پیشنویس:عفت
عفت؛ از سجایای اخلاقی و عامل پارسایی و پاکدامنی در سبک زندگی.
عِفَّت، حالتی در وجود انسان است که او را از انجام محرمات بازمیدارد. عفت جنسی، عفت در گفتار، عفت مالی و عفت شکم از اقسام عفت است که آثاری مانند استحکام خانواده، آرامش روانی جامعه و آمرزش گناهان را در پی دارد.
مفهومشناسی عفت
«عفت» در زبان فارسی بهمعنای پارسایی، پرهیزگاری و پاکدامنی است[۱] و به حالتی در انسان اشاره دارد که بهوسیله آن تن بهخواستههای شهوانی نداده[۲] و از انجام محرمات دوری میکند.[۳] عفت، در معنای خاص به پرهیز از تمایلات افراطی جنسی معطوف است.[۴] عفت نزد علمای اخلاق، از ارکان سجایای اخلاقی بهشمار میرود[۵] که تهذیب[۶] و اعتدال نیروی شهوت[۷] و کنترل نفس را بهدنبال دارد.[۸]
اهمیت و جایگاه عفت
عفت را بهصورت فطری، همهٔ انسانها[۹] نیک میدانند[۱۰] و حتی انسانهای آلوده تلاش میکنند که خود را عفیف و پاک قلمداد کنند.[۱۱] دانشمندان علم اخلاق، عفت را از امور زیربنایی اخلاق شمردهاند[۱۲] که زمینهساز تحقق برخی صفات اخلاقی دیگر میشود و در سعادت و شقاوت انسان نقش مهمی ایفا میکند.[۱۳] از نظر قرآن، نفس در حالت اعتدال ذاتی و ساختار الهی خویش[۱۴] از فجور اجتناب دارد.[۱۵] در روایات از عفت به برترین عبادت،[۱۶] جمال مؤمن[۱۷] و لباس تقوی یاد شده[۱۸] و امام علی، شخص عفیف را حبیب خدا نامیده است.[۱۹]
انواع عفت
عفت در غریزهٔ جنسی
اندیشمندان مسلمان با تکیه بر آموزههای اسلام، عفت را به انواع زیر تفکیک کردهاند:
عفت در غریزهٔ جنسی
از نظر روانشناسی یکی از علتهای اصلی پریشانی، عقدههای روانی و اخلاقی، ضعفهای عصبی، فشارها و انحرافات جنسی است و از راههای درمان این بیماریها، ازدواج است.[۲۰] در فرهنگ غربی برخی بهسبب مشترک بودن این نیاز بین انسان و حیوان، به آن نگرش منفی و تحقیرآمیز دارند و رهبانیت را تنها راه دینداری و کسب معنویت قلمداد میکنند. برخی دیگر، همهٔ تحولات شخصیت را به این غریزه مرتبط میکنند؛ این دیدگاه بهزیادهروی و بیبندوباری در رفتار جنسی میانجامد.[۲۱]
در فرهنگ اسلامی برخلاف این دو نگاه، غریزهٔ جنسی اگر تحت فرمان عقل باشد[۲۲] یکی از لذتهای بیبدیل،[۲۳] سودمند[۲۴] و موجب دلگرمی در زندگی است.[۲۵] یگانه راهی که اسلام برای ارضای این غریزه تعیین کرده ازدواج است.[۲۶] در نگاه قرآن مردان و زنان عفیف کسانی هستند که به همسران خویش بسنده میکنند.[۲۷] قرآن اجتناب از گناهان مربوط به این غریزه را از نشانههای ایمان دانسته[۲۸] و بهکسانی که بهدلیل فقر امکان ازدواج ندارند توصیه بهعفتورزی کرده تا زمانی که به فضل و رحمت خداوند امکان ازدواج پیدا کنند.[۲۹]
عفت در نگاه
نگاه آلوده، غریزهٔ جنسی انسان را تحریک و او را دچار آشفتگی روحی میکند.[۳۰] در سبک زندگی مؤمنانه، مردان و زنان مؤمن مکلف هستند که شرمگاه خود را بپوشانند و چشمان خویش را بر نامحرمان بپوشانند.[۳۱] در نگاه امام علی بهترین روش مدیریت شهوت کنترل نگاه است و هیچ ورع و مروتی، بالاتر از عفت نگاه نیست.[۳۲]
عفت در پوشش
