پیش‌نویس:تحصیلات عالی افغانستان

تحصیلات عالی افغانستان، نظام آموزش عالی در افغانستان.

نظام تحصیلات عالی افغانستان از بدو تأسیس دانشکدۀ طب در ۱۳۱۱ش تاکنون تحولات گسترده‌ای را تجربه کرده است. این نظام که همواره تحت تأثیر تحولات سیاسی و اجتماعی کشور قرار داشته، در دوران جمهوری اسلامی افغانستان (۱۳۸۰-۱۴۰۰ش) شاهد رشد کمی و کیفی چشمگیری بود. وزارت تحصیلات عالی به‌عنوان نهاد مرکزی، مسئولیت سیاست‌گذاری، نظارت و توسعه این نظام را بر عهده داشته است. در این دوره تعداد دانشگاه‌های دولتی به ۳۹ و مؤسسات خصوصی به ۱۲۸ مرکز افزایش یافت که پذیرای بیش از ۴۰۰ هزار دانشجو بودند.

تحصیلات عالی افغانستان در سه مقطع لیسانس، فوق لیسانس و دکتری ارائه می‌شود و شورای عالی تحصیلات عالی به‌عنوان عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری عمل می‌کند. نظام آموزشی در این دوره با بازنگری اساسی در سرفصل‌های درسی و تطبیق آن با نیازهای بازار کار و استانداردهای جهانی همراه بود. حضور زنان در این دوره رشد قابل توجهی داشت و به ۲۸ درصد کل دانشجویان رسید.

با این حال، نظام تحصیلات عالی با چالش‌هایی همچون فساد اداری، کیفیت پایین آموزش، کمبود استادان مجرب و نفوذ گرایش‌های سیاسی و قومی مواجه بوده است. پس از تسلط طالبان در ۱۴۰۰ش این نظام با بحران‌های جدیدی از جمله ممنوعیت تحصیل زنان، تغییرات در محتوای درسی و کاهش شدید تعداد دانشجویان رو به رو شده است.

مفهوم‌شناسی تحصیلات عالی افغانستان

تحصیلات عالی به نظامی سازمان‌یافته و تخصصی اطلاق می‌شود که پس از آموزش متوسطه و با هدف تربیت نیروی انسانی متخصص، تولید دانش و توسعه‌ی علمی-فنی در سطوح کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری ارائه می‌گردد. این نظام متشکل از نهادهای آموزشی دولتی و خصوصی است که تحت نظارت مراجع سیاست‌گذار و ناظر، به ارائه‌ی برنامه‌های آموزشی و پژوهشی می‌پردازند.

تحصیلات عالی با تأکید بر نیازهای جامعه، بازار کار و استانداردهای جهانی، به توسعه‌ی مهارت‌های حرفه‌ای، تقویت تفکر انتقادی و نوآوری، و گسترش مرزهای دانش کمک می‌کند. چارچوب قانونی، ساختار اداری، و سازوکارهای تضمین کیفیت از ارکان اساسی این نظام محسوب می‌شوند که در بستر تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هر کشور شکل می‌گیرند. در افغانستان، این نظام با چالش‌هایی چون محدودیت‌های جنسیتی، نابرابری‌های قومی-مذهبی، کمبود منابع و تأثیرپذیری از تغییرات سیاسی روبه‌رو بوده است.

تاریخچه تحصیلات عالی افغانستان

نهاد تحصیلات عالی افغانستان، در تاریخ اول عقرب (آبان) ۱۳۱۱ش، با تأسیس دانشکدۀ طب (پزشکی) در شهر کابل بنیان‌گذاری شد. در 1343ش، دانشگاه ننگرهار و در 1348ش، دانشگاه پولی‌تخنیک کابل تأسیس شد. در 1356ش با تأسیس وزارت تحصیلات عالی، فعالیت دانشگاه‌های افغانستان به‌ویژه دانشگاه کابل رونق پیدا کرد و بیش‌تر از 60 رشته در آن فعال شد. در این دوره افغانستان شاهد ظهور تعداد زیادی افراد تحصیل‌کرده بود.

پوهنتون پولی تخنیک کابل (KPU)

در این دوره کشورهای آمریکا، آلمان و فرانسه به نهادهای آموزش عالی افغانستان کمک می‌کردند و شوروی دانشگاه پولی‌تخنیک را تحت پوشش قرار داد. این کمک‌ها از لحاظ سیاسی و فرهنگی نیز تأثیراتی بر دانشگاه‌های افغانستان گذاشت. با آغاز تحولات سیاسی در افغانستان (1340ش) دانشگاه‌ها نیز تحت تأثیر آن قرار گرفت. برای مثال با تجاوز اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان و سپس جنگ‌های داخلی، دانشگاه‌های افغانستان رونق خود را از دست دادند و اکثر زیرساخت‌های آموزش‌عالی از بین رفت؛ اما برخی احزاب جهادی مقیم در پاکستان، اقدام به تأسیس دانشگاه کردند که در آن رشته‌های مختلف تدریس می‌شد. برخی از این دانشگاه‌ها پس از پیروزی مجاهدین به ولایات افغانستان انتقال یافت.

تحصیلات عالی، یکی از موفق‌ترین بخش‌ها، بعد از روی کارآمدن نظام جمهوری اسلامی در افغانستان در 1380ش به‌شمار می‌رود. در این دوره، تلاش شد تا سیستم آموزش عالی با معیارهای جهانی، علمی و ملی هم‌تراز شود. کارهای زیربنایی و روبنایی در جهت تقویت زیرساخت‌ها، بهبود فناوری اطلاعات و ارتباطات، گسترش برنامۀ ماستری (کارشناسی ارشد)، توسعۀ سطح علمی کادر علمي و افزايش دسترسی به تحصيلات صورت گرفته و تحصیلات عالی از نظر کمی و کیفی، رشد چشم‌گیری پیدا کرده است. در 1399ش بیش از چهارصد هزار نفر در 39 دانشگاه دولتی و 128 نهاد تحصیلی خصوصی مشغول به تحصیل بوده‌اند.

با قدرت‌گیری دوبارۀ گروه طالبان، دانشگاه‌های افغانستان با بحران جدی رو‌ به‌ رو شده است. ممنوعیت تحصیل دختران، فارسی‌زدایی، تغییر نصاب تحصیلی و حذف فقه جعفری از آن، جزء برنامه‌هایی است که از سوی گروه طالبان در دانشگاه‌ها اعمال شده است.

ارکان تحصیلات عالی

الف) شورای عالی تحصیلات عالی

یکی از ارکان مهم و اصلی نظام تحصیلات (آموزش) عالی افغانستان، «شورای عالی تحصیلات عالی» است. این شورا، عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری در امور این نظام بوده که تعیین‌کنندۀ کیفیت علمی و تحصیلات عالی در کشور است. برخی از وظایف مهم شورا در این نظام آموزشی عبارت‌اند از: تأیید سیاست‌گذاری‌های استراتژیک (راهبردی) وزارت تحصیلات عالی و پیشنهاد آن برای تصویب به مراجع ذیربط، تصویب سیاست‌گذاری‌های تحصیلات عالی و طرح‌های استراتژیک (راهبردی) مؤسسۀ تحصیلات عالی، تأیید پیشنهاد تأسیس، توسعه، تجزیه، الحاق، ادغام و یا الغای دانشکده و گروه‌های علمی، پیشنهاد حقوق و امتیازات مادی، معنوی، اسناد تحصیلی و رتبه‌های علمی.

ب) وزارت تحصیلات عالی

رکن مهم دیگر این نظام در افغانستان، «وزارت تحصیلات عالی» است که مسئولیت عرضۀ تحصیلات عالی و تدوین سیاست‌گذاری و راهبرد برای نظام تحصیلات عالی کشور را بر عهده دارد. برخی وظایف مهم دیگر این نهاد عبارت‌اند از: صدور جواز مؤسسۀ تحصیلات عالی خصوصی به اشخاص حقیقی و حقوقی داخلی و خارجی، فراهم‌آوری زمینه‌های رشد کمی و کیفی و تحقیقات علمی در مؤسسۀ تحصیلات عالی دولتی و خصوصی، تدوین اسناد تقنینی و نظارت بر تطبیق آن، توسعۀ نصاب (سرفصل) تحصیلی، ایجاد ادارۀ مستقل تضمین کیفیت و اعتباردهی و تثبیت قابلیت‌ها، بازسازی، بازنگری و توسعۀ اسناد تقنینی، مدیریت خوابگاه‌ها، توسعۀ زیربناها و برابر جنسیتی در امر آموزش.

تغییرات راهبردی در نظام تحصیلات عالی افغانستان

تحول در عملکرد تحصلات عالی

در دوران حاکمیت نظام جمهوری اسلامی، علمکرد تحصیلات عالی افغانستان دچار تحول شد و با ‌توجه به نياز‌های ملی و تحولات آموزش عالی در جهان تدوین شد. در برنامۀ جدید این نظام آموزشی، ارتقای کیفیت و فراهم نمودن زمینۀ دسترسی برابر به تحصیلات عالی مد نظر قرار گرفت. همچنین، در این نظام آموزشی، زیرساخت‌های قانونی و مدیریتی ایجاد شد تا نهادهای تحصیلات عالی خلاق، مبتکر و توانمند رشد پیدا کنند و دانش‌آموختگان آنها توان رقابت در عرصۀ اقتصاد جهانی را داشته و در رشد اقتصادی، توسعۀ اجتماعی، وحدت ملی و ثبات در افغانستان سهمی داشته باشند.

تحول در نصاب (سرفصل) تحصیلی

به نظر کارشناسان برنامه‌های درسی تحصیلات عالی در دوران‌های گذشته، تقلیدی، سنتی و کلیشه‌ای بود و با روحِ فرهنگ و سرشت اجتماعی افغانستان و نیازهای روز و معیارهای جهانی فاصلۀ زیادی داشت. به‌همین دلیل، در دوران نظام جمهوری، در نصـاب تحصیلی تحولاتی ایجاد شد. در برنامه‌های درسی جدید ارزش‌هـای اسلامی، ملـی، فرهنگـی، اجتماعـی، معیارهـای بین‌المللـی، نیازمندی‌هـای ادارات دولتـی، نهادهـای خصوصـی، بـازار کار نیازمندی‌هـای جامعـه، جهانی‌شـدن، اقتصاد نویـن و تحول در کیفیـت تحصیلات عالـی در نظـر گرفته شـده و سرفصل ۱۶۵ رشـتۀ تحصیلی مطابق با معیارهـای جهانـی و نیازمندی‌های بازار کار بازنگری و توسعه پیدا کرده است. همچنین سرفصل‌های تحصیلی به‌منظور تقویت توسعۀ تفکر و تحقیـق، رشد مهـارت اسـتفاده از فناوری اطلاعات، تعامل و کار گروهی و روحیـۀ همکاری، خلاقیت و نـوآوری، آگاهـی از فرهنگ‌هـای مختلـف، تعریف شده‌است.

نظارت دایم بر کیفیت و اعتبار

تحصیلات عالی افغانستان همیشه تحت نظارت دقیق، بازنگری و اعتباردهی قرار دارد. در وزارت تحصیلات عالی، بخـش تضمیـن کیفیـت و اعتبـاردهـی به وجود آمده است که مسئـولیت جریـان ارتقـای کیفیـت و اعتباردهـی، بازنگـری و مراقبـت را بـه عهـده داشته و تسـهیلات لازم را بـرای طرح معیارهای کیفـی تحصیلات عالـی فراهم می‌کند. همچنـین ایـن اداره، مؤسسـات تحصیلات عالی را بر اسـاس معیارهای پذیرفته شـده در سـطح ملی و بیـن‌المللـی و بـا انطبـاق آن بـه شـرایط و نیازهـای بـازارکار در افغانسـتان مـورد بازنگری قـرار می‌دهد.

