پیشنویس:امینالله پیرزاد هروی
امینالله پیرزاد هروی؛ هنرمند خوشنویس افغانستانی.
امینالله پیرزاد هروی، استاد برجستهٔ خوشنویسی معاصر افغانستان و مکتب هرات، زندگی خود را وقف حفظ و انتقال میراث هنر اسلامی به نسلهای نو کرد. وی با یادگیری و تسلط بر هفت خط اصلی، هنر خود را نه تنها یک مهارت، بلکه یک موهبت الهی و رسالت اخلاقی میدانست که باید با تمسک به آموزههای دینی همراه شود.
او با تمرکز بر بومیگرایی، آثار متعددی با مضامین آیات قرآن و احادیث خلق کرد که از جمله آنها میتوان به مجموعه مرقعات رضوی اشاره کرد. این هنرمند سالها به آموزش رایگان خط در هرات، کابل و سپس در ایران از جمله در بنیاد آستان قدس رضوی پرداخت و شاگردان بسیاری تربیت کرد. سبک زندگی اخلاقی و پایداری پیرزاد در برابر تغییرات اجتماعی و سیاسی، نقشی کلیدی در زنده نگهداشتن و ترویج هنر اصیل خوشنویسی در منطقه و جهان امروز ایفا کرده است.
زندگینامه امینالله پیرزاد هروی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]امینالله پیرزاد هروی در ۱۳۲۰ش در یک خانوادهٔ هنرمند و خوشنویس در محلهٔ خواجه عبدالله انصاری شهر کهنهٔ هرات متولد شد. او در هفتسالگی به مکتب رفت و عصرها در دکان عطاری پدر خود به شاگردی اشتغال داشت. پیرزاد در ۱۴ سالگی به هنر خوشنویسی علاقهمند شد در حدی که روزهای جمعه به مسجد جامع هرات یا به گذرگاه خواجه عبدلله انصاری میرفت و کتیبهها و سنگنوشتههای آن مکانها را که توسط هنرمندان بزرگ آن عصر محمدعلی عطار و میرعبدالرحمن حسینی نوشته شده بود، تماشا و بررسی میکرد. تحت تربیت و الهام از استادان برجسته و با بهرهگیری از آموزههای قرآنی، او به تدریج استاد برجستهای در این هنر سنتی اسلامی شد.[۱]
پیرزاد هروی با علاقهٔ وافری که به هنر خوشنویسی پیدا کرده بود در ۱۳۳۵ش نزد عطار هروی رفت. وی به آموزش رسمی هنر خوشنویسی مشغول و با انواع خطوط و سبکهای خوشنویسی آشنا شد و در هفت نوع خط نستعلیق، نسخ، ثلث، محقق، رقاع، کوفی و شکسته به مهارت، استادی و کمال رسید. پیرزاد در سن بیستسالگی به دورهٔ عسکری (خدمت سربازی) رفت و به مدت ۲ سال در چاپخانهٔ اردوی وزارت دفاع در کابل با مجلهٔ «اردو» همکاری کرد. او در ۱۳۵۳ش در هرات دفتر آموزش خوشنویسی دایر کرد و در طول چند سال فعالیت خود شاگردان زیادی پرورش داد.[۲]
پیرزاد در ۱۳۳۸ش در هرات ازدواج کرد که حاصل آن ۵ فرزند است و یکی از آنان (محمدشاه پیرزاد) هنر پدر را دنبال کرده است. پژوهشگران زندگی و هنر امینالله پیرزاد هروی را نمایانگر پیوند عمیق میان فرهنگ، هنر و سبک زندگی سنتی در منطقه هرات و افغانستان میدانند که در عین حال با تحولات تاریخی و مهاجرت، توانست جایگاه خود را در عرصهٔ هنر خوشنویسی حفظ کند و به نسلهای بعدی انتقال دهد. همچنین سرگذشت وی نشانهای از تلاش و پایداری برای حفظ هنر اصیل و ارزشهای فرهنگی در بستر تغییرات اجتماعی و سیاسی است.[۳]
خاستگاه فکری امینالله پیرزاد هروی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]جوانی پیرزاد مصادف با آغاز تلاش برای مدرنسازی کشور توسط ظاهرشاه بود. در این دوره گرچه فقر و استبداد در افغانستان بیداد میکرد، اما امنیت و آرامش سراسری در کشور حاکم بود. پیرزاد در یک خانوادهٔ هنرمند به دنیا آمده و همین عامل موجب شد تا در نوجوانی نزد پدر خود (که از هنرمندان خوشنویسی هرات بود) آموزش دیده و جهانبینی دینی و اخلاق و سلوک اسلامی را از او بیاموزد. او در جوانی نزد محمدعلی عطار هروی (خوشنویس بزرگ هرات) به هنرآموزی پرداخت و از نظر فکری و اخلاقی تحت تأثیر او به کمال رسید.[۴]