در سبک زندگی اسلامی، زنان مؤمن پوشش ویژهای دارند که اصطلاحاً به آن حجاب میگویند. در اصطلاح قرآن، حجاب عبارت است از پوششی که زن در برابر نامحرمان باید استفاده کند و از عشوهگری و خودنمایی بپرهیزد.[۳۳] حجاب، یکی از احکام مشترک ادیان ابراهیمی و بنا به گواهی متون تاریخی، در بیشتر قریب به اتفاق ملتها و آیینهای جهان، مرسوم بوده است.[۳۴] در اسلام، پوشش زن و مرد و مسئله محرم و نامحرم از ضروریات دین قلمداد شده است.[۳۵]
عفت در گفتار
این گونه از عفت بهمعنای زیبا سخن گفتن با دیگران،[۳۶] محکم و مطابق با واقع سخن گفتن[۳۷] و پرهیز از توهین و ناسزا است.[۳۸] استفاده از کنایهها در فرهنگ مسلمانان، برای پاسداری از عفت در گفتار بوده و علاوه بر آن به آهنگ صدا، کیفیت القاء و درونمایه سخن نیز توجه میکنند.[۳۹] از این منظر، آهنگ بلند صدا شیوهٔ درازگوشان است و انسان عفیف مخاطبان خود را با آهنگ بلند مورد خطاب قرار نمیدهد.[۴۰] در این چارچوب به مسلمانان سفارش شده بود که آهنگ صدایشان بلندتر از آهنگ صدای پیامبر، نباشد[۴۱] و آهنگ صدای فرزندان نیز فروتر از صدای پدر و مادر باشد.[۴۲] در فرهنگ اسلامی از زنان انتظار میرود که با نامحرمان به ناز و عشوهگری سخن نگویند؛[۴۳] مردان نیز از شوخی با زنان نامحرم[۴۴] و توصیف زیباییهای زنی برای مردان نامحرم[۴۵] بپرهیزند.[۴۶]
عفت مالی
این بعد از عفت، بهمعنای پرهیز از کسب حرام[۴۷] و حفظ مناعت طبع و قناعت است.[۴۸] عفت مالی در ادبیات فارسی با اصطلاح لقمه حرام آمده[۴۹] و ناظر به درآمد نامشروع است.[۵۰] در فرهنگ اسلامی در کنار سفارش به چگونگی نگهداری اموال یتیمان و سفهاء به پرهیز از تصرف شخصی در اموال آنان توجه شده است[۵۱] و تصرف عدوانی در مال یتیم، به خوردن آتش تشبیه شده است.[۵۲] از نظر قرآن عفّت مالی شامل پرهیز از هر درآمد نامشروع است.[۵۳] از نظر قرآن انسان عفیف، بهکار و تلاش خود تکیه دارد و از سربار شدن بر مردم و درخواست از آنان ابا دارد.[۵۴]
عفت در خوراک
این گونه از عفت، ناظر به آن است که انسان غذای حرام و شبههناک نخورد و در جهت تأمین غذا، مرتکب حرام نشود.[۵۵] در نگاه امام علی خداوند کمخوردن، کمخفتن و کمگفتن را دوست دارد و هرگاه خداوند خیر و صلاح بندهاش را بخواهد شکم او را از طعام حرام پاکیزه میکند.[۵۶] حکما معتقدند کسی که شکمش را از غذا پر میکند، حکمت در قلبش داخل نشده و به ملکوت آسمانها راهی ندارد.[۵۷] بر اساس روایات، روزه گرفتن، گرسنگیکشیدن و کمخوری، بدن را از بیماریها و دل را از طغیان در امان میدارد.[۵۸]
آثار عفت در زندگی
از نگاه حکما، عفت ثمرات زیادی در زندگی دارد، مانند:
- استحکام بنیان خانواده: کسانی که زندگی عفیفانه دارند همسران شان به سلامت اخلاقی آنها اطمینان داشته و با خاطری آسوده به انجام وظایف خانوادگی میپردازند.[۵۹] در مقابل، همسران بیبندوبار بهیکدیگر بدبیناند و در زندگی آنها، مهر پایدار حاکم نیست.[۶۰]
- آرامش روانی: در نگاه امام علی کسی که چشم از حرام فرو میبندد، اندوهش کاهش یافته و روانش آسایش مییابد.[۶۱] عفت، نیاز فطری انسان است و کسانی که زندگی عفیفانه دارند از آرامش روانی برخوردارند. در مقابل انسانهای بیعفت مملو از احساس گناه و تنفر از خود هستند.[۶۲]