تحصیلات عالی و جنسیت

فرصت‌هـای تحصیلـی برای زنان همزمـان با تأسـیس دانشگاه کابـل در ۱۳۱۱ش آغاز و تا ۱۳۷۱ش ادامه یافـت. در جریان سـال‌های ۱۳۶۰ش تا اواخر ۱۳۷۰ش که پسران جوان بـه خدمـت سـربازی می‌رفتند، زنان بیشتـری در تحصیلات عالـی جذب شـدند. این روند، تا سال۱۳۶۹ش، رو بـه افزایـش بـود؛ اما طی دهـۀ ۷۰ش کاهـش فزاینـده‌ای یافـت تـا آنکه در دورۀ حاکمیـت طالبـان، مکاتب (مدارس) و دانشگاه‌هـا به روی زنان بسته شـد. پس از آن و در سـال ۱۳۸۱ش مؤسسـات تعلیمی (آموزش و پرورش) و تحصیلـی (آموزش عالی) بـه روی زنان دوباره بازگشایی شد و روند ورود دختران به مکاتب و مؤسسـات تحصیلات عالی افزایش یافـت.

در دوران حاکمیت نظام جمهوری، جنسیت در برنامه‌های راهبردی تحصیلات عالی به‌صورت جدی مورد توجه قرار گرفته است. زیرساخت‌های قانونی و اداری تحصیلات عالی، حمایت از افزایش سرمایه تحصیلی آن‌ها را در اولویت قرارداده‌ است. برخی از برنامه‌های حمایتی مربوطه عبارت‌اند از: ایجاد کمیتۀ مبـارزه بـا آزار و اذیـت جنسی در مراکز آموزشی، ایجـاد مهدکودک در مراکـز و نهادهـای تحصیلـی، ایجـاد تبعیـض مثبـت در آزمون ورودی تحصیلات عالی بـرای دختـران، ایجـاد بخـش جنسیت در نهادهـای تحصیلات عالـی دولتی و خصوصی، فراهم سـاختن وسـایط نقلیه بـرای دختران در دانشگاه‌ها، تجهیـز و سـاخت خوابگاه‌های مستقل بـرای دختـران.

بر اساس آمار 1967م «یونسکو»، 90 درصد زنان افغانستان در این سال بی‌سواد بوده‌اند. در سال‌های 1360-1370ش، جذب دختران در دانشگاه‌ها رو به افزایش بود. آمارها نشان می‌دهد که در 1990م، از ده هزار دانشجوی دانشگاه کابل، 60 درصد آن را دختران تشکیل می‌دادند. در 1370ش، حضور زنان در دانشگاه‌ها کاهش فزاینده‌ای پیدا کرد. در دورۀ حاکمیت اول طالبان حضور زنان به صفر رسید، اما با روی‌ کار آمدن نظام جمهوری اسلامی، در 1381ش، حضور زنان در نهادهای آموزش عالی دولتی از صفر به 49067 دانشجو و 204 استاد افزایش یافت. مطابق آمار وزارت تحصیلات عالی در 1399ش، از 400 هزار دانشجو در نهاد‌های آموزش عالی دولتی و خصوصی 28 درصد آن زنان و دختران بوده‌اند. تعداد استادان زن در دانشگاه‌های دولتی به 822 و در دانشگاه‌های خصوصی 1617 نفر رسیده بود که با قدرت‌گیری دوبارۀ طالبان این آمار به صفر رسید.

مقاطع تحصیلی

سه مقطع تحصیلی لیسانس (کارشناسی)، فوق لیسانس (کارشناسی ‌ارشد) و دکتری در نظام آموزش عالی افغانستان وجود دارد.

1. در دورۀ کارشناسی، حداقل واحدهای درسی، 136 واحد است و حداکثر آن به طول دورۀ تحصیلی در هر رشته بستگی دارد که از 21 واحد در یک سمستر (نیمسال تحصیلی) بیشتر نیست.
2. مقطع کارشناسی ارشد در افغانستان حدود 2 سال طول می‌کشد. برای تحصیل در این مقطع، متقاضی باید تحصیل در مقطع لیسانس را به اتمام رسانده و ریزنمرات را آماده داشته باشد.
3. دورۀ دکتری در دانشگاه کابل و تنها در دو رشتۀ ادبیات فارسی و پشتو فعال است.

وزارت تحصیلات عالی افعانستان

جایگاه فرهنگی تحصیلات عالی در افغانستان

بازگشایی دوباره برخی از دانشگاه‌های عمومی در افغانستان به دستور طالبان

هرچند جوانان افغانستان به‌ویژه در دورۀ نظام جمهوری اسلامی از تحصلات عالی با گرمی استقبال کردند، اما مکاتب جدید و دانشگاه از آغاز یک پدیدۀ وارداتی تلقی می‌شد که فرهنگ خاصی را می‌طلبد. پس از کودتای حزب خلق و پرچم (1978م) و تجاوز شوروی (1979م) مراکز آموزشی به‌ویژه دانشگاه‌ها به مرکز ترویج ایدئولوژی حزبی تبدیل شده بود. از این جهت جامعۀ افغانستان، آموزش مدرن را تهدید جدی برای ارزش‌های اسلامی و افغانی تلقی کردند. پس از آن نهاد‌های آموزشی حتی در دورۀ جمهوری اسلامی، مورد حملۀ گروه‌های مختلف قرار داشته است. طالبان با قدرت‌گیری دوباره، فضای دانشگاه و نصاب تحصیلی دوران جمهوری اسلامی را خلاف شرع دانسته، تحصیل دختران را ممنوع اعلام کردند.

چهره متفاوت دانشگاه های افغانستان پس از روی کار اومدن طالبان

تحصیلات عالی و تحولات افغانستان

از 1329ش و پس از فروپاشی «کلوپ ملی» اتحادیۀ دانشجویی در کابل، رویکرد سیاسی میان نسل جوان دانشجو گسترش یافت. از دهۀ 1340ش که به‌ دهۀ دموکراسی شهرت دارد، فعالیت سیاسی دانشگاهیان شدت گرفت و سازمان‌های سیاسی مانند سازمان دموکراتیک زنان، حزب دموکراتیک خلق، افغان ملت، صدای آرمان و جوانان مسلمان که بعدها به حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار، جمعیت اسلامی به رهبری برهان‌الدین ربانی و اتحاد اسلامی به رهبری عبدالرب رسول سیاف تقسیم شدند، به وجود آمد که در تحولات آن دوره و بعد از آن نقش قابل توجهی داشته‌اند.

پس از روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی در 1381ش، فعالیت سیاسی در دانشگاه‌ها ممنوع شد؛ اما احزاب سیاسی با گرایش قومی و ارائه امتیازات مانند تهیۀ خوابگاه و پرداخت مددمعاش، در پی جذب دانشجویان بوده‌اند. در سال‌های اخیر برخی از دانشگاه‌ها به‌ویژه دانشکده‌های شرعیات به پایگاه فعالیت گروه‌های تندرو مذهبی از جمله داعش، حزب‌التحریر، مجمع احیای سنت و جمعیت اصلاح تبدیل شده‌ است.

نقش تحصلات عالی در سبک زندگی مردم

تحصیلات عالی در افغانستان به‌دلیل وابستگی‌های قومی، سیاسی، جنگ‌های طولانی، بی‌ثباتی سیاسی، فقر فرهنگی، اقتصاد ضعیف مردم و نابسامانی‌های اجتماعی ناشی از جنگ مانندکشورهای دیگر نتوانست آثار ملموس در تقویت پایه‌های فرهنگ، توسعۀ دانش و دگرگونیهای به‌عنوان محرک اصلی تحولات اجتماعی و اقتصادی، تأثیرات عمیقی بر سبک زندگی شهروندان این کشور بر جای گذاشته است. این نظام آموزشی با تربیت نیروی انسانی متخصص و کارآمد، نه تنها چهره بازار کار را دگرگون ساخته، بلکه بر ارزش‌ها، نگرش‌ها و الگوهای مصرف در جامعه نیز تأثیر گذارده است.

در دو دهه اخیر، گسترش کمی و کیفی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، امکان دسترسی اقشار مختلف جامعه به تحصیلات تکمیلی را فراهم آورده است. این امر به ویژه برای زنان تحول‌آفرین بوده، به طوری که حضور چشمگیر دختران در دانشگاه‌ها، تغییرات ساختاری در نهاد خانواده ایجاد کرده و الگوهای ازدواج، فرزندآوری و مشارکت اجتماعی زنان را دگرگون ساخته است. خانواده‌های بسیاری که پیش از این تحصیلات عالی را ویژه مردان می‌دانستند، امروزه سرمایه‌گذاری آموزشی یکسانی برای دختران و پسران خود در نظر می‌گیرند.

از سوی دیگر، بازنگری در برنامه‌های درسی و تطبیق آن با نیازهای بازار کار، فارغ‌التحصیلان را برای ورود به مشاغل تخصصی آماده ساخته و به بهبود معیشت خانوارها کمک کرده است. افرادی که از دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل می‌شوند، نه تنها از درآمد بالاتری برخوردارند، بلکه الگوهای مصرف و سبک زندگی متفاوتی را نیز در پیش می‌گیرند. این تغییرات در الگوی مصرف، بر بخش‌های مختلف اقتصادی از مسکن و پوشاک تا خدمات فرهنگی و تفریحی تأثیر گذاشته است.

توسعه مؤسسات تحصیلی خصوصی نیز امکان دسترسی طبقات متوسط و پایین جامعه به آموزش عالی را فراهم آورده و تحرک اجتماعی را تسهیل نموده است. این امر به کاهش نابرابری‌های آموزشی کمک کرده و فرصت‌های شغلی بهتری را برای اقشار مختلف جامعه ایجاد نموده است.

با این حال، چالش‌های موجود در کیفیت آموزش و محدودیت‌های اخیر در دسترسی به تحصیلات عالی، می‌تواند این دستاوردها را با تهدید مواجه سازد. تغییر در سبک زندگی نسل جوان که تحت تأثیر تحصیلات دانشگاهی شکل گرفته بود، اکنون با چالش‌های جدیدی روبرو شده است. کاهش فرصت‌های شغلی برای فارغ‌التحصیلان و محدودیت‌های ایجاد شده برای تحصیل زنان، می‌تواند تأثیرات منفی بر ساختار خانواده و الگوهای اجتماعی بر جای بگذارد.

در مجموع، تحصیلات عالی در افغانستان به عنوان عاملی تحول‌آفرین، سبک زندگی شهروندان را در ابعاد مختلف تحت تأثیر قرار داده است. این تأثیرات که در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قابل مشاهده است، نشان‌دهنده نقش کلیدی آموزش عالی در شکل‌دهی به آینده جامعه افغانستان می‌باشد. حفظ و تقویت این دستاوردها، نیازمند توجه ویژه به کیفیت آموزش و فراهم آوردن فرصت‌های برابر برای تمام اقشار جامعه است.

چالش‌های تحصلات عالی افغانستان

1. تعصبات قومی و مذهبی؛ نظام آموزشی افغانستان از آغاز با تعصب و تبعیض همراه بوده است. به‌رغم آنکه در قانون اساسی و دیگر قوانین، تعلیم و تحصیل بدون تبعیض پیش‌بینی شده است؛ اما واقعیت‌های اجتماعی و تاریخی افغانستان کاملا در جهت مخالف آن قرار داشته است. قوم هزاره و شیعه همواره از دسترسی به آموزش عادلانه محروم بوده‌اند و فقط در دورۀ نظام جمهوری اسلامی، تعداد زیادی از این مردم وارد دانشگاه‌ شدند.
2. نزاع‌های سیاسی و فرقه‌ای؛ دانشگاه‌های افغانستان در طول تاریخ خود، مرکز رقابت‌های سیاسی و قومی بوده است. استفادۀ ابزاری از دانشجویان برای گرایش‌های حزبی، قومی و مذهبی، دانشگاه را از مسیر علمی منحرف کرده است. در بیست سال اخیر به‌رغم ممنوعیت فعالیت سیاسی در دانشگاه‌ها، تضادهای فرقه‌ای در این نهادها بیشتر گزارش شده است.
3. ‌فساد؛ بیشتر دانشگاه‌های دولتی، تحت تأثیر فساد، از مسیر آموزش عادلانه خارج شده‌اند.
4. فرسودگی نظام آموزشی؛ نظام استاد محوری و وابستگی استاد و دانشجو به چپتر (جزوۀ درسی) از دیگر مشکلات دانشگاه‌ها در افغانستان است. از نظر تولیدات علمی‌پژوهشی، دانشگاه‌های دولتی در پایین‌ترین سطح قرار دارند.
5. فعالیت گروه‌های رادیکال؛ بسیاری از گروه‌های تندرو مذهبی در دانشگاه‌های افغانستان به‌ویژه دانشکدۀ شرعیات نمایندگانی میان دانشجویان و حتی استادان دارند که با عنوان انجمن و شورا، به تضادهای قومی و مذهبی دامن می‌زنند.
6. تجاری‌شدن آموزش؛ نگاه تجاری مؤسسین دانشگاه‌های خصوصی به آموزش، رقابت‌های منفی، شاگرد محوری بر اساس سود مالی، قانون‌گریزی با استفاده از فساد حاکم در نهادهای ناظر دولتی و نبود یا کمبود امکانات از چالش‌های مهم نهاد‌های آموزش عالی خصوصی در افغانستان است. از سویی منع تحصیل برای دختران، بسیاری از دانشگاه‌های خصوصی را با خطر ورشکستگی رو‌ به‌ رو کرده است.

نهادهای تحصلات عالی افغانستان

۱. دانشگاه‌های دولتی

دانشگاه‌هایی که دولت آنها را حمایت و تأمین مالی می‌کند در دوران نظام جمهوری اسلامی از نظر کمی گسترش قابل ملاحظه‌ای پیدا کردند؛ اما پاسخگوی حجم نیازها و تقاضای جامعه نبودند. دانشگاه‌های دولتی افغانستان موفق به کسب رتبۀ جهانی نشده‌ است و سازمان بین‌المللی شفافیت، نظام آموزشی افغانستان را در ردۀ ششم فاسدترین نظام آموزشی جهان قرار داده است. تحصیل در این دانشگاه‌ها تا دورۀ لیسانس (کارشناسی) رایگان است.

تمام هزینه‌های آن به‌شمول خوابگاه و غذای دانشجویان بر عهدۀ دولت است. به دانشجویانی که خوابگاه دولتی ندارند، ماهانه مبلغی پرداخت می‌شود. دانشگاه کابل که مهم‌ترین و بزرگ‌ترین نهاد آموزش‌عالی در افغانستان است، دارای 22 دانشکده، 77 رشته در دورۀ لیسانس (کارشناسی)، 22 رشته در دورۀ ماستری (کارشناسی ارشد) و دو رشتۀ (ادبیات دری و پشتو) در دورۀ دکترا است.

در دانشگاه‌های پولی‌تخنیک، بلخ، هرات و ننگرهار برنامۀ ماستری دایر است و دانشجویان داوطلب، مکلف به پرداخت فیس/شهریه هستند. برنامه‌های درسی این دانشگاه‌ها در گذشته با سیستم سمستر/ترم بود؛ اما امروزه از سیستم کریدیت پیروی می‌کند. برنامۀ آموزشی این دانشگاه‌ها به‌طور معمول روزانه است؛ اما برخی از آنها برنامۀ شبانه نیز دارند. برخی دانشگاه‌ها از امکاناتی مانند خوابگاه جداگانه برای دختران و پسران، کتابخانۀ مجهز، لابراتوار (آزمایشگاه)، مرکز تحقیقات، سالن کنفرانس/اجتماعات، محیط ورزشی‌تفریحی و دیگر امکانات آموزشی به‌روز برخوردار هستند. استادان نیز به‌صورت دائمی (عضو هئیت علمی) و موقت فعالیت می‌کنند.

در دهۀ 60 و 70 قرن بیستم میلادی، دانشگاه‌های دولتی افغانستان از نظر نیروی انسانی دورۀ خوبی را سپری کرده است؛ اما با آغاز تحولات، تنها در دورۀ حاکمیت حزب دموکراتیک خلق بیش از هزار استاد دانشگاه، کشور را ترک کرده‌اند. پس از روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی، در آغاز کمبود استاد یکی از مشکلات جدی دانشگاه‌های افغانستان بود. به‌تدریج از نظر کمی این مشکل برطرف شد اما از نظر کیفی و تحت تأثیر فساد همگانی، بسیاری از استادان، از توانمندی لازم برای تدریس در دانشگاه برخوردار نبودند. با قدرت‌گیری دوبارۀ طالبان، یک‌بار دیگر صدها استاد مجبور به ترک کشور شدند.

۲. دانشگاه‌های خصوصی

بعد از شکست حکومت طالبان در 1380ش و بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها، ده‌ها هزار دانشجوی علاقه‌مند، وارد نهادهای تحصیلات عالی دولتی و خصوصی شدند. اولین نهاد تحصیلات عالی خصوصی، در ۲۰۰۳م، تأسیس شد. گسترش نیازها به آموزش در دورۀ جدید، افزایش میزان فارغ‌التحصیلان آموزش متوسطه در کنار ظرفیت اندک و ضعف آموزشی دانشگاه‌های دولتی، بهبود نسبی درآمد خانواده‌ها و کیفیت بهتر آموزش خصوصی، از دلایل مهم برپایی مراکز تحصیلات عالی خصوصی بوده است. همچنین تحصیلات عالی، مهم‌ترین امکان و سریع‌ترین راه تحرک اجتماعی برای جوانان افغانستان، به‌خصوص زنان بوده است.

توسعه و تجهیز مؤسسات خصوصی آموزش عالی، بیشتر از هر زمان دیگر، در دوران جمهوری اسلامی افغانستان، مورد توجه متولیان فرهنگ و آموزش عالی افغانستان قرار گرفت. در این دوره، ۱۲۷ دانشگاه و مؤسسۀ تحصیلی عالی غیردولتی از طرف وزارت تحصیلات عالی افغانستان جواز فعالیت دریافت کرد و دانشجویان شاغل به تحصیل در این مؤسسات حدود یک‌سوم کل دانشجویان کشور را تشکیل می‌دادند. .

جواز فعالیت مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی

نهاد تحصیلات عالی خصوصی افغانستان، زیر نظر دولت و وزارت تحصیلات است و با گرفتن مجوز رسمی می‌تواند فعالیت کند. براساس قانون دوران جهوری اسلامی افغانستان، اشخاص حقیقی و حقوقی داخلی و خارجی می‌توانند برای ایجاد مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی، از وزارت تحصلات عالی، مجوز بگیرند، مشروط به اینکه شرایط زیر را دارا باشند:

1. داشتن محل مناسب، تجهیزات و لوازم مورد نیاز تدریسی؛
2. داشتن استادان با درجۀ تحصیلی حداقل فوق لیسانس یا بالاتر از آن؛
3. داشتن برنامه و نصاب درسی؛
4. داشتن حداقل دو دانشکده با دوگروه علمی؛
5. داشتن حداقل پنج استاد در هر گروه علمی؛
6. ارائه تضمین بانکی؛
7. داشتن مراکز تحقیقات علمی.

نحوۀ پذیرش مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی

ورود به دانشگاه‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی، از طریق کنکور میسر است که در هماهنگی بین وزارت تحصیلات عالی، موسسات تحصیلات عالی خصوصی و ادارۀ ملی امتحانات، سالی دوبار برای دو نیم‌سال بهاری (کنکور اصلی) و پائیزی (کنکور متفرقه)، برگزار می‌شود.

نحوۀ فعالیت مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی

نهاد تحصیلات عالی خصوصی، در چارچوب قوانین و مقررات وزارت تحصیلات عالی عمل می‌کند و ساختار سازمانی، اداری و دستورالعل‌های تحصیلی آن را راهنمایی‌ها و دستورات این وزارتخانه سامان می‌بخشد. به‌علاوه، یک سازمان غیردولتی به‌نام «اتحادیه دانشگاه‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی افغانستان» نیز وجود دارد که از این نهاد پشتیبانی و زمینه را برای پیگیری خواست‌های قانونی، منافع، همکاری و تبادل اطلاعات در بارۀ آموزش عالی، فراهم می‌کند.

نقاط قوت مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی

کارشناسان، نهاد تحصیلات عالی خصوصی را در رشد و ارتقای علمی افغانستان منشأ اثر دانسته‌اند. به‌عنوان نمونه، بخشی از مهاجران افغانستانی مقیم کشورهای مختلف جهان، درشته‌های مختلف علوم تجربی، علوم پایه، مهندسی و علوم انسانی در کشوهای میزبان فارغ‌التحصیل شده‌اند که تأسیس دانشگاه‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی، زمینۀ حضور و فرصت کار برای این نیروها را فراهم و در ارتقاي كيفيت آموزش و رشد علمي و فرهنگي جامعه تا حدودی کمک کرده است. همچنین، بسیاری از افراد، به‌خصوص کارمندان دولت و ارگان‌ها و افراد بازمانده از کنکور دانشگاه‌های دولتی می‌توانند با پرداخت شهریه وارد آموزش عالی شود.

نقاط ضعف مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی

عدم تطابق با نیازهای روز جامعه افغانستان، اولویت سلیقه‌های افراد در تدریس به‌جای اولویت نیازهای علمی جامعه، روش‌های قدیمی تدریس، رویکرد اقتصادمحور به آموزش عالی خصوصی، چند شغله‌بودن اساتید و بسترسازی تبعیض و بی‌عدالتی در جامعه، از جمله ضعف‌هایی است که این مؤسسات با آن درگیر هستند.

وضعیت امروز مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی

بعد از شکست نظام جمهوری اسلامی افغانستان و روی ‌کار آمدن دوبارۀ طالبان در 1400ش، دانشگاه‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی افغانستان، از رونق افتاده و شمار دانشجویان به‌دلیل چالش‌ها و مشکلات اقتصادی و تحولات سیاسی، 50 درصد کاهش پیدا کرده است.

دانشگاه‌های مهم افغانستان

الف) دانشگاه کابل

دانشگاه کابل، اولین دانشگاه افغانستان است و در کابل (پایتخت افغانستان)، قرار دارد. این دانشگاه، در زبان پشتو، «دَ کابل پُوهَنتُون» و در انگلیسی «University of Kabul» خوانده می‌شود که در ۱ عقرب (آبان) ۱۳۱۱ش، به‌عنوان اولین دانشگاه دولتی افغانستان، در زمان پادشاهی «محمد نادر شاه»، با تأسیس دانشکده علوم طبی (پزشکی) بنیانگذاری شد. دانشکدۀ طب (پزشکی) که امروزه به دانشگاه طبی کابل معروف است، توسط استادان کشور ترکیه ساخته ‌شد. در سال اول، این دانشکده، فعالیت خود را با جذب 8 نفر دانشجو که از طریق کنکور انتخاب شدند، آغاز کرد. دکتر رفقی کامل بیگ، از پزشکان مشهور کشور ترکیه، ریاست دانشکدۀ طب را بر عهده داشت.