سیرهٔ اخلاقی امینالله پیرزاد هروی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پیرزاد بر اثر تربیت در خانوادهٔ مذهبی و آموزش نزد اساتید بزرگ مسلمان هرات، دارای خصایل مهم اخلاق اسلامی شد که نفس پاک، ارتباط مداوم با خدا و توسل به پیشوایان دینی بخشی از آن را تشکیل میداد. همین تعالیم موجب شده بود که او در ارتباط با مردم نیز دارای حسن خُلق و دارای اعتماد به نفس بالا باشد.[۵]
فعالیتها و مسئولیتهای امینالله پیرزاد هروی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بیشتر عمر پیرزاد هروی صرف آموزش هنر خوشنویسی شد. او در ۱۳۴۳ش در هرات کلاس آموزش خط دایر کرد و شاگردان را به رایگان آموزش میداد. سپس از ۱۳۴۶ش به مدت ۸ سال به کشورهای مختلف سفر کرد و تجربیات زیادی بهدستآورد.
وی از ۱۳۵۳ش دوباره آموزشگاه خوشنویسی و تابلوسازی خود را در هرات دایر کرد و به آموزش خط پرداخت.[۶] بعد از کودتای حزب دموکراتیک خلق افغانستان در ۱۳۵۷ش و آغاز جنگهای مردمی علیه حزب خلق در هرات، پیرزاد در ۱۳۵۹ش به کابل رفت و در بخش هنرهای زیبای وزارت اطلاعات و فرهنگ به تدریس و آموزش مشغول شد و به مدت ۵ سال شاگردان زیادی تربیت کرد. با گسترش قیامهای مردمی علیه حاکمیت خلق و ناامنشدن شهر کابل او در ۱۳۶۳ش به ایران مهاجرت کرد و در مشهد ساکن شد.[۷]
پیرزاد از ۱۳۶۵ش همکاری خود را با بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی در مشهد آغاز کرد و تا چند سال قبل از فوت خود در آن مرکز به آموزش شاگرد، نوشتن رقعات و خوشنویسی برخی از کتابها ادامه داد.[۸] او همچنین چندین سال با «کانون هنرهای زیبا» وابسته به خیریهٔ امام جواد همکاری داشت و در آن سالها تقویم هنری آن مؤسسه با خطوط او تزیین و منتشر میشد.[۹] پیرزاد در طی سالهای حضور در مشهد برای بسیاری از مراکز کتیبه تهیه کرد که آثار او در حسینیهٔ هراتیها در مشهد، در محل تدفین شهدای عاشورایی حرم رضوی، در مدرسهٔ صادقیه هرات و مراکز دیگر موجود است.[۱۰]
دیدگاههای امینالله پیرزاد هروی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پیرزاد از بزرگان هنر و ادب به نیکی یاد کرده و در تمام عمر هنر خود را مرهون اساتید و بزرگان هنر خوشنویسی میدانست. او خط و هنر خوشنویسی را یک موهبت الهی و در کارهای خود توجه به دین و مذهب را یک اصل میدانست و اعتقاد داشت که هنرمند نباید بدون وضو و ذکر نام و یاد خدا ابزار خوشنویسی را بهدست گیرد. کارهای او اغلب آیات قرآن، سخنان اهلبیت، معصومین و اولیاء خدا و مضامین آنها است. پیرزاد به بومیگرایی در هنر خوشنویسی ارج مینهاد و آن را ترویج میکرد و معتقد بود هنرمندان نباید ویژگیهای فرهنگی و منطقهای خود را نادیده بگیرند.[۱۱]
رابطه امینالله پیرزاد هروی با دیگران
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پیرزاد هروی هنرمند شناختهشدهای بود و ارتباط زیادی با هنرمندان افغانستان و ایران داشت. افرادی چون هادی ذوالریاستین، محمدحسین جاجویی مقدم، فدائیان (باستانشناس ایرانی) و دیگران در ارتباط دائم بودند. آثار او در کشورهای منطقه از جمله پاکستان مورد استقبال قرار میگرفت. بهدلیل همین تعامل و ارتباط در بسیاری از محافل از او تجلیل میشد.[۱۲]
