دیدن این فیلم جرم است (فیلم)

دیدن این فیلم جرم است (فیلم سینمایی)؛ تزریق ناامیدی در بستر تلاش ناکام یک مبارز بسیجی

فیلم سینمایی «دیدن این فیلم جرم است» ساخته حوزه هنری و رسانه‌ای «حوزه هنری انقلاب اسلامی»، اثری است که بیشتر بر مضمون و محتوای سیاسی و اجتماعی تمرکز دارد تا جنبه‌های ساختاری و هنری. قهرمان فیلم، یک جوان بسیجی، با رویکرد «آتش به اختیار» تلاش می‌کند حق ناموس خود را از یک شهروند دو تابعیتی بازستاند. فیلم در ظاهر نسخه‌ای به‌روزرسانی شده از «آژانس شیشه‌ای» است؛ اما روایت اثر، بازنمایی اغراق‌شده بحران‌ها و بی‌عدالتی‌های اجتماعی است و تفاوت اصلی آن با آثاری مانند «آژانس شیشه‌ای» و «لاتاری» در پایه‌ریزی داستان بر رخدادهای غیرواقعی و دور از بسترهای اجتماعی ملموس است.

معرفی فیلم دیدن این فیلم جرم است

فیلم «دیدن این فیلم جرم است»، یک اثر درام و تریلر سیاسی به نویسندگی و کارگردانی رضا زهتابچیان، محصول سال 1397ش سینمای ایران است که در مقایسه با آثار پیشین این ژانر، از جمله «آژانس شیشه‌ای» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا، مورد توجه قرار گرفته است. این فیلم در سال‌های اخیر با سرمایه‌گذاری و حمایت نهادهایی مانند «اوج» و «حوزه هنری انقلاب اسلامی» تولید شده و در مسیر فیلم‌هایی همچون «سیانور»، «ماجرای نیمروز» و «لاتاری» قرار می‌گیرد.

«دیدن این فیلم جرم است» به موضوعاتی همچون حمله به سفارت عربستان، بحث‌های پیرامون سپاه، جلوه‌های تحجر و افراط‌گرایی در میان برخی نیروهای حزب‌اللهی، نقد رویکرد دستگاه دیپلماسی و همچنین رواج پدیده آقازادگی وابسته به غرب اشاره می‌کند.

وجه نام‌گذاری فیلم

به‌گفته کارگردان، عنوان فیلم برگرفته از دیالوگی در یکی از سکانس‌های فیلم‌نامه بوده که به‌دلیل محدودیت بودجه، امکان فیلم‌برداری آن فراهم نشده است. با این حال، عنوان «دیدن این فیلم جرم است» به‌علت تناظر مضمونی با موضوع فیلم و جذابیت آن برای مخاطب عام، حفظ شده است. به‌عقیدۀ کارگردان، انتخاب این عنوان به‌خاطر صراحت و شفافیتش، تصمیمی درست بوده است؛ چرا که اگر واقعاً دیدن این فیلم جرم به‌حساب نمی‌آمد، اثر با دو سال بلاتکلیفی و مشکلات متعدد مواجه نمی‌شد.

عوامل فیلم دیدن این فیلم جرم است

نویسنده و کارگردان

فیلم «دیدن این فیلم جرم است» به نویسندگی و کارگردانی «رضا زهتابچیان» ساخته شده است و نخستین تجربه بلند سینمایی او به‌شمار می‌آید. این اثر در زمان اکران با حواشی متعددی همراه بود و به‌دلیل موضوع حساسیت برانگیزش با واکنش‌های حمایتی و نقدهای جدی روبه‌رو شد. پیش از این، زهتابچیان کارگردانی فیلم‌های کوتاه «مادر» و «خانه» را بر عهده داشته و در فیلم کوتاه «سرزمین مادری» نیز به‌عنوان نویسنده و تدوین‌گر فعالیت کرده است.

بازیگران

در «دیدن این فیلم جرم است»، تعدادی از بازیگران شناخته‌ شده سینمای ایران، از جمله مهدی زمین‌پرداز، امیر آقایی، لیندا کیانی، حسین پاکدل، حمیدرضا پگاه و محمود پاک‌نیت حضور دارند و به ایفای نقش پرداخته‌اند.

