌ها را داشته باشد و در نتیجه، کمال‌گرایی در انتخاب همسر تقویت می‌شود.

مقایسه با دیگران

مقایسهٔ مداوم خود با دیگران، یکی از دلایل اصلی شکل‌گیری کمال‌گرایی در انتخاب همسر است. این مقایسه در حوزه‌های مختلفی مانند ظاهر، موفقیت و روابط اجتماعی صورت می‌گیرد و باعث می‌شود افراد استانداردهای بسیار بالایی برای خود و شریک زندگی آینده‌شان تعیین کنند. رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی با نمایش زندگی ایده‌آل دیگران، این مقایسه‌ها را تشدید کرده و باعث می‌شوند افراد احساس کنند برای رسیدن به خوشبختی باید به استانداردهای غیر واقعی و دست‌نیافتنی دست‌یابند.

تأثیرات کمال‌گرایی در ازدواج

کمال‌گرایی، به‌عنوان یک ویژگی شخصیتی، تأثیرات قابل توجهی بر فرایند انتخاب همسر و کیفیت روابط عاطفی فرد، پس از ازدواج می‌گذارد.

تأخیر در ازدواج

یکی از مهم‌ترین عواقب کمال‌گرایی در ازدواج، تأخیر در تصمیم‌گیری برای ازدواج است. افراد کمال‌گرا به دلیل ترس از انتخاب اشتباه و یافتن شریک ایده‌آل، مدام در جستجوی فردی کامل هستند. این امر باعث می‌شود آن‌ها فرصت‌های مناسب را از دست داده و در ازدواج تأخیر کنند.

مشکلات ارتباطی

کمال‌گرایی باعث ایجاد مشکلات جدی در ارتباط با دیگران می‌شود. افراد کمال‌گرا اغلب منتقد هستند و به دنبال ایرادگیری از دیگران هستند. این رفتار باعث ایجاد تنش و فاصله در رابطه شده و مانع از ایجاد ارتباط صمیمانه و ازدواج می‌شود.

کاهش رضایت از زندگی

تمرکز بیش از حد بر کمال و بی‌نقص بودن در همهٔ جنبه‌های زندگی، از جمله انتخاب همسر، باعث کاهش رضایت از زندگی می‌شود. افراد کمال‌گرا به دلیل انتظارات غیر واقعی، دائماً در حال مقایسه خود و دیگران هستند و این امر منجر به احساس ناامیدی و سرخوردگی و در نتیجه باعث تأخیر در ازدواج یا تجرد دایمی و در برخی موارد موجب تصمیم اشتباه و عجولانه می‌شود.

تأثیر بر همسر

کمال‌گرایی نه تنها در انتخاب همسر، بلکه بر روابط او با همسر و دیگران نیز تأثیرگذار است. همسر فرد کمال‌گرا ممکن است احساس کند که هرگز به اندازهٔ کافی خوب نیست و تحت فشار دائمی برای برآورده کردن انتظارات بالا قرار دارد. این امر منجر به ایجاد تنش، اختلاف و در نهایت، به‌طور معمول به شکست رابطه منجر می‌شود.

مقابله با کمال‌گرایی در ازدواج

کمال‌گرایی در ازدواج، روند انتخاب همسر را به مخاطره می‌اندازد. متخصصان روان‌شناسی، برای مقابله با این چالش، مجموعه‌ای از راهکارها را ارائه می‌دهند. این راهکارها شامل افزایش آگاهی از افکار و باورهای کمال‌گرایانه، پذیرش نقص‌ها در خود و دیگران، جایگزینی افکار منفی با افکار مثبت و واقع‌بینانه، تمرین تکنیک‌های آرام‌سازی برای کاهش استرس و ارتقای مهارت‌های ارتباطی مؤثر است. علاوه بر این، همکاری در حل مشکلات به جای سرزنش متقابل و درخواست کمک از شبکه اجتماعی یا متخصصان، از دیگر راهبردهای مؤثر در مدیریت کمال‌گرایی در زندگی مشترک محسوب می‌شود.

درمان کمال‌گرایی در ازدواج

اگر کمال‌گرایی در وضعیت شدید و اختلال روانی قرار داشته باشد، به‌گونه‌ای که راهکارهای ارائه‌شده جوابگو نباشد، روان‌درمانی و دارودرمانی تحت نظر روان‌شناس بالینی و روان‌پزشک انجام می‌شود.

روان‌درمانی

روان‌درمانی، هسته اصلی درمان کمال‌گرایی است و به فرد کمک می‌کند تا ریشه‌های این ویژگی شخصیتی را شناسایی کرده و الگوهای فکری و رفتاری خود را تغییر دهد. برخی از روش‌های روان‌درمانی مؤثر در درمان کمال‌گرایی عبارتند از:

درمان شناختی رفتاری (CBT)

درمان شناختی رفتاری (CBT) بر تغییر افکار منفی و ناکارآمد و جایگزینی آن‌ها با افکار مثبت و واقع‌بینانه تمرکز دارد. همچنین، تکنیک‌های رفتاری خاصی برای کاهش اضطراب و افزایش تحمل ناکامی آموزش داده می‌شود.

درمان پذیرش و تعهد (ACT)

درمان پذیرش و تعهد (ACT) به فرد کمک می‌کند تا افکار و احساسات ناخوشایند خود را بدون تلاش برای تغییر آن‌ها بپذیرد و در عین حال، اقداماتی را برای بهبود کیفیت زندگی خود انجام دهد.

طرحواره‌درمانی

طرحواره‌درمانی یکی از روش‌های مؤثر در درمان کمال‌گرایی در ازدواج است. این روش بر شناسایی و تغییر الگوهای فکری و رفتاری پایه‌ای که از کودکی شکل گرفته‌اند، تمرکز دارد. در طرحواره درمانی، درمانگر به فرد کمک می‌کند تا این طرحواره‌ها را شناسایی کند و با استفاده از تکنیک‌های مختلف، آن‌ها را به چالش کشیده و تغییر دهد.

مشاورهٔ پیش از ازدواج

مشاورۀ پیش از ازدواج، راهکار مناسبی برای شناسایی و کنترل کمال‌گرایی در انتخاب همسر است. در این جلسات، زوجین با بررسی عمیق باورها، انتظارات و رفتارهای خود، ریشه‌های کمال‌گرایی را شناسایی می‌کنند. مشاور با استفاده از ابزارهای تخصصی، کمال‌گرایی را در هر یک از طرفین یا هر دو تشخیص داده و راهکارهای عملی برای مقابله با آن ارائه می‌دهد. این راهکارها شامل تغییر الگوهای فکری ناکارآمد، تقویت مهارت‌های ارتباطی و مدیریت واقع‌بینانه انتظارات است. در نتیجه، زوجین با آگاهی کامل و آمادگی بیشتر وارد زندگی مشترک شده و احتمال موفقیت در رابطه را افزایش می‌دهند.

دارودرمانی

در برخی موارد، به تشخیص روان‌شناس بالینی و با تجویز روان‌پزشک داروهایی مانند داروهای ضد افسردگی، ضد اضطراب یا تثبیت‌کننده‌های خلق برای درمان کمال‌گرایی تجویز می‌شود. این داروها به کاهش علائمی مانند اضطراب، افسردگی و وسواس که اغلب با کمال‌گرایی همراه هستند، کمک می‌کنند. با این حال، دارودرمانی به‌طور معمول به‌عنوان یک درمان مکمل در کنار روان‌درمانی استفاده می‌شود و به تنهایی نمی‌تواند کمال‌گرایی را درمان کند.

