پیشنویس:کارتن خوابی
کارتن خوابی؛ شبخوابی افراد بیخانمان در فضاهای عمومی.
کارتنخوابی، شیوۀ زندگی رایج میان افراد بیسرپناه است که برای استراحت و خوابیدن به فضاهای عمومی شهری، مناطق حاشیهای و گورستانها روی میآورند. این افراد که از خانواده یا جامعه طرد شدهاند با آسیبهای فردی، خانوادگی و اجتماعی متعدد روبرو هستند. گسترش زندگی شهرنشینی و افزایش فاصلۀ طبقاتی حاصل از دگرگونی سبک زندگی بر گسترش پدیدۀ کارتنخوابی اثرگذار بوده است.
مفهومشناسی
کارتنخوابی، مفهوم برساخته و محصول زندگی شهری جدید است. این اصطلاح دربارۀ افراد بیخانمانی بهکار میرود که بهصورت موقتی یا دائمی به زندگی و خوابیدن در مکانهای عمومی روی آوردهاند.[۱] کارتنخوابی، سبکی از زندگی است که در آن افراد بیسرپناه، شب را در فضاهای عمومی مانند خیابانها، پارکها یا زیر پلها بهسر میبرند.[۲] بسیاری از افراد کارتنخواب بهدلیل گرفتاری در دام اعتیاد و یا رفتارهای نابهنجار مانند سرقت، قتل و طلاق، از خانواده طرد شدهاند. گونههایی از کارتنخوابی، مصداق ولگردی بوده و جرم به حساب میآیند.[۳]
کارتنخوابی در جهان
کارتنخوابی در کشور آمریکا بسیار رایج است، بهطوری که امروزه به یک معضل اجتماعی گسترده تبدیل شده است.[۴] بهدنبال گسترش فقر و افزایش بزهکاری در آمریکا، روزبهروز به آمار کارتنخوابهای آمریکایی اضافه میشود. این درحالی است که آمریکا سالانه میلیارها دلار برای جنگافروزی در نقاط مختلف دنیا هزینه میکند.[۵] کارتنخوابی در کشورهای دیگر مانند سوئد، دانمارک، ایتالیا[۶] و افغانستان نیز رایج است.[۷]
کارتنخوابی در ایران
در فرهنگ اصیل ایرانی، بسیاری از آسیبها و معضلات اجتماعیِ فرهنگ غرب، شکل نمیگیرد. پدیدۀ خانهبهدوشی در گذشتۀ تاریخی ایرانیان بهصورت موقت یا محدود وجود داشته است، [۸] اما کارتنخوابی یک آسیب اجتماعیِ نوپدید در ایران بهشمار میرود که خاستگاه آن، فرهنگ بیگانه است[۹] و با توسعۀ نظام سرمایهداری و افزایش فاصلۀ طبقاتی میان اقشار جامعه،[۱۰] برخی اقشار اجتماعی را به حاشیهنشینی سوق داده است. در این چارچوب، بسیاری از افراد آسیبپذیر جامعه، بهدلیل عدم دسترسی به امکانات اولیه زندگی، به کارتنخوابی روی میآورند.[۱۱] برخی گزارشها، از وجود 24 هزار کارتنخواب در کشور حکایت میکند[۱۲] که شامل مردان، زنان، کودکان، مهاجرین روستایی و اتباع خارجی مهاجر میشود.[۱۳] امروزه پدیدۀ کارتنخوابی در تهران و کلانشهرها رایج شده [۱۴]و برچسب انحراف و آسیب نیز آن را همراهی میکند.[۱۵]
گور خوابی
برخی بهدلیل فقدان سرپناه، در گورستانها و حتی در قبر میخوابند. این گروه از افراد بهدلیل اعتیاد یا فرار از خانه، با چالشهای بسیاری در جامعه روبرو هستند. آنها بیشتر در فصول سرد سال به درون قبرهای خالی در کلانشهرها رفته و با مقوا یا ضایعات، روی گورها را میپوشانند تا سرپناهی برای خود درست کنند و از سرما در امان باشند. این گورها عموماً برای خواب مورد استفاده قرار میگیرند و در طول روز که این افراد مشغول تهیۀ پول، مواد مخدر، غذا، جمع کردن ضایعات یا گدایی هستند، خالی است.
عوامل کارتنخوابی
عوامل متعددی در گرایش افراد به کارتنخوابی دخیل است، از جمله:
- افزایش آمار طلاق و کاهش حمایت خانواده از زن مطلقه؛
- کاهش همدلی برای رفع محرومیتهای اجتماعی؛
- گسترش شهرنشینی و زیست مدرن که خاستگاه شکاف اجتماعی، فساد اخلاقی، فحشا، ارتکاب جرم، فروپاشی نظام خانواده، افزایش هزینههای اقتصادی در شهر و عدم پذیرش افراد حاشیهنشین است.
