پیشنویس:امینالله پیرزاد هروی
امینالله پیرزاد هروی؛ هنرمند خوشنویس افغانستانی.
امینالله پیرزاد هروی، از بزرگترین هنرمندان خوشنویس معاصر افغانستان و مکتب هرات است که شاگردان زیادی پرورش داد و آثار فراوان و کتیبههای متنوع از او به یادگار مانده است.
زندگینامه امینالله پیرزاد هروی
امینالله پیرزاد هروی، فرزند میرزا حبیبالله خوشنویس، در سال ۱۳۲۰ خورشیدی در شهر هرات افغانستان به دنیا آمد. وی از کودکی با علاقهمندی ویژهای به هنر خوشنویسی رشد یافت و از هفت سالگی همراه با تحصیلات مکتبی به آموزش و کسب مهارت خوشنویسی پرداخت. تحت تربیت و الهام از استادان برجسته و با بهرهگیری از آموزههای قرآنی، او به تدریج استاد برجستهای در این هنر سنتی اسلامی شد.
در نوجوانی، پیرزاد هروی در فضای فرهنگی و هنری هرات به فعالیت مشغول گردید و به ویژه با هنر خوشنویسی «انصاری» و شیوههای مختلف خطاطی از جمله نستعلیق و شکسته آشنا شد. او همچنین نقش فعالی در نگارش و تزئین سنگ نوشتههای اماکن مقدس داشت و به تدریج به عنوان یکی از برجستهترین خوشنویسان هرات مطرح گردید.
در طول دوران حرفهای خود، پیرزاد هروی در مراکز فرهنگی و هنری افغانستان به تدریس و آموزش هنر خوشنویسی پرداخت و علاوه بر کسب مقامهای ممتاز هنری، در تأسیس کلکسیونهای هنری و نشر آثار خوشنویسی نقش ایفا کرد. با شروع جنگها و بحرانهای نظامی و اجتماعی در افغانستان، وی در سال ۱۳۶۲ به ایران مهاجرت کرد و در آنجا نیز به فعالیتهای هنری و فرهنگی خود ادامه داد.
در ایران، پیرزاد هروی به ویژه در بنیاد پژوهشهای اسلامی استان خراسان رضوی مشغول به کار شد و با همکاری دیگر هنرمندان، آثار متعددی را خلق و منتشر نمود. وی به عنوان یک هنرمند متعهد و استاد خلاق خوشنویسی، میراث فرهنگی ارزشمندی بر جای گذاشت که امروزه در موزههای هنری نگهداری میشود.
زندگی و هنر امینالله پیرزاد هروی نمایانگر پیوند عمیق میان فرهنگ، هنر و سبک زندگی سنتی در منطقه هرات و افغانستان است که در عین حال با تحولات تاریخی و مهاجرت، توانست جایگاه خود را در عرصه هنر خوشنویسی حفظ کند و به نسلهای بعدی انتقال دهد. این سرگذشت، نشانهای از تلاش و پایمردی برای حفظ هنر اصیل و ارزشهای فرهنگی در بستر تغییرات اجتماعی و سیاسی است.
امینالله پیرزاد هروی در 1320ش در یک خانوادۀ هنرمند و خوشنویس در ناحیۀ اول (محلۀ خواجه عبدالله انصاری) شهر کهنۀ هرات متولد شد. او در هفتسالگی به مکتب رفت و عصرها در دکان عطاری پدر خود به شاگردی اشتغال داشت. پیرزاد در چهاردهسالگی به هنر خوشنویسی علاقهمند شد در حدی که روزهای جمعه به مسجد جامع هرات و یا به گذرگاه خواجه عبدلله انصاری میرفت و کتیبهها و سنگنوشتههای آن مکانها را که توسط هنرمندان بزرگ آن عصر محمدعلی عطار و میرعبدالرحمن حسینی نوشته شده بود، تماشا و بررسی میکرد. پیرزاد هروی با علاقۀ وافری که به هنر خوشنویسی پیدا کرده بود در 1335ش نزد عطار هروی رفت. وی به آموزش رسمی هنر خوشنویسی مشغول و با انواع خطوط و سبکهای خوشنویسی آشنا شد و در هفت نوع خط (نستعلیق، نسخ، ثلث، محقق، رقاع، کوفی و شکسته) به مهارت، استادی و کمال رسید. پیرزاد در سن بیستسالگی به دورۀ عسکری (خدمت سربازی) رفت و به مدت دو سال در مطبعۀ اردوی وزارت دفاع در کابل با مجلۀ «اردو» همکاری کرد. او در 1353ش در هرات دفتر آموزش خوشنویسی دایر کرد و در طول چند سال فعالیت خود شاگردان زیادی پرورش داد. پیرزاد در 1338ش در هرات ازدواج کرد که حاصل آن 5 فرزند است و یکی از آنان (محمدشاه پیرزاد) هنر پدر را دنبال کرده است.[۱]
خاستگاه فکری
جوانی پیرزاد مصادف با آغاز مدرنسازی کشور توسط ظاهرشاه بود. در این دوره گرچه فقر و استبداد در افغانستان بیداد میکرد، اما امنیت و آرامش سراسری در کشور حاکم بود. پیرزاد در یک خانوادۀ هنرمند به دنیا آمده و همین عامل موجب شد تا در نوجوانی نزد پدر خود (که از هنرمندان خوشنویسی هرات بود) آموزش دیده و جهانبینی دینی و اخلاق و سلوک اسلامی را از او بیاموزد. او در جوانی نزد محمدعلی عطار هروی (خوشنویس بزرگ هرات) به هنرآموزی پرداخت و از نظر فکری و اخلاقی تحت تأثیر او به کمال رسید.[۲]
سیرۀ اخلاقی
پیرزاد بر اثر تربیت در خانوادۀ مذهبی و آموزش نزد اساتید بزرگ هرات، دارای خصایل مهم اخلاقی شد که نفس پاک، ارتباط مداوم با خدا و توسل به بزرگان دین بخشی از آن را تشکیل میداد. همین تعالیم موجب شده بود که او در ارتباط با مردم نیز دارای حسن خُلق و متکی به خود باشد.[۳]
فعالیتها و مسئولیتها
بیشتر عمر پیرزاد هروی صرف آموزش هنر خوشنویسی شد. او در 1343ش در هرات کلاس آموزش خط دایر کرد و شاگردان را به رایگان آموزش میداد. سپس از 1346ش به مدت هشت سال به کشورهای مختلف سفر کرد و تجربیات زیادی بهدست آورد. از 1353ش دوباره آموزشگاه خوشنویسی و تابلوسازی خود را در هرات دایر کرد و به آموزش خط پرداخت.[۴] بعد از کودتای حزب دموکراتیک خلق افغانستان در 1357ش و آغاز جنگهای مردمی علیه حزب خلق در هرات، پیرزاد در 1359ش به کابل رفت و در بخش هنرهای زیبای وزارت اطلاعات و فرهنگ به تدریس و آموزش مشغول شد و به مدت 5 سال شاگردان زیادی تربیت کرد. با گسترش قیامهای مردمی علیه حاکمیت خلق و ناامنشدن شهر کابل او در 1363ش به ایران مهاجرت کرد و در مشهد ساکن شد.[۵] پیرزاد از 1365ش همکاری خود را با بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی در مشهد آغاز کرد و تا چند سال قبل از فوت خود در آن مرکز به آموزش شاگرد، نوشتن رقعات و خوشنویسی برخی از کتابها ادامه داد.