پیشنویس:زن در اقتصاد خانواده
زن در اقتصاد خانواده؛ نقش زن بهعنوان مادر یا همسر در بهبود اقتصاد خانواده. زن بهعنوان بخشی از جامعه در پیشرفت اقتصادی جامعه و خانواده نقش مهمی دارد؛ چگونگی و نوع حضور زن، در عملکرد و چرخههای اقتصاد کشور تأثیرگذار است. زن با الگوسازی و مدیریت اقتصادی، سبک زندگی خانواده را به انضباط مالی میرساند.
مفهومشناسی
اقتصاد خانواده، علم یا مهارتی است که به چگونگی بسیج منابع و امکانات در راستای رفع نیازهای گوناگون خانواده میپردازد. اعضای خانواده در این فرآیند میآموزند که با تلاش و هزینة منطقی، بیشترین نتیجة مطلوب و رضایتمندی را از کار، تولید و مصرف داشته باشند. از زن در خانواده، انتظار میرود که با برنامهریزی بین درآمد و مصرف، توازن برقرار کرده و زمینة پیشرفت و ارتقای اقتصادی خانواده را مهیا سازد.
اهمیت زن در اقتصاد خانواده
زنان بهدلیل نقش پر رنگتری که در مدیریت محیط خانه و تربیت فرزندان دارند، با آگاهی از چگونگی منابع مالی میتوانند اعضای خانواده را در چگونگی مصرف بهینه، توجیه کنند و آرامش را در محیط خانه تزریق کنند. زنان بهعنوان مدیر داخلی خانه با چارهاندیشی درست و به موقع خویش میتوانند در برنامهریزی و اولویتبندی نیازهای خانواده ایفای نقش داشته باشند. همچنین زن بهعنوان عامل پرورش و رشد نیروی کار، در جریان بهرهوری و تولید ناخالص ملی سهم دارد، که با سرمایهگذاری در اطلاعات، دانشها، نگرشها و مهارتهای زنان این ارزش افزوده خواهد شد.
نقش زن در اقتصاد خانواده
با نگاه اسلامی، زن از راه درآمد و کنترل مصرف، در اقتصاد خانواده نقش محوری دارد. زن در خرید و نحوة مصرف کالا و خدمات نقش مهمی بهعهده داشته و از مسائل و نیازهای خانواده به خوبی آگاه است. بانوان میدانند برای گذراندن چرخة زندگی خانواده به چه وسایلی احتیاج است و با توجه به درآمد خانواده خرج خانه را مدیریت میکنند. زن با اتحاد و همبستگی در بین اعضای خانواده نسبت به شناخت هزینههای نادرست و حذف باورهای غلط تصمیم میگیرد. اعضای خانواده در مصرف، تابع زنان خانواده هستند و زنان در اقتصاد خانواده بسيار مؤثرتر از مردان عمل ميكنند.
مصرف صحیح و کارآمد در خانواده
زن با مصرف صحیح و در قالب معیارهای ارزشی، موجب بهینهسازی مصرف خانواده میشود. زنان علاوه بر میزان مصرف و پساندازکردن، درخصوص انتخاب ترکیب مصرفی توسعهدهنده یا تجملگرا بودن مهمترین تصمیمگیرندگان هستند. به همین دلیل زنان ابتدا در گردش اقتصاد خانواده و سپس در توسعة اقتصاد نقش قابلتوجهی دارند.
تأثیر زن در سبک زندگی اقتصاد خانواده
سبک زندگی فردی و خانوادگی بهطور مستقیم از وضعیت اقتصادی تبعیت میکند؛ هر فرد سبک زندگی خود را بر اساس تمایلات و نیازهای شخصی خود شکل میدهد، از اینرو سبک زندگی تأثیر بهسزایی در کیفیت زندگی و رضایتمندی فرد دارد. زن باتوجه به درآمد خانواده در مصرف کالاها برنامهریزی میکند. زن همچنین با قناعت و پرهیز از اسراف، تجملگرایی، چشموهمچشمی و مُدگرایی به اقتصاد خانواده کمک میکند.
زن و تقویت اقتصاد خانواده
1- برنامهریزی
خانواده برای پیشرفت در زندگی و کسب آرامش و آسایش، نیازمند برنامهریزی اقتصادی است. بیبرنامگی موجب نابسامانی درآمد و هزینۀ خانواده میشود و در گزارههای دینی از آن به کلید فقر یاد شده است. نبود برنامهریزی برای هزینههای جاری در خانواده، درآمدهای زیاد را تباه میکند. بر اساس این نگاه، امام رضا کمال حقیقی ایمان را برنامهریزی در زندگی دانسته است. زنان برای تمام احتیاجات خانواده برنامة مشخصی را تنظیم میکنند؛ خريد بدون برنامهریزی و نداشتن لیست خريد منجر به انجام خريدهاي غيرضروري میشود. زن بهعنوان مدیر برنامهریز خانه، میتواند الگو و عادات مصرفی خود و خانواده را تغییر دهد و در استفاده از کالاهای یکبار مصرف تجدید نظر کند؛ زیرا مصرف این دسته از کالاها علاوه بر اینکه هزینة گزافی بر دوش اقتصاد خانواده میگذارد، به افزایش زبالههای شهری هم ميانجامد. زن با مدیریت اقتصادی داخل منزل از قبیل تهیة غذا، نظافت و شستشو، ایجاد محیط امن و آرام برای افراد خانواده کمک شایانی در اقتصاد خانواده دارد. درایت و زیرکی زن، دقت و ظرافت او در برنامهریزی و مدیریت درست او، اعتدال مطلوب اسلامی را در زندگی حاکم ساخته و اقتصاد خانواده را سامان میدهد. زن بهعنوان محور خانواده، در کاهش هزینههای خانواده از طریق مصرف بهینه و کاهش ضایعات، کمک به افزایش درآمد و تنظیم مخارج با درآمد خانواده تأثیر بهسزایی دارد.
2- افزایش سطح دانش اقتصادی خانواده
رکن اصلی اقتصاد خانواده را زنان تشکیل میدهند. زمانیکه درآمد وارد خانواده میشود، مدیریت خرج با خانم خانه است. خانمها مدیریت اقتصاد را به فرزندان خود آموزش میدهند. بسیاری از مادران هوشمندانه عمل کرده و سرمایة اولیه را برای فرزندان خود در جوانی پسانداز میکنند. ارائة آموزشهای لازم به فرزندان و ارتقای سطح عمومی دانش اقتصادی خانواده زمینة خوبی برای تصمیمگیریهای صحیح اقتصادی است.
3- روحیة همکاری بین اعضای خانواده
تقویت و سلامت اقتصاد خانواده در گرو تعامل مناسب بین اعضای خانواده است. اگرچه پدر بهعنوان نانآور اصلی، حرف آخر را در مدیریت هزینههای زندگی میزند، اما طرحریزی و مدیریت مصرف صحیح آن همیشه بهعهدة مادر است تا بدین وسیله سایر اعضا را در جهت رسیدن به چشمانداز پیش رو با خود همراه کند. زن با تقسیم کار بین افراد خانواده بازدهی خانواده را بالا برده و از سنگینی و فشار کار بر یک نفر میکاهد. با تعاون و همیاری نیازی به کمک گرفتن از کارگر و مستخدم نبوده و بخشی از بودجة خانواده برای این مسأله مصرف نمیشود.
4- میانهروی
از جمله مهارتهای زندگی رعایت اعتدال در برنامههای اقتصادی خانواده است. زن با برقراری توازن میان درآمدها و هزینههای زندگی، عزت نفس و حیثیت افراد خانواده را در محیط اجتماع حفظ میکند. امام رضا با تأکید بر میانهروی در مصارف مالی خانواده، در خوراک و پوشاک به رعایت اعتدال توصیه میکند و تضییع سرمایه و به دور افکندن هرچیز قابل استفاده حتی هسته خرما را نادرست میداند.
5- اهتمام به آموزههای دینی
زن در فهم صحیح از آموزههای دینی و حاکم کردن سبک زندگی بر مبنای این دستورات، در جهت تقویت اقتصاد خانواده نقش مهمی دارد. توجه به آموزههای دینی از قبیل کار، قناعت، و پرهیز از روحیة اسراف و تبذیر، اقتصاد خانواده را تقویت میکند. اهتمام به پرداخت وجوهات شرعی نیز بر اساس آموزههای اسلام، موجب برکات بسیار برای خانوادهها است. همچنین انفاق مال موجب پربرکت شدن مال میشود و فزونی آن را استمرار میبخشد در جامعهای که افراد با رضایت و قناعت، معیشت خود را تنظیم میکنند، نیازها به تعادل میرسد و اقتصاد جامعه به سمت استقلال پیش میرود. رعایت نکردن اصول شرعی در کسب مال و تأمین معاش، صدمات روحی و مادی بسیاری دارد که نه تنها دامنگیر زندگی حال افراد میشود بلکه حتی زندگی آینده فرزندان را هم تحت تأثیر قرار میدهد و زن با توجه به نقشهای ویژة همسری و مادری در کسب روزی حلال در خانواده و تربیت نیروی انسانی سهم بهسزایی دارد. یکی از عواملی که مردان را به سوی کسب درآمدهای نامشروع سوق میدهد، فشار ناشی از تأمین هزینههای بالا و غیرمتعارف در خانواده است که زن نقش اساسی در مهار آن دارد. به نظرکارشناسان نوع عملکرد والدین به فرزندان منتقل میشود. مادران مدیر، قانع و صرفهجو، فرزندانی قانع و مدیر تربیت میکنند و مادران اسرافکار و تجملگرا فرزندانی تنوع طلب و مصرفزده به جامعه تحویل میدهند؛ اولین گام در آموزش مهارتهای اقتصادی به فرزندان، تصحیح عملکرد والدین است. خانواده، نخستين کانونی است که فرزندان در آن زندگی جمعی را آغاز میکنند و خود را در کنار دیگران و با دیگران مینگرند، و رفتار درست در جامعه انسانی را میآموزند. همچنین والدین بهگونهای مستقیم با گفتگو دربارة مسایل اقتصادی هنگام خرید کالا یا مصرف آب، برق، مواد غذایی و نگهداری وسایل، آموزشهای ضروری را به آنها ارائه میکنند.
تربیت اقتصادی فرزندان
1. مستقیم
زنان بهگونهای مستقیم دربارة مسائل اقتصادی با فرزندان گفتگو میکنند، مثلا در هنگام خرید، تذکرهای لازم و آموزشهای ضروری را به آنها میدهند. مادران در خانه در مورد مصرف آب، برق، مواد غذایی، نگهداری وسایل امر و نهی میکنند و فرزندان با بودجه خانواده از طریق مادر آشنا میشوند و میآموزند که از وسایل زندگی بهطور عاقلانهای استفاده کنند و نسبت به وسایل مشترک و عمومی خانواده دلسوزی لازم را از خود نشان دهند. زن رکن اصلی تربیت و عامل مهم شکلگیری شخصیت رفتاری فرزندان است.
2. غیرمستقیم
در روش غیرمستقیم عملکرد مادر اثر گذار است. زنانی که در حضور فرزندان خود به افرادی که وضع مالی خوبی دارند، حسادت میکنند، آنها را از کمبودهای مالی و مادی خود آگاه میکنند، این مسئله به صورت خودکمبینی در کودک ریشه میدواند و موجب بسیاری از لغزشها در آینده میشود.
پانویس
منابع
- ادیب، یوسف و همکاران، «نقش زن ایرانی در اصلاح الگوی مصرف»، مجلة مهندسی فرهنگی، شمارة 35-36، 1388ش.
- اسحاقی، سیدحسین، مصرف مدبرانه در اسلام، قم، مؤسسة بوستان کتاب، 1388ش.
- اشرفی، ثاقب، «سبکزندگی و اقتصاد چگونه بر یکدیگر تاثیر میگذارند؟»، وبسایت آتیهآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۱ شهریور ۱۴۰۲ش.
- بانکیپور فرد، امیرحسین و همکاران، «بررسی آموزههای دینی بر حوزة تنظیم روابط اقتصادی در خانواده»، وبسایت دانشگاه فردوسی مشهد، تاریخ درج مطلب: 19 اردبیهشت 1394ش.
- بنیاسدی، رضا و غفارنیا، فاطمه، «سبک زندگی اسلامی در اقتصاد خانواده با تکیه بر کلام و سیرة امام سجاد»، مجلة پژوهشهای معاصر در علوم و تحقیقات، شمارة 33، فروردین 1401ش.
- بیریا، سهیلا، «بررسی دیدگاه اسلام در مورد عملکرد اقتصادی زنان و نقش آنان در توسعة اقتصادی»، مجلة پژوهشهای میانرشتهای زنان، شمارة 1، 1400ش.
- تنکابنی فرید، مرتضی، الحدیث: روایات تربیتی از مکتب اهلبیت، قم، فرهنگ اسلامی، 1377ش.
- حبیبیتبار، جواد، گام به گام با اخلاق مدیریت و شیوههای پیشرفت آن، قم، خرم، چاپ اول، 1380ش.
- حکیمی، محمد، همراهی و همگامی- روش مصرف، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1395ش.