توسعه دانشگاه کابل

سال‌های ۱۳۳۰-۱۳۴5ش را می‌توان از نظر ظاهری، دهۀ توسعۀ دانشگاه کابل به حساب آورد. در این دوره، سیستم آموزش عالی مدرن افغانستان، در هستۀ مرکزی دانشگاه کابل ایجاد شد و به‌تدریج با تأسیس دانشکده‌های ذیل توسعه یافت:

1. دانشکده حقوق و علوم سیاسی در سال ۱۳۱۷ش؛
2. دانشکده ساینس (علوم) در سال ۱۳۲1ش؛
3. دانشکده ادبیات در سال ۱۳۲۳ش؛
4. دانشکده حقوق و شرع در سال ۱330ش؛
5. دانشکده زراعت و مهندسی، ۱335ش؛
6. افتتاح شعبه نسوان (زنان) در دانشکده طب (پزشکی)، ۱۳۳۶ش؛
7. دانشکده اقتصاد، ۱337ش؛
8. دانشکده فارمسی (داروسازی)، 1338ش؛
9. دانشکده علوم وترنری (دامپزشکی)، 1340ش؛
10. دانشکده هنر در سال 1345ش؛

در 1340ش، مؤسسۀ تعلیم و تربیت، از وزارت معارف (آموزش و پرورش) جدا و به دانشگاه کابل ملحق شد.

بناهای دانشگاه کابل

اولین بنای دانشگاه کابل، ساختمان دانشکدۀ طبی (پزشکی) و ملحقات آن است. بعد از آن، ساختمان دانشکده‌های علوم طبیعی و فارمسی (داروسازی) که نزدیک یکدیگر قرار دارند، به آن افزوده شد.

سنگ‌بنای ساختمان اداری و دانشکده‌های دانشگاه کابل در سال ۱۳۲۳ش گذاشته شده و در سال ۱۳۴۳ش دانشگاه به این ساختمان انتقال یافت. دانشکده‌ها، در ابتدا، به‌صورت پراکنده در نقاط مختلف شهر، به ‌فاصله‌های زیادی از ریاست دانشگاه قرار داشتند. این بناها، هر کدام، دارای لیلیه‌های (خوابگاه) جداگانه بودند که آن هم در نقاط مختلف شهر پراکنده بود. پس از مدتی، دانشکده‌های دانشگاه کابل را از نقاط مختلف شهر، دور هم جمع کردند؛ بعضی از آنها، در مجتمع مستقل و تعداد دیگر به‌صورت مشترک در یک ساختمان بزرگ دو طبقه‌ای جایگزین شد. با احداث و تکمیل ساختمان جدید در سال 1361ش، تمامی دانشکده‌ها در مجموعۀ واحدی در کنار یکدیگر، قرار گرفتند.

دوران شکوفایی دانشگاه کابل

دانشگاه کابل، تا سال ۱۳۵۷ش و قبل از جنگ‌های داخلی، از نظر اعتبار علمی، به‌عنوان یکی از معتبرترین مراکز آموزش‌ عالی منطقه و همچنین یکی از دانشگاه‌های معتبر دنیا شناخته می‌شد. بسیاری از کشورهای اروپایی، آمریکایی و آسیایی برنامه‌های دوجانبه و چندجانبه‌ای را به‌منظور تبادل استاد، دانشجو و اشتراک‌گذاری مواد درسی با دانشگاه کابل اجرایی ‌کردند. دانشجویان افغانستانی و خارجی برای کارهای پژوهشی به کشورهای یکدیگر سفر می‌کردند؛ برای مثال، برخی از دانشجویان ایرانی، فلسطینی، پاکستانی و هندی برای ادامۀ تحصیل، دانشگاه کابل را انتخاب کردند. سالانه، به‌طور میانگین ۴۰ دانشجوی خارجی در دانشکده‌های مختلف دانشگاه کابل مشغول به‌تحصیل بودند. این دانشگاه، در آن دوره، کتابخانه، مراکز تحقیقاتی مجهز و اساتید مجربی را در اختیار داشت و یکی از قطب‌های علمی منطقه به شمار می‌رفت.

دوران رکود دانشگاه کابل

با آغاز جنگ‌‏های داخلی بعد از کودتای سال 1357ش، دانشگاه کابل میدان مبارزۀ جناح‌‏های درگیر در افغانستان شد. در طی این جنگ‌ها، بخش‌‏های زیادی از این دانشگاه ویران شد و تمامی امکانات آن، از جمله ابزارهای تحقیقاتی و کتابخانه‌های آن نیز به تاراج رفت. کادر علمی و اساتید این دانشگاه و کارکنان آن مهاجرت کردند و یا دست از تدریس و فعالیت برداشته و خانه‌نشین شدند. دانشگاه کابل پس از پایان درگیری‌های داخلی و به وجود آمدن ثبات نسبی در زمان حاکمیت پنج‌سالۀ طالبان، فعالیت‌های خود را به‌صورت اندک آغاز کردند. هرچند، بخش‏‌های مختلفی از دانشگاه کابل تعطیل یا به‌صورت نیمه‌فعال باقی ماند. در این دوره، فضای دانشگاه برای استادان و دانشجویان کسل‌کننده‌ بود و محتوای درسی لازم در اختیار دانشجویان قرار نداشت. همچنین، کادر مجرب دانشگاه یا در خارج به‌سر می‌بردند و یا دست از کار کشیده بودند.

بازسازی و شکوفایی دوباره دانشگاه کابل

با تغییر نظام سیاسی افغانستان در سال 1380ش، دوره احیاء، توسعه و شکوفایی دوبارۀ دانشگاه کابل فرا رسید. در جهت مدرن‌سازی سیستم آموزش عالی تلاش صورت گرفت و حضور دختران و پسران آزاد اعلام شد. دانشجویان باید پس از گذراندن کنکور وارد این دانشگاه شوند که این روند تاکنون جریان دارد.

تأسیس دانشکده‌های جدید دانشگاه کابل

در دوران 20 سالۀجمهوری اسلامی افغانستان، دانشکده‌های جدید علوم کامپیوتر، محیط زیست، مدیریت و سیاست‌های عمومی تأسیس شده و دانشکدۀ علوم به چهار دانشکدۀ جداگانه ریاضیات، فیزیک، زیست‌شناسی و کیمیا (شیمی) تقسیم شد. در حال‌حاضر، تعداد دانشکده‌ها به ۲۲ دانشکده و ۱۰۱ گروه افزایش یافته است.

مقاطع تحصیلی دانشگاه کابل

دانشگاه کابل، دارای سه مقطع تحصیلی لیسانس، ماستری (فوق لیسانس) و دکتری است.

تعداد دانشجویان دانشگاه کابل

در دوران جمهوری اسلامی افغانستان، تعداد دانشجویان از ۳۰۰۰ نفر به ۲۵۰۰۰ نفر افزایش یافت.

دانشگاه کابل و تحولات سیاسی

دانشگاه کابل در ایجاد تحولات بزرگ سیاسی در افغانستان نقش برجسته‌ای داشته و همیشه مهد آزادی‌خواهی و حرکت‌های اصلاح‌طلبانه بوده است. بسیاری از جنبش‌های سیاسی و اجتماعی افغانستان از این دانشگاه آغاز شده است. در آستانۀ گذار افغانستان از دولت‌های شاهی به جمهوری، دانشگاه کابل و مراکز علمی و آکادمیک وابسته به آن، محور تصمیم‌گیری‌ها و انقلاب‌ها بود. راهپیمایی‌های بزرگ دانشجویان هوادار جنبش چپ در افغانستان طی دهه‌های ۵۰ و ۶۰ خورشیدی در اغلب موارد از سوی فعالان دانشگاهی در کابل سازماندهی و رهبری می‌شد. بیشتر رهبران جنبش‌های سیاسی و فکری افغانستان و پیشگامان جریان روشنفکری کشور از دانش‌آموختگان دانشگاه کابل یا از فعالان شاخص و جریان‌ساز آن محسوب می‌شوند. پس از پیروزی جنبش چپ و آغاز جهاد مردم افغانستان علیه کمونیزم، رهبران اکثر گروه‌های جهادی از دانشجویان یا محصلان قدیمی این دانشگاه بودند. گروهی از آنها نیز از مبارزات فعالان دانشگاهی، الهام و الگو گرفته‌ بودند.

مراکز علمی وابسته به دانشگاه کابل

از جمله مراکز علمی وابسته به این دانشگاه می‌توان به «دارالمعلمین عالی»، «مدارس صنایع نفیسه (ظریف)» و «دارالعلوم عربیه» اشاره کرد.

ب) دانشگاه تعلیم و تربیه کابل

دانشگاه تعلیم و تربیه کابل، از نهاد‌های علمی سابقه‌دار در تربیت معلم در افغانستان است. هستهٔ این دانشگاه در سال 1343ش به‌نام «اکادمی تربیه معلم» با هدف تربیت معلمان مسلکی در افغانستان، شکل گرفت که فارغ‌التحصیلان صنف دوازدهم را به شکل چهارده‌پاس (فوق دیپلم) تربیت می‌کرد. اکادمی تربیه معلم در سال 1361ش به «انستیتوت پیداگوژی کابل» تغییرنام داده و با ایجاد سه دانشکدۀ‌ زبان و ادبیات، علوم طبیعی و علوم اجتماعی به فعالیت خود ادامه داد. در سال ۱۳۶۶ش انستیتوت تربیت بدنی به‌عنوان چهارمین دانشکده و دارالمعلمین روشان به‌عنوان پنجمین دانشکده به ‌این انستیتوت ملحق شدند. بعد از شکل‌گیری حکومت موقت افغانستان درسال 1381ش، انستیتوت پیداگوژی کابل به مقر تعمیر انستیتوت علوم اجتماعی نقل مکان کرده و با توجه به دست‌آوردهای علمی و در اثر تلاش‌های رهبری و استادان این مرکز، در ماه ‌جوزای (خرداد) 1381ش به‌ «دانشگاه تعلیم و تربیه کابل» ارتقا یافت.

ظرفیت های علمی دانشگاه تعلیم و تربیه کابل

ایجاد ۹ دانشکده، ۳۱ گروه علمی و برگزاری دوره‌های تکمیلی کارشناسی‌ارشد در رشته‌های زبان و ادبیات فارسی دری، زبان انگلیسی، مدیریت و رهبری آموزشی، تعلیم و تربیۀ اسلامی، تعلیم و تربیه و ادبیات پشتو از جمله دست‌آوردهای علمی این دانشگاه به شمار می‌رود. اولین برنامهٔ کارشناسی‌ارشد در این دانشگاه به‌صورت مشترک با دانشگاه ماساچوست آمریکا در رشتۀ تعلیم و تربیه، دومین برنامه با هماهنگی دانشگاه اندیانا آمریکا در رشتهٔ زبان انگلیسی و سومین برنامهٔ کارشناسی‌ارشد نیز مدیریت و رهبری آموزشی در ذیل پروژة USWDP راه‌اندازی شد. سایر برنامه‌های کارشناسی‌ارشد نیز در هماهنگی با وزارت تحصیلات عالی افغانستان برگزار شده ‌است.

منابع انسانی دانشگاه تعلیم و تربیه کابل

براساس آمار سال ۱۳۹۹ش، در مجموع 8210 نفر دانشجوی دختر و پسر در رشته‌های مختلف مصروف (مشغول) فراگیری دانش بوده‌اند که ۶۱ درصد را دختران و ۳۸ درصد را پسران تشکیل داده‌اند. در این نهاد علمی ۳۰۱ استاد زن و مرد، مصروف تدریس بوده‌اند که ۷۰ درصد مردان و ۳۰درصد آن را زنان تشکیل می‌دادند. بیشتر استادان این مرکز آموزشی، تحصیلات دکتری و کارشناسی ارشد دارند.