داستان فیلم دیدن این فیلم جرم است

داستان فیلم «دیدن این فیلم جرم است» روایتگر ماجرایی است که از تجاوز یک تبعه بانفوذ انگلیسی به هانیه (لیندا کیانی) آغاز می‌شود. امیر (مهدی زمین‌پرداز)، همسر هانیه و فرمانده پایگاه بسیج شهید موسوی، پس از دستگیری این تبعه انگلیسی که از اعضای هیئت مدیره یک شرکت بزرگ فروش نفت است، او را مورد ضرب و شتم قرار می‌دهد. در ادامه، پسر آیت‌الله احتشام (حمیدرضا پگاه) که از آقازاده‌های وابسته به حاکمیت است، برای آزادی تبعه بازداشت‌شده به پایگاه می‌آید اما خود نیز به دست امیر زندانی می‌شود. با گسترش حضور نیروهای امنیتی، ماجرا پیچیده‌تر شده و از یک انتقام شخصی به مسئله‌ای در سطح امنیت ملی تبدیل می‌شود.

روایت فیلم در فضای یک پایگاه بسیج شکل می‌گیرد؛ پایگاهی که به تعبیر کارگردان، با حضور افراد از اقشار مختلف، نمادی از میهن است. فضای حاکم بر این پایگاه یادآور شرایط جنگی بوده و کارگردان تلاش داشته در بستر این داستان، وضعیت خاص کشور در روزهای تأیید برجام را بازنمایی کند؛ شرایطی که به گفته او، مشابه یک جنگ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بوده است.

محور فیلم دیدن این فیلم جرم است

به گفته کارگردان، فیلم «دیدن این فیلم جرم است» در قالبی فلسفی‌اجتماعی به مسئله انتخاب‌ها و تصمیم‌گیری انسان‌ها در مواجهه با ظالم و مظلوم می‌پردازد. محور اصلی اثر بر مفاهیمی چون دادخواهی، قانون‌گرایی و ضرورت مقابله با انواع ظلم‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی استوار است. روایت فیلم به‌گونه‌ای شکل گرفته که دوربین و زاویه نگاه آن، فارغ از تیپ‌ها یا وابستگی‌های ساختاری شخصیت‌ها، جانب کسانی را می‌گیرد که در کنار مظلوم ایستاده‌اند.

جوایز و نامزدی‌ها

فیلم «دیدن این فیلم جرم است» در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر (۱۳۹۷ش) در بخش «نگاه نو» نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم شد.

میزان فروش و مخاطبین فیلم دیدن این فیلم جرم است

در سال ۱۳۹۸ش تقاضای اکران نوروزی فیلم سینمایی «دیدن این فیلم جرم است» مطرح شد؛ اما اجازه نمایش نیافت. پس از آن نیز به دلیل عدم صدور پروانه نمایش با حاشیه‌هایی روبه‌رو شد. در سال ۱۳۹۹ش نیز بار دیگر برای اکران نوروزی درخواست داده شد که آن هم به نتیجه نرسید. سرانجام و بعد از دو سال، این فیلم سینمایی، در دوران اکران خود طی ایام کرونا بیش از ۸۶ هزار مخاطب را جذب کرد و با فروش یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومانی، در شمار فیلم‌های پرفروش این دوره قرار گرفت.

واکنش‌ها و حواشی فیلم دیدن این فیلم جرم است

واکنش مثبت

مهم‌ترین خصلت فیلم پرکشش بودن آن است؛ به این معنا که مخاطب (از هر طیفی) تا آخر با فیلم همراه می‌ماند و بعد از دیدن فیلم هم ذهنش درگیر است. از دیگر نقاط قوت فیلم به بازی بازیگران اشاره شده است. مهدی زمین‌پرداز با تکیه بر تجربه تئاتری خود توانسته شخصیت را زنده نگه دارد، هرچند ضعف‌هایی در شخصیت‌پردازی وجود دارد. امیر آقایی نیز در حضور کوتاه خود بازی قابل قبولی ارائه می‌دهد.

واکنش منفی

بخش عمده نقدها به فیلم، به جای ساختار، فیلمنامه، شخصیت‌پردازی یا فضاسازی آن، بیشتر متوجه مضمون و محتوای اثر بوده است. به این ترتیب، باید پذیرفت که این فیلم، نوعی اثر خاص است که محتوای آن بر جنبه‌های ساختاری‌اش غالب است.