منابع

• اسپرینگر، شاونا اچ، «چگونه کمال‌گرایی به روابط آسیب می‌رساند»، وب‌سایت Psychology Today، تاریخ درج مطلب: ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۲م.
• بشارت، محمدعلی، بررسی رابطهٔ کمال‌گرایی مثبت و منفی و مکانیسم‌های دفاعی، در مجلهٔ پژوهش‌های روانشناختی، دورهٔ ۸، شمارهٔ ۱ و ۲، ۱۳۸۴ش.
• بخشی، حامد، «کمالگرایی در ازدواج و انتخاب همسر»، وب‌سایت سامانهٔ ملی ازدواج، تاریخ درج مطلب: ۳ تیر ۱۴۰۳ش.
• بهرامی‌زاده، حمید، «درمان طرحواره معیارهای سخت‌گیرانه و کمال‌گرایی»، وب‌سایت اسکیمالوژی، تاریخ درج مطلب: ۹ دی ۱۴۰۲ش.
• «کمال‌گرایی در انتخاب همسر و ازدواج»، وب‌سایت پل، تاریخ بازدید: ۲۶ شهریور ۱۴۰۳ش.
• «کمال‌گرایی در ازدواج»، وب‌سایت جوونه، تاریخ درج مطلب: ۲۳ مهر ۱۴۰۲ش.
• کوترا، کاترینا و همکاران، «تأثیر جنبه‌های مثبت و منفی کمال‌گرایی بر پریشانی روان‌شناختی در بزرگسالی نوظهور: واکاوی نقش میانجی شفقت به خود»، وب‌سایت مجلهٔ MDPI، تاریخ درج مطلب: ۱۳ نوامبر ۲۰۲۳م.
• کشاورزی، ابوالفضل، «کمال‌گرایی چیست؟ علل، علائم و راه‌های مقابله با آن»، وب‌سایت دکترتو، تاریخ درج مطلب: ۹ آبان ۱۴۰۲ش.
• چن، هوآرو و همکاران، «از هر نظر کامل باشید: نقش میانجی انطباق‌پذیری شغلی در رابطه بین کمال‌گرایی و دشواری‌های تصمیم‌گیری شغلی دانشجویان»، وب‌سایت مجلهٔ BMC، تاریخ درج مطلب: ۲۷ مه ۲۰۲۲م.
• حسینیان، سیمین و نیکنام، ماندانا، تأثیر آموزش شناختی رفتاری (CBT) بر کمال‌گرایی در یک جمعیت غیر بالینی، در مجلهٔ پژوهش‌های کاربردی روانشناختی، دورهٔ ۱، ۱۳۸۹ش.
• حسین‌پور، سیدروح‌الله، «نقش عوامل اجتماعی و فرهنگی در رشد کمال‌گرایی افراد»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۸ شهریور ۱۳۹۷ش.
• حسینی، سیدمصطفی، «درمان کمال‌گرایی»، وب‌سایت گروه روان‌شناسی نیک مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آبان ۱۳۹۶ش.
• رایگانی، فاطمه‌سادات و همکاران، روابط ساختاری کمال‌گرایی با رضایت زناشویی: نقش واسطه‌ای انعطاف‌پذیری روان‌شناختی و باورهای فراشناختی، در نشریهٔ رویش روان‌شناسی، شمارهٔ ۷، پیاپی ۷۶، ۱۴۰۱ش.
• رسولی، مهسا، «رویکرد درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد ACT چیست؟»، وب‌سایت چمان، تاریخ بازدید: ۲۶ شهریور ۱۴۰۳ش.
• شین، جیون و همکاران، «کمال‌گرایی، اضطراب و روان‌رنجوری عملکرد تحصیلی بالا را تعیین می‌کنند: یک مطالعه مقطعی»، وب‌سایت مجلهٔ BMC، تاریخ درج مطلب: ۲۳ نوامبر ۲۰۲۳م.
• صفاری‌زاده، فرشته و رضاییان بیلندی، حسین، «نگرش‌های مربوط به انتخاب همسر: نقش کمال‌گرایی و طرح‌واره‌های ناسازگار اولیه»، در نشریهٔ اسلام و پژوهش‌های روانشناختی، سال سوم، شمارهٔ ۱، پیاپی ۷، ۱۳۹۶ش.
• «طرحواره کمالگرایی + مدیریت شخصیت کمال‌گرا در ازدواج»، وب‌سایت مرکز مشاورهٔ خانواده و روان‌شناسی آویژه، تاریخ درج مطلب: ۱۶ شهریور ۱۴۰۳ش.
• گراند، دایان، «وقتی کمال‌گرایی به شما یا روابطتان آسیب می‌رساند»، وب‌سایت Psychology Today، تاریخ درج مطلب: ۲ فوریه ۲۰۲۱م.
• محمدی، زهره و جوکار، بهرام، کمال‌گرایی، مشکلات هیجانی و رضایت از زندگی در دانشجویان ایرانی، در نشریهٔ روان‌شناسی تحولی (روانشناسان ایرانی)، دورهٔ ۶، شمارهٔ ۲۳، ۱۳۸۹ش.
• مهدی‌زاده، سجاد، «انگاره‌سازی رسانه‌ها موجب ایجاد کمال‌گرایی افراطی می‌شود»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۴ خرداد ۱۴۰۳ش.
• «نگاهی به عوامل افزایش آمار تجرد قطعی در میان دختران و پسران | همیشه مجردها»، وب‌سایت شهرآرانیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۸ دی ۱۴۰۰ش.