دانشکده‌های دانشگاه تعلیم و تربیه کابل

دانشگاه‌ تعلیم و تربیه کابل دارای ۹ دانشکدهٔ زبان و ادبیات، علوم ‌طبیعی، علوم ‌‌اجتماعی، کامپیوتر ساینس، روانشناسی، علوم ‌تربیتی و مسلکی، تعلیمات اختصاصی، تربیت بدنی و علوم ‌اسلامی است. همچنان ۳۱ گروه آموزشی شامل زبان و ادبیات فارسی، زبان و ادبیات پشتو، زبان و ادبیات عربی، زبان و ادبیات انگلیسی، زبان و ادبیات روسی، زبان و ادبیات ترکی، ریاضی، کیمیا، بیولوژی، فیزیک، تاریخ، جامعه‌شناسی، جغرافیه، روانشناسی عمومی، مشاوره، IT (تکنولوژی معلوماتی)، IS (سیستم اطلاعاتی)، تعلیم و تربیة عمومی، مدیریت آموزشی، تعلیم و تربیة قبل از مکتب، روانشناسی و تعلیم و تربیهٔ ناشنوایان، تعلیم و تربیهٔ نابینایان، روانشناسی و تعلیم و تربیهٔ عقب‌مانده‌های ذهنی، تفسیر و حدیث، فقه و عقیده، ثقافت اسلامی (معارف)، تربیت بدنی عمومی، مدیریت ورزشی، مربی‌گری و طب ورزشی است. امکانات

مجلهٔ علمی دانشگاه تعلیم و تربیه کابل

مجلهٔ علمی -تحقیقی پیام معرفت در سال ۱۳۸۳ش تأسیس شده و مقاله‌های پژوهشی کادرهای علمی دانشگاه‌های افغانستان را منتشر می‌کند. این مجله در سال ۱۴۰۰ش به دست‌آوردهای زیر نایل شده است.

• طراحی و فعال‌سازی سایت اینترنتی استاندارد برای نشر الکترونیکی مقالات و آثار علمی استادان و پژوهشگران.

• آموزش و راهنمایی نویسندگان برای تولید محتوای علمی قابل قبول با معیارهای علمی.

• تهیه و استفاده از نرم افزارهای مشابهت‌یاب برای حفظ اخلاق نشر و کاپی رایت.

• افزایش کیفیت مجلهٔ چاپی و توزیع آن به دانشکده‌ها و گروه‎های دانشگاه و مراکز علمی خارج از دانشگاه.

• ثبت مجله در پایگاه‌های استاندارد بین‌المللی و دریافت کد استاندارد نشریات(ISSN).

کتابخانه دانشگاه تعلیم و تربیه کابل

کتابخانهٔ دانشگاه تعلیم و تربیه کابل در سال ۱۳۸۱ش تأسیس شد که دارای 10707جلد کتاب در رشته‌های مختلف است. کتابخانه‌های گروه‌ جامعه‌شناسی، زبان و ادبیات دری، علوم طبیعی، کتابخانهٔ بخش کارشناسی‌ارشد نیز از جمله مراکزی هستند که دارای منابع فراوان در رشته‌های مختلف بوده و زیرمجموعهٔ کتابخانهٔ دانشگاه تعلیم و تربیه به‌شمار می‌روند.

ج) دانشگاه پولی تخنیک کابل

دانشگاه پولی‌تخنیک کابل در 21 میزان 1342ش در ساحة 72 هکتار (360 جریب) زمین در مربوطات ناحیة پنجم شاروالی (شهرداری) کابل با اشتراک هیئت دولتی و خارجی تهداب‌گذاری شد. این پروژه شامل ساختمان تدریسی، لابراتوارها، کتابخانه، خوابگاه دانشجویی، ساختمان مسکونی استادان و طعام‌خانة دانشجویان (سالن غذاخوری) با ظرفیت 1000 نفر به‌صورت هم‌زمان، مسجد با ظرفیت500 نمازگزار، مجتمع ورزشی، تالار کنفرانس‌ها با ظرفیت 1000 نفر، سالن برگزاری کارگروه‌‌ها و ساحات تفریحی بوده است.

این دانشگاه با کمک شوروی سابق اعمار شده که در ساخت آن، کارگران و انجنیران (مهندسان) افغانستانی و شوروی وقت، شرکت داشته‌اند. بعد از تکمیل ساختمان‌های تدریسی و لابراتوارها در سال 1346ش، این مؤسسه به پذیرش اولین دورة دانشجویان نایل آمده و در سال1351ش برای بار نخست به‌سویۀ تحصیلی لیسانس (کارشناسی) فارغ‌التحصیل داشته است.

این دانشگاه در سال 1381ش به دانشگاه پولی‎‌تخنیک کابل تغییر نام داد و تا سال 1359ش، تنها فارغ‌التحصیلانی در سطح لیسانس داشت. این سطح تا سال 1371ش به درجۀ ماستری (کارشناسی ارشد) علوم مهندسی (انجینری) ارتقا یافته و در همان دوره، کادرهای ملی در سطح دکترا (PHD) نیز از این دانشگاه فارغ شدند.

دانشکده‌ها پولی‌تخنیک کابل

دانشکدهٔ ساختمانی

این دانشکده در 1358ش تأسیس شد. در این دانشکده، تا سال 1396ش، 41 دورۀ فراغت داشته و در حدود 4500 نفر از دانشجویان، در رشته‌های انجنیری و در سطوح لیسانس و ماستری فارغ‌التحصیل شده‌اند. در سال 1374ش با توجه به نابودی امکانات فیزیکی (لابراتوارها و مواد لابراتواری) در اثر جنگ‌های تحمیلی و تنظیمی، برنامة کارشناسی ارشد این دانشکده لغو اما برنامة کارشناسی آن ادامه یافت. دانشکدة ساختمانی درسال 1390-91ش موفق شد برنامة ماستری خود را دوباره آغاز کند.

دانشکدهٔ جیولوجی و معدن

دانشکدة جيولوجي و معدن در سال 1358ش در دانشگاه پولي‌تخنيك كابل تأسيس شد. در این دانشکده از سال تأسیس تاکنون به‌تعداد 3000 نفر از رشته‌های جیولوجی و اکتشاف معادن، انجنیری استخراج معادن، نفت و گاز در سطوح لیسانس، ماستری و دکترا فارغ‌التحصیل شده‌اند.

دانشکدهٔ انجنیری آب و محیط زیست

این دانشکده در سال ۱۳۹۳ش تأسیس شد که در آن پنج گروه آموزشی جواز فعالیت دارند.

دانشکدهٔ الکترومخانیک

دانشکدة الکترومیخانیک در 1360ش تأسیس و در سال 1364ش به‌تعداد 25 نفر در اولین دوره، با مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد از این دانشکده فارغ‌التحصیل شده‌اند. همچنین، تا 1392ش به‌تعداد 1407 نفر دانشجو در این دانشکده تحصیل کرده‌اند.

دانشکدهٔ تکنالوژی کیمیاوی

گروه آموزشی تکنالوژی کیمیاوی درسال 1350ش در ذیل دانشکدهٔ جیولوجی و معادن تأسیس و در سال 1388ش به دانشکدهٔ تکنالوژی کیمیاوی ارتقا یافته است.

دانشکدهٔ انجنیری ساختمان‌های ترانسپورتی

دیپارتمنت سرک‌سازی (راه‌سازی) از بدو تأسیس دانشگاه پولی‌تخنیک کابل ایجاد شد. در سال ۱۳۸۷ش دیپارتمنت سرک‌سازی به انجنیری ساختمان‌های ترانسپورتی تغییر نام داد. این دیپارتمنت در سال 139۳ش به دانشکده ارتقا یافت.

دانشکدهٔ جیوماتیک و کدستر

دیپارتمنت جیودیزی از آغاز تأسیس دانشگاه پولی‌تخنیک کابل، فعالیت داشته است. در سال 1361ش به دیپارتمنت جیودیزی انجنیری ارتقا یافته و از سال 1367ش تا 1372ش، 5 دوره در سطوح ماستری فارغ‌التحصیل شده‌اند. این دیپارتمنت در سال 1393ش به دانشکدة جیودیزی ارتقا یافته و در سال 1393ش به دانشکدة جیوماتیک و کدستر مسمی شد.

دانشکدهٔ کمیونتی‌کالج تکنالوژی معلوماتی

این دانشکده یک برنامة علمی دو و نیم ساله بوده که در عرصة تخنیکی و مسلکی جهت فراگرفتن مهارت‌های تخنیکی برای ورود به بازار کار ایجاد شده است. کمیونیتی‌کالج در سال 2013م در چوکات دانشگاه پولی‌تخنیک کابل تأسیس و در 2014م فعالیت خود را آغاز کرده است.

دانشکدهٔ انجنیری کمپیوتر و انفورماتیک

این دانشکده در 1386ش، به‌عنوان یک گروه آموزشی به‌نام تکنالوجی معلوماتی و انجنیری کمپیوتر (ITCE)تأسیس شد. گروه آموزشی ( ITCE) در 1387ش به دانشکدۀ کمپیوتر ساینس ارتقا یافت. در سال 1388ش به دو گروه‌ آموزشی تکنولوژی معلوماتی (IT) و محاسبات و علم اطلاعات (CIS) توسعه یافت. دانشکده کمپیوتر ساینس در 1389ش به دانشکدة «انجنیری کمپیوتر و انفورماتیک» با تشکیل چهار دیپارتمنت تغییر نام داده ‌است.

گروه‌های آموزشی دانشگاه پولی تخنیک کابل

در این دانشگاه ۳۳ گروه آموزشی فعال وجود دارد که گروه‌های آموزشی ساختمان‌های صنعتی و معدنی، مهندسی، ادارة اعمار ساختمان‌ها، رسم‌ و تخنیک، شهرسازی، ثقافت اسلامی (معارف اسلامی)، جیولوجی تفحص و اکتشاف معادن، انجنیری معادن و نفت‌‌ و گاز، هایدرو جیولوجی، استخراج روباز معادن، استخراج زیرزمینی معادن، انجنیری اتومیخانیک، تامین برق، زبان خارجی، فزیک، ریاضیات عالی، میخانیک نظری و تطبیقی، کیمیا عمومی، تکنالوژی مواد عضوی، تکنالوژی مواد غیرعضوی، تکنالوژي موادغذایی، انجنیری کیمیاوی، سیستم‌های معلوماتی، انجنیری شبکه، انجنیری کمپیوتر، جیودیزی عمومی و کدستر، سیستم اطلاعات جغرافیایی، جیودیزی انجنیری، هایدرولیک و ساختمان‌های هایدروتخنیکی، آبرسانی و محیط‌زیست، اقتصاد رشتوی، راه‌ آهن و ساختمان‌های ترانسپورتی را شامل می‌شود.

دوره‌های تکمیلی دانشگاه پولی تخنیک کابل

دانشگاه پولی‌تخنیک کابل در چهار رشتة ساختمان‌های صنعتی و معدنی، انجنیری جیولوژی و اکتشاف معادن، هایدرولیک و ساختمان‌های هایدورتخنیکی و مدیریت همه‌جانبه منابع آبی، برنامۀ ماستری دارد.

مجلهٔ علمی دانشگاه پولی تخنیک کابل

دانشگاه پولی‌تخنیک کابل دارای یک مجلهٔ علمی- پژوهشی به‌نام علم و تکنالوژی است که در آن، پژوهش‌های اعضای کادر علمی دانشگاه‌ پولی تخنیک و سایر دانشگاه‌های کشور منتشر می‌شود. این مجله در سال ۱۳۵۱ش ایجاد شده و به‌صورت فصل‌نامه منتشر می‌شود.

منابع انسانی دانشگاه پولی تخنیک کابل

۲۷۱ نفر استاد که ۸۵ درصد آن مردان و ۱۴ درصد آن زنان، ۵۸۳۸ نفر دانشجو، ۱۵۱ نفر کارمند اداری و ۲۰۱ نفر کارمند خدماتی، تشکیل‌دهندة نیروی انسانی دانشگاه پولی‌تخنیک کابل هستند.

امکانات آموزشی و پژوهشی دانشگاه پولی تخنیک کابل

دانشگاه پلی‌تخنیک کابل دارای مجلة علمی – پژوهشی، دو عدد سالن کنفرانس واقع در ساختمان دانشکدة انجنیری کمپیوتر و انفورماتیک و ساختمان تدریسی و یک جمنازیوم بزرگ ورزشی است. این دانشگاه دارای کتابخانه‌ و لابراتوارهای مجهز بوده و از امکانات آموزشی و پژوهشی خوبی برخوردار است.

همکاری‌های علمی و دستاوردهای دانشگاه پولی تخنیک کابل

دانشگاه پولی‌تخنیک کابل علاوه بر برگزاری دوره‌های لیسانس و ماستری و نیز چاپ منابع ‌آموزشی، با دانشگاه برايتون انگلستان، دانشگاه تخنيکي برلين، دانشگاه انقره تـرکيه، دانشگاه کابل، دانشگاه کاتب، وزارت مخابرات، شرکت‌هاي مخابراتي و ساير مؤسسات همکاري علمي دارد. این دانشگاه در رتبه‌بندی تازۀ بین‌المللی Times Higher Education ، در بخش انرژی پاک و مقرون به‌صرفه، مقام 401ام را در میان دانشگاه‌های جهان به دست آورده است.

امکانات رفاهی دانشگاه پولی تخنیک کابل

فضاهای سبز بزرگ، مسجد، سالن غذاخوری معیاری، خوابگاه دانشجویی، ساختمان‌های مسکونی استادان و مجتمع ورزشی از جمله امکانات رفاهی این دانشگاه به شمار می‌رود.

د) دانشگاه بامیان

دانشگاه بامیان همزمان با اوج فعالیت حزب وحدت اسلامی افغانستان (متشکل از احزاب شیعی) در ولایت مرکزی افغانستان با مساعدت جمهوری اسلامی ایران در سال 1375ش تأسیس شد. این دانشگاه، اولین دانشگاه در ولایت شیعه و هزاره‌نشین افغانستان است که با داشتن دانشکده‌های زراعت، طب، ساینس و ادبیات و با حضور 600 دانشجو و 30 استاد شروع به فعالیت کرد. پس از تسلط طالبان در سال 1377ش بر بامیان، فعالیت سه سالۀ دانشگاه این ولایت متوقف شد و ساختمان دانشگاه به پایگاه نظامی تبدیل شد.

بازسازی دانشگاه بامیان

همزمان با شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی افغانستان مرحلۀ دوم فعالیت دانشگاه با دستور ریاست‌جمهوری وقت در تاریخ 15 حمل (فروردین) 1382ش، با دو دانشکدۀ تعلیم و تربیه و زراعت شروع شد. محل ساختمان جدید این دانشگاه در جنوب شهر بامیان توسط پی.آر.تی (گروه بازسازی ولایت بامیان ارتش آمریکا) بازسازی و تعمیر شد.

امکانات دانشگاه بامیان

این دانشگاه از کم‌ترین امکانات و فضاهای آموزشی برخوردار بوده و در یکی از مناطق محروم و صعب‌العبور با ساختمان گِلی شروع به فعالیت کرده است. ساختمان این دانشگاه پس از بازسازی در سال 1382ش فقط شامل دو طبقه در یک بلوک با محوطۀ باز و خاکی بود. دانشجویان این دانشگاه مدت زیادی از نبود خوابگاه، خاکی و باز بودن محوطه، نبود آب آشامیدنی سالم، فضای خشک و نبود درخت و فضای سبز، کمبود کلاس درس و رشته‌های تحصیلی رنج می بردند. فقدان امکانات زیرساختی باعث شده تا در این بیست سال بسیاری از دانشجویان از تحصیل انصراف داده و تعدادی هم در اطاق‌ها‌ی سرد اجاره‌ای در مخروبه‌ها ادامه تحصیل دهند. اعتراض دانشجویان، اگرچه موجب جلب توجه مسئولین برای افزایش فضای فیزیکی و ساختن خوابگاه شد، اما مشکلات هنوز به‌صورت کامل رفع نشده است. برخی از دانشکده‌ها همچنان ساختمان مستقل ندارند.

اعتبار علمی دانشگاه بامیان

روحیۀ علم‌پروری، پرسش‌گری، داشتن حساسیت در قبال مسایل مهم کشور، ارتباط و صمیمیت بین دانشجویان و اساتید از جنبه‌های مثبت این دانشگاه محسوب می‌شود. بر اساس متغیرهایی همچون وضعیت تدریس، میزان دانشجویان ممتاز، کثرت دانشجویان، اعتبار مدارک تحصیلی در کشور و خارج از آن و تعدد رشته‌ها و دانشکده‌ها، دانشگاه بامیان، امروزه، جزء نُه دانشگاه برتر افغانستان است. این دانشگاه، به‌منظور توسعۀ خود با دانشگاه‌ها و مراکز علمی دیگر، چندین تفاهمنامۀ همکاری آموزشی، پژوهشی و جذب منابع و کتاب‌های پژوهشی و علمی منعقد کرده است.

منابع انسانی دانشگاه بامیان

دانشگاه بامیان دارای ساختار اداری رئیس، معاون علمی، معاون اداری، معاون امور محصلان، رؤسای دانشکده‌ها، ادارۀ ‌امور استادان، ادارۀ ‌تحقیق و ادارۀ محصلان است. اولین دور فارغ‌التحصیلان این دانشگاه در سال 1386ش در مقطع لیسانس از دو دانشکدۀ تعلیم و تربیه و زراعت بوده است.

دانشگاه بامیان تا سال 1400ش، دارای 142 نفر اعضای هیأت علمی بود. همچنین 6298 دانشجو شامل 5057 نفر در بخش روزانه و 1241 نفر در بخش شبانه، در هفت دانشکده و 35 رشته در مقطع لیسانس مشغول تحصیل بودند.

دانشکدۀ تعلیم و تربیه

دانشکدۀ تعلیم و تربیه در سال 1383ش تأسیس شد. این دانشکده شامل 37 نفر اعضای علمی در بخش‌های ادبیات دری، ادبیات انگلیسی، ادبیات پشتو، روانشناسی، پیداگوژی (آموزش‌شناسی)، مدیریت آموزشی، علوم اسلامی و کامپیوتر ساینس (علوم کامپیوتر) بوده که شش نفر از آنها در بورسیه‌های خارج از کشور مشغول تحصیلات تکمیلی فوق لیسانس و دکتری هستند. از مجموع استادانی که استخدام شده، 33 نفر مرد و چهار نفر خانم هستند.

دانشکدۀ زراعت

این دانشکده از نخستین دانشکده‌هایی است که از سال 1375ش، به‌عنوان زیر مجموعۀ دانشگاه بامیان فعالیت دارد. این دانشکده در بخش‌های اگرانومی (مدیریت آبیاری) باغداری، علوم حیوانی، اقتصاد زراعتی، جنگلات و منابع طبیعی، خاک‌شناسی و آبیاری و پاراکلینیک فعالیت دارد. این دانشکده از سال 1386ش تا 1394ش، 9 دوره فارغ‌التحصیل در مقطع لیسانس داشته است. در حال حاضر، این دانشکده دارای 843 نفر دانشجو است که 721 نفر مرد و 122 نفر آن را دختران تشکیل می‌دهند. تعداد استادان این دانشکده که تا به حال استخدام شده‌اند به 35 نفر می‌رسد.

دانشکدۀ علوم اجتماعی

این دانشکده در سال 1390ش با بخش‌های جامعه‌شناسی، تاریخ، باستان‌شناسی، توریزم (گردشگری) و فلسفه به‌صورت رسمی شروع به فعالیت کرده و دارای 22 عضو هیئت علمی و 1150 نفر محصل است.

دانشکدۀ زمین‌شناسی

دانشکدۀ زمین‌شناسی در سال 1383ش به‌عنوان زیر مجموعۀ دانشگاه بامیان با بخش‌های زمین‌شناسی، جغرافیا، استخراج معادن و مهندسی محیط زیست شروع به فعالیت کرد. این دانشکده، امروزه، با داشتن 13 عضو علمی و 717 نفر دانشجو در حال ارائۀ خدمات آموزشی است.

دانشکدۀ اقتصاد

این دانشکده در سال 1392ش با بخش‌های بانکداری و تجارت، اداره و مدیریت، احصائیه و کامپیوتر و اقتصاد ملی شروع به فعالیت کرد و امروزه، دارای 12 نفر اعضای هیئت علمی و 567 نفر دانشجو است.

دانشکدۀ علوم طبیعی

این دانشکده در سال 1393ش از دانشکدۀ تعلیم و تربیه جدا شده و به دانشکده‌ای مستقل ارتقا یافت. رشته‌ها و مضامین فیزیک، ریاضی، شیمی و بیولوژی در دانشکدۀ علوم طبیعی تدریس می‌شوند. این دانشکده، امروزه، دارای 23 نفر اعضای هیئت علمی و 634 نفر دانشجو است.

دانشکدۀ شرعیات

دانشکدۀ شرعیات در سال 1395ش با دو بخش فقه جعفری و تعلیمات اسلامی تأسیس شد و برای اولین‌بار در سال 1396ش از طریق کنکور سراسری در دو رشتۀ فقه جعفری و تعلیمات اسلامی دانشجو جذب کرد. با تسلط مجدد طالبان برخی خبرگزاری‌ها گزارش داده‌اند که تدریس فقه جعفری در این دانشگاه متوقف شده است.

بورسیه‌های تحصیلی در افغانستان

یکی از بخش‌های مهم و اثرگذار در رشد و توسعۀ کمی و کیفی تحصیلات عالی افغانستان، بورسیه‌های تحصیلی است که از سوی کشورهای مختلف اعطا می‌شوند. وزارت تحصیلات عالـی، مسئول اصلی تنظیم روابط علمی با مراکز تحصیلی بین‌المللی و گرفتن بورسیه است. در پنج سال اخیر، در حدود 15 هزار محصل (دانشجو) در مقاطع لیسانس، فوق لیسانس و دکترا به خارج از کشور جهت تحصیل فرستاده شده‌اند.

دانشگاه‌های خارجی در افغانستان

دانشگاه ایرانی

حضور سه دانشگاه ایرانی شامل دانشگاه آزاد اسلامی، پیام نور و جامعه المصطفی العالمیه در افغانستان در دوره جمهوری اسلامی افغانستان ایجاد شد، تأثیرات محسوسی بر فرهنگ دینی و سبک زندگی تحصیلی و اجتماعی دانشجویان افغانستان داشته است. دانشگاه آزاد اسلامی با ارائه برنامه‌های آموزشی متنوع، امکان تحصیل در رشته‌های مدرن را فراهم کرده و الگوهای زندگی دانشجویی شهری را گسترش داده است. دانشگاه پیام نور با سیستم آموزش از راه دور خود، تحصیل را برای ساکنان مناطق دورافتاده و افرادی با مشغله‌های خانوادگی و شغلی قابل دسترس ساخته و تعادل جدیدی بین تحصیل، کار و زندگی خانوادگی ایجاد کرده است. جامعه المصطفی العالمیه نیز با ترویج آموزش‌های دینی-آکادمیک، سبک زندگی مبتنی بر ارزش‌های اسلامی-علمی را در میان قشر مذهبی جامعه تقویت کرده است.