- تضعیف باورهای دینی در جامعه و کاهش سلامت اخلاقی و روانی و عزت نفس و خودباوری؛
- افزایش افراد بیخانمان، اعتیاد به مواد مخدر و ناتوانیهای جسمی و روانی در بین نسل جدید؛
- گسترش تنبلی و تنپروری و فرافکنی دربارۀ فقر مادی؛
- ناکامی در دستیابی به جذابیتهای زندگی شهری؛
- کمرنگ شدن روحیۀ عزم ملی و امید میان نسل جدید؛
از منظر جامعهشناسی، مجموعه این شرایط، افراد را ناچار بهسوی کارتنخوابی سوق میدهد. روانشناسان در بررسی عوامل کارتنخوابی به مشکلات خانوادگی، ابتلای به بیماری دوقطبی و اسکیزوفرنی و یا حتی دوقطبی ژنتیکی نیز توجه کردهاند.
زنان کارتنخواب
کارتنخوابی در دهۀ اخیر گریبانگیر زنان نیز شده است و آمار آنها رو به افزایش است. بسیاری از زنان کارتنخواب علاقهای به پذیرش یا بازگشت به زندگی جدید و سالم و کار کردن برای امرار معاش، ندارند و کارتنخوابی را ترجیح میدهند. بیشتر زنان کارتنخواب مصرفکنندۀ مواد مخدر بوده و برخی دارای فرزند هستند. کارتنخوابی زنان، سبب افزایش آزار جنسی آنها و تولد کودکان نامشروع میشود. کارشناسان، ایجاد مراکز نگهداری از زنان کارتنخواب بههمراه فرزندان آنها را توصیه میکنند تا بستر مناسبی برای درمان بیماریهای روانی و ترک اعتیاد مادران) و ملاقات آنها با خانوادهشان فراهم شود. این امر در ایجاد انگیزه برای بازگشتن آنها به زندگی عادی و سالم خانوادگی و اجتماعی نقش مؤثری دارد.
پیامدهای کارتنخوابی
از جمله مهمترین پیامدهای زندگی کارتنخوابی عبارتاند از:
- تهدید امنیت اجتماعی؛
- گسترش آسیبها و معضلات اجتماعی؛
- افزایش اعتیاد؛
- تضعیف بنیان خانوادهها؛
- افزایش روابط نامشروع و تولد فرزندان حاصل از این روابط؛
- افزایش ناباروری؛
- انزواگزینی و گذران زندگی بهصورت معلق؛
- تضعیف کنترل اجتماعی؛
- افزایش ناهنجاریهای اخلاقی و اجتماعی مانند اعتیاد، فساد، خشونت، تکدیگری و سرقت؛
- افزایش آسیب به کودکان کار بهدلیل اشتراک فضای زندگی آنها با کارتنخوابها؛
- افزایش بیماریهای پوستی، دهان و دندان، ایدز و هپاتیت.
زمینهسازی جرم
کارتنخوابی به تنهایی جرم محسوب نمیشود و در قانون، جرمانگاری نشده است؛ اما زندگی کارتنخوابی زمینه را برای ارتکاب جرم و افزایش بزهکاری فراهم میکند. بسیاری از کارتنخوابها بهدلیل سرقت، اخاذی، گدایی، تجاوز، توزیع و فروش مواد مخدر، مجازات میشوند. سازمان بهزیستی، نیروی انتظامی و شهرداریها در اقداماتی مانند اسکان گورخوابها در مراکز نگهداری و گرمخانهها یا انتقال آنها به کمپهای ترک اعتیاد، فعال هستند؛ اما بسیاری از این افراد در بازگشت به اجتماع با چالشهای پیشین مانند آوارگی و فقر، روبرو میشوند.
شرایط کمکرسانی به کارتنخوابها
شیوۀ کمکرسانی به کارتنخوابها شرایطی دارد که عبارتاند از:
- نداشتن نگاه ترحمآمیز به آنها؛
- کنجکاوی نکردن و نرفتن به پاتوق کارتنخوابها؛ پاتوقها، حس حمایت، تأمین نیاز عاطفی و جمعگرایی را به کارتنخوابها میدهد. به شهروندانی که قصد کمک یا توزیع غذا دارند توصیه شده است که خودسرانه وارد پاتوق کارتنخوابها نشوند؛ گاهی این گونه از حضور موجب اخاذی، درگیری و یا خفتگیری میشود. برای چنین کمکهایی مراکز ویژهای وجود دارد و تماس با شمارۀ ۱۳۷ راهگشا است.
- تصویر نگرفتن از چهرۀ کارتنخوابها و احترام به کرامت انسانی آنها.
پانویس
- ↑ . «آیا کارتنخوابی جرم است؟»، وبسایت مدرسۀ صبح رویش.
- ↑ . سبزی خوشنامی و همکاران، «از جدایی تا هویت باختگی: تبیین کیفی کارتنخوابی در معتادان شهر تهران»، 1400ش، ص64-65.
- ↑ . «آیا کارتنخوابی جرم است؟»، وبسایت مدرسۀ صبح رویش.