پیام‌های اجتماعی فیلم

نقد وابستگی و فاصله از آرمان‌های انقلاب

منتقدان پیام اصلی فیلم را یادآور حقیقتی تلخ می‌دانند که در برخی مقاطع، به‌بهانه‌ مصلحت‌اندیشی‌، امتیازهایی به بیگانگان داده‌ایم و از مواضع اصولی خود عقب‌نشینی کرده‌ایم. دیالوگ شخصیت «امیر» که می‌گوید: «رابطه‌ای که آغازش با باج ناموسی باشد، وای به حالش»، به‌روشنی نماد همین رویکرد است؛ رویکردی که در آن، با وجود توان و پیشرفت‌ها، دولت‌مردان در برابر دشمنان دچار تزلزل می‌شوند.

فیلم در هر لحظه، دعوتی به بازاندیشی در مسیر و بازگشت به خودِ اصیل انقلاب دارد. ملت ایران انقلاب نکردند تا سال‌ها بعد، به نام توافق یا مصلحت، از پرتاب ماهواره‌ ساخته دست نخبگان خود به فضا جلوگیری شود. به گفته منتقدان، پیام فیلم روشن است: اگر از آرمان‌ استقلال و خودباوری فاصله بگیریم، وابستگی فکری و فرهنگی به تفکر غربی، ناگزیر ما را از درون تهی خواهد کرد.

تعارض غیرت ملی با منافع ملی

در لحظه‌های سرنوشت‌ساز تصمیم‌گیری برای حفظ نظام، نیروهای مؤمن و انقلابی همواره با پرسشی دشوار روبه‌رو هستند: پایبندی به غیرت انقلابی یا پذیرش مصلحت‌های سیاسی؟ صحنه‌ تصمیم بسیجیان در پایگاه در مورد ادامه بازداشت برای تحقق عدالت یا تمکین به دستور مقامات، نمادی از همین تعارض است. این چالش از آغاز انقلاب اسلامی تاکنون، در قالب دوگانه‌ همیشگی «افشاگری یا سکوت نسبت به نقایص کشور» وجود داشته و همواره تشخیص معیار حق برای انتخاب هر مسیر، مهم‌ترین وظیفه انقلابیون بوده است. همان‌گونه که امیرالمؤمنین علیه‌السلام در خطبه 173 فرموده‌اند: «اَلا وَ لا یَحمِلُ هذَا العَلَمَ اِلاّ اَهلُ البَصَرِ وَ الصَّبر»؛ تنها صاحبان بصیرت و صبر می‌توانند پرچم انقلابی‌گری را برافرازند.

«دیدن این فیلم جرم است» اگرچه در ظاهر اثری سیاسی به‌نظر می‌رسد، اما هدفش نقد دولت یا فرد خاصی نیست. مضمون آن عام‌تر از یک پرونده سیاسی مثل برجام است. فیلم در واقع توانسته جدال دیرینه میان آرمان‌خواهی ملی و مصلحت‌گرایی جناحی را نشان دهد.

عقلانیت، عدالت و معنویت؛ سه‌گانه‌ی تداوم انقلاب

در تجربه‌ انقلاب، عقلانیت اغلب با مصلحت‌گرایی و سکوت همراه شده و عدالت‌خواهی با افشاگری و اعتراض. اما رهبر معظم انقلاب اسلامی، با تبیین مکتب امام خمینی(ره)، همواره این سه شاخص را در کنار یکدیگر دانسته‌اند. معظم‌له در سال‌های اخیر، عدالت‌طلبی، عقلانیت و معنویت را مکمل یکدیگر معرفی کرده و حل مشکلات کشور را در گرو حضور «جوان مؤمن انقلابی» دانسته‌اند. به گفته منتقدان، «دیدن این فیلم جرم است» با توجه به همین معیار، چالش انتخاب میان انتقاد یا سکوت را نشانه گرفته است. چالشی که پاسخ به آن، نه مصلحت ظاهری؛ بلکه معنویت و انقلابی‌گری است؛ همان روحی که می‌تواند نقد را به اصلاح تبدیل کند و از افشاگری‌های هیجانی و تخریب‌گرانه فاصله بگیرد.