دانشگاه آمریکایی

دانشگاه آمریکایی افغانستان در ۲۰۰۶ با الگوی آموزشی آمریکایی تأسیس شد و در رشته‌های حقوق، مدیریت، علوم سیاسی و فناوری اطلاعات به تربیت نیروی متخصص پرداخت. این دانشگاه با استانداردهای بین‌المللی و تأکید بر آموزش عملی، نقش کلیدی در پرورش نخبگان افغان ایفا کرد. پس از تسلط طالبان در ۱۴۰۱ش بر افغانستان، نام آن توسط این گروه به دانشگاه بین المللی افغان بدل شد.

وضعیت تحصیلات عالی در دوره چهارساله حاکمیت طالبان

تحولات نظام آموزش عالی افغانستان در چهار سال گذشته تحت حاکمیت امارت اسلامی، بازتابی از تغییرات گسترده در سیاست‌گذاری‌های آموزشی، فرهنگی و اجتماعی این کشور بوده است. پس از تسلط طالبان در سال ۱۴۰۰ شمسی، دانشگاه‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای علمی و فرهنگی، دستخوش دگرگونی‌های عمیقی شدند که تأثیرات آن بر زندگی روزمره دانشجویان، اساتید و خانواده‌ها به وضوح قابل مشاهده است.  

پیش از سال ۱۴۰۰، نظام تحصیلات عالی افغانستان با وجود چالش‌های متعدد، شاهد رشد کمی و کیفی قابل توجهی بود. دانشگاه‌های دولتی و خصوصی در سراسر کشور فعال بودند و حضور زنان در مقاطع مختلف تحصیلی به عنوان یکی از دستاوردهای دو دهه گذشته تلقی می‌شد. اما با تغییر حکومت، سیاست‌های جدید مبتنی بر تفسیر خاص طالبان از شریعت، مسیر آموزش عالی را به کلی دگرگون کرد.  

محدودیت‌های آموزشی برای زنان

یکی از بارزترین تغییرات در چهار سال گذشته، محدودیت‌های شدید بر تحصیل زنان بوده است. در سال ۱۴۰۱، وزارت تحصیلات عالی طالبان اعلام کرد که ادامه تحصیل دختران در دانشگاه‌ها تا اطلاع ثانوی متوقف می‌شود. این تصمیم که با استناد به "مسائل شرعی و حفظ حریم اسلامی" توجیه شد، هزاران دانشجوی دختر را از ادامه تحصیل بازداشت. بسیاری از خانواده‌ها که امیدوار بودند دخترانشان با تحصیل دانشگاهی آینده بهتری داشته باشند، ناامید شدند و برخی مجبور به مهاجرت یا روی آوردن به آموزش‌های غیررسمی شدند.  

تغییر محتوای آموزشی و اسلامی‌سازی 

در راستای سیاست‌های ایدئولوژیک طالبان، محتوای درسی دانشگاه‌ها دستخوش بازنگری اساسی قرار گرفت. برخی رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی که از نظر طالبان با ارزش‌های اسلامی سازگار نبودند، یا حذف شدند یا محتوای آنها تغییر یافت. در مقابل، دروس دینی و فقهی جایگاه پررنگ‌تری یافتند. این تغییرات نه‌تنها بر کیفیت آموزش تأثیر گذاشت، بلکه نگرانی‌هایی درباره کاهش توان رقابتی فارغ‌التحصیلان در بازار کار ایجاد کرد.  

فرار مغزها و کمبود استادان 

یکی از پیامدهای مستقیم این تحولات، خروج گسترده اساتید و نخبگان علمی از کشور بود. بسیاری از استادان دانشگاه‌های دولتی و خصوصی که با سیاست‌های جدید مخالف بودند یا احساس ناامنی می‌کردند، افغانستان را ترک کردند. این مسئله منجر به کاهش چشمگیر کیفیت تدریس و افزایش فشار بر اساتید باقی‌مانده شد. برخی دانشگاه‌ها برای جبران این کمبود، از فارغ‌التحصیلان کم‌تجربه یا روحانیون برای تدریس استفاده کردند، که این امر نیز انتقاداتی را در پی داشت.  

جداسازی جنسیتی و محدودیت‌های عملی

حتی در دوره‌هایی که تحصیل زنان مجاز بود، سیاست جداسازی جنسیتی به شدت اعمال می‌شد. دانشگاه‌ها موظف بودند کلاس‌ها، ورودی‌ها و حتی ساعات حضور دانشجویان زن و مرد را از یکدیگر جدا کنند. این سیاست در عمل با چالش‌های زیادی روبه‌رو شد، زیرا بسیاری از دانشگاه‌ها فاقد فضای کافی برای اجرای این جداسازی بودند. برخی دانشجویان گزارش دادند که به دلیل کمبود امکانات، کلاس‌های آنان به صورت نیمه‌تعطیل یا با تأخیر برگزار می‌شود.  

تأثیرات اجتماعی و اقتصادی 

این تغییرات تأثیرات عمیقی بر زندگی مردم گذاشته است. بسیاری از خانواده‌هایی که سرمایه‌گذاری زیادی روی تحصیل فرزندانشان کرده بودند، اکنون با آینده‌ای نامعلوم روبه‌رو هستند. محدودیت‌های تحصیلی زنان نیز باعث کاهش حضور آنان در مشاغل تخصصی شده و اقتصاد خانواده‌های بسیاری را تحت تأثیر قرار داده است. از سوی دیگر، کاهش کیفیت آموزش عالی و بسته شدن برخی رشته‌ها، نگرانی‌هایی درباره آینده نیروی کار متخصص در افغانستان ایجاد کرده است.  

واکنش‌های بین‌المللی 

سیاست‌های آموزشی طالبان با واکنش‌های گسترده بین‌المللی مواجه شده است. سازمان‌های حقوق بشری و نهادهای آموزشی جهانی بارها از محدودیت‌های اعمال‌شده بر تحصیل زنان انتقاد کرده‌اند. برخی کشورها نیز کمک‌های مالی خود به نظام آموزشی افغانستان را مشروط به بازگشایی دانشگاه‌ها برای زنان کرده‌اند. با این حال، طالبان تاکنون در مواضع خود تغییر محسوسی ایجاد نکرده‌اند و به نظر می‌رسد سیاست‌های فعلی در کوتاه‌مدت تغییری نخواهد کرد.  

چشم‌انداز آینده 

با گذشت چهار سال از حاکمیت طالبان، به نظر کارشناسان آینده تحصیلات عالی در افغانستان همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. در حالی که برخی دانشگاه‌ها به فعالیت خود ادامه می‌دهند، کیفیت آموزش و آزادی‌های آکادمیک به‌شدت کاهش یافته است. جامعه بین‌المللی و نهادهای داخلی همچنان به دنبال راه‌حلی برای بهبود وضعیت هستند، اما تاکنون تغییرات ملموسی مشاهده نشده است. در این شرایط، بسیاری از دانشجویان و اساتید امیدوارند که در آینده فضای آموزشی بازتر و عادلانه‌تری ایجاد شود تا افغانستان بتواند بار دیگر به مسیر پیشرفت علمی بازگردد.