- سلامت روانی فرد و جامعه: اسلام کامجوییهای جنسی را به محیط خانوادگی و به همسر مشروع اختصاص داده، به همین جهت محیط زندگی، خالص برای فعالیت و سالم از آزارهای جنسی و روانی است.[۶۳]
- حفظ حرمت اشخاص: بیعفّتی، بیآبرویی در پی دارد و عفّتپیشگی افراد عفیف را نیکنام و به آنها شخصیّت و احترام میبخشد.[۶۴]
- آمرزش گناهان: خداوند عفت مردان و زنان را عاملی مهم برای بهرهمندی شخص از مغفرت خداوند برمیشمارد.[۶۵]
- دستیابی به حکمت: در نگاه اندیشمندان مسلمان، عفت شکم، یگانه راه دستیابی به معارف اصیل و حکمت و همباز شدن با فرشتگان الهی است. از نظر مولوی: گر تو این انبان ز نان خالی کنی*پر ز گوهرهای اجلالی کنی
طفل جان از شیر شیطان باز کن* بعد از آنش با ملک انباز کن[۶۶]
- پایداری جمال و زیبایی: بیبندوباری در امور جنسی، پیری زودرس و ناتوانی زودهنگام جنسی را پدیدمیآورد و امکان ابتلا به بیماریهای مقاربتی را افزایش داده و سلامت و نشاط انسان را بهخطر میاندازد. در مقابل عفّتپیشگی شادابی و زیبایی انسان را پایدارتر میسازد.[۶۷]
پانویس
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، 1360ش، ذیل واژهٔ عفت.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، 1412ق، ذیل واژهٔ عف.
- ↑ ابنمنظور، لسان العرب، 1414ق، ذیل واژهٔ عف.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، 1412ق، ذیل واژهٔ عف.
- ↑ شبر، اخلاق، 1378ش، ص33-34؛ امام خمینی، شرح حدیث «جنود عقل و جهل»، 1382ش، ص510-511.
- ↑ نراقی، معراج السعادة، 1378ش، ص49.
- ↑ شبر، اخلاق، 1378ش، ص33.
- ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، اخلاق ناصری، 1413ق، ص74.
- ↑ امام خمینی، شرح حدیث «جنود عقل و جهل»، 1382ش، ص510-511.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، 1384ش، ج3، ص74.
- ↑ سبحانی تبریزی، نظام اخلاقی اسلام: تفسیر سوره مبارکه حجرات، 1377ش، ص74.
- ↑ شبر، اخلاق، 1378ش، ص33-34؛ امام خمینی، شرح حدیث «جنود عقل و جهل»، 1382ش، ص279.
- ↑ سبحانینیا، «عفّت مالی و اقتصادی و درآمد نامشروع»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.[۱]
- ↑ سورهٔ شمس، آیهٔ 7؛ سورهٔ انفطار، آیهٔ 7
- ↑ سورهٔ طه، آیهٔ 50.
- ↑ کلینی، اصول کافی، 1375ش، ج4، ص241.
- ↑ ابنشعبه حرانی، تحف العقول عن آلالرسول، 1404ق، ص263.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، 1404ق، ج1، ص226.
- ↑ ابنشعبه حرانی، تحف العقول عن آلالرسول، 1404ق، ص300.
- ↑ خیراندیش، «تأمین نیازهای جنسی»، وبسایت شورزندگی.[۲]
- ↑ «تأمین نیازهای جنسی همسران»، وبسایت راسخون.[۳]
- ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، اخلاق ناصری، 1413ق، ص74.
- ↑ کلینی، کافی، 1407ق، ج5، ص321.
- ↑ رفیعی محمدی، «تأمین نیازهای جنسی در زندگی زناشویی»، وبسایت شورزندگی.[۴]
- ↑ امینی، اسلام و تعلیم و تربیت، ج2، ص61.
- ↑ «تأمین نیاز جنسی به سبک غرب یا اسلام»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.[۵]
- ↑ سورهٔ مؤمنون، آیهٔ 6؛ سورهٔ معارج، آیهٔ 30.
- ↑ سورهٔ مؤمنون، آیهٔ 5
- ↑ سورهٔ نور، آیهٔ 33.
- ↑ عارفی، «آثار و پیامدهای عفّت از دیدگاه اسلام»، خبرگزاری فارس.
- ↑ سورهٔ نور، آیهٔ 30-31.
- ↑ آقا جمال خوانساری، شرح آقا جمالالدین خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم، 1366ش، ج7، ص385.
- ↑ سورهٔ نور، آیهٔ 31.
- ↑ علیمردی و علیمردی، «حجاب و پوشش در ادیان زرتشت، یهود و مسیحیت». معرفت ادیان، 1389ش، ص118.[۶]
- ↑ انصاریان، عرفان اسلامی، 1386ش، ج4، ص57.
- ↑ سورهٔ بقره، آیهٔ 83.
- ↑ سورهٔ احزاب، آیهٔ 70، سورهٔ نساء، آیهٔ 9.
- ↑ سورهٔ انعام، آیهٔ 108.
- ↑ کانون نشر و ترویج فرهنگ اسلامی حسنات اصفهان، سیری در سپهر اخلاق، 1389ش، ج2، ص521.
- ↑ سورهٔ لقمان، آیهٔ 19.
- ↑ سورهٔ حجرات، آیهٔ 10.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج71، ص40.
- ↑ سورهٔ احزاب، آیهٔ 32.
- ↑ ابنبابویه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، 1406ق، ص283.
- ↑ دیلمی، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، 1408ق، ص417.
- ↑ کانون نشر و ترویج فرهنگ اسلامی حسنات اصفهان، سیری در سپهر اخلاق، 1389ش، ج2، ص521.
- ↑ سورهٔ نساء، آیهٔ 6.
- ↑ سورهٔ بقره، آیهٔ 273.
- ↑ ابوسعید، سخنان منظوم ابوسعید ابوالخیر، 1350ش، رباعی614.
- ↑ سبحانینیا، «عفّت مالی و اقتصادی و درآمد نامشروع»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.[۷]
- ↑ سورهٔ نساء، آیهٔ 6.
- ↑ سورهٔ نساء، آیهٔ 10.
- ↑ سورهٔ بقره، آیهٔ 188؛ سورهٔ مائده، آیهٔ 42؛ سورهٔ نساء، آیهٔ 29.
- ↑ سبحانینیا، «عفّت مالی و اقتصادی و درآمد نامشروع»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.[۸]
- ↑ پاکنژاد، «عفت شکم»، پایگاه اطلاعرسانی سیدمحسن پاکنژاد.[۹]
- ↑ لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ، 1376ش، ص132.
- ↑ تویسرکانی، لئالی الأخبار، 1413ق، ج1، ص145.
- ↑ فیض کاشانی، راه روشن، 1372ش، ج5، ص220.
- ↑ «پاکدامنی و عفت در خانواده و آثار آن»، وبسایت راسخون.[۱۰]
- ↑ اکبری، «عفت و پاکدامنی در اسلام»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.[۱۱]
- ↑ تمیمی آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، 1366ش، ص260.
- ↑ «آثار و برکات عفت و پاکدامنی»، وبسایت مدرسهٔ علمیهٔ زینبیهٔ کرج. [۱۲]
- ↑ مطهری، مجموعهٔ آثار شهید مطهری، 1384ش، ج19، ص451
- ↑ عارفی، «آثار و پیامدهای عفّت از دیدگاه اسلام»، خبرگزاری فارس.
- ↑ سورهٔ نور، آیهٔ 26؛ سورهٔ احزاب، آیهٔ 35.
- ↑ مولوی بلخی، مثنوی معنوی، دفتر اول، بخش 88.[۱۳]
- ↑ عارفی، «آثار و پیامدهای عفّت از دیدگاه اسلام»، خبرگزاری فارس.[۱۴]
منابع
- ابنبابویه، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشریف الرضی، ۱۴۰۶ق.
- ابنشعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق.
- ابنمنظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ق.
- ابوسعید، فضلالله بن ابیالخیر، سخنان منظوم ابوسعید ابوالخیر، تهران، کتابخانهٔ سنایی، ۱۳۵۰ش.
- «آثار و برکات عفت و پاکدامنی»، وبسایت مدرسهٔ علمیهٔ زینبیهٔ کرج، تاریخ درج مطلب: ۱ بهمن ۱۳۹۸ش.
- اکبری، محمود، «عفت و پاکدامنی در اسلام»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۷ مهر ۱۳۹۶ش.
- امامخمینی، سیدروح الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲ش.
- امینی، ابراهیم، اسلام و تعلیم و تربیت، قم، بوستان کتاب قم، ۱۳۸۷ش.
- انصاریان، حسین، عرفان اسلامی، قم، دارالعرفان، ۱۳۸۶ش.
- آقاجمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمالالدین خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۶ش.
- «پاکدامنی و عفت در خانواده و آثار آن»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۱۱ شهریور ۱۳۹۸ش.
- پاکنژاد، «عفت شکم»، پایگاه اطلاعرسانی سیدمحسن پاکنژاد، تاریخ درج مطلب: ۸ دسامبر ۲۰۲۰م.
- «تأمین نیاز جنسی به سبک غرب یا اسلام»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۹ تیر ۱۳۹۸ش.
- «تأمین نیازهای جنسی همسران»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مهر ۱۳۹۷ش.
- تویسرکانی، محمدنبی بن احمد، لئالی الأخبار، قم، العلامة، ۱۴۱۳ق.
- خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اخلاق ناصری، تهران، علمیه اسلامیه، ۱۴۱۳ق.
- خیراندیش، حسین، «تأمین نیازهای جنسی»، وبسایت شورزندگی، تاریخ بازدید: ۲۴ بهمن ۱۴۰۲ش.
- دیلمی، حسن بن محمد، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، قم، مؤسسة آلالبیت، ۱۴۰۸ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۲ق.
- رفیعی محمدی، «تأمین نیازهای جنسی در زندگی زناشویی»، وبسایت شورزندگی، تاریخ بازدید: ۳۰ بهمن ۱۴۰۲ش.
- سبحانی تبریزی، جعفر، نظام اخلاقی اسلام: تفسیر سورهٔ مبارکهٔ حجرات، قم، بوستان کتاب، ۱۳۷۷ش.
- سبحانینیا، محمد، «عفّت مالی و اقتصادی و درآمد نامشروع»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۱ دی ۱۳۹۶ش.
- شبر، عبدالله، اخلاق، ترجمهٔ محمدرضا جباران، قم، هجرت، ۱۳۷۸ش.
- عارفی، محمدیونس، «آثار و پیامدهای عفّت از دیدگاه اسلام»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مهر ۱۳۹۰ش.
- علیمردی، مهناز و علیمردی، محمدمهدی، «حجاب و پوشش در ادیان زرتشت، یهود و مسیحیت»، معرفت ادیان، سال اول شمارهٔ سوم، تابستان ۱۳۸۹ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۰ش.
- فیض کاشانی، محمد، راه روشن، ترجمة محمدصادق عارف، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۷۲ش.
- کانون نشر و ترویج فرهنگ اسلامی حسنات اصفهان، سیری در سپهر اخلاق، قم، صحیفه خرد، ۱۳۸۹ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی (ترجمه کمره ای)، قم، اسوه، ۱۳۷۵ش.
- لیثی واسطی، علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، قم، دارالحدیث، ۱۳۷۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، صدرا، ۱۳۸۴ش.
- مظاهری، حسین، خانواده در اسلام (مظاهری)، قم، شفق، بیتا.
- مولوی بلخی رومی، جلالالدین محمد، مثنوی معنوی، وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲ اسفند ۱۴۰۲ش.
- نراقی، احمد، معراج السعادة، قم، هجرت، ۱۳۷۸ش.
| کیفیت زندگی | |
|---|---|
| مفاهیم سبک زندگی | |
| مهارتهای زندگی | |
| مراحل زندگی | |
| فلسفه و معنای زندگی | |
| سبکهای فرهنگی و اجتماعی زندگی | |
| زنان در ادیان | |
|---|---|
| زن در جامعه | |
| زن در سیاست | |
| زن در خانواده | |
| افراد مرتبط | |
| مشاغل زنانه | |
| اخلاق زنان | |
| حقوق زنان | |
| تاریخ زنان | |
| زن در ادبیات و فرهنگ | |