- حکیمی، محمدرضا و همکاران، الحیاه، قم، فرهنگ اسلامی، 1367ش.
- خاکسار، زکیه، «زن زرنگ، خانواده پولدار (مدیر مدبر خانواده)»، نشریه شمیم نرجس، ش4، 1392ش.
- خطيب، سيدمهدي، مهارتهای زندگی، قم، دارالحدیث، 1396ش.
- «دو کانال اثرگذاری زنان در اقتصاد»، روزنامة دنیای اقتصاد، شمارة 4200، 1آذرماه 1396ش.
- ذاکری، عطیه، «اثر زنان روی اقتصاد خانواده»، وبسایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 19 بهمن 1402ش.
- ذبیحی، عاطفه، «تأثیر آموزههای تربیتی رضوی بر سلامت روانی خانواده»، مجموعه مقالات همایش ملی حدیث رضوی، دارالحدیث، 1393ش.
- شادمانی، سارا، «نقش زنان در اصلاح الگوی مصرف و اقتصاد مقاومتی»، چهارمین کنفرانس بینالمللی پژوهشهای نوین در مدیریت، اقتصاد و حسابداری، 19 تیرماه 1395ش.
- شریفی، علی و همکاران، اقتصاد خانواده در فرهنگ رضوی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، چاپ اول، 1393ش.
- عطاردی، عزیزالله، مستند الامام الرضا، بیروت، دارالصفوه، 1413ق.
- علیکرمی، رضا، مهارتهای بانوان در حفظ آرامش و استحکام خانواده، قم، قلمگاه، چاپ سوم، تابستان 1396ش.
- عندلیب، محمد، «درآمد خانواده باید بودجهبندی شود/ خانوادهها منابع درآمدی خود را افزایش دهند»، خبرگزاری سلامت، تاریخ درج مطلب: 9 دی 1399ش.
- فرزانه، مسعود، اقتصاد خانواده، تهران، جهاد دانشگاهی، 1390ش.
- فروزش، زیبا، «بررسی اقتصاد خانواده؛ با الگوپذیری از سیرة عملی حضرت زهرا» نشریة مطالعات قرآنی نامة جامعه، شمارة 34، تیرماه 1386ش.
- قرائتی، محسن، «اگر افراد جامعه شکرگزار باشند نیازها به تعادل میرسد/ خداوند هوای بنده شاکرش را در دنیا دارد»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 11 تیر ۱۳۹۴ش.
- کاکیا، لیدا، نگرشی نو بر اقتصاد خانواده، تهران، ورای دانش، 1388ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، تهران، دارالکتبالاسلامیه، چاپ سوم، 1367ش.
- متقی، علی بن حسامالدین، کنزالعمال، لبنان، مؤسسة الرسالة، 1409ق.
- موسوی، مهدی، «مصرفگرایی و مدیریت اقتصادی خانواده»، مجلة ارمغان، شمارة 8، 1388ش.
- «مهارتهای مدیریت هزینة خانواده»، روزنامة دنیای اقتصاد، شماره ۳۹۲۸، 18 آذرماه 1395ش.
- ملکمطیعی، زهرا، مدیریت امور اقتصاد خانواده، مشهد، بوی شهر بهشت، 1390ش.
- نجاتی، شهرام، آموزش عمومی الگوی اصلاح مصرف، مشهد، همیاران جوان، 1388ش.
- نجفی، محمدعلی، «زنان، اقتصاد و مشارکت در مدیریت و برنامهریزی»، مجلة حقوق زنان، شمارة 25، 1383ش.
- «نقش اقتصاد خانواده در رونق جامعه»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 2 فروردین 1399ش.
- «نقش اقتصاد خانواده در رونق و شکوفایی اقتصادی کشور»، وبسایت بصیرت، تاریخ درج مطلب: 25 آذر 1394ش.
- «نقش بیبدیل زنان در پیشرفت اقتصاد خانواده»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 20 تیر1400ش.
- «نقش زنان در بهرهوری اقتصاد خانواده»، وبسایت روزنامة دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: 9 آذر 1396ش.
- «نقش زنان در اقتصاد خانواده و جامعه»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ فروردین ۱۳۹۶ش.
- «نقش مهم زنان در مدیریت خانواده (بخش دوم)»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 22 دی 1398ش.
- «نقش زنان در بهرهوری اقتصاد خانواده»، روزنامة دنیای اقتصاد، شمارة 4205، 8 آذر 1396ش.
- یوسفیان، نعمتالله، احکام اقتصادی خانواده، قم، زمزم هدایت، 1391ش.