پانویس

دیدگاه‌های ارزیابان

منابع

• «آغاز دوره ماستری رشته حقوق در دانشگاه ننگرهار»، وب‌سایت خاورمیانه، تاریخ بازدید: 23 آبان 1403ش.  
• «آمریت لیلیه‌ها»، وب‌سایت دانشگاه کابل، تاریخ بازدید: 22 آبان 1403ش.  
• «آمریت مجله علمی»، وب‌سایت دانشگاه تعلیم و تربیه کابل، تاریخ بازدید: ۷آذر۱۴۰۱ش.  
• «آموزش عالی چالش امروز و آینده افغانستان» وب‌سایت روزنامه همشهری، تاریخ بازدید: شهریور 1400ش.  
• «آموزش فقه حنفی جایگزین فقه جعفری در دانشگاه بامیان» خبرگزاری فاران نیوز، تاریخ درج مطلب: 28 خرداد 1401ش.  
• اندیشمند، محمداکرم، معارف عصری افغانستان 1282-1389ش، کابل، میوند، 1389ش.  
• «اهداف و مرام دانشکده ساختمانی»، وب‌سایت دانشگاه پولی تخنیک کابل، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش.  
• «اهدای کتاب‌های برگزیدۀ سمت به دانشگاه بامیان افغانستان»، وب‌سایت شبکۀ علمی ثریا، 23 تیر 1396ش.  
• «انجنیری ساختمان‌های ترانسپورتی»، وب‌سایت دانشگاه پولی تخنیک کابل، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش.  
• «انگیزه مخالفت طالبان با تعلیم و تحصیل دختران»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 5 دی 1401ش.  
• «انعقاد تفاهم‌نامه علمی بین دانشگاه بیرجند و دانشگاه بامیان افغانستان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 26بهمن 1394ش.  
• «اولین دانشگاه بامیان افغانستان به همت ایران راه اندازی شد» خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 10 خرداد 1375ش.  
• «اطلاعیه برنامه ماستری پوهنتون پولی‌تخنیک کابل»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی، تاریخ بازدید: 23 آبان 1403ش.  
• «اطلاعیه برنامه‌ های ماستری پوهنتون کابل برای سال 1400 هجری شمسی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی، تاریخ بازدید: 23 آبان 1403ش.  
• «اطلاعیه جذب دانشجویان برای دوره کارشناسی ارشد»، وب‌سایت دانشگاه تعلیم و تربیه کابل، تاریخ انتشار: ۸آبان ۱۴۰۱ش.  
• اصغری، محمدجواد، «تعلیم و تربیت در افغانستان»، فصل‌نامۀ پژوهش‌های منطقه‌ای، شمارۀ 7، تابستان 1390ش.  
• افضلی، سیدمهدی، «آسيب‌شناسی نظام تحصيلات‌عالی خصوصی در افغانستان»، مجلۀ اندیشۀ معاصر، شماره یازدهم، سال سوم، بهار 1397ش.  
• «بدل اعاشه دانشجویان در هرات بانکی می‌شود»، خبرگزاری آوا، 1 خرداد 1396ش.  
• بیانی، حسین، «آموزش عالی خصوصی افغانستان»، مجلۀ اندیشۀ معاصر، شماره 11، سال 3، بهار 1397ش.  
• «برنامه‌های دکتورا»، وب‌سایت دانشگاه کابل، تاریخ بازدید: آبان 1401ش.  
• «برنامه‌های ماستری پوهنتون‌های خصوصی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی، تاریخ بازدید: 30 آبان 1403ش.  
• «پذیرش دانشجو در دورۀ ماستری در دانشگاه هرات آغاز شد»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: 23 اردیبهشت 1402ش.  
• پلان استراتیژیک دانشگاه تعلیم و تربیه کابل، ۱۳۸۸ش.  
• پلان استراتیژیک ملی تحصیلات عالی، کابل، کابل، وزارت تحصیلات عالی، 1396ش.  
• «پوهنتون کابل»، کتلاگ معلوماتی پوهنتون کابل 1401ش.  
• «پیشینۀ تاریخی وزارت تحصیلات عالی»، وبسایت وزارت تحصیلات عالی، 20 آبان 1401ش.  
• «پیشینۀ وزات تحصیلات عالی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، تاریخ بازدید: 20 آبان 1403ش.  
• «تاریخچه پوهنتون کابل»، سایت پوهنتون کابل، تاریخ بازدید: 3 آبان 1401ش.  
• «تاریخچه دانشگاه بامیان»، وب‌سایت رسمی دانشگاه بامیان، تاریخ بازدید: 8 دی 1401ش.  
• «تاریخچه دانشگاه پولی تخنیک کابل»، وب‌سایت دانشکده انجنیری کمپیوتر و انفورماتیک، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش.  
• «تاریخچه کمیونتی کالج تکنالوژی معلوماتی»، وب‌سایت دانشگاه پولی تخنیک کابل، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش.  
• «تاریخچه و اهداف دانشگاه تعلیم و تربیه کابل»، وب‌سایت دانشگاه تعلیم و تربیه کابل۱۴۰۱ش.  
• «تحصیل در افغانستان»، وب‌سایت GO2TR، تاریخ بازدید: آبان 1401ش.  
• تنزه‌ای، محمدطاهر، «چالش‌های نظام آموزش تحصیلات عالی در افغانستان»، فصل‌نامۀ علمی تحقیقی علوم اجتماعی پوهنتون غالب، سال دوازدهم، شمارۀ چهارم، زمستان 1402ش.  
• «تغییر نصاب آموزشی؛ طالبان نصاب تحصیلی را مطابق خوانش خود از شریعت عیار می‌سازد»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 3 آبان 1401ش.  
• «تفاوت‌ها در دانشگاه‌های خصوصی و دولتی»، خبرگزاری جمهوری، تاریخ درج مطلب: 3 جدی 1390ش.  
• توسلی، غرجستانی، «مؤسسات تحصیلات خصوصی، فرصت‌ها و چالش‌ها»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، 8 مرداد 1391ش.  
• جاوید، «دانشگاه کابل»، سایت ژورنالیزم جدید، بهمن 1388ش.  
• جیروف، «وضعیت تحصیلات عالی در افغانستان پس از جنگ»، وبسایت روزنامۀ افغانستان، تاریخ درج مطلب: 17 دی 1297ش.  
• جیوستوزی، انتونیو، قیمومیت و تمرد فعالیت سیاسی دانشجویان در افغانستان، کابل، واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان، 1388ش.  
• حضوری، شریف، «طالبان و ممنوعیت فقه جعفری در مکاتب و دانشگاه‌ها»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 7 شهریور 1403ش.  
• «در باره اداره ملی امتحانات»، وب‌سایت اداره ملی امتحانات، تاریخ بازدید: آبان 1401ش.  
• داوودپور، سیف‌الله، «فرار مغزها و پیامدهای اقتصادی آن در افغانستان»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 29 شهریور 1401ش.  
• «دانشگاه آمریکایی افغانستان بازگشایی می‌شود»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۰ اسفند ۱۳۹۵ش.
• «دانشگاه آمریکایی افغانستان به دانشگاه بین المللی افغان تغییر نام پیدا کرد»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۲۹ عقرب ۱۴۰۱ش.
• «دانشگاه بامیان، گنجینه‌ای در سر زمین بودا» روزنامه صبح کابل، تاریخ بازدید: 9 دی 1401ش.  
• «دانشگاه بامیان در سطح مکتب هم نیست» شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 18 خرداد 1392ش.  
• « دانشجویان دختر دانشگاه بامیان در واکنش به حمله بر مرکز آموزشی کاج اعتراض کردند» خبرگزاری سلام وطندار، تاریخ درج مطلب: 10 مهر 1401ش.  
• «دانشگاه کابل ۹۰ ساله شد»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: آبان 1401.  
• «دانشگاه کابل از آغاز تاکنون/ دموکراسی و براندازی نظام شاهی/ در دهه 70 چه گذشت»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: مرداد 1394ش.  
• «دانشگاه کابل در گذر زمان؛ خیز نسل جوان برای احیاء اعتبار گذشته»، سایت شفقنا، تاریخ درج مطلب: خرداد 1394ش.  
• «دانشگاه کابل؛ عقبگرد از تعصب به تحجر»، سایت خبرگزاری جمهور، تاریخ درج مطلب: مهر 1400ش.  
• «دانشگاه کابل»، وب‌سایت افغانستان عزیز، تاریخ درج مطلب: خرداد 1391ش.  
• «دانشگاه کابل»، وب‌سایت قله، تاریخ بازدید: 10 مهر 1401ش.  
• «دانشکده الکترومیخانیک»، وب‌سایت دانشگاه پولی تخنیک کابل، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش.  
• «دانشکده انجنیری آب و محیط زیست»، وب‌سایت دانشگاه پولی تخنیک کابل، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش.  
• «دانشکده انجنیری صنایع کیمیاوی»، وب‌سایت دانشگاه پولی تخنیک کابل، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش.  
• «دانشکده انجنیری کمپیوتر و انفورماتیک»، وب‌سایت دانشکده انجنیری کمپیوتر و انفورماتیک، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش.  
• «دانشکده جیوماتیک و کدستر»، وب‌سایت دانشگاه پولی تخنیک کابل، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۱ش.  
• «دانشکده‌ها»، وب‌سایت دانشگاه تعلیم و تربیه کابل، تاریخ بازدید: ۷آذر۱۴۰۱ش.  
• «دانشگاه پولی تخنیک کابل»، وب‌سایت انجنیری و نقشه برداری و جیوماتیک، تاریخ بازدید: ۱۰آبان ۱۴۰۱ش.  
• «دانشگاه‌های افغانستان در معرض ورشکستگی قرار گرفتند»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 7 دی 1401ش.  
• «دانشگاه‌های افغانستان در معرض ورشکستگی قرار گرفتند»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 7 دی 1401ش.  
• دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.  
• دولت‌آبادی، بصیر احمد، شناسنامه افغانستان، تهران، عرفان، چاپ دوم 1382ش.  
• رنجبر، غلامیحی، «نگاهی به وضعیت دانش و دانشگاه در افغانستان؛ قالبگرایی و نتیجه‌محوری، نبود عقلانیت و اندیشهورزی»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: 24 دی 1397ش.  
• «رد پای حزب التحریر در دانشگاه های کشور»، وب‌سایت کلکین، تاریخ درج مطلب: 25 آبان 1399ش.  
• رشید، احمد، «کابوس طالبان» ترجمه گلیدا ایروانلو، تهران، هوای رضا، چ1، 1383ش.  
• روف، دوید جی، «تحصیلات عالی افغانستان»، ترجمۀ عبدالله غفاری، مجلۀ اندیشۀ معاصر، شماره یازدهم، سال سوم، بهار 1397ش.  
• «شرایط آموزش عالی افغانستان یک سال پس از حضور طالبان»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 17 خرداد 1401ش.  
• «شروع به کار دوره ماستری در دانشگاه هرات»، خبرگزاری پیام آفتاب، 23 اردیبهشت 1402ش.  
• شیرزادی، «دانشگاه کابل در جستجوی هویت دیروز»، وبلاگ پژواک، تاریخ درج مطلب: اردبیهشت 1392ش.  
• «علم و تکنالوژي، مجله علمی دانشگاه پولی تخنیک کابل»، وب‌سایت مرکز معلومات افغانستان در دانشگاه کابل، تاریخ بازدید: ۱۱ آبان ۱۴۰۱ش.  
• طاهری، خلیل‌الله، «سیر تاریخی مکاتب دولتی در افغانستان با تأکید بر مناطق هزارجات»، فصل‌نامۀ انجمن علمی تخصصی تاریخ اسلام، سال سیزدهم، شمارۀ 15-16، پاییز و تابستان 1398ش.  
• علی‌آّبادی، علی‌رضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، الهدا، 1395ش.  
• فرزان، محمدحنیف، «نظام تحصیلی امروز افغانستان؛ دریچهای تازه به سوی فرداهای روشن»، وبسایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 7 اسفند 1398ش.  
• «فعالیت سه دانشگاه ایرانی در افغانستان»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۴ آذر ۱۳۹۴ش.
• قانون اساسی 1381ش.  
• «قوانین»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی، تاریخ بازدید: آبان 1401ش.  
• «کاهش ۵۰ درصدی دانشجویان در دانشگاه‌های خصوصی افغانستان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 4 آبان 1401ش.  
• «کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، تاریخ انتشار: حمل ۱۳۹۹ش.  
• «کتلاگ دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، تاریخ انتشار: حمل ۱۳۹۹ش.  
• «لایحۀ تأسیس مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی»، وب‌سایت دانشگاه جامی، تاریخ بازدید: 27 آبان 1403ش.  
• «لایحه‌ی سیستم کریدت مؤسسات تحصیلات عالی برای دورۀ تحصیلی لیسانس»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی، تاریخ بازدید: 23 آبان 1403ش.  
• لعل‌زاد، عبدالخالق، «پیشینه کاربرد واژه‌های دانشگاه و پوهنتون در کشور»، وب‌سایت انجمن پارسی، تاریخ درج مطلب: فبروری 2017م.  
• «لیست عمومی پوهنتون‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی، تاریخ بازدید: 28 آبان 1403ش.  
• مجموعه قوانین افغانستان، کابل، وزارت عدلیه جمهوری اسلامی افغانستان، 1388ش.  
• «مجمع احیای سنت و جمعیت اصلاح؛ دو کانون تروج افراط گرایی و تکفیری در افغانستان»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: 14 تیر 1397ش.  
• «معرفی»، وب‌سایت اتحادیه پوهنتون‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی افغانستان، تاریخ درج مطلب: آذر 1401ش.  
• «معرفی پوهنتون هرات»، وب‌سایت پوهنتون هرات، تاریخ بازدید: 23 آبان 1403ش.  
• «معرفی برنامه‌های فوق لیسانس پوهنتون بلخ»، وب‌سایت پوهنتون بلخ، تاریخ بازدید: 23 آبان 1403ش.  
• «معرفی دانشگاه‌های دولتی پایتخت»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ بارگذاری: ۶ جدی ۱۳۹۳ش  
• «نبود هیچ دانشگاهی از افغانستان در فهرست هزار دانشگاه برتر جهان»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 23 شهریور 1398ش.  
• نادری، حامیه، «وضعیت نظام آموزشی و تحصیلی زنان»، شبکۀ اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 15 آذر 1402ش.  
• «نگاهی به دست‌آوردهای وزارت تحصیلات عالی در سال 1399ش»، گزارش وزارت تحصیلات عالی، 1399ش.  
• نگاهی به دستاوردهای وزارت تحصیلات عالی در سال 1399، کابل، وزارت تحصلات عالی افغانستان، 1399ش.  
• نظری، محمدعلی، «نگاه آسیب‌شناسانه به نظام تحصیلات عالی افغانستان، با تکیه بر رویکرد تعلیم و تربیت انتقادی»، دوفصل‌نامۀ یافته‌های علوم تربیتی، شمارۀ 1، شهرویور 1400ش.  
• نظری، محمدعلی، «نگاهی آسیب‌شناسانه به نظام تحصیلات عالی افغانستان با تکیه بر رویکرد تعلیم و تربیت انتقادی»، دوفصل‌نامۀ یافته‌های علوم تربیتی، دورۀ 1، شمارۀ 1، شهریور 1400ش.  
• «نهادهای تحصیلی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی، تاریخ درج مطلب: 1402ش.  
• «نهادهای تحصیلی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی، تاریخ بازدید: آبان 1401ش.  
• «نهاد‌های تحصیلی خصوصی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی، تاریخ درج مطلب: آبان 1401ش.  
• «وضعیت دانشگاه‌های افغانستان در چهار سال اخیر»، پایگاه تخصصی-تحلیلی جامعه و فرهنگ ملل، تاریخ درج مطلب: ۱۰ خرداد ۱۴۰۴ش.
• «وضعیت نهادهای خصوصی تحصیلات عالی در افغانستان»، مرکز مطالعات استراتژیک و منطقوی، تاریخ درج مطلب: 23 مارچ 2019م.