پیش‌نویس:چهل دختران هزاره

نگاره‌ای از رویداد چهل دختران هزاره

چهل دختران هزاره، روایت حماسی از مبارزه و مرگ دختران هزاره در ولایت اُرُزگَان افغانستان.

چهل دختران هزاره، نماد عفت، مقاومت و روایت حماسی از رشادت‌ها، دلاوری‌ها و مرگ خودخواستۀ دختران هزاره به‌فرماندهی «شیرین هزاره»، در زمان عبدالرحمن خان، در ولایت (استان) اُرُزگان است. این روایت، با هویت اجتماعی و تاریخ قوم هزاره گِره خورده و ادبیات شفاهی، خاطرات جمعی، شعر، موسیقی و هنر این قوم را در یک‌‎ونیم قرن اخیر، تحت تأثیر قرار داده است.

تاریخچه

در ولایت ارزگان پس از شکست هزاره‌ها در سال 1272ش، فجایع زیادی اتفاق افتاد که از همه تلخ‌تر، ماجرای مرگ چهل دختران هزاره بود. وقتی لشکر عبدالرحمن خان وارد ارزگان شد، دست به تجاوز، غارت و کشتار زدند و زنان و مردان زیادی را به ‌اسارت برده و قلعه‌های آنها را به آتش کشیدند. در این میان، عده‌ای از زنان دلیر و بی‌پروای ارزگانی به فرماندهی شیرین بیگم، مشهور به شیرین هزاره، اسلحۀ گرم و شمشیر به‌دست گرفتند و در برابر لشکریان متجاوز، شجاعانه و با تمام توان جنگیدند؛ وقتی توان و مهمات جنگی آنها تمام شد، خود را بر فراز قلۀ کوه رساندند و برای اینکه اسیر لشکر دشمن نشده و بار بدنامی آن را به دوش نکشند، ، دست در دست یکدیگر، خود را از بالای کوه به دره انداختند. بعد از پایان جنگ، جنازۀ ۴۳ نفر را از دره بالا کشیدند و روی پهنای گردنه، دفن کردند.

محل رویداد

محل رویداد، به «کوه چهل دختران» معروف است که در روستای «پَالان» در وُلسوالی (شهرستان) «اُرُزگانِ خَاص» واقع شده است. در بالاترین نقطۀ روستای پالان، کوه مرتفعی به‌نام «بالاچوب» وجود دارد که بر تمام منطقه مشرف است. در قسمت جنوب غرب این کوه مرتفع، دره‌ای به‌نام «آب چَکَک» واقع شده است. بین کوه بالاچوب و درۀ آب چکک، گردنه‌ای هموار وجود دارد که روی آن، نشانه‌هایی از سکونت و خانه‌ها به چشم می‌خورد. در دامنۀ غربی کوه بالاچوب و قسمت شمالی این گردنۀ هموار، یک بریدگی به ارتفاع ۱۰۰ تا ۳۰۰ متر به‌صورت نیم‌دایره رو به‌طرف شمال کشیده شده است که دختران محاصره‌شده خود را از آنجا به زیر انداخته‌اند. در حال حاضر، روی کوه بالاچوب یک قبرستان به طول 40 و عرض 3 متر دیده می‌شود. قبر شیرین هزاره، پیش روی قبرستان و دو قبر کوچک دیگر پشت سر قبرستان واقع شده است.

پیامدهای فرهنگی

1. نماد عفت

در فرهنگ مردم هزاره، چهل دختران، نماد عفت و پاکی دختران هزاره هستند. آنها هفت شبانه‌روز مقاومت کردند و برای اینکه تن به اسارت و هتک حرمت ندهند، تصمیم به مرگی خودخواسته گرفتند و خودشان را از بالای کوه به پایین انداختند.

2. ادبیات شفاهی

بعد از رویداد چهل دختران، این حادثه وارد ادبیات شفاهی مردم هزاره شد و سینه به سینه، به نسل‌های بعد رسید. در شب‌های بلند زمستان که مادران برای کودکان خود قصه و داستان تعریف می‌کردند، یکی از قصه‌های غم‌انگیز، حکایت دردناک چهل دختران بود. وقتی داستان شروع می‌شد، همه را هاله‌ای از اندوه و درد فرا می‌گرفت.

3. ادبیات مکتوب

روایت چهل دختران، در قالب یادداشت‌ها، مقاله‌ها و سفرنامه‌ها نیز ثبت شده است؛ مانند رمان «چهل دختران»، اثر جان یونس صالحی که در سال 1391ش، توسط انتشارات امیری در کابل به نشر رسیده و مضمون آن، برگرفته از رویداد چهل دختران هزاره، در ولایت ارزگان افغانستان است.

4. خاطرات جمعی

مردم هزاره، محل وقوع رویداد را «کوه چهل دختران» نامیدند و آنجا را به‌عنوان نمادی از حمیت هزاره‌ها و پایداری در برابر دشمن، قلمداد می‌کردند. زنان و مردان هزاره به‌ویژه مردم اَجرِستان، ارزگان، جاغوری و غزنی تعهد کردند که نام اولین دخترشان را شیرین بگذارند و برای عقد عروسی‌شان بر مزار شیرین و یارانش بروند و کام نوزدان را با خاک مزار آنها، شیرین کنند.

5. شعر

شاعران زیادی رویداد چهل دختران را به زبان شعر روایت کرده‌اند. برای مثال، اولین اثر منظوم در این زمینه، شعر یوسف ریاضی هروی است که حادثه را چنین شرح می‌دهد: الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر

الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب
الگو:پایان شعر

6.نمایش (تئاتر)

عماد رسولی، هنرمند تئاتر افغانستانی، بعد از تحقیق محلی دربارۀ رویداد چهل دختران هزاره و مستندسازی آن، اثر نمایشی «کوه چهل دختران» را ساخت و در سال 1400ش در تهران به نمایش گذاشت که مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت. در این اثر نمایشی، روایت رشادت‌ها و دلاوری‌های دختران هزاره علیه ظلم و ستم دشمنان به‌تصویر کشیده شده است.

