پیشنویس:جلالالدین اشرف
سید جلالالدین اشرف؛ برادر امام رضا و اولین مؤسس حکومت شیعی در ایران.
سید جلالالدین اشرف فرزند امام موسی کاظم و برادر تنی امام رضا است. او اولین حکومت شیعی مستقل را در لاهیجان تشکیل داد و برای آن، بارها جنگید و در آخرین نبرد، در محلی به نام دارستان شهید شد.
نسب و ویژگیها
نام اصلیِ سید جلالالدین اشرف را ابراهیم بن موسی یا حسن بن موسی گفتهاند.[۱] او و برادرش امام رضا از یک مادر (نجمه خاتون) هستند.[۲] در سال ۱۸۳ق در حالی که سه سال بیشتر نداشت، پدرش را از دست داد و برادرش امام رضا سرپرستی او را به عهده گرفت. پرهیزگاری، علم، فضل، گشادهدستی و اخلاق نیک سید جلالالدین اشرف را ستودهاند و امام رضا نیز وی را بسیار دوست داشت.[۳] سید جلالالدین اشرف را با لقبهایی مانند قطبالاولیا، برهانالاتقیا، سیداعظم، امامزادهٔ مغرب و مشرق، اشرفالدین، مرتضی، عبدالله و سلطان، یاد کردهاند.[۴]
سفر به بغداد
جلالالدین در سال ۲۰۱ق هنگام ولایتعهدی امام رضا وارد بغداد شد و تا شهادت امام رضا یعنی سال ۲۰۴ق، در این شهر بود.[۵] برخی، تبلیغ از طرف امام رضا را علت ماندنِ او در بغداد میدانند.
شروع نهضت
بعد از شهادت امام رضا، وی نخستین بار در مجلسی از شیعیان به موضوع نهضت و مقابله با حکومت مأمون اشاره کرد. در سال ۲۰۴ق با حرکت مأمون از مرو به طرف بغداد، او نیز به شهر قم رفت و در ماه شعبان ۲۰۶ق با ۱۵۰ نفر از سادات حسنی و حسینی، از جمله برادرش میر شمسالدین و خواهرش فاطمه، عازم گیلان شد. سید جلالالدین اشرف دومین چهرهٔ مشهور علوی بود که به این منطقه پناهنده شد[۶] و مخفیانه، مقدمات نهضت را فراهم میکرد.[۷]
تشکیل حکومت
سید جلالالدین در لاهیجان اولین حکومت شیعی مستقل را تشکیل داد که تا سال ۲۲۳ قمری ادامه داشت.[۸] او بهعنوان رهبر معنوی، ناظر بر امور حکومتی بود و ترویج شریعت و اقامة نماز جمعه را بر عهده داشت و ادارة آن را به برادرش شمسالدین واگذار کرده بود. سید جلالالدین هریک از یاران و سردارانش را بهعنوان والی و نماینده برای حکمرانی قسمتهای مختلف گیلان میفرستاد.[۹]
جنگها
سید جلالالدین در طول قیام و تشکیل حکومت جنگهای متعددی انجام داد که عبارتاند از:
۱) فتح زنجان؛ اولین نبرد در سال ۲۰۶ق با خوارج و لشکریان خلیفهٔ عباسی در زنجان و قزوین صورت گرفت و توانست در این جنگ که چهار ماه طول کشید، به کمک قبایل دیلمی زنجان را فتح کند.[۱۰]
۲) فتح طارم و اطراف آن؛ در این منطقه حدود ۱۲۰۰ نفر از مسیحیان توسط او مسلمان شدند و به لشکر او پیوستند که نقش مهمی در بیرون راندن خوارج از آن مناطق داشتند.
[۱۱]
۳) فتح رودبار (کوهدم) در سال 206.[۱۲]
۴) فتح رشت؛ در سال ۲۰۷ق، رشت فتح شد و سید جلالالدین به مدت نُه ماه در آنجا حکومت کرد.[۱۳]
۵) فتح لاهیجان و سیاهکل در سال 208.[۱۴]
۶) فتح شهرها و روستاهای غرب گیلان؛ در سال ۲۱۰ق سید جلالالدین، مناطق غربی گیلان را که توسط نعمان بن نوفل از نوادگان شمر بن ذیالجوشن اشغال شده بود، فتح کرد.[۱۵]
۷) فتح شهران در سال ۲۱۱ ق؛ سید بعد از فتح مناطق مرکزی و غربی گیلان به سمت شهران رفت و نعمان بن نوفل را که نیروهای خود را برای سرکوبی نهضت تجدید کرده بود، شکست داد و شهران را فتح کرد.[۱۶]
اولین کاروان زیارتی امام رضا از شمال ایران
سید جلالالدین در سال ۲۱۱ق، با تعدادی از سرداران خود بهعنوان اولین کاروان زیارتی منطقهٔ گیلان و مازندران به مشهد رفت. کاروان به هر جا میرسید، مردم با احترام از آنها استقبال میکردند. آنها به طوس رسیده و مدتی در آنجا ماندند و مراسم عزاداری و اطعام برپا کردند.[۱۷]
شهادت
یکی از حاکمان محلی، معروف به «چهلگوش» عموی نعمان بن نوفل، در مرزهای بین دیلمیان و اعراب در حوالی قزوین علیه سید شورش کرد و در محلی به نام دارستان جنگی بین او و سید جلالالدین به وجود آمد که سید در آن مجروح شد و در ۱۴ رمضان سال ۲۲۳ هجری قمری در ۴۳ سالگی[۱۸] به شهادت رسید.[۱۹]
روایتهای مردم
روایتهایی از جنگاوری و شهادت جلالالدین اشرف در میان مردم نقل میشود که بعضی حالت افسانه یافته است.[۲۰] نقل شده که بعد از شهادت او گیلان دچار کمآبی و خشکسالی شد.[۲۱] همچنین در مقایسه با داستان به آب انداختن حضرت موسی توسط مادرش، نقل شده است که سید جلالالدین اشرف بعد از زخمی شدن در جنگ با سپاه کفر، میدان را ترک کرد تا جسدش را به خاطر اهانت به شیعه نسوزانند. او به خانهٔ شیخ مفید در یکی از روستاهای اطراف رودبار کنونی رفت و از شدت جراحت، همانجا به شهادت رسید. شیخ مفید طبق وصیت سید، پیکر او را داخل تابوتی گذاشته و به سفیدرود سپرد[۲۲] که بعد از حدود صد کیلومتر در اطراف لاهیجان به ساحل رسید و توسط مردم آنجا به خاک سپرده شد.[۲۳]
ادبیات محلی
مردم منطقه، علاقهٔ زیادی به سید جلالالدین دارند و این علاقه در اشعار و ترانههای آنها بازتاب یافته است. نمونههایی از این اشعار عبارتاند از: الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق ترجمه: یارم کجا رفته؟ خانهٔ خواهرش هرچه برایش پیغام میفرستم، به خانه نمیآید نامهات را به آستانهٔ بزرگ آستانهٔ اشرفیه دادم تا اینکه یارم آن را ببیند و به خانه بیاید تو را سوگند به زیارتگاه بزرگ دادم امیدوارم زیارتگاه بزرگ تو را سرگردان کند.[۲۴]
پژوهش
از آثار تألیف شده پیرامون شخصیت سید جلالالدین، جنگنامة سید جلالالدین اشرف است که نویسندة آن زندگینامه و شهادت او را به صورت داستانی نقل کرده است.[۲۵]
پانویس
- ↑ مهدوی سعیدی نجفی، سادات متقدمهٔ گیلان، بیتا، ص199؛ روشن، جنگنامهٔ حضرت سید جلالالدین اشرف، ۱۳۴۸ش، ص8؛ سید مرتضی، بحرالانساب، ۱۲۹۷ق، ص230.
- ↑ غلامی کفترودی، تاریخ انقلاب سید جلالالدین اشرف (ع)، ۱۳۷۹ش، ص195-196.
- ↑ «سید جلالالدین اشرف؛ برادر امام»، کتابخانه دیجیتال تبیان.
- ↑ غلامی کفترودی، امامزادههای گیلان، ۱۳۸۷ش، ص207.
- ↑ «سیدجلالالدین اشرف را بشناسیم»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «سیدجلالالدین اشرف را بشناسیم»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «سید جلالالدین اشرف؛ برادر امام»، کتابخانه دیجیتال تبیان.
- ↑ «سید جلالالدین اشرف؛ برادر امام»، کتابخانه دیجیتال تبیان.
- ↑ «سید جلالالدین اشرف؛ برادر امام»، کتابخانه دیجیتال تبیان.
- ↑ . «سیدجلالالدین اشرف را بشناسیم»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی
- ↑ «سید جلالالدین اشرف؛ برادر امام»، کتابخانه دیجیتال تبیان.
- ↑ «سید جلالالدین اشرف؛ برادر امام»، کتابخانه دیجیتال تبیان.
- ↑ «سیدجلالالدین اشرف را بشناسیم»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «سیدجلالالدین اشرف را بشناسیم»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی
- ↑ «سیدجلالالدین اشرف را بشناسیم»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «سید جلالالدین اشرف؛ برادر امام»، کتابخانه دیجیتال تبیان.
- ↑ «سید جلالالدین اشرف؛ برادر امام»، کتابخانه دیجیتال تبیان.
- ↑ غلامی کفترودی، امامزادههای گیلان، ۱۳۸۷ش، ص۲۰7.
- ↑ «سید جلالالدین اشرف؛ برادر امام»، کتابخانه دیجیتال تبیان.
- ↑ روشن، جنگنامهٔ حضرت سید جلالالدین اشرف، ۱۳۴۸ش، ص195-196؛ غلامی کفترودی، تاریخ انقلاب سید جلالالدین اشرف، ۱۳۷۹ش، ص125.
- ↑ روشن، جنگنامهٔ حضرت سید جلالالدین اشرف، ۱۳۴۸ش، ص197.
- ↑ روشن، جنگنامهٔ حضرت سید جلالالدین اشرف، ۱۳۴۸ش، ص197-197؛ غلامی کفترودی، تاریخ انقلاب سید جلالالدین اشرف، ۱۳۷۹ش، ص128-129
- ↑ «سیدجلالالدین اشرف را بشناسیم»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ پرچمی، هزار ترانهٔ گیل، ۱۳۷۵ش، ص163.
- ↑ «جلالالدین اشرف»، دانشنامة فرهنگ مردم ایران.
منابع
- ادهمنژاد، محمدتقی، «سید جلالالدین اشرف؛ برادر امام»، وبسایت کتابخانه دیجیتال تبیان، تاریخ بازدید: ۲۲ مهر ۱۴۰۱ش.
- «امامزاده سلطان سید جلالالدین اشرف» وبسایت پرشین وی، تاریخ بازدید: ۲۲ مهر ۱۴۰۱ش.
- «امامزاده آقا سید جلالالدین اشرف در آستانه اشرفیه»، وبسایت سیتیپدیا، تاریخ بازدید: ۲۲ مهر ۱۴۰۱ش. بحرالانساب، منسوب به سید مرتضی، تهران، بینا، ۱۲۹۷ق.
- پرچمی، محبالله، هزار ترانهٔ گیل، تهران، مؤسسه فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
- «جلالالدین اشرف»، دائره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۲ مهر ۱۴۰۱ش.
- «جلالالدین اشرف»، دانشنامة فرهنگ مردم ایران، تاریخ بازدید: ۲۲ مهر ۱۴۰۱ش.
- جنگنامهٔ حضرت سید جلالالدین اشرف، به کوشش محمد روشن، تهران، بینا، ۱۳۴۸ش.
- روحانی رانکوهی، سیده فضیلت، جنگنامه سید جلالالدین اشرف روایت تاریخ یا طومار نقالی، ۱۳۹۵ش.
- «سیدجلالالدین اشرف را بشناسیم»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۴ تیر ۱۳۹۴ش.
- عناصری، جابر، «شبیهنامهٔ حضرت سید جلالالدین اشرف»، گیلاننامه، رشت، سوره مهر، ۱۳۷۱ش.
- غلامی کفترودی، قاسم، امامزادههای گیلان، رشت، فرهنگ ایلیا، ۱۳۸۷ش.
- غلامی کفترودی، قاسم، تاریخ انقلاب سید جلالالدین اشرف، رشت، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ۱۳۷۹ش.
- مهدوی سعیدی نجفی، محمد، سادات متقدمهٔ گیلان، لاهیجان، بینا، بیتا.