سینما و انتقادات درون‌گفتمانی

در دوران جنگ نرم که بهره برداری از فضای رسانه، دنیایی شیشه‌ای در برابر حکومت ها ایجاد کرده است؛ با تلفیق معنویت و روحیه‌ی انقلابی می‌توان از ظرفیت سینما برای اصلاح و پیشرفت نظام استفاده کرد. آثاری مانند «دیدن این فیلم جرم است»، «آقازاده» و «گاندو»، هرچند از وجود فساد و نفوذ سخن می‌گویند، اما از منظر انقلابی، نگاهشان معطوف به ریشه‌ مشکلات در درون نظام است. به گفته گارشناسان، «دیدن این فیلم جرم است»، در تلاش برای بازگرداندن غیرت ملی به عرصه‌ی تصمیم‌گیری و نشان دادن این حقیقت است که مصلحان واقعی، از دل همین نظام برخاسته‌اند.

دیدگاه‌ها دربارهٔ فیلم دیدن این فیلم جرم است

ضرورت نقد درون‌گفتمانی

به عقیده کارشناسان، نقد درون‌گفتمانی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است؛ زیرا نشانه‌ پویایی و بلوغ فکری جامعه‌ انقلابی است. مسئولان باید حامی و پشتیبان گروه‌هایی باشند که با نگاهی دلسوزانه به نقد می‌پردازند. فرزندان انقلاب، آگاه‌تر از هر گروه دیگری، توانایی‌ها و کاستی‌های خود را می‌شناسند و امروز بیش از هر زمان دیگر نیاز است که با نگاهی درون‌گفتمانی، موقعیت و جهت حرکت خود را بازنگری کنند.

القای حس ناامیدی

به عقیده برخی از منتقدان، در حالی که آیت‌الله خامنه‌ی رهبر جمهوری اسلامی ایران همواره با تأکید بر آینده روشن و نقش نسل جوان حزب‌اللهی، پیام امید و پیشرفت منتقل می‌کند، روایت فیلم با این نگاه مثبت در تضاد قرار دارد. این روایت می‌تواند به ایجاد حس ناامیدی در میان نیروهای حزب‌اللهی منجر شود. برخی منتقدان بر این باورند که چنین تصویری، به نفع جریان‌های خارجی مانند آمریکا و اسرائیل عمل می‌کند و مهم‌ترین آسیب اثر را همین ایجاد یأس و کاهش اعتماد در میان نیروهای مؤمن می‌دانند.

شباهت با فیلم «آژانس شیشه‌ای»

فیلم یادآور «آژانس شیشه‌ای» است، با این تفاوت که قهرمان آن همچون نسخه‌ای کاریکاتوری از حاج کاظم معرفی می‌شود و غیرت را منحصر به خود می‌داند. در حالی که در «آژانس شیشه‌ای» حاج کاظم برای گرفتن حق خود کارکنان یک آژانس هواپیمایی را گروگان می‌گیرد، در این فیلم یک جوان بسیجی با رویکرد «آتش به اختیار» قصد دارد حق ناموس وطنش را از یک شهروند انگلیسی ایرانی بازستاند. تفاوت اصلی این دو اثر در نگاه کارگردان‌هاست؛ در «آژانس شیشه‌ای» مذاکرات منطقی‌تری دیده می‌شود و قهرمان فیلم همواره به سمت استفاده از اسلحه هدایت نمی‌شود، در حالی که در اثر زهتابچیان، راه‌حل مشکلات عمدتاً به استفاده از سلاح و مقابله مستقیم با مخالفان محدود شده است.

نقد بدون ارائه راه‌حل

به گفته منتقدان، «دیدن این فیلم جرم است» اگرچه در نقد برخی مسائل جدی توفیق دارد، اما هیچ گونه پیشنهاد روشن یا مسیر عملی برای برون‌رفت از مشکلات مطرح‌شده ارائه نمی‌کند. فقدان ارائه‌ی راه‌حل یا مسیر قانونی جایگزین در مواجهه با مسئلۀ اصلی، نوعی حس بلاتکلیفی و سردرگمی در مخاطب ایجاد می‌کند. از این رو، منتقدان این اثر را مشابه مکالمۀ میان راننده تاکسی و مسافر در طول مسیر دانسته‌اند؛ که بیش از آنکه به یک گفت‌وگوی تحلیلی عمیق شباهت داشته باشد، به بحثی سطحی و گذرا نزدیک می‌شود. پایان فیلم نیز با صحنه‌ای نمادین همراه است که قصد دارد بر بیداری حس غرور ملی تأکید کند، هرچند تأثیر آن چندان پایدار و ماندگار جلوه نمی‌کند.

دیدگاه انحصاری به رویکرد نظامی

به عقیدۀ منتقدان، کارگردان در «دیدن این فیلم جرم است»، پیشنهاد اتکای انحصاری به زور و نفی دیپلماسی را مطرح می‌کند؛ ترکیبی که از منظر حل‌وفصل منازعات و حفظ انسجام اجتماعی پیامدهایی تفرقه‌افکن دارد. در پایان فیلم، کارگردان دیدگاهی دربارهٔ حفظ استقلال کشور ارائه می‌دهد که مطابق با آن، برای حفظ «ناموس وطن»، باید با اتکا به نیروهای نظامی مانند سپاه و بسیج و استفاده از ابزارهای قدرت پیش رفت. از سوی دیگر، در این فیلم دیپلماسی به‌مثابهٔ وادادگی تصویر شده است و دیپلمات‌ها افرادی معرفی شده‌اند که بیشتر نگران منافع کوتاه‌مدت هستند. بدین ترتیب، کارگردان بر استفاده از توان نظامی به‌عنوان راهی برای مدیریت بحران‌ها تأکید می‌کند و تعامل و گفتگو را در حاشیه قرار می‌دهد.

نمایش فروپاشی غیرت و ماهیت انقلابی

منتقدان معتقدند در فیلم «دیدن این فیلم جرم است»، روحیه انقلابی در کشور از دست رفته و نوعی عافیت‌طلبی و بی‌غیرتی فراگیر حاکم شده است؛ تا آنجا که حتی نهادهای انقلابی و امنیتی در برابر هم قرار می‌گیرند. با این حال، کنش قهرمان فیلم تنها علیه یک گروگان دو تابعیتی بروز می‌کند، نه علیه حامیان یا تصمیم‌سازان اصلی. در طول روایت، این پرسش بی‌پاسخ می‌ماند که اگر نظام تا این حد دچار فساد و بی‌عدالتی است و حتی شکایت از تعرض هم به جایی نمی‌رسد و مانند کاپیتالاسیون، سفارت بریتانیا پیگیر ماجراست؛ چرا قهرمان جوان همچنان خود را در خدمت به چنین سیستمی موظف می‌داند. منتقدان پاسخ فیلم را چیزی جز برجسته‌سازی یک نهاد خاص در برابر فساد دیگران نمی‌دانند.

روایتی اغراق‌شده و دور از واقعیت

به گفته کارشناسان، تفاوت اصلی فیلم «دیدن این فیلم جرم است» با آثاری چون «آژانس شیشه‌ای» و «لاتاری» در نوع سوژه آن است. در آثار یادشده، داستان بر پایه معضلات واقعی اجتماعی شکل می‌گیرد؛ در «آژانس شیشه‌ای» تجربه یک کهنه‌سرباز پس از جنگ و چالش‌های او در جامعه بازنمایی می‌شود و در «لاتاری»، مسئله مهاجرت دختران جوان برای سوء‌استفاده‌های غیراخلاقی و پیامدهای تلخ آن به تصویر درمی‌آید.

در «دیدن این فیلم جرم است»، موضوع بر پایه رخدادی غیرواقعی و کم‌اعتبار بنا شده است؛ ماجرایی که در آن یک تبعه خارجی، در حالتی غیرهوشیار، به زنی چادری در خیابان حمله می‌کند؛ زنی که همسر فرمانده پایگاه بسیج است. این حادثه به شکلی غیرمتعارف موجب بروز بحران می‌شود و سپس داستان به‌صورت اغراق‌آمیز به پیش می‌رود. چنین موقعیتی، به دلیل اغراق و دوری از بسترهای اجتماعی ملموس، بیشتر شبیه به یک طرح ساختگی جلوه می‌کند تا بازتاب یک معضل واقعی جامعه.

تقلیل جایگاه قوه قضائیه

به عقیده منتقدان در این فیلم، جایگاه قوه قضائیه به‌طور کامل نادیده گرفته شده و گویا چنین نهادی وجود ندارد.

تصور نادرست از بسیج

به گفته منتقدان، کارگردان از واقعیت و ماهیت آنچه به تصویر کشیده‌، شناخت کافی نداشته‌است. برای مثال، تصویر بسیج در فیلم، همانند دهه‌شصت نمایش داده می‌شود؛ حجم اسلحه در پایگاه‌ها و شیوه استقرار آن‌ها با شرایط فعلی مطابقت ندارد و ایست‌های بازرسی نیز در محیط‌هایی غیرواقعی نشان داده شده‌اند.

