پیشنویس:خواستگاری
خواستگاری؛ پیشنهاد رسمی ازدواج از سوی مرد به زن.
خواستگاری بهمعنی تقاضای ازدواج از دختر یا خانمی است که مانع شرعی برای ازدواج با خواستگار نداشته باشد.
پیشینه
رسم خواستگاری از دیرباز در ایران وجود داشته است. حتی در اساطیر ایرانی، نمونههایی از خواستگاری گزارش شده است؛ بهعنوان مثال خواستگاری کیومرث برای سیامک (پسرش)، خواستگاری افراسیاب از اسفندارمذ (ایزدبانوی زمین) یا خواستگاری تهمینه از رستم در شاهنامه که نوع دیگری خواستگاری در ایران باستان را نشان میدهد. فردوسی در کنار خواستگاری به آزمون پسران برای نشاندادن لیاقت خود برای ازدواج اشاره کرده است؛ برای نمونه رودابه پس از آزمون زال به همسری وی درآمد.
خواستگاری در ایران پیش از اسلام
در ایران پیش از اسلام، معمولا فرد سالخوردهای همراه با هدایا برای خواستگاری به خانة پدر دختر میرفت. در آن دوره پدر، کفیل یا قیّم دختر وظیفة انتخاب همسر مناسب برای او را بر عهده داشت. دختر در انتخاب همسر، از آزادی نسبی برخوردار بود. نوعی ازدواج «خودسرزن» نیز وجود داشت که دختر بدون اذن پدر، خودسرانه ازدواج میکرد. مهریه در آن زمان از جمله مسائلی بود که خانوادهها به توافق رسیده و با انگشتری دختر را نشان میکردند.
خواستگاری در ایران پس از اسلام
پس از ورود اسلام به ایران و گسترش پدرسالاری، رضایت پدر، برادر بزرگ یا یکی از بزرگان خانوادة دختر، بیش از پیش اهمیت یافت. در دوران غزنویان، خواستگاری در میان شاهزادگان با فرستادن رسول یا نامهای صورت میگرفت. برخی نامههای خواستگاران از سدة ۸ قمری برجای مانده است. خانوادة دختر در صورت نارضایتی نامهای مبنی بر خردسالی دختر یا مشکلات مالی خانواده برای خانوادة پسر ارسال میکردند. در دوران تیموریان، شاهزادگان فرستادهای را با هدایایی برای «خواستداری» نزد پدر دختر میفرستادند. در دوران صفویه، خانواده و اقوام پسر به جستجوی دختر مناسب برای او میپرداختند. در آن دوره یکی از مردان به خانة دختر رفته تا درخواست خواستگاری را مطرح کند. معمولا پدر دختر با او برخورد مناسبی نداشت. در دوران قاجاریه، خانوادهها اغلب از خویشاوندان خود دختری را انتخاب میکردند. در صورت نیافتن دختر مورد نظر، آنها در مجالس روضهخوانی، امامزادهها و بازارهای محلی به جستجوی دختر مناسب خود میپرداختند. پس از انتخاب، شماری از زنان باتجربه به خواستگاری میرفتند. پس از پسند دختر، آنها در یک مراسم رسمی با نقل، نبات و یک تخته شال به خانة دختر میرفتند. دختر از آنان با ظرفی آب، چای یا شربت پذیرایی میکرد.
خواستگاری در احکام اسلامی
خواستگاری در فقه، خِطبه نامیده میشود، که قبل از مراسم عقد صورت میگیرد. خواستگاری از محارم، خانم ازدواج کرده یا خانمی که در عدّة طلاق است جایز نیست. خواستگاری مرد از زنی که او را سهطلاقه کرده حرام است. خواستگاری از خانمی که فردی او را انتخاب کرده مکروه است. خواستگاری در حال احرام مکروه است. خواستگاری در ایام عزاداری و سالگرد شهادت پیشوایان مذهب شیعه مانعی ندارد.
شیوة خواستگاری امروزی
امروزه، خواستگاری به دو شکل سنتی و مدرن انجام میشود. در روش سنتی، خانوادة پسر جهت خواستگاری به خانة دختر میروند. در این روش خانواده رکن اصلی تصمیمگیری در ازدواج است. در روش مدرن، دختر و پسر یکدیگر را انتخاب کرده و سپس خانوادههای خود را در جریان قرار میدهند. تصمیمگیری اصلی در این نوع ازدواج بر عهدة دختر و پسر است.
پانویس
منابع
- «آداب و رسوم مراسم خواستگاری که دختر پسرهای دمبخت باید بدانند»، سایت سوربان، تاریخ بازدید: ۶ تیر ۱۴۰۱ش.
- آموزگار، ژاله، زبان فرهنگ و اسطوره، تهران، معین، چ۱، ۱۳۸۶ش.
- بیانی، شیرین، زن در ایران عصر مغول، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۳ش.
- بیهقی، محمد بن حسین، تاریخ، بهتحقیق خلیل خطیب رهبر، تهران، مهتاب، ۱۳۷۴ش.
- تفضلی، احمد، «خواستگاری افراسیاب از اسپندارمذ»، ایراننامه، واشینگتن، ۱۳۶۷ش.
- حسن، حسن ابراهیم، تاریخ الاسلام، قاهره، مکتبة النهضه المصریه، ۱۹۶۴م.
- «خواستگاری رفتن در ایام عزا»، سایت جامع المسائل، تاریخ بازدید: ۶ تیر ۱۴۰۱ش.
- شرفالدین علی یزدی، ظفرنامه، بهتحقیق سعید میرمحمدصادق و عبدالحسین نوایی، تهران، کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۸۳ش.
- طاهری، حبیبالله، حقوق مدنی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ۲، ۱۴۱۸ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ بلعمی، بهتحقیق محمد پروین گنابادی، تهران، زوار، ۱۳۹۹ش.
- عاملی، باقر، حقوق خانواده، تهران، مدرسة عالی دختران ایران، ۱۳۵۰ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۳ق.
- علوی، هدایتالله، زناشویی در ایران باستان، تهران، [بینا]، ۱۳۳۷ش.
- فردوسی، شاهنامه، بهتحقیق جلال خالقی مطلق، تهران، مرکز دایرهالمعارف بزرگ فارسی، ۱۳۸۶ش.
- فرهنگ فقه فارسی، بهتحقیق محمود هاشمی شاهرودی، قم، موسسه دایرهالمعارف فقه فارسی، ۱۴۲۶ق.
- مونسالدوله، خاطرات، بهتحقیق سیروس سعدوندیان، تهران، زرین، ۱۳۸۰ش.
- ناجی قزوینی، باقر، تزویجنامه، بهتحقیق علی آلداود، تهران، [بینا]، ۱۳۸۸ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.
- نخجوانی، محمد بن هندوشاه، دستور الکاتب فی تعیین المراتب، بهتحقیق عبدالکریم علیزاده، مسکو، فرهنگستان علوم جمهوری شوروی سوسیالیستی، ۱۹۶۴م.
- مستوفـی، عبدالله، شرح زندگانـی من، تهران، هرمس، چ۱، ۱۳۸۶ش.
- Bartholomae, Ch., Die Frau im sasanidischen Recht, Heidelberg, 1924.
- Chardin, J., Voyages en Perse, Paris, 1811.
- Mazahéri, A.- A., La Famille iranienne, Paris, 1938.
- Massé, H., Croyances et coutumes persanes, Paris, 1938.
- Oléarius, A., Moskowitische und Persische Reise, Darmstadt, Progress-Verlag.