شیرین هزاره

شیرین هزاره، دختر دلیر و فرماندۀ گروهی از زنان مبارز به‌نام چهل دختران، در زمان عبدالرحمن خان در ولایت (استان) اُرُزگان بود که در فرهنگ مردم هزاره، به‌عنوان نماد مقاومت، مبارزه و پاکدامنی شناخته می‌شود.

تاریخچه

شیرین هزاره در ولایت اُرُزگان متولد شد. او، بعد از شکست هزاره‌ها در سال 1272ش، فرماندهی گروهی از دختران هزاره به‌نام چهل دختران را بر عهده گرفت. این دختر شجاع با همسنگران خود در برابر لشکریان متجاوز دشمن، با تمام توان و تا آخرین لحظه، جنگید؛ اما وقتی مهمات جنگی آنها تمام شد، بر فراز قلۀ کوه رفت و برای اینکه اسیر نشده و مورد هتک حرمت قرار نگیرد، مرگ خودخواسته را انتخاب کرده و خود را به پائین کوه انداخت.

مزار شیرین

مزار شیرین هزاره، همواره الهام‌بخش روحیۀ آزادگی و از جاذبه‌های دیدنی و مورد توجه پژوهشگران و مستندسازان محلی بوده است. این مکان، در روستای «پالان» در وُلسوالی (شهرستان) «اُرُزگانِ خاص» ولایت ارزگان، بر فراز کوه مرتفعی به‌نام «بالاچوب» است که به‌نام کوه چهل دختران خوانده می‌شود. بر فراز این کوه، یک قبرستان به طول 40 و عرض 3 متر دیده می‌شود که محل دفن چهل دختر است. قبر شیرین هزاره، پیش روی قبرستان و دو قبر کوچک دیگر پشت سر قبرستان دیده می‌شود.

جایگاه شیرین در فرهنگ هزاره

1. الهام‌بخش مقاومت

مردم هزاره، نام شیرین را به‌عنوان نماد مبارزه و مقاومت شناخته و باغ (بوستان) زنانۀ ولایت دایکندی را به‌نام «شیرین هزاره» نام‌گذرای کرده‌اند.

2. نماد پاکدامنی

شیرین هزاره و یاران او، به‌دلیل اینکه تن به اسارت نداده و از ترس اینکه مورد هتک حرمت سربازان دشمن قرار نگیرند، رضایت به مرگی خودخواسته دادند، به نماد عفت و پاکدامنی معروف شده‌اند.

3. خاطرۀ جمعی

بعد از مرگ خودخواستۀ شیرین، زنان و مردان هزاره به‌ویژه مردم همجوار ارزگان تعهد کردند که نام اولین دختر خود را شیرین گذاشته و برای عقد و عروسی بر مزار شیرین و یاران او رفته و کام نوزدان خود را نیز با خاک مزار آنها، شیرین کنند.

4. نقاشی

هنرمندان هزاره صحنۀ مبارزۀ شیرین و همرزمان او و همچنین مرگ خودخواستۀ آنها بر قلۀ کوه چهل دختران را به‌صورت دقیق نقاشی کرده و به‌تصویر کشیده‌اند.

5. موسیقی

نام شیرین، در موسیقی قوم هزاره نیز پرتکرار بوده و معروف‌ترین قطعه را در این زمینه، داود سرخوش، آوازخوان مشهور افغانستان اجرا کرده است:الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر

الگو:ب

الگو:پایان شعر

6. هنر تجسمی

تندیس شیرین هزاره، در سال 1395ش، به‌عنوان نماد مقاومت ساخته و در باغ زنانۀ ولایت دایکندی نصب شد؛ اما وقتی طالبان در 1400ش، دوباره بر افغانستان مسلط شدند، آن را تخریب کردند. این اتفاق واکنش بسیاری را در بین هزاره‌ها به وجود آورد؛ به‌دلیل اینکه آنها توهین به تندیس شیرین هزاره را توهین به قوم خود، تلقی می‌کنند.

7.شعر

شیرین ای شوکت نام هزارهالگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر

الگو:ب

الگو:پایان شعر

منابع

• «این دختر اسطوره افغان‌ها شد/ شیرین تن به اسارت نداد و خودکشی کرد»، وب‌سایت نامه، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1400ش.
• «تندیس شیرین هزاره، در دایکندی ساخته شد»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 6 مهر 1396ش.
• «چهل دختران هزاره»، وب‌سایت بنیاد اندیشه، تاریخ درج مطلب: 16 خرداد 1400ش.
• «داستان تلخ چهل دختر شجاع هزاره»، وب‌سایت شیعه نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
• «سرنوشت تلخ دختران هزاره از اسطوره تا واقعیت/کوه چهل دختر کجاست؟» خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۷ فروردین ۱۴۰۰ش.‏
• شریعتی، حفیظ، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال، تاریخ درج مطلب: 2 آذر 1391ش.
• شریعتی، حفیظ، «عقابان بلند پرواز ازره»، وب‌سایت هزاره انترنشنال، تاریخ درج مطلب: 5 آذر 1389ش.
• فروغی، محمد، «شرح رویداد ارزگان و شهادت چهل دختران هزاره»، وب‌سایت پیام دایکندی، تاریخ درج مطلب: 27 آذر‌ 1392ش.