پانویس

دیدگاه‌های ارزیابان

منابع

• باقری، آرمین، «نقد فیلم دیدن این فیلم جرم است»، وب‌سایت سرگرمی، تاریخ درج مطلب: ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
• داودی، مهرداد، «برندگان سی و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر مشخص شدند»، وب‌سایت زومجی، تاریخ درج مطلب: ۲۲ بهمن ۱۳۹۷ش.
• «چه کسی با عدم اکران «دیدن این فیلم جرم است» مانع از نمایش فاجعه می‌شود؟»، خبرگزاری تابناک، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مرداد ۱۳۹۸ش.
• حاجی‌زاده، امیر، «فیلم «دیدن این فیلم جرم است» میلیاردی شد»، وب‌سایت سینما فارس، تاریخ درج مطلب: ۶ اسفند ۱۳۹۹ش.
• حیدری، امیرحسین، «دیدن این فیلم جرم است؟»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ بازدید: ۱۱ مهر ۱۴۰۴ش.
• ««دیدن این فیلم جرم است» در اکران آنلاین میلیاردی شد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۷ فروردین ۱۴۰۰ش.
• ««دیدن این فیلم جرم است»؛ نقد و بررسی و هر آنچه باید درباره آن بدانید»، وب‌سایت فرارو، تاریخ بازدید: ۱۱ مهر ۱۴۰۴ش.
• «دیدن این فیلم جرم است»، وب‌سایت فیلیمو، تاریخ بازدید: ۱۱ مهر ۱۴۰۴ش.
• «رضا زهتابچیان»، وب‌سایت سلام سینما، تاریخ بازدید: ۱۱ مهر ۱۴۰۴ش.
• سافلی، محمدعلی، «درباره سریال آقازاده و "دیدن این فیلم جرم است"/ آژانس‌های کاغذی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۴ دی ۱۳۹۹ش.
• «شخصیت‌های مصلحت‌گرا «دیدن این فیلم جرم است» در واقعیت وجود دارند»، خبرگزاری آنا، تاریخ درج مطلب: ۱۶ بهمن ۱۳۹۷ش.
• عنبرسوز، محمد، «گفت‌وگو‌ با رضا زهتابچیان، کارگردان و نویسنده فیلم «دیدن این فیلم جرم است»»، شهرآرا نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۱ بهمن ۱۳۹۹ش.
• «فیلمی که دیدنش جرم است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۳۱ شهریور ۱۳۹۸ش.
• «فیلمی که می‌خواست «آژانس شیشه‌ای» باشد/ سینما در معرض یک «سرقت»!»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲ اسفند ۱۳۹۹ش.
• «محمد صادق کوشکی: «دیدن این فیلم جرم است» ساختار سپاه را فاسد و ترسو معرفی می‌کند/ این فیلم تیر خلاص به امیدواری نیروهای حزب‌اللهی است»، مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۱ بهمن ۱۳۹۷ش.
• منصوری، علی، «نقد فیلم دیدن این فیلم جرم است»، وب‌سایت فیلموویز، تاریخ درج مطلب: ۴ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
• «نقد و بررسی فیلم دیدن این فیلم جرم است»، وب‌سایت مووی مگ، تاریخ بازدید: ۱۱ مهر ۱۴۰۴ش.
• «نگاهی به فیلم "دیدن این فیلم جرم است"»، جامعه خبری تحلیلی الف، تاریخ درج مطلب: ۱۴ بهمن ۱۳۹۷ش.
• وکیلی، مازیار، ««دیدن این فیلم جرم است»؛ فیلمی برای آتش به اختیارها/ دشمن شماره یک انگلیس است نه آمریکا»، خبرگزاری رویداد24، تاریخ درج مطلب: ۱۳ بهمن ۱۳۹۷ش.
• هادی، ایمان، «نگاهی به "دیدن این فیلم جرم است" | آیا این فیلم سرآغاز تفرقه میان هواداران انقلاب خواهد بود؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۱ بهمن ۱۳۹۷ش.
• «یادداشتی بر فیلم «دیدن این فیلم جرم است»»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۱۶ بهمن ۱۳۹۷ش.