پیش‌نویس:زن در اقتصاد خانواده

زن خانه‌دار

زن در اقتصاد خانواده؛ نقش زن به‌عنوان مادر یا همسر در بهبود اقتصاد خانواده.

زن به‌عنوان بخشی از جامعه در پیشرفت اقتصادی جامعه و خانواده نقش مهمی دارد؛ چگونگی و نوع حضور زن، در عملکرد و چرخه‌های اقتصاد کشور تأثیرگذار است. زن با الگوسازی و مدیریت اقتصادی، سبک زندگی خانواده را به انضباط مالی می‌رساند.

تعریف اقتصاد زن در خانواده

اقتصاد خانواده، علم یا مهارتی است که به چگونگی بسیج منابع و امکانات در راستای رفع نیازهای گوناگون خانواده می‌پردازد. اعضای خانواده در این فرایند می‌آموزند که با تلاش و هزینهٔ منطقی، بیشترین نتیجهٔ مطلوب و رضایت‌مندی را از کار، تولید و مصرف داشته باشند. از زن در خانواده، انتظار می‌رود که با برنامه‌ریزی بین درآمد و مصرف، توازن برقرار کرده و زمینهٔ پیشرفت و ارتقای اقتصادی خانواده را مهیا سازد.

اهمیت زن در اقتصاد خانواده

زنان به‌دلیل نقش پر رنگ‌تری که در مدیریت محیط خانه و تربیت فرزندان دارند، با آگاهی از چگونگی منابع مالی می‌توانند اعضای خانواده را در چگونگی مصرف بهینه، توجیه کنند و آرامش را در محیط خانه تزریق کنند. زنان به‌عنوان مدیر داخلی خانه با چاره‌اندیشی درست و به موقع خویش می‌توانند در برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی نیازهای خانواده ایفای نقش داشته باشند. همچنین زن به‌عنوان عامل پرورش و رشد نیروی کار، در جریان بهره‌وری و تولید ناخالص ملی سهم دارد، که با سرمایه‌گذاری در اطلاعات، دانش‌ها، نگرش‌ها و مهارت‌های زنان این ارزش افزوده خواهد شد.

نقش زن در اقتصاد خانواده

با نگاه اسلامی، زن از راه درآمد و کنترل مصرف، در اقتصاد خانواده نقش محوری دارد. زن در خرید و نحوهٔ مصرف کالا و خدمات نقش مهمی به‌عهده داشته و از مسائل و نیازهای خانواده به خوبی آگاه است. بانوان می‌دانند برای گذراندن چرخهٔ زندگی خانواده به چه وسایلی احتیاج است و با توجه به درآمد خانواده خرج خانه را مدیریت می‌کنند.

زن با اتحاد و همبستگی در بین اعضای خانواده نسبت به شناخت هزینه‌های نادرست و حذف باورهای غلط تصمیم می‌گیرد. اعضای خانواده در مصرف، تابع زنان خانواده هستند و زنان در اقتصاد خانواده بسیار مؤثرتر از مردان عمل می‌کنند.

مصرف صحیح و کارآمد در خانواده

زن با مصرف صحیح و در قالب معیارهای ارزشی، موجب بهینه‌سازی مصرف خانواده می‌شود. زنان علاوه بر میزان مصرف و پس‌اندازکردن، درخصوص انتخاب ترکیب مصرفی توسعه‌دهنده یا تجمل‌گرا بودن مهم‌ترین تصمیم‌گیرندگان هستند. به همین دلیل زنان ابتدا در گردش اقتصاد خانواده و سپس در توسعة اقتصاد نقش قابل‌توجهی دارند.

تأثیر زن در سبک زندگی اقتصاد خانواده

سبک زندگی فردی و خانوادگی به‌طور مستقیم از وضعیت اقتصادی تبعیت می‌کند؛ هر فرد سبک زندگی خود را بر اساس تمایلات و نیازهای شخصی خود شکل می‌دهد، از این‌رو سبک زندگی تأثیر به‌سزایی در کیفیت زندگی و رضایتمندی فرد دارد. زن باتوجه به درآمد خانواده در مصرف کالاها برنامه‌ریزی می‌کند. زن همچنین با قناعت و پرهیز از اسراف، تجمل‌گرایی، چشم‌وهم‌چشمی و مُدگرایی به اقتصاد خانواده کمک می‌کند.

زن و تقویت اقتصاد خانواده

برنامه‌ریزی

خانواده برای پیشرفت در زندگی و کسب آرامش و آسایش، نیازمند برنامه‌ریزی اقتصادی است. بی‌برنامگی موجب نابسامانی درآمد و هزینهٔ خانواده می‌شود و در گزاره‌های دینی از آن به کلید فقر یاد شده است. نبود برنامه‌ریزی برای هزینه‌های جاری در خانواده، درآمدهای زیاد را تباه می‌کند. بر اساس این نگاه، امام رضا کمال حقیقی ایمان را برنامه‌ریزی در زندگی دانسته است.