شاگردان امینالله پیرزاد هروی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پیرزاد شاگردان زیادی در هرات، کابل و مشهد تربیت کرد که ۱۲ نفر از آنها در خط به درجهٔ ممتاز و مقام استادی رسیدند از جمله نجیبالله انوری، میرولیاحمد صبری، سید اسحاق هاشمی، محمدمیرویس کابلی، محمدنادر، میرویس رضازاده، اصیل یوسفی، نصیراحمد، محمد طبیب و خانم سیما حسنزاده.[۱۳]
آثار امینالله پیرزاد هروی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از پیرزاد هروی آثار زیادی منتشر شده و برخی از آثار او در برخی جراید از جمله «مجلهٔ مشکوة» در مشهد منتشر شده است:[۱۴]
| عنوان اثر (به فارسی) | موضوع و محتوا | محل کتابت/انتشار | سال انتشار |
| مرقع رضوی در ۲ جلد | سخنان امام رضا | بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی | نامشخص |
| مرقع زیور آسمانها | آیاتی از قرآن با ترجمه فارسی | بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی | نامشخص |
| مرقع اقتصاد اسلامی | آیاتی از قرآن با ترجمه فارسی | بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی | نامشخص |
| مرقع مقام زن در اسلام | آیات و روایات مرتبط با مقام زن | بنیاد پژوهشهای اسلامی مشهد | نامشخص |
| مرقع کتاب | نامشخص | بنیاد پژوهشهای اسلامی مشهد | نامشخص |
| هشت قلم هنر خط | مجموعهای شامل بیش از دهها خط و کتیبه در انواع خطوط | مشهد (مؤسسهٔ جهان اندیشه کودکان) | ۱۳۷۳ش |
| هشت قلم هنر خط جهان | مجموعهای شامل بیش از دهها خط و کتیبه در انواع خطوط | مشهد (مؤسسهٔ جهان اندیشه کودکان) | ۱۳۷۴ش |
| تجلیگاه هنر خط | مجموعهای شامل بیش از دهها خط و کتیبه در انواع خطوط | مشهد (مؤسسهٔ جهان اندیشه کودکان) | ۱۳۷۳ش |
| مرقع زیر آسمانها | آیات و روایات | بنیاد پژوهشهای اسلامی مشهد | نامشخص |
| آثار متفرقه | آیاتی از قرآن، احادیث معصومین، اشعار حافظ، خواجه عبدالله انصاری، فردوسی و سایر شاعران | نشریاتی مانند «مجلهٔ مشکوة» و آثار کریستال تزئینی | نامشخص |
نوآوریهای امینالله پیرزاد هروی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پیرزاد هنر خط را هنر ملکوتی میدانست و مهمترین ویژگی او تلاش و کوشش فراوان برای استفاده از آیات و روایات پیشوایان دین در آثار خوشنویسی بود.[۱۵]
جوایز و افتخارات امینالله پیرزاد هروی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پیرزاد در دههٔ چهل بین شاگردان عطار هروی مقام اول خوشنویسی را در هرات کسب و جوایزی از دست استاد خود دریافت کرد. پیرزاد در ۱۳۵۹ش نیز در مسابقهٔ وزارت اطلاعات و فرهنگ در کابل مقام اول را به دست آورد.[۱۶]
درگذشت امینالله پیرزاد هروی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]محمدامین پیرزاد هروی در ماه حوت (اسفند) ۱۳۸۱ش در مشهد درگذشت و در قبرستان «بهشت رضا» به خاک سپرده شد.[۱۷]
تصویرپردازی دربارهٔ امینالله پیرزاد هروی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در سالهای گذشته در تجلیل از پیرزاد آثار چندی منتشر شده است از جمله مجلهٔ فانوس در آلمان در ۱۳۸۱ش با انتشار ویژهنامهای از پیرزاد هروی قدردانی کرد. همچنین اصیل یوسفی (از شاگردان مطرح او) یادنامهٔ مفصلی از او را در کتاب «رنگ و رنج» در ۱۳۸۴ش در مشهد منتشر کرده است.[۱۸] همچنین دانشگاه پنجاب لاهور کشور پاکستان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران و ادارهٔ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان نیز زحمات پیرزاد را پاس داشته و از او تقدیر کردهاند.[۱۹]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ اصیل یوسفی، رنگ و رنج، 1384ش، ص231 و 233.
