پیش‌نویس:بصیراحمد دولتآبادی
بصیراحمد دولتآبادی؛ پژوهشگر، روزنامه‌نگار و مورخ معاصر افغانستان.
بصیراحمد دولتآبادی، تاریخ‌نگار، پژوهشگر و روزنامه‌نگار برجستهٔ افغانستانی است که عمر خود را وقف ثبت و بازنمایی رنج و هویت تاریخی قوم هزاره کرد. او به راوی رنج مشهور بود و با رویکردی انتقادی به نقد تاریخ‌نگاری‌های حکومتی پرداخت. دولتآبادی فعالیت فرهنگی خود را با مجلهٔ حبل‌الله و تأسیس مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان آغاز کرد و این فعالیت را رسالت خود می‌دانست. او با وجود ساده‌زیستی، هرگز از تعهد به عدالت و استقلال قلم دست نکشید. آثار کلیدی او، ازجمله هزاره‌ها از قتل‌عام تا احیای هویت، تلاشی ماندگار برای بازسازی و احیای هویت تاریخی قوم هزاره بود.
زندگی‌نامه بصیراحمد دولتآبادی
بصیراحمد دولتآبادی در ۱۳۳۶ش در روستای قَرَه‌غَجْلَه از توابع دولت‌آباد در ولایت بلخ به‌دنیا آمد. قرآن و متون سنتی آموزشی مانند چهارکتاب و دیوان حافظ را در زادگاه خود فراگرفت و از ۹ سالگی به مکتب رفت.[۱] او در نوجوانی، به مقاله‌نویسی علاقمند شد و همزمان روزنامه‌ها، نشریات و کتاب‌های دینی و آثار روشنفکران دینی را مطالعه می‌کرد.[۲] دولتآبادی در جوانی، تحصیلات خود را در رشتۀ استخراج معادن، نیمه‌کاره رها کرد و همراه با عبدالعلی مزاری در زمستان ١٣۶٠ش به ایران مهاجرت کرد.[۳] او در یک دورۀ آموزشی فشرده و کوتاه‌مدت خبرنگاری در شهرهای تهران و قم شرکت کرد.[۴] دولتآبادی در سال 1366ش در شهر قم ازدواج کرد[۵] که ثمرۀ این ازدواج، سه پسر و یک دختر است.[۶]
خاستگاه‌های اندیشه‌ای
برخوردهای تبعیض‌آمیز دوران تحصیل، باعث شد که دولتآبادی به کتاب‌های تاریخی حکومتی با دیدۀ تردید بنگرد. علاقه او به مطالعه نیز موجب تقویت باورهای دینی و مذهبی او شد. وی آشنایی و أنس با نهج‌البلاغه را خاستگاه اندیشه خود دانسته است. قیام‌های مردمی در دهه‌های پنجاه و شصت و همچنین آشنایی با شهید عبدالعلی مزاری نیز باعث شد دولتآبادی به مبارزات سیاسی و فعالیت‌های فرهنگی روی آورد.[۷]
ویژگی‌های اخلاقی
دولتآبادی قناعت‌پیشه بود و از تجمل‌گرایی اجتناب می‌ورزید.[۸] او با وجود فقر و نیازمندی، حاضر نشد دست از نوشتن بردارد یا مطابق میل جریانات سیاسی روز بنویسد.[۹] بصیراحمد که خود شاهد محرومیت‌های اجتماعی و تبعیض بود، با ابزار قلم، روایتگری رنج مردم را به‌عهده گرفت. او فعالیت فرهنگی را رسالت خود می‌دانست.[۱۰] دولتآبادی روحیۀ انتقادی داشت و به‌همین دلیل بخش‌هایی از تاریخ مردم هزاره را که در آثار دیگر مورخان تحریف یا کتمان شده بود، بررسی کرد.[۱۱]
فعالیت‌های بصیراحمد دولتآبادی
دولتآبادی در سال ۱۳۵۸ش با اثرپذیری از اندیشه‌های مرتضی مطهری و امام خمینی، گروه کوچکی تشکیل داد و به فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی روی آورد[۱۲] و پس از مدتی به گروه جهادی «سازمان نصر» پیوست.[۱۳] دولتآبادی در کنار مجاهدین به جبهۀ جنگ با نیروهای کمونیست شتافت.[۱۴]
دولتآبادی با تأسیس مجلۀ حبل‌الله توسط عبدالعلی مزاری در ۱۳۶۲ش، فعالیت مطبوعاتی خود را آغاز کرد. وی در این سال‌ها علاقه‌مندی خاصی به آثار فیض‌‌محمد کاتب پیدا کرد و در این زمینه مقالات فراوانی نگاشت.[۱۵] دولتآبادی در ۱۳۷۲ش همراه تعدادی از دوستان خود مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان را تشکیل داد. او در نشریۀ این مرکز به‌نام سراج به‌عنوان مدیر مسئول و سردبیر کار کرد. وی همچنین عضو تحریریۀ هفته‌نامۀ وحدت و مجلۀ صراط بود و با تعدادی از نشریات مهاجرین مقیم ایران، آلمان و آمریکا همکاری داشت. علاوه بر این، او مدتی استاد مشاور در مرکز جهانی علوم اسلامی بود و طلاب را برای نوشتن پایان‌نامه در حوزۀ تاریخ و مسایل سیاسی‌اجتماعی افغانستان تشویق و راهنمایی می‌کرد.[۱۶]
مسئولیت‌های بصیراحمد دولتآبادی
- مدیر مسئول و سردبیر مجلۀ حبل‌الله از 1362 تا 1370؛
- سردبیر مجلۀ حبل‌الله از 1376 تا پایان نشر؛
- عضو مؤسس مرکز فرهنگى نویسندگان افغانستان (مرکز فرهنگى اجتماعى سراج)؛
- مدیر مسئول، سردبیر و عضو تحریریۀ مجلۀ سراج، در برخى ادوار نشر این مجله؛
- عضو تحریریۀ هفته‌نامۀ وحدت، از 1377ش تا پایان نشر هفته‌نامۀ وحدت در ایران؛
- سردبیر نشریۀ عبرت؛
- عضو تحریریۀ مجلۀ صراط در قم؛
- عضو تحریریۀ نشریۀ سپیده در آمریکا؛
- همکارى قلمى با نشریات مختلف در ایران، مانند بعثت، همبستگى، اخوت، هاجر، توسعه، کتاب ماه، طلوع وحدت در پاکستان و نداى هزارستان در آلمان.[۱۷]
دیدگاه‌های بصیراحمد دولتآبادی
بصیراحمد دولتآبادی معتقد بود که تاریخ افغانستان را باید با دیدۀ تردید، ذهن نقّاد و رویکرد انتقادی خواند.[۱۸] حقایق تاریخ معاصر افغانستان به‌خصوص ترکیب جمعیتی کشور پنهان شده است و ادعای حکومت‌های مختلف افغانستان مبنی بر اکثریت بودن قوم پشتون در افغانستان، نادرست است. از منظر وی، مشکلات افغانستان، صبغۀ فرهنگی دارد و راه‌حل آن نیز باید جنبۀ فرهنگی داشته باشد.[۱۹]
دولتآبادی پس از پیوستن به سازمان نصر، در ۱۳۶۰ش برای اولین بار با عبدالعلی مزاری دیدار کرد.[۲۰] دولتآبادی، شهید مزاری را شخصیتی می‌دانست که دیدگاه‌های استراتژیک و فراقومی در حل منازعات افغانستان داشت. او، مزاری را «ماندگارترین تلاش هزاره‌ها برای احیای هویت» نامید.[۲۱]
آثار بصیراحمد دولتآبادی
دولتآبادی چندین کتاب نگاشته است، ازجمله:
- شناسنامۀ افغانستان
- هزاره‌ها از قتل‌عام تا احیای هویت
- شناسنامۀ احزاب و جریانات سیاسی افغانستان؛
- معرفی‌نامۀ افغانستان؛
- طرح صلح و تفاهم ملی در افغانستان؛
- از ابدالی تا ربانی، هزاره‌ها؛
- پناه‌گزینی و کتمان هویت؛
- مزاری ماندگارترین تلاش در تاریخ هزاره‌ها؛
- در مزار بی‌مزاری؛
- خدمات فرهنگی بابه‌مزاری.[۲۲]
او همچنین کتاب‌هایی را با همکاری دیگران به‌صورت مشترک نوشته است، ازجمله:
- هویت سیاسی شیعیان افغانستان
- شهید عبدالخالق هزاره
- زندگینامۀ بابه‌مزاری
- شورای ائتلاف اسلامی افغانستان[۲۳]
همچنین بیش از ۳۰۰ مقاله چاپ‌شده از دولتآبادی به‌جا مانده که در مجلۀ حبل‌الله، هفته‌نامۀ وحدت، صراط، اخوت، طلوع وحدت، بعثت، ندای هزارستان، سپیده، کتاب ماه، همبستگی، توسعه، بشارت، خط سوم، پیام خون و فصلنامۀ سراج انتشار یافته است.[۲۴]
ویژگی‌ها و نوآوری‌های قلمی
آثار بصیراحمد دولتآبادی در حوزهٔ تاریخ‌نگاری و پژوهش، فراتر از ثبت وقایع، به یک کنش فعال در راستای احیای هویت فرهنگی تبدیل شده است. نوآوری محوری او در نقد هویت‌محور تاریخ رسمی افغانستان است؛ وی با رویکردی انتقادی، به تحلیل و بررسی تحریف‌ها و سانسورهای تاریخی پرداخته و حقایق کتمان‌شده را بازنمایی کرده است. این رویکرد، منجر به احیای آگاهی تاریخی و تقویت اعتماد به نفس جمعی در میان اقوام محروم افغانستان شد.[۲۵] اصلی‌ترین ویژگی آثار او در حوزهٔ محتوا، پرداختن مستقیم به محرومیت‌های اجتماعی و ثبت رنج مردم هزاره است. او با تألیف آثار مرجعی چون «شناسنامهٔ افغانستان» و «هزاره‌ها از قتل‌عام تا احیای هویت»، یک خلأ جدی در منابع پژوهشی را پر کرد. در حوزهٔ فعالیت‌های فرهنگی و مطبوعاتی، نوآوری او در سازماندهی اهالی قلم در دوران مهاجرت و تعهد به هدف، به‌جای شهرت فردی بود. [۲۶]
درگذشت بصیراحمد دولتآبادی
دهۀ هشتاد شمسی، دورۀ توقف فعالیت نشریات مهاجرین در ایران و بازگشت شمار زیادی از اهالی قلم به افغانستان بود. دولتآبادی همراه همسر و فرزندان خود در ۱۳۸۵ش به خاطر سخت‌‌گیری بر مهاجرین و نداشتن مدرک اقامتی پایدار، از ایران به کشور کانادا مهاجرت کرد.[۲۷] وی پس از ۱۲ سال ابتلا به بیماری سرطان، در 17 آبان ۱۳۹۷ش در سن ۶۱ سالگی در شهر تورنتوی کانادا چشم از جهان فروبست.[۲۸]
دیدگاه‌ها دربارۀ بصیراحمد دولتآبادی
به نظر محققان، بصیراحمد دولتآبادی نقشی محوری در ثبت تاریخ شفاهی و احیای هویت فرهنگی قوم هزاره ایفا کرد. او فعالیت‌های خود را نه یک شغل، بلکه یک وظیفهٔ مستمر و متعهدانه برای مقابله با تحریف و کتمان تاریخ می‌دانست. ومی‌کوشید تا آگاهی تاریخی و اعتماد به نفس جمعی را در مردمش تقویت کند.[۲۹] آثار او به بازسازی گفتمان هویت‌بخش و تثبیت نقش‌آفرینی فرهنگی قوم هزاره در فضای عمومی کمک زیادی کرد.[۳۰]
برخی کارشناسان و پژوهشگران، بصیراحمد دولتآبادی را احیاگر هویت تاریخی و فرهنگی قوم هزاره،[۳۱] روزنامه‌نگار آرمان‌گرا،[۳۲] نماد تعهد، اعتدال و ایستادگی و مورّخ حقیقت‌گرا، دانسته‌اند.[۳۳]
همایش‌های متعددی در تجلیل از شخصیت، فعالیت‌‌ها و خدمات دولتآبادی برگزار شده است.[۳۴] کتاب‌ها و ویژه‌نامه‌هایی نیز در تجلیل از مقام علمی وی منتشر شد؛ از جملۀ آنها کتاب «راوی رنج» است که فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقی او را بررسی کرده و توسط جامعۀ هزاره‌های کانادا در ۱۳۹۴ش چاپ شده است.[۳۵]
پانویس
- ↑ عزیزی، «روایتی گذرا از راوی رنج‌ها»، وب‌سایت جادۀ ابریشم.
- ↑ دولتآبادی، «بخش‌هایی از زندگینامۀ مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، ۱۳۹۷ش، ص۳۷۸.
- ↑ عزیزی، «روایتی گذرا از راوی رنج‌ها»، وب‌سایت جادۀ ابریشم.
- ↑ دانش، سخنرانی در مراسم گرامیداشت از مقام فرهنگی و پژوهشی زنده‌یاد بصیراحمد دولتآبادی، ۱۴۰۰ش، ص۴۲۱.
- ↑ عزیزی، «روایتی گذرا از راوی رنج‌ها»، وب‌سایت جادۀ ابریشم.
- ↑ «زندگینامۀ مختصر بصیراحمد (حمید) دولتآبادی»، وب‌سایت کانون افغانستانی‌های فنلند.
- ↑ عزیزی، «روایتی گذرا از راوی رنج‌ها»، وب‌سایت جادۀ ابریشم.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ جعفری، «دربارۀ بصیراحمد دولتآبادی و از رنجی که برد»، وب‌سایت اطلاعات روز.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ «زندگینامۀ مختصر بصیراحمد (حمید) دولتآبادی»، وب‌سایت کانون افغانستانی‌های فنلند.
- ↑ عزیزی، «روایتی گذرا از راوی رنج‌ها»، وب‌سایت جادۀ ابریشم.
- ↑ دولتآبادی، هزاره‌ها از قتل‌عام تا احیای هویت، ۱۳۸۵ش، ص۲۷۲-۲۷۳.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ «زندگینامۀ مختصر بصیراحمد (حمید) دولتآبادی»، وب‌سایت کانون افغانستانی‌های فنلند؛ «آرامش در غربت، زندگی‌نامه و آثار بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت روزنامه افغانستان ما.
- ↑ «بصیراحمد دولتآبادی»، ویکی‌فقه.
- ↑ دولتآبادی، «بخش‌هایی از زندگینامۀ مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، ۱۳۹۷ش، ص۳۶۷.
- ↑ جعفری، «دربارۀ بصیراحمد دولتآبادی و از رنجی که برد»، وب‌سایت اطلاعات روز.
- ↑ دولتآبادی، «بخش‌هایی از زندگینامۀ مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، ۱۳۹۷ش، ص۳۷۸.
- ↑ جعفری، «دربارۀ بصیراحمد دولتآبادی و از رنجی که برد»، وب‌سایت اطلاعات روز.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ «زندگینامۀ مختصر بصیراحمد (حمید) دولتآبادی»، وب‌سایت کانون افغانستانی‌های فنلند.
- ↑ جعفری، «دربارۀ بصیراحمد دولتآبادی و از رنجی که برد»، وب‌سایت اطلاعات روز.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ دانش، سخنرانی در مراسم گرامیداشت از مقام فرهنگی و پژوهشی زنده‌یاد بصیراحمد دولتآبادی، ۱۴۰۰ش، ص۴۲۲-۴۲۳.
- ↑ آیتی، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ پیام، نگاهی به کتاب راوی رنج (بررسی کارنامۀ بصیراحمد دولتآبادی، مورخ)، وب‌سایت کابل‌پرس.
- ↑ جعفری، «دربارۀ بصیراحمد دولتآبادی و از رنجی که برد»، وب‌سایت اطلاعات روز.
- ↑ پیام، نگاهی به کتاب راوی رنج (بررسی کارنامۀ بصیراحمد دولتآبادی، مورخ)، وب‌سایت کابل‌پرس.
منابع
- «آرامـش در غربت، زندگی‌نامـه و آثار بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت روزنامۀ افغانستان ما، تاریخ درج مطلب: ۱۹ عقرب ۱۳۹۷ش.
- آیتی، عبدالقیوم، «یادی از تاریخ‌نویس مشهور کشور مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، وب‌سایت شفقنا، تاریخ درج مطلب: 10 نوامبر ۲۰۲۱م.
- «بصیراحمد دولتآبادی»، ویکی‌فقه، تاریخ درج مطلب: ۳۰ بهمن ۱۳۹۳ش.
- پیام، علی، نگاهی به کتاب راوی رنج (بررسی کارنامۀ بصیراحمد دولت آبادی، مورخ)، وب‌سایت کابل‌پرس، تاریخ درج مطلب: 29 ثور 1394ش.
- جعفری، صابر، «دربارۀ بصیراحمد دولتآبادی و از رنجی که برد»، وب‌سایت اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: ۲۲ عقرب ۱۳۹۷ش.
- دانش، سرور، سخنرانی در مراسم گرامیداشت از مقام فرهنگی و پژوهشی زنده‌یاد بصیراحمد دولتآبادی، در مجموعه مقالات جلد ششم، چهره‌ها(۲)، کابل، بنیاد اندیشه، ۱۴۰۰ش.
- دولتآبادی، بصیراحمد، «بخش‌هایی از زندگینامۀ مرحوم بصیراحمد دولتآبادی»، در چهارمین ویژه‌نامۀ خورشید عدالت، قم، مجمع علمی فرهنگی جنبش عدالت‌خواهی افغانستان، ۱۳۹۷ش.
- دولتآبادی، بصیراحمد، هزاره‌ها از قتل‌عام تا احیای هویت، قم، ابتکار دانش، ۱۳۸۵ش.
- عزیزی، محمد، «روایتی گذرا از راوی رنج‌ها»، وب‌سایت جادۀ ابریشم، تاریخ درج مطلب: ۲۸ نوامبر ۲۰۲۰م.