پیش‌نویس:فومن

نمایی هوایی از شهر فومن؛ سال ۱۴۰۳ش

فومن؛ از شهرهای گردشگری استان گیلان در غرب شهر رشت.

فومن شهری تاریخی و سرسبز در ۲۷ کیلومتری رشت است که با چنارهای کهنسال، شالیزارها و مجسمه‌هایش شناخته می‌شود. این شهر با قدمتی چند هزار ساله، از مراکز مهم فرهنگی و گردشگری گیلان به‌شمار می‌آید. مردمانش بیشتر گیلک و تالشی‌اند و کشاورزی، به‌ویژه کشت برنج و چای، پایه اصلی اقتصاد آنان است. فومن زادگاه چهره‌هایی چون آیت‌الله بهجت، شیون فومنی و کیومرث صابری است. جاذبه‌هایی مانند ماسوله، قلعه رودخان و بازار سنتی، جلوه‌ای بی‌نظیر به آن بخشیده‌اند. کلوچه فومن، زیتون‌پرورده و چای معطر از سوغات محبوب این شهرند.

معرفی فومن

فومَن، شهرستان فومن در استان گیلان و در ۲۷ کیلومتری غرب شهر رشت واقع شده است. این شهر زیبا با باغ‌ها، شالیزارها، مجسمه‌ها و درختان چنار شناخته می‌شود. فومن یکی از قدیمی‌ترین مناطق شمالی کشور است. این شهر پس از لاهیجان و رشت سومین شهر گردشگری محبوب از نگاه مسافران است.

نام‌گذاری فومن

برخی بر این باورند که فومن از دو بخش «فو» یا «پو» و «من» تشکیل شده است. پو و پویی در زبان اوستایی به‌معنی در آغاز پناه بخشیدن و «من» به‌معنی دریافتن و اندیشیدن است و «فومن» به‌معنای پناهگاه اندیشه یا اندیشمندان است.

پیشینه فومن

میدان مرکزی شهر فومن دهه چهل شمسی

این شهر در شمال ایران، قدمتی چند هزار ساله دارد. این منطقه، زمانی محل سکونت دو تیرۀ گیلک و تالش بوده است و بسیار پرآوازه بود. زمانی که خاندان «گیلانشاه» و «دابویهیان» در اواخر دوران حکومت ساسانیان بر این شهر حکم‌فرما شدند، این منطقه را فومن نامیدند. در سده‌های هفتم تا نهم قمری، خاندان اسحاق‌وند که از حاکمان مقتدر محلی در گیلان بودند، بر فومن حاکم شدند.

جمعیت‌شناسی فومن

جمعیت این شهر بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۹۵ش، ۳۵۸۴۱ نفر بوده است. اقوام گیلکی و تالشی در این شهر ساکن هستند. گیلک‌ها با گویش گیلکی و تالشی‌ها با گویش تالشی صحبت می‌کنند. عده‌ای از مهاجرین ترک و کرد نیز در برخی از نقاط این شهر ساکن هستند. بیش‌تر مردم فومن مسلمان و شیعه هستند.

جغرافیای فومن

موقعیت فومن در استان گیلان

این شهر در ۲۷ کیلومتری مرکز استان گیلان و در ۳۵۶ کیلومتری تهران واقع شده است. فومن در مسیر راه ماسوله قرار دارد. مساحت آن ۲۹ کیلومتر مربع بوده و ۳ متر از سطح دریا پایین‌تر است.

فومن آب‌وهوای معتدل و مرطوب دارد. میانگین دمای سالانۀ فومن ۷/۱۵ درجه سانتی‌گراد است که حداکثر دمای مطلق آن ۵/۳۴ درجه سانتی‌گراد و حداقل دما آن به ۱- می‌رسد. میزان بارندگی سالانه نیز ۱۲۷۵ میلی‌متر است.

اقتصاد فومن

غالب مردم فومن به کشاورزی و دام‌پروری می‌پردازند. کشت برنج و چای در این منطقه نسبت به سایر محصولات رایج‌تر است. کشت توتون و پرورش کرم ابریشم در گذشته در این شهر رایج بوده؛ اما امروزه از رونق افتاده است.