[۶] پیرزاد همچنین چندین سال با «کانون هنرهای زیبا» وابسته به خیریۀ امام جواد همکاری داشت و در آن سالها تقویم هنری آن مؤسسه با خطوط او تزیین و منتشر میشد.[۷] پیرزاد در طی سالهای حضور در مشهد برای بسیاری از مراکز کتیبه تهیه کرد که آثار او در حسینیۀ هراتیها در مشهد، در محل تدفین شهدای عاشورایی حرم رضوی، در مدرسۀ صادقیه هرات و مراکز دیگر موجود است.[۸]
دیدگاهها
پیرزاد از بزرگان هنر و ادب به نیکی یاد کرده و در تمام عمر هنر خود را مرهون اساتید و بزرگان هنر خوشنویسی میدانست. او خط و هنر خوشنویسی را یک موهبت الهی و در کارهای خود توجه به دین و مذهب را یک اصل میدانست و اعتقاد داشت که هنرمند نباید بدون وضو و ذکر نام و یاد خدا ابزار خوشنویسی را بهدست گیرد. کارهای او اغلب آیات قرآن، سخنان معصومین و اولیاء خدا و مضامین آنها است. پیرزاد به بومیگرایی در هنر خوشنویسی ارج مینهاد و آن را ترویج میکرد و معتقد بود هنرمندان نباید ویژگیهای فرهنگی و منطقهای خود را نادیده بگیرند.[۹]
رابطه با دیگران
پیرزاد هروی هنرمند شناختهشدهای بود و ارتباط زیادی با هنرمندان افغانستان و ایران داشت. افرادی چون هادی ذوالریاستین، محمدحسین جاجویی مقدم، فدائیان (باستانشناس ایرانی) و دیگران در ارتباط دائم بودند. آثار او در کشورهای منطقه از جمله پاکستان مورد استقبال قرار میگرفت. بهدلیل همین تعامل و ارتباط در بسیاری از محافل از او تجلیل میشد.[۱۰]
شاگردان
پیرزاد شاگردان زیادی در هرات، کابل و مشهد تربیت کرد که 12 نفر از آنها در خط به درجۀ ممتاز و مقام استادی رسیدند از جمله نجیبالله انوری، میرولیاحمد صبری، سید اسحاق هاشمی، محمدمیرویس کابلی، محمدنادر، میرویس رضازاده، اصیل یوسفی، نصیراحمد، محمد طبیب و خانم سیما حسنزاده.[۱۱]
آثار
از پیرزاد هروی آثار زیادی منتشر شده و برخی از آثار او در برخی جراید از جمله «مجلۀ مشکوة» در مشهد منتشر شده است:[۱۲]
| عنوان اثر (به فارسی) | موضوع و محتوا | محل کتابت/انتشار | سال انتشار |
| مرقع رضوی در 2 جلد | سخنان گهربار امام رضا | بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی | نامشخص |
| مرقع زیور آسمانها | آیاتی از قرآن کریم با ترجمه فارسی | بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی | نامشخص |
| مرقع اقتصاد اسلامی | آیاتی از قرآن کریم با ترجمه فارسی | بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی | نامشخص |
| مرقع مقام زن در اسلام | آیات و روایات مرتبط با مقام زن | بنیاد پژوهشهای اسلامی مشهد | نامشخص |
| مرقع کتاب | نامشخص | بنیاد پژوهشهای اسلامی مشهد | نامشخص |
| هشت قلم هنر خط | مجموعهای شامل بیش از دهها خط و کتیبه در انواع خطوط | مشهد (موسسۀ جهان اندیشه کودکان) | 1373ش |
| هشت قلم هنر خط جهان | مجموعهای شامل بیش از دهها خط و کتیبه در انواع خطوط | مشهد (موسسۀ جهان اندیشه کودکان) | 1374ش |
| تجلیگاه هنر خط | مجموعهای شامل بیش از دهها خط و کتیبه در انواع خطوط | مشهد (موسسۀ جهان اندیشه کودکان) | 1373ش |