زنان برای تمام احتیاجات خانواده برنامه مشخصی را تنظیم می‌کنند؛ خرید بدون برنامه‌ریزی و نداشتن لیست خرید منجر به انجام خریدهای غیرضروری می‌شود. زن به‌عنوان مدیر برنامه‌ریز خانه، می‌تواند الگو و عادات مصرفی خود و خانواده را تغییر دهد و در استفاده از کالاهای یکبار مصرف تجدید نظر کند؛ زیرا مصرف این دسته از کالاها علاوه بر این‌که هزینه گزافی بر دوش اقتصاد خانواده می‌گذارد، به افزایش زباله‌های شهری هم می‌انجامد.

زن با مدیریت اقتصادی داخل منزل از قبیل تهیه غذا، نظافت و شستشو، ایجاد محیط امن و آرام برای افراد خانواده کمک شایانی در اقتصاد خانواده دارد. درایت و زیرکی زن، دقت و ظرافت او در برنامه‌ریزی و مدیریت درست او، اعتدال مطلوب اسلامی را در زندگی حاکم ساخته و اقتصاد خانواده را سامان می‌دهد. زن به‌عنوان محور خانواده، در کاهش هزینه‌های خانواده از طریق مصرف بهینه و کاهش ضایعات، کمک به افزایش درآمد و تنظیم مخارج با درآمد خانواده تأثیر به‌سزایی دارد.

افزایش سطح دانش اقتصادی خانواده

رکن اصلی اقتصاد خانواده را زنان تشکیل می‌دهند. زمانی‌که درآمد وارد خانواده می‌شود، مدیریت خرج با خانم خانه است. خانم‌ها مدیریت اقتصاد را به فرزندان خود آموزش می‌دهند. بسیاری از مادران هوشمندانه عمل کرده و سرمایه اولیه را برای فرزندان خود در جوانی پس‌انداز می‌کنند. ارائه آموزش‌های لازم به فرزندان و ارتقای سطح عمومی دانش اقتصادی خانواده زمینه خوبی برای تصمیم‌گیری‌های صحیح اقتصادی است.

روحیه همکاری بین اعضای خانواده

تقویت و سلامت اقتصاد خانواده در گرو تعامل مناسب بین اعضای خانواده است. اگرچه پدر به‌عنوان نان‌آور اصلی، حرف آخر را در مدیریت هزینه‌های زندگی می‌زند، اما طرح‌ریزی و مدیریت مصرف صحیح آن همیشه به‌عهده مادر است تا بدین وسیله سایر اعضا را در جهت رسیدن به چشم‌انداز پیش رو با خود همراه کند. زن با تقسیم کار بین افراد خانواده بازدهی خانواده را بالا برده و از سنگینی و فشار کار بر یک نفر می‌کاهد. با تعاون و همیاری نیازی به کمک گرفتن از کارگر و مستخدم نبوده و بخشی از بودجه خانواده برای این مسئله مصرف نمی‌شود.

میانه‌روی

از جمله مهارت‌های زندگی رعایت اعتدال در برنامه‌های اقتصادی خانواده است. زن با برقراری توازن میان درآمدها و هزینه‌های زندگی، عزت نفس و حیثیت افراد خانواده را در محیط اجتماع حفظ می‌کند. امام رضا با تأکید بر میانه‌روی در مصارف مالی خانواده، در خوراک و پوشاک به رعایت اعتدال توصیه می‌کند و تضییع سرمایه و به دور افکندن هرچیز قابل استفاده حتی هسته خرما را نادرست می‌داند.

۵- اهتمام به آموزه‌های دینی

زن در فهم صحیح از آموزه‌های دینی و حاکم کردن سبک زندگی بر مبنای این دستورات، در جهت تقویت اقتصاد خانواده نقش مهمی دارد. توجه به آموزه‌های دینی از قبیل کار، قناعت، و پرهیز از روحیة اسراف و تبذیر، اقتصاد خانواده را تقویت می‌کند. اهتمام به پرداخت وجوهات شرعی نیز بر اساس آموزه‌های اسلام، موجب برکات بسیار برای خانواده‌ها است. همچنین انفاق مال موجب پربرکت شدن مال می‌شود و فزونی آن را استمرار می‌بخشد در جامعه‌ای که افراد با رضایت و قناعت، معیشت خود را تنظیم می‌کنند، نیازها به تعادل می‌رسد و اقتصاد جامعه به سمت استقلال پیش می‌رود.