- ↑ اصیل یوسفی، رنگ و رنج، 1384ش، ص231 و 233.
- ↑ اصیل یوسفی، رنگ و رنج، 1384ش، ص231 و 233.
- ↑ اصیل یوسفی، «دیدار با استاد پیرزاد هنرمند خوشنویس»، 1373ش، ص23
- ↑ اصیل یوسفی، رنگ و رنج، 1384ش، ص291.
- ↑ اصیل یوسفی، «دیدار با استاد پیرزاد هنرمند خوشنویس»، 1373ش، ص23
- ↑ اصیل یوسفی، رنگ و رنج، 1384ش، ص237.
- ↑ اصیل یوسفی، «دیدار با استاد پیرزاد هنرمند خوشنویس»، 1373ش، ص23
- ↑ اصیل یوسفی، رنگ و رنج، 1384ش، ص282.
- ↑ اصیل یوسفی، رنگ و رنج، 1384ش، ص236.
- ↑ اصیل یوسفی، رنگ و رنج، 1384ش، ص246.
- ↑ «سر زلف خط ناید آسان به کف»، 1379ش، ص75.
- ↑ «اوراق ما به صفحهٔ گیتی نشان ماست»، 1373ش، ص14.
- ↑ پیرزاد هروی، هشت قلم هنر خط، 1374ش، ص5.
- ↑ پیرزاد هروی، تجیلیگاه هنر خط، 1373ش، ص8.
- ↑ پیرزاد هروی، تجیلیگاه هنر خط، 1373ش، ص8
- ↑ موجانی، فرهنگ شخصیتهای معاصر افغانستان، 1394ش، ص51.
- ↑ «سر زلف خط ناید آسان به کف»، 1379ش، ص75.
- ↑ اصیل یوسفی، رنگ و رنج، 1384ش، ص329.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- اصیل یوسفی، محمدرفیع، «دیدار با استاد پیرزاد هنرمند خوشنویس»، مجلهٔ حبلالله، شمارهٔ ۱۱۹ و ۱۲۰، ۱۳۷۳ش.
- اصیل یوسفی، محمدرفیع، رنگ و رنج، مشهد، کانون هنرهای زیبا خیریهٔ امام جواد، ۱۳۸۴ش.
- «اوراق ما به صفحهٔ گیتی نشان ماست»، مجلهٔ ظهور، شمارهٔ ۱۱، بهار ۱۳۷۳ش.
- پیرزاد هروی، محمدامین، تجلیگاه هنر خط، مشهد، جهان اندیشه کودکان، ۱۳۷۳ش.
- پیرزاد هروی، محمدامین، هشت قلم هنر خط، مشهد، جهان اندیشه کودکان، ۱۳۷۴ش.
- «سر زلف خط ناید آسان به کف»، فصلنامهٔ فرهنگی هنری، شمارهٔ دوم، تابستان ۱۳۷۹ش.
- موجانی، سیدعلی و دیگران، فرهنگ شخصیتهای معاصر افغانستان، تهران، عظام، ۱۳۹۴ش.