| مرقع زیر آسمانها | آیات و روایات | بنیاد پژوهشهای اسلامی مشهد | نامشخص |
| آثار متفرقه | آیاتی از قرآن، احادیث معصومین، اشعار حافظ، خواجه عبدالله انصاری، فردوسی و سایر شاعران | نشریاتی مانند «مجلۀ مشکوة» و آثار کریستال تزئینی | نامشخص |
نوآوریها
پیرزاد هنر خط را هنر ملکوتی میدانست و مهمترین ویژگی او تلاش و کوشش فراوان برای استفاده از آیات و روایات پیشوایان دین در آثار خوشنویسی بود.[۱۳]
جوایز و افتخارات
پیرزاد در دهۀ چهل بین شاگردان عطار هروی مقام اول خوشنویسی را در هرات کسب و جوایزی از دست استاد خود دریافت کرد. پیرزاد در 1359ش نیز در مسابقۀ وزارت اطلاعات و فرهنگ در کابل مقام اول را به دست آورد.[۱۴]
درگذشت
محمدامین پیرزاد هروی در ماه حوت (اسفند) 1381ش در مشهد درگذشت و در قبرستان «بهشت رضا» به خاک سپرده شد.[۱۵]
تصویرپردازی
در سالهای گذشته در تجلیل از پیرزاد آثار چندی منتشر شده است از جمله جریدۀ فانوس در آلمان در 1381ش با انتشار ویژهنامهای از پیرزاد هروی قدردانی کرد. همچنین اصیل یوسفی (از شاگردان مطرح او) یادنامۀ مفصلی از او را در کتاب «رنگ و رنج» در 1384ش در مشهد منتشر کرده است.[۱۶] همچنین دانشگاه پنجاب لاهور کشور پاکستان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران و ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان نیز زحمات پیرزاد را پاس داشته و از او تقدیر کردهاند.[۱۷]
پانویس
- ↑ اصیل یوسفی، رنگ و رنج، 1384ش، ص231 و 233.
- ↑ اصیل یوسفی، «دیدار با استاد پیرزاد هنرمند خوشنویس»، 1373ش، ص23
- ↑ اصیل یوسفی، رنگ و رنج، 1384ش، ص291.
- ↑ اصیل یوسفی، «دیدار با استاد پیرزاد هنرمند خوشنویس»، 1373ش، ص23
- ↑ اصیل یوسفی، رنگ و رنج، 1384ش، ص237.
- ↑ اصیل یوسفی، «دیدار با استاد پیرزاد هنرمند خوشنویس»، 1373ش، ص23
- ↑ اصیل یوسفی، رنگ و رنج، 1384ش، ص282.
- ↑ اصیل یوسفی، رنگ و رنج، 1384ش، ص236.
- ↑ اصیل یوسفی، رنگ و رنج، 1384ش، ص246.
- ↑ «سر زلف خط ناید آسان به کف»، 1379ش، ص75.
- ↑ «اوراق ما به صفحۀ گیتی نشان ماست»، 1373ش، ص14.
- ↑ پیرزاد هروی، هشت قلم هنر خط، 1374ش، ص5.
- ↑ پیرزاد هروی، تجیلیگاه هنر خط، 1373ش، ص8.
- ↑ پیرزاد هروی، تجیلیگاه هنر خط، 1373ش، ص8
- ↑ موجانی، فرهنگ شخصیتهای معاصر افغانستان، 1394ش، ص51.
- ↑ «سر زلف خط ناید آسان به کف»، 1379ش، ص75.
- ↑ اصیل یوسفی، رنگ و رنج، 1384ش، ص329.
منابع
- اصیل یوسفی، محمدرفیع، «دیدار با استاد پیرزاد هنرمند خوشنویس»، مجلۀ حبلالله، شمارۀ 119 و 120، 1373ش.
- اصیل یوسفی، محمدرفیع، رنگ و رنج، مشهد، کانون هنرهای زیبا خیریۀ امام جواد، 1384ش.
- «اوراق ما به صفحۀ گیتی نشان ماست»، مجلۀ ظهور، شمارۀ 11، بهار 1373ش.
- پیرزاد هروی، محمدامین، تجلیگاه هنر خط، مشهد، جهان اندیشه کودکان، 1373ش.
- پیرزاد هروی، محمدامین، هشت قلم هنر خط، مشهد، جهان اندیشه کودکان، 1374ش.
- «سر زلف خط ناید آسان به کف»، فصلنامۀ فرهنگی هنری، شمارۀ دوم، تابستان 1379ش.
- موجانی، سیدعلی و دیگران، فرهنگ شخصیتهای معاصر افغانستان، تهران، عظام، 1394ش.