فرهنگ‌وهنر فومن

آیت‌الله محمدتقی بهجت فومنی

• آداب‌ورسوم؛ بانوان این شهر، نوعی آش قلمکار با نیت و تشریفات خاصی تهیه می‌کنند که به آن آش حضرت فاطمۀ زهرا می‌گویند. آن‌ها پس از برآورده شدن حاجت خود، مواد مورد نیاز تهیۀ آش را از اقوام و همسایگان فراهم می‌کنند و در یک روز خاص از اقوام خویش دعوت می‌کنند تا در مهمانی آن‌ها شرکت کرده و از این آش بخورند. از آداب دیگر مردم می‌توان به آیین چهارشنبه‌سوری اشاره کرد. مادران فومنی در روز سه‌شنبۀ آخر سال به بازار رفته و طبق سنت خود وسایلی مانند آینه، اسپنددانه و شانه خریداری می‌کنند. فروشندگان در این روز منقلی در مغازۀ خود روشن کرده و اسپند دود می‌کنند. آن‌ها با صدای بلند و شادمانی اشعاری محلی در وصف این شب می‌خوانند. مادران از فروشندگان مشتی اسپند خریده و شب، هنگامی که اعضای خانواده دور هم جمع هستند، اسپند دود می‌کنند تا چشم‌زخم رفع شود.
• مشاهیر؛ از مشاهیر این شهر می‌توان به آیت‌الله محمدتقی بهجت (از علمای بزرگ معاصر)، جعفر شجونی (عضو شورای مرکزی جامعۀ روحانیت مبارز)، شیون فومنی (شاعر)، کیومرث صابری فومنی (پایه‌گذار موسسۀ گل‌آقا)، سهیل پرسته (کشتی‌گیر آزادکار و دارندۀ مدال طلای مسابقات کشتی ساحلی قهرمانی جهان)، حسن اشجاری (بازیکن و مربی تیم فوتبال) و سعید بخشی‌زاده (داور تیم فوتبال) اشاره کرد.
• موزه‌ها؛ فومن دو موزه دارد. موزۀ مردم‌شناسی فومن در بافت شهری فومن واقع است و موزۀ ماسوله در شهرک تاریخی ماسوله واقع شده است.
• غذاهای محلی؛ از غذاهای بی‌نظیر و لذیذ این شهر می‌توان به «پَلاکباب»، «شامی»، «باقلاقاتق»، «فسنجان محلی»، «کولی»، «ترش شامی»، «اناربیج»، «ترش‌کباب»، «واویشگاه»، «میرزاقاسمی»، «ترش‌تره»، «سیرابیج»، «کال‌کباب»، «بورانی» و «زیتون‌پرورده» اشاره کرد.
• سوغات و صنایع‌دستی؛ از سوغات این شهر می‌توان به کلوچه فومن، ابریشم، رشته‌خوشکار، چای، برنج، ماهی‌دودی، ماهی‌شور، سیرترشی، هفت‌بیجار، لاکو (نوعی نان برنجی) و انواع صنایع‌دستی مانند عروسک‌های ماسوله اشاره کرد.

بافت شهری فومن

بافت شهری فومن مانند سایر شهرهای گیلان دارای معماری قدیمی است. در این شهر اجزای معماری سنتی شمال ایران مانند سقف شیروانی دیده می‌شود.

آموزش و پژوهش فومن

دانشگاه‌های این شهر شامل دانشکدۀ فنی فومن دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شفت و فومن، دانشگاه پیام‌نور فومن و دانشگاه علمی- کاربردی فومن است.

همچنین مدرسۀ علمیۀ آیت‌الله بهجت در سال ۱۳۸۴ شمسی در فومن شروع به پذیرش طلاب نمود.

تقسیمات کشوری فومن

شهر فومن در بخش مرکزی شهرستان فومن واقع شده و شامل دهستان‌های رودپیش، گشت، گوراب‌پس و لولمان است.

گردشگری فومن

قلعه رودخان

• ماسوله؛ شهرک زیبا و کوهستانی ماسوله با وسعت ۱۰۰ هکتار در غرب و جنوب غربی شهر واقع شده است و دومین شهر تاریخی جهان پس از ونیز ایتالیا شناخته می‌شود. ماسوله بلندترین و کوچک‌ترین شهر گیلان شناخته شده است. این ناحیه با معماری منحصربه‌فرد و موقعیت جغرافیایی خاص خود (از طرف شمال، جنوب و غرب به کوه تکیه زده و از جهت شرق به دریا مشرف است) گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب کرده است. ماسوله در فهرست آثار ملی ایران و در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
• قلعه رودخان؛ این دژ تاریخی و مستحکم در ۲۲ کیلومتری شهر فومن قرار دارد. این بنا با مساحت ۶/۲ هکتار شگفت‌انگیزترین بنای نظامی ایران است. قلعۀ رودخان در اصل دژ شهر و یک دژ نظامی – دفاعی بوده است. برخی پژوهشگران بر این باورند که این دژ در اواخر دوران حکومت ساسانیان ساخته شده و در دوره‌های بعد مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. برخی نیز آن را منسوب به سلجوقیان می‌دانند. بر اساس بررسی‌های اخیر، این قلعه میان سال‌های ۶۰۰ تا ۶۳۰ قمری ساخته شده است.
• مجسمهٔ آناهیتا؛ فومن به شهر مجسمه‌ها معروف است. مجسمۀ آناهیتا (الهۀ آب) یکی از زیباترین مجسمه‌های این شهر است.
• بازار سنتی فومن؛ این بازار یکی از قدیمی‌ترین بازارهای استان گیلان است و در آن انواع محصولات محلی به فروش می‌رسد. این بازار متنوع و خوش‌رنگ، گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب کرده است.
• سه‌شنبه بازار؛ مردم بومی فومن هر سه‌شنبه محصولات خود را به خیابان آورده و می‌فروشند. در این بازار محصولات دامی و کشاورزی با قیمت مناسب به فروش می‌رسند.

مشکلات زیست‌محیطی فومن

رودخانۀ گاز رودبار و کانال زه‌کشی ