پیش‌نویس:روزی فرزند

روزی فرزند؛ تأمین مادی، تربیتی و معنوی فرزند به‌عنوان سهم الهی و مسئولیت والدین.

روزی یا رزق فرزند، در فرهنگ اسلامی و سنت ایرانی، بسیار فراتر از تأمین مادی بوده و ابعاد معنوی، اخلاقی و سرشتی را نیز دربر می‌گیرد. بر پایۀ باور عمومی، هر کودک با روزی مقدر و الهی پا به جهان می‌گذارد؛ باوری که ریشه در آموزه‌های قرآنی و روایی داشته و افزون بر تأکید بر حلال بودن روزی، آرامش خاطر و روحیۀ توکل را در والدین تقویت می‌کند. در این نگرش، خانواده و تربیت فرزند صالح سرچشمۀ برکت، استمرار نسل و استواری جامعه به‌شمار می‌رود.

تعریف و اهمیت روزی فرزند

روزی در لغت به‌معنای خوراک روزانه، رزق، وجه معاش، وسیلۀ زندگی و ضروریات زندگی است.

روزی فرزند، در سبک زندگی اسلامی- ایرانی، تنها به خوراک، پوشاک و مسکن محدود نشده بلکه شامل برکت، سلامت جسم و جان، تربیت درست و برخورداری از حمایت‌های اجتماعی نیز هست. در این نگاه، روزی فرزند ترکیبی از وعدۀ الهی، مسئولیت والدین و شرایط اجتماعی به‌شمار می‌آید؛ یعنی نعمت الهی که با تلاش و تدبیر انسان شکوفا می‌شود.

مبانی دینی و معرفتی دربارۀ روزی فرزند

قرآن کریم و روزی فرزند

قرآن کریم رزق را عطیه‌ای الهی و نشانه‌ای از توحید می‌داند و در آیات گوناگون تأکید می‌کند که روزی همۀ موجودات، از جمله فرزندان، بر عهدۀ خداوند است. در برخی آیات نیز از ترس فقر و خودداری از فرزندآوری نکوهش شده و وعده داده شده که خداوند روزی آنها را تضمین کرده است. مفسران، رزق را فراتر از نیاز مادی دانسته و شامل هدایت، تربیت و رشد معنوی نیز بر شمرده‌اند. به‌همین دلیل، مؤمنان با اعتماد به خداوند و تلاش حلال، میان توکل و تدبیر توازن برقرار می‌کنند.

نگاه توحیدی به روزی فرزند

در نگاه توحیدی، روزی در اختیار تکوینی خداوند بوده و همین باور، علاوه بر آرامش، انسان را به‌سمت مسئولیت‌پذیری و رعایت اخلاق سوق می‌دهد. مفسران قرآن تأکید دارند که انسان باید تلاش و تدبیر کند اما سرانجام، بخشش یا بازداشتن روزی در اختیار خداوند است. این نگرش ضمن نفی بی‌عملی، مانع اضطراب افراطی شده و تعادل میان توکل و تلاش را حفظ می‌کند.

احادیث و روایات دربارۀ روزی فرزند

در منابع حدیثی اسلامی، فرزند نعمت و برکت معرفی شده است. برای مثال، امام موسی کاظم، در پاسخ به فردی که از ترس فقر، بچه‌دار نمی‌شد، تأکید کرد که فرزند بیاورید زیرا روزی او با خداوند است. این روایت‌ها بیانگر آن‌ هستند که نگرانی از فقر نباید مانع پذیرش مسئولیت فرزند شود زیرا خداوند رازق حقیقی بوده و والدین در مسیر ایمان و کوشش، وسیلۀ جریان رزق‌ هستند.

وظیفۀ والدین در تأمین معاش فرزند

در فقه اسلامی، پدر و در شرایط خاص مادر، مسئول تأمین نیازهای مادی و تربیتی فرزند است. این مسئولیت، متناسب با استطاعت خانواده و مصلحت کودک انجام می‌گیرد. در فرهنگ اسلامی- ایرانی، رعایت حقوق فرزند از تغذیه و لباس گرفته تا آموزش و تربیت دینی، به‌عنوان وظیفۀ واجب والدین شناخته شده و علاوه بر آن، نهادهای دولتی و خیریه نیز مسئولیت اجتماعی حمایت از خانواده‌ها را بر عهده دارند.

نقش نیت، تقوا و توکل در جلب روزی

آموزه‌های اسلامی تأکید دارند که پاکی نیت، رعایت تقوا ، توکل واقعی همراه با تلاش مشروع، صدقه و استغفار سبب گشایش رزق و برکت در خانواده می‌شود. این اصول نشان می‌دهد که وعدۀ الهی در رزق، در پیوند با تلاش و اصلاح درون انسان تحقق می‌یابد. همچنین، منابع دیگر توصیه می‌کنند که اقدامات مادی و معنوی از جمله برنامه‌ریزی اقتصادی، آموزش و بهره‌گیری از منابع حمایتی همراه با نیت خالص انجام شوند تا اثرگذاری معنوی و عملی آن بر نزول رزق کامل شود.

رویکرد فرهنگی و اجتماعی به روزی فرزند

باور عمومی به روزی فرزند

در فرهنگ دینی و سنتی ایران، باور ریشه‌دار به این‌که هر کودک روزی خود را به‌همراه دارد، موجب امیدواری و آرامش خانواده‌ها است. این نگرش با کاهش اضطراب مالی، والدین را به تصمیم برای ازدواج و فرزندآوری ترغیب کرده و آنها را به توکل همراه با تلاش سوق می‌دهد.

باور به روزی فرزند در ادبیات و زبان فارسی

باور به «روزی فرزند» در ضرب‌المثل‌ها، اشعار و حکایات عامیانه نیز بازتاب یافته است. این باور نه‌تنها به تأمین مادی فرزند، بلکه به برکت، تربیت و حمایت‌های معنوی نیز اشاره دارد؛

1. ضرب‌المثل‌ها و حکایات: «هر آن کَس که دندان دهد، نان دهد» ضرب‌المثلی از سعدی بوده و بر این باور تأکید دارد که خداوندی که فرزندی می‌آفریند، روزی او را نیز فراهم می‌آورد.
2. اشعار و متون ادبی: « گفت از ضعف توکل باشد آن * ور نه بدهد نان، کسی کو داد جان// جمله را رزاق روزی می‌دهد * قسمت هر کس به پیشش می‌نهد» شعری از مولوی است که بر روزی‌رسان بودن خداوند اشاره دارد.

نگرش عقلانی- شناختی

این نگراش در فرهنگ ایرانی، روزی فرزند را حاصل تعامل میان تدبیر انسان و ارادۀ الهی می‌داند. والدین با برنامه‌ریزی در تأمین معاش، آموزش و تربیت، زمینۀ بهره‌مندی از رزق حلال و افزایش برکت را فراهم می‌کنند. در این دیدگاه، روزی فرزند نه‌تنها عطیۀ آسمانی بلکه نتیجۀ رفتار مسئولانه و خردمندانه والدین می‌داند.

تأثیر باور عموم بر تصمیم‌گیری‌های خانواده

باور به رزق الهی در فرهنگ ایرانی تأثیر عمیقی بر تصمیم‌گیری‌های خانوادگی دارد. این نگرش موجب می‌شود که زوج‌ها با اعتماد به وعدۀ خداوند در تأمین روزی فرزندان، ترس از هزینه‌های مالی را کنار گذاشته و تصمیم به ازدواج و فرزندآوری بگیرند. همچنین، در حوزۀ تربیت، این باور باعث می‌شود والدین بیشتر بر تربیت معنوی و اخلاقی فرزندان تمرکز کرده و نگرانی‌های مادی را کاهش دهند.

روایت‌های معاصر دربارۀ روزی فرزند

در روزگار کنونی، برخی دیدگاه‌ها روزی فرزند را تنها اقتصادی دانسته و هزینه‌های معیشت و آموزش را مانع فرزندآوری می‌دانند. برخی پژوهش‌های صورت‌گرفته نیز نشان داده‌اند که نگرانی‌های مالی از مهم‌ترین عوامل بازدارنده در فرزندآوری است و همین امر باعث تمرکز سیاست‌ها بر حمایت‌های اقتصادی شده است. در مقابل، آموزه‌های دینی تأکید دارند که ترس از فقر نباید جای ایمان به رزاقیت خداوند را بگیرد. تجربه‌های جهانی نیز نشان می‌دهد که حمایت‌های مالی به‌تنهایی کافی نبوده بلکه امید به آینده، ارزش خانواده و اعتماد به وعدۀ الهی، مهم‌ترین پشتوانه‌های تداوم نسل هستند. پیوند ایمان دینی با سیاست‌های عادلانه و حمایت اجتماعی می‌تواند زمینۀ نگرش مثبت و تصمیم عملی برای تربیت نسل جدید را فراهم سازد.

پانویس

دیدگاه‌های ارزیابان

منابع

• قرآن کریم.
• «ارتباط دادن کاهش فرزندآوری به مشکلات اقتصادی آدرس غلط دادن به مردم است/ دوگانه‌های کاذب؛ مهمترین عوامل کاهش فرزندآوری است»، خبرگزاری همشهری آنلاین، تاریخ بارگذاری: 24 آبان 1401ش.
• «اگر جرأت بچه‌دار شدن ندارید، بخوانید»، خبرگزاری جوان آنلاین، تاریخ بارگذاری: 21 مهر 1398ش.
• «باور به خالقیت رزاقیت خداوند مانع ترس از فرزندآوری است»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ بارگذاری: 29 شهریور 1402ش.
• «براساس آیات و روایات، آیا استغفار در رزق و روزی انسان و تولید نسل و فرزندآوری او تأثیرگذار است؟»، وب‌سایت اسلام کوئست، تاریخ بازدید: 8 مهر 1404ش.
• «تأمین روزی فرزند یک وعدۀ الهی است»، خبرگزاری موج، تاریخ بارگذاری: 11 فروردین 1402ش.
• «ترجمه و شرح حکمت 137 نهج‌البلاغه: راه افزایش روزی»، وب‌سایت مؤسسۀ تحقیقات و نشر معارف اهل‌البیت، تاریخ بارگذاری: 1 شهریور 1396ش.
• «تفسیر آیۀ 6 سورۀ هود»، وب‌سایت تدبر، تاریخ بازدید: 7 مهر 1404ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 7 مهر 1404ش.
• «رزق و روزی اولاد در آیات»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ بارگذاری: 9 مرداد 1391ش.
• «رزق و روزی فرزندان از جانب خداوند تضمین شده است»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ بارگذاری: 31 خرداد 1402ش.
• سادات سجادی، معصومه، «تحلیلی بر موانع فرزندآوری در ایران از منظر اقتصاد جمعیت»، ماهنامۀ علمی امنیت اقتصادی، سال 12، شمارۀ 7، پیاپی 126، 1403ش.
• سعدی، بوستان، باب ششم در قناعت، بخش 11، حکایت مرد کوته‌نظر و زن عالی‌همت، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 9 مهر 1404ش.
• شفیعی مازندرانی، محمد و دیگران، «وظائف فقهی پدر و مادر نسبت به کودک»، دانشگاه جامعه ‌المصطفی‌ العالمیه، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، 1384ش.
• عرقیان مجرد، فرشته و دیگران، «تبیین عوامل مؤثر بر فرزندآوری در ایران: یک مطالعۀ متاسنتز»، مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دورۀ 33، شمارۀ 2، 1402ش.
• کلینی، محمد بن یعقوب، اصول‌الکافی، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، به‌تصحیح محمدجعفر شمس‌الدین، 1369ش.
• «مرکز پژوهش‌های مجلس: کاهش فرزندآوری به‌خاطر موانع اقتصادی است، نه تمایل خانواده‌ها»، خبرگزاری عصر ایران، تاریخ بارگذاری: 3 خرداد 1403ش.
• مولانا، مثنوی معنوی، دفتر پنجم، بخش 97، جواب گفتن خر روباه را، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 9 مهر 1404ش.
• «هر فرزند ایران، یک استعداد و سرمایه است/ لزوم تربیت نیروی انسانی ماهر و مومن در آموزش و پرورش»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ بارگذاری: 2 اردیبهشت 1403ش.

@حمید گلزار و امان الله فصیحی: