پیشنویس:علیقلی خان بختیاری
علیقلی خان بختیاری؛ از سیاستمداران ایل بختیاری در دوران قاجار.
علیقلی خان بختیاری معروف به سردار اسعد از رؤسای بانفوذ و قدرتمند ایل بختیاری، نقش مهمی در اتحاد ایل بختیاری داشت. عدالتخواهی و مبارزه علیه استبداد از خصوصیات وی بود و با همین رویکرد، اقدامات سیاسی و اجتماعی متعددی را در تاریخ ایران به نام خود، ثبت کرد.
زندگینامه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]علیقلیخان بختیاری مشهور به سردار اسعد از رؤسای ایل بختیاری در دورۀ حکومت قاجار بود. وی در سال 1274ق در چهارمحال و بختیاری به دنیا آمد. او فرزند حسینقلیخان بختیاری از طایفۀ هفتلَنْگ[۱] و نوۀ دختری نجفخان بوده است.[۲] علیقلیخان با فرهنگ اصیل بختیاری رشد کرد و از دوران کودکی سختکوشی، مقاومت و وطندوستی را که با سبک زندگی ایلاتی آمیخته بود، یاد گرفت.[۳] هوش سرشار علیقلیخان از همان کودکی سبب جلب توجه پدر به او شد و حسینقلیخان در سفرهای متعدد، وی را بههمراه میبرد. [۴] علیقلیخان در سفر مکه با مادر همراه بود و بههمین علت به حاجی نیز ملقب بوده است.[۵] رفتار علیقلیخان در طول زندگی بر عدالتخواهی، میانهروی و دفاع از مظلومان استوار بود و از کینهتوزی و انتقامجویی، پرهیز میکرد.[۶]
آموزش
[ویرایش | ویرایش مبدأ]علیقلیخان در کودکی، زبان فارسی و خط تحریر را فرا گرفت و پس از آن به مقدمات عربی و ادبی مشغول شد. وی پس از آموختن زبان عربی و قرآن به تحصیل علوم جدید و فراگیری زبان فرانسوی پرداخت. حسینقلیخان بهدلیل علاقهای که به این فرزندش داشت، معلمی برای تعلیم ویژۀ وی در نظر گرفته بود.[۷] علیقلیخان همچنین سفرهای متعدد به اروپا داشت و در این سفرها، تجربههای بسیاری اندوخت.[۸]
ازدواج
[ویرایش | ویرایش مبدأ]علیقلیخان در سال 1294ق در چارچوب آدابورسوم ایلیاتی مبنی بر ازدواج بهنگام، با بیبی مهرجان، دختر یکی از بزرگان بختیاری، ازدواج کرد و نخستین فرزند او جعفرقلیخان در سال 1297ق متولد شد. جعفرقلیخان بعدها سردار بهادر نام گرفت و پس از فوت علیقلیخان به سردار اسعد سوم شهرت یافت.[۹]
کنشهای اجتماعی و سیاسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در سفر حسینقلیخان بختیاری به اصفهان که به قتل او انجامید، دو فرزند او به نامهای اسفندیارخان و علیقلیخان نیز همراه او رفتند که پس از کشتهشدن پدر، آنها زندانی شدند.[۱۰] با تضعیف حکومت ظلالسلطان، علیقلیخان آزاد شد و به تهران رفت. در این سفر، مهارت وی در سوارکاری و تیراندازی [۱۱] موجب شد که از ناصرالدین شاه درجۀ سرتیپاولی گرفته[۱۲] و به فرماندهی یکصد سوار بختیاری منصوب شود. [۱۳] برخی، ماندگاری علیقلیخان در تهران را تصمیم ناصرالدین شاه برای کنترل خاندان حسینقلیخان دانستهاند. [۱۴] علیقلیخان تا استقرار مشروطیت در تهران ماند و پس از به سلطنت رسیدن محمدعلی شاه و رویکار آمدن امیر مفخم بختیاری، تهران را به مقصد اروپا ترک کرد. [۱۵] در اقامت سه سالۀ علیقلیخان در پاریس، منزل وی محل تشکیل جلسات سیاسی و رفتوآمدهای مخالفان محمدعلی شاه بود. [۱۶] پس از به توپ بستهشدن مجلس و سرکوبی قیام تبریز، اطرافیان علیقلیخان وی را برای بازگشت به ایران تشویق کردند.[۱۷] مهمترین اقدامات سیاسی علیقلیخان عبارت است از:
- عدالتخواهی و مقابله با استبداد حکومت قاجار؛[۱۸]
- مشارکت در جنبش مشروطهخواهی؛[۱۹]
- درخواست از نجفقلیخان صمصامالسلطنه برای تسخیر اصفهان؛[۲۰]
- تشویق ایرانیان مسلمان و زرتشتی ساکن عدن و بمبئی به اتحاد و همدلی؛
- مدیریت و تشکیل لشکر متشکل از 1500 سوار و پیاده از ایل بختیاری و لشکرکشی به اصفهان؛
- تلاش برای افتتاح مجدد مجلس شورای ملی و تجدید انتخابات؛
- مقابله و لشکرکشی به تهران بهمنظور مقابله با محمدعلی شاه بهدلیل خلف وعدۀ وی در افتتاح مجلس شورای ملی؛
- ایجاد اتحاد میان لشکر ایل بختیاری با نیروهای شمال به فرماندهی یپرمخان ارمنی برای مقابله با استبداد؛
- انتخاب به سِمَت وزیر داخله و وزیر جنگ توسط رهبران مشروطهخواه پس از فرار محمدعلی شاه؛[۲۱]
- نمایندگی مجلس شورای ملی و دفاع از حقوق ایلات در مجلس؛[۲۲]
- فرستادن سواران بختیاری به کمک نیروهای دولتی در فرونشاندن جریان پارک اتابک و پایان بخشیدن به خودسریهای افراد مسلح؛[۲۳]
- واکنش به ترور آیت الله بهبهانی.
- تلاش برای اصلاح نظام عدلیه و ساختار وزارتخانه.[۲۴]
فعالیتهای فرهنگی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]سردار اسعد مدتها پیش از شروع نهضت مشروطیت، نسبت به تعلیم و تربیت مردم بهخصوص کودکان توجه ویژهای نشان میداد. او بهمنظور تأسیس مدرسۀ صنایع مستظرفه به کمالالملک و حکیمالملک کمک کرد و مجوز واگذاری قسمتی از اراضی باغ نگارستان را برای ساخت مدرسه بههمراه مقدار زیادی پول از مجلس شورای ملی گرفت. همچنین وی بهمنظور تعلیم و تربیت کودکان بختیاری، مدرسهای در منطقۀ بختیاری احداث کرد.[۲۵] وی جمعی از بختیاریها را برای تکمیل تحصیلات به اروپا فرستاد. سردار اسعد در تشویق و ترغیب اهل علم به دانشافزایی نقش بسزایی داشت و با هزينۀ شخصى، كتابهایی را ترجمه و چاپ كرد. کتابهایی مانند «کتاب آبی» و «سفرنامه برادران شرلی» بهدستور و تشویق علیقلیخان بختیاری، ترجمه و چاپ شدند.[۲۶] نگارش کتاب تاريخ بختيارى نیز به توصيۀ علیقلیخان سردار اسعد صورت گرفت.[۲۷]
نقش علیقلیخان در نهضت مشروطه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]علیقلیخان سردار اسعد از رهبران ایلیاتی بود که از ابتدا به جنبش مشروطهخواهی پیوست. وی پیونددهندۀ دو نسل از رهبران جنبش مشروطه بود. در دورۀ ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه، علیقلیخان بختیاری با برخی انجمنهای سری ضداستبداد و مشروطهخواه همکاری مخفیانه داشت. همچنین وی در دورۀ محمدعلی شاه نیز با بازگشت استبداد صغیر و قتل عام عمدۀ رهبران از پاریس مخالفت خود را با محمدعلی شاه اعلام کرد. در دورۀ استقرار مجدد مشروطه وی از سکانداران اصلی این نهضت بوده و به ترتیب به مناصب وزارت داخله، وزارت جنگ و نمایندگی مجلس دست یافت.[۲۸] در دوران استبداد صغير، علیقلیخان بختیاری از اروپا به ايران آمد و با دو هزار نفر از سواران بختيارى به اصفهان رفت و پس از تصرف اصفهان به سمت تهران رفت. او چند روزی در قم توقف کرد و سپس بر اساس توافقی که قبلاً با سپهدار تنكابنى داشت،[۲۹] به تهران نزدیک شد. اردوى سپهدار تنكابنى و سردار اسعد در يك روز به هم رسيده و به يكديگر پيوستند و در روز جمعه 27 جمادىالاخر 1327ق این دو سپاه متحد وارد تهران شدند. قواى قزاق، توان مقاومت در مقابل این دو لشکر متحد را نداشتند و قواى بختيارى و سپهدار، تهران را فتح کردند.[۳۰]
درگذشت
[ویرایش | ویرایش مبدأ]علیقلیخان در پایان عمر به بیماری چشمی مبتلا شد[۳۱] و اختلال در بینایی، او را از فعالیتهای اجتماعی، سیاسی بازداشت. سردار اسعد در سال 1332ق نابینا و دو سال بعد با سکته مغزی، فلج شد.[۳۲] علیقلیخان بختیاری در 7 محرم 1336ق درگذشت.[۳۳] جنازۀ وی به اصفهان منتقل شد و در تکیۀ میر واقع در گورستان تخت فولاد اصفهان در مقبرۀ خانوادگی و در کنار پدرش،حسینقلیخان بختیاری، دفن شد.[۳۴]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ . غفارپور، «علیقلیخان سردار اسعد و تاریخنگاری بختیاری»، 1383ش، ص42-43.
- ↑ . حبیبی، «علیقلیخان سردار اسعد بختیاری»، وبسایت پژوهشکده تاریخ معاصر.
- ↑ . غفارپور، «علیقلیخان سردار اسعد و تاریخنگاری بختیاری»، 1383ش، ص42-43.
- ↑ . نوائی، «بختیاری علیقلی (سردار اسعد)»، وبسایت دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ . غفارپور، «علیقلیخان سردار اسعد و تاریخنگاری بختیاری»، 1383ش، ص42.
- ↑ . عکاشه، تاریخ ایل بختیاری، 1365ش، ص601.
- ↑ . حبیبی، «علیقلیخان سردار اسعد بختیاری»، وبسایت پژوهشکده تاریخ معاصر.
- ↑ . نوائی، «بختیاری علیقلی (سردار اسعد)»، وبسایت دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ . حبیبی، «علیقلیخان سردار اسعد بختیاری»، وبسایت پژوهشکده تاریخ معاصر.
- ↑ . بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری، 1378ش، ج2، ص449.
- ↑ . نوائی، «بختیاری علیقلی (سردار اسعد)»، وبسایت دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ . غفارپور، «علیقلیخان سردار اسعد و تاریخنگاری بختیاری»، 1383ش، ص42.
- ↑ . حبیبی، «علیقلیخان سردار اسعد بختیاری»، وبسایت پژوهشکده تاریخ معاصر.
- ↑ . صفائی، رهبران مشروطه: دوره دوم، 1366ش، ج1، ص259.
- ↑ . غفارپور، «علیقلیخان سردار اسعد و تاریخنگاری بختیاری»، 1383ش، ص42.
- ↑ . کاظمی، «نطقهای حاج علیقلیخان سردار اسعد در دومین مجلس شورای ملی»، 1401ش، ص3.
- ↑ . نوائی، «بختیاری علیقلی (سردار اسعد)»، وبسایت دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ . حبیبی، «علیقلیخان سردار اسعد بختیاری»، وبسایت پژوهشکده تاریخ معاصر.
- ↑ . نوائی، «بختیاری علیقلی (سردار اسعد)»، وبسایت دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ . غفارپور، «علیقلیخان سردار اسعد و تاریخنگاری بختیاری»، 1383ش، ص42.
- ↑ . نوائی، «بختیاری علیقلی (سردار اسعد)»، وبسایت دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ . کاظمی، «نطقهای حاج علیقلیخان سردار اسعد در دومین مجلس شورای ملی»، 1401ش، ص11-12.
- ↑ . نوائی، «بختیاری علیقلی (سردار اسعد)»، وبسایت دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ . کاظمی، «نطقهای حاج علیقلیخان سردار اسعد در دومین مجلس شورای ملی»، 1401ش، ص11-13.
- ↑ . غفارپور، «علیقلیخان سردار اسعد و تاریخنگاری بختیاری»، 1383ش، ص42-43.
- ↑ . نوائی، «بختیاری علیقلی (سردار اسعد)»، وبسایت دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ . غفارپور، «علیقلیخان سردار اسعد و تاریخنگاری بختیاری»، 1383ش، ص43.
- ↑ . کاظمی، «نطقهای حاج علیقلیخان سردار اسعد در دومین مجلس شورای ملی»، 1401ش، ص1-3.
- ↑ . حبیبی، «علیقلیخان سردار اسعد بختیاری»، وبسایت پژوهشکده تاریخ معاصر.
- ↑ . غفارپور، «علیقلیخان سردار اسعد و تاریخنگاری بختیاری»، 1383ش، ص43.
- ↑ . صفائی، رهبران مشروطه: دوره دوم، 1366ش، ج1، ص280.
- ↑ . حبیبی، «علیقلیخان سردار اسعد بختیاری»، وبسایت پژوهشکده تاریخ معاصر.
- ↑ . نوائی، «بختیاری علیقلی (سردار اسعد)»، وبسایت دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ . حبیبی، «علیقلیخان سردار اسعد بختیاری»، وبسایت پژوهشکده تاریخ معاصر.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری، تهران، زوار، چاپ پنجم، 1378ش.
- حبیبی، میراندا، «علیقلیخان سردار اسعد بختیاری»، وبسایت پژوهشکده تاریخ معاصر، تاریخ درج مطلب: 21 اردیبهشت 1394ش.
- صفائی، ابراهیم، رهبران مشروطه: دوره دوم، تهران، بدرقه جاوید، چاپ دوم، 1366ش.
- عکاشه، اسکندر، تاریخ ایل بختیاری، تهران، فرهنگسرا، چاپ اول، 1365ش.
- غفارپور، بختیار، «علیقلیخان سردار اسعد و تاریخنگاری بختیاری»، نشریۀ رشد آموزش، شمارۀ 14، 1383ش.
- کاظمی، سجاد، «نطقهای حاج علیقلیخان سردار اسعد در دومین مجلس شورای ملی؛ دوم محرم 1330 دوم ذیالقعده 1327»، فصلنامۀ پژوهش در تاریخ، شمارۀ 32، 1401ش.
- نوائی، عبدالحسین، «بختیاری علیقلی (سردار اسعد)»، وبسایت دانشنامه جهان اسلام، تاریخ بازدید 5 بهمن 1402ش.