- ↑ . «آمار یک شبکۀ آمریکایی از تعداد وحشتناک کارتنخوابها در آمریکا»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ . «نمایی از وضعیت کارتنخوابهای لسآنجلس»، وبسایت همشهری آنلاین.
- ↑ . «دو روی سکه کارتنخوابی»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ . «جهان کارتنخوابها به روایت تصویر»، وبسایت تابناک.
- ↑ . «کارتنخوابی و دلایل کارتنخواب شدن افراد»، وبسایت بنیاد خیریل دستان مهربان.
- ↑ . سبزی خوشنامی و همکاران، «از جدایی تا هویت باختگی: تبیین کیفی کارتنخوابی در معتادان شهر تهران»، 1400ش، ص64-65.
- ↑ . سهیلی، «صورتبندی نسبت آسیبهای اجتماعی ذیل مفهوم مدرن شهر از منظر حکمت متعالیه»، 1399ش، ص35.
- ↑ . «کارتنخوابی و دلایل کارتنخواب شدن افراد»، وبسایت بنیاد خیریل دستان مهربان.
- ↑ . «بیست و چهار هزار کارتنخواب و بیخانمان داریم»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ . «بخشی از کارتنخوابها اتباع خارجی هستند»، وبسایت باشگاه خبربان.
- ↑ . بخشینیا و همکاران، «الگوی توانمندسازی افراد کارتنخواب با رویکرد مددکاری اجتماعی»، 1398ش، ص14.
- ↑ . «دو روی سکه کارتنخوابی»، خبرگزاری ایمنا.
منابع
- «آمار زنان کارتنخواب رو به افزایش است»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 2 خرداد 1401ش.
- «آمار یک شبکۀ آمریکایی از تعداد وحشتناک کارتنخوابها در آمریکا»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 29 آذر 1400ش.
- «آیا کارتنخوابی جرم است؟»، وبسایت مدرسۀ صبح رویش، تاریخ درج مطلب: 28 آبان 1401ش.
- «بخشی از کارتنخوابها اتباع خارجی هستند»، وبسایت باشگاه خبربان، تاریخ درج مطلب: 22 بهمن 1401ش.
- بخشینیا، اکبر و همکاران، «الگوی توانمندسازی افراد کارتنخواب با رویکرد مددکاری اجتماعی»، فصلنامۀ مددکاری اجتماعی، فصلنامۀ مددکاری اجتماعی، شمارۀ4، 1398ش.
- بشیریان، سعید، «ارتباط نگرش مذهبی و سلامت روانی دانشجویان دانشگاههای شهر همدان»، نشریۀ دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه، شمارۀ 1، 1397ش.
- «جهان کارتنخوابها به روایت تصویر»، وبسایت تابناک، تاریخ درج مطلب: 5 دی 1390ش.
- «دو روی سکه کارتنخوابی»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 24 شهریور 1400ش.
- دیاری، مرتضی و همکاران، «زیست کارتنخوابی؛ از تلاش ناگزیر برای بقا تا بازسازمانیابی اجتماعی»، نشریۀ توسعه محلی، شمارۀ 1، 1399ش.
- «زندگی در گور»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 7 دی 1395ش.
- سبزی خوشنامی، محمد و همکاران، «از جدایی تا هویت باختگی: تبیین کیفی کارتنخوابی در معتادان شهر تهران»، نشریۀ روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، شمارۀ 1، 1400ش.
- سهیلی، محمدوحید، «صورتبندی نسبت آسیبهای اجتماعی ذیل مفهوم مدرن شهر از منظر حکمت متعالیه»، فصلنامۀ مطالعات اسلامی آسیبهای اجتماعی، شمارۀ 2، 1399ش.
- صدیق سروستانی، رحمتاله و نصراصفهانی، آرش، «اعتیاد، طرد اجتماعی و کارتنخوابی در شهر تهران؛ پژوهشی کیفی»، نشریۀ یررسی مسائل اجتماعی ایران، شمارۀ 4، 1389ش.
- فرخه، نسترن، «از کارتنخوابها نترسید»، وبسایت شبکۀ شرق، تاریخ درج مطلب: 15 اردیبهشت 1402ش.
- «کارتنخوابی و دلایل کارتنخواب شدن افراد»، وبسایت بنیاد خیریل دستان مهربان، تاریخ بازدید: 23 خرداد 1403ش.
- «گورخوابها، نینشین شدند/ بازگشت ۸۰ درصد گور خوابها»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 28 تیر 1396ش.
- «گورخوابی که دانشجوی دکترا شد»، وبسایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 20 مرداد 1397ش.
- «معتادان و کارتنخوابها مبتلا به ایدز و هپاتیت/ طراحی مراقبتهای ویژه»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 21 خرداد 1395ش.
- «نمایی از وضعیت کارتنخوابهای لسآنجلس»، وبسایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 25 آذر 1401ش.
- «24 هزار کارتنخواب و بیخانمان داریم»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 11 دی 1400ش.