رعایت نکردن اصول شرعی در کسب مال و تأمین معاش، صدمات روحی و مادی بسیاری دارد که نه تنها دامن‌گیر زندگی حال افراد می‌شود بلکه حتی زندگی آینده فرزندان را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد و زن با توجه به نقش‌های ویژه همسری و مادری در کسب روزی حلال در خانواده و تربیت نیروی انسانی سهم به‌سزایی دارد. یکی از عواملی که مردان را به سوی کسب درآمدهای نامشروع سوق می‌دهد، فشار ناشی از تأمین هزینه‌های بالا و غیرمتعارف در خانواده است که زن نقش اساسی در مهار آن دارد.

به نظرکارشناسان نوع عملکرد والدین به فرزندان منتقل می‌شود. مادران مدیر، قانع و صرفه‌جو، فرزندانی قانع و مدیر تربیت می‌کنند و مادران اسراف‌کار و تجمل‌گرا فرزندانی تنوع طلب و مصرف‌زده به جامعه تحویل می‌دهند؛ اولین گام در آموزش مهارت‌های اقتصادی به فرزندان، تصحیح عملکرد والدین است.

خانواده، نخستین کانونی است که فرزندان در آن زندگی جمعی را آغاز می‌کنند و خود را در کنار دیگران و با دیگران می‌نگرند، و رفتار درست در جامعه انسانی را می‌آموزند. همچنین والدین به‌گونه‌ای مستقیم با گفتگو دربارهٔ مسایل اقتصادی هنگام خرید کالا یا مصرف آب، برق، مواد غذایی و نگهداری وسایل، آموزش‌های ضروری را به آن‌ها ارائه می‌کنند.

تربیت اقتصادی فرزندان

مستقیم

زنان به‌گونه‌ای مستقیم دربارهٔ مسائل اقتصادی با فرزندان گفتگو می‌کنند، مثلا در هنگام خرید، تذکرهای لازم و آموزش‌های ضروری را به آن‌ها می‌دهند. مادران در خانه در مورد مصرف آب، برق، مواد غذایی، نگهداری وسایل امر و نهی می‌کنند و فرزندان با بودجه خانواده از طریق مادر آشنا می‌شوند و می‌آموزند که از وسایل زندگی به‌طور عاقلانه‌ای استفاده کنند و نسبت به وسایل مشترک و عمومی خانواده دلسوزی لازم را از خود نشان دهند. زن رکن اصلی تربیت و عامل مهم شکل‌گیری شخصیت رفتاری فرزندان است.

غیرمستقیم

در روش غیرمستقیم عملکرد مادر اثر گذار است. زنانی که در حضور فرزندان خود به افرادی که وضع مالی خوبی دارند، حسادت می‌کنند، آن‌ها را از کمبودهای مالی و مادی خود آگاه می‌کنند، این مسئله به صورت خودکم‌بینی در کودک ریشه می‌دواند و موجب بسیاری از لغزش‌ها در آینده می‌شود.

منابع

• ادیب، یوسف و همکاران، «نقش زن ایرانی در اصلاح الگوی مصرف»، مجلة مهندسی فرهنگی، شمارهٔ ۳۵–۳۶، ۱۳۸۸ش.
• اسحاقی، سیدحسین، مصرف مدبرانه در اسلام، قم، مؤسسهٔ بوستان کتاب، ۱۳۸۸ش.
• اشرفی، ثاقب، «سبک‌زندگی و اقتصاد چگونه بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند؟»، وب‌سایت آتیه‌آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۱ شهریور ۱۴۰۲ش.
• بانکی‌پور فرد، امیرحسین و همکاران، «بررسی آموزه‌های دینی بر حوزهٔ تنظیم روابط اقتصادی در خانواده»، وب‌سایت دانشگاه فردوسی مشهد، تاریخ درج مطلب: ۱۹ اردبیهشت ۱۳۹۴ش.
• بنی‌اسدی، رضا و غفارنیا، فاطمه، «سبک زندگی اسلامی در اقتصاد خانواده با تکیه بر کلام و سیرهٔ امام سجاد»، مجلة پژوهش‌های معاصر در علوم و تحقیقات، شمارهٔ ۳۳، فروردین ۱۴۰۱ش.
• بی‌ریا، سهیلا، «بررسی دیدگاه اسلام در مورد عملکرد اقتصادی زنان و نقش آنان در توسعهٔ اقتصادی»، مجلهٔ پژوهش‌های میان‌رشته‌ای زنان، شمارهٔ ۱، ۱۴۰۰ش.
• تنکابنی فرید، مرتضی، الحدیث: روایات تربیتی از مکتب اهل‌بیت، قم، فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.
• حبیبی‌تبار، جواد، گام به گام با اخلاق مدیریت و شیوه‌های پیشرفت آن، قم، خرم، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
• حکیمی، محمد، همراهی و همگامی- روش مصرف، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۹۵ش.
• حکیمی، محمدرضا و همکاران، الحیاه، قم، فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۷ش.
• خاکسار، زکیه، «زن زرنگ، خانواده پولدار (مدیر مدبر خانواده)»، نشریهٔ شمیم نرجس، ش۴، ۱۳۹۲ش.
• خطیب، سیدمهدی، مهارت‌های زندگی، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۶ش.
• «دو کانال اثرگذاری زنان در اقتصاد»، روزنامهٔ دنیای اقتصاد، شمارهٔ ۴۲۰۰، ۱آذرماه ۱۳۹۶ش.
• ذاکری، عطیه، «اثر زنان روی اقتصاد خانواده»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: ۱۹ بهمن ۱۴۰۲ش.
• ذبیحی، عاطفه، «تأثیر آموزه‌های تربیتی رضوی بر سلامت روانی خانواده»، مجموعه مقالات همایش ملی حدیث رضوی، دارالحدیث، ۱۳۹۳ش.
• شادمانی، سارا، «نقش زنان در اصلاح الگوی مصرف و اقتصاد مقاومتی»، چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و حسابداری، ۱۹ تیرماه ۱۳۹۵ش.
• شریفی، علی و همکاران، اقتصاد خانواده در فرهنگ رضوی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
• عطاردی، عزیزالله، مستند الامام الرضا، بیروت، دارالصفوه، ۱۴۱۳ق.
• علی‌کرمی، رضا، مهارت‌های بانوان در حفظ آرامش و استحکام خانواده، قم، قلم‌گاه، چاپ سوم، تابستان ۱۳۹۶ش.
• عندلیب، محمد، «درآمد خانواده باید بودجه‌بندی شود/ خانواده‌ها منابع درآمدی خود را افزایش دهند»، خبرگزاری سلامت، تاریخ درج مطلب: ۹ دی ۱۳۹۹ش.
• فرزانه، مسعود، اقتصاد خانواده، تهران، جهاد دانشگاهی، ۱۳۹۰ش.
• فروزش، زیبا، «بررسی اقتصاد خانواده؛ با الگوپذیری از سیرهٔ عملی حضرت زهرا» نشریهٔ مطالعات قرآنی نامهٔ جامعه، شمارهٔ ۳۴، تیرماه ۱۳۸۶ش.
• قرائتی، محسن، «اگر افراد جامعه شکرگزار باشند نیازها به تعادل می‌رسد/ خداوند هوای بنده شاکرش را در دنیا دارد»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۱ تیر ۱۳۹۴ش.
• کاکیا، لیدا، نگرشی نو بر اقتصاد خانواده، تهران، ورای دانش، ۱۳۸۸ش.
• کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، تهران، دارالکتب‌الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۶۷ش.
• متقی، علی بن حسام‌الدین، کنزالعمال، لبنان، مؤسسهٔ الرسالة، ۱۴۰۹ق.
• موسوی، مهدی، «مصرف‌گرایی و مدیریت اقتصادی خانواده»، مجلهٔ ارمغان، شمارهٔ ۸، ۱۳۸۸ش.
• «مهارت‌های مدیریت هزینهٔ خانواده»، روزنامهٔ دنیای اقتصاد، شمارهٔ ۳۹۲۸، ۱۸ آذرماه ۱۳۹۵ش.
• ملک‌مطیعی، زهرا، مدیریت امور اقتصاد خانواده، مشهد، بوی شهر بهشت، ۱۳۹۰ش.
• نجاتی، شهرام، آموزش عمومی الگوی اصلاح مصرف، مشهد، همیاران جوان، ۱۳۸۸ش.
• نجفی، محمدعلی، «زنان، اقتصاد و مشارکت در مدیریت و برنامه‌ریزی»، مجلة حقوق زنان، شمارهٔ ۲۵، ۱۳۸۳ش.
• «نقش اقتصاد خانواده در رونق جامعه»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲ فروردین ۱۳۹۹ش.
• «نقش اقتصاد خانواده در رونق و شکوفایی اقتصادی کشور»، وب‌سایت بصیرت، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آذر ۱۳۹۴ش.
• «نقش بی‌بدیل زنان در پیشرفت اقتصاد خانواده»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ تیر۱۴۰۰ش.
• «نقش زنان در بهره‌وری اقتصاد خانواده»، وب‌سایت روزنامهٔ دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: ۹ آذر ۱۳۹۶ش.
• «نقش زنان در اقتصاد خانواده و جامعه»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ فروردین ۱۳۹۶ش.
• «نقش مهم زنان در مدیریت خانواده (بخش دوم)»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۲ دی ۱۳۹۸ش.
• «نقش زنان در بهره‌وری اقتصاد خانواده»، روزنامهٔ دنیای اقتصاد، شمارهٔ ۴۲۰۵، ۸ آذر ۱۳۹۶ش.
• یوسفیان، نعمت‌الله، احکام اقتصادی خانواده، قم، زمزم هدایت، ۱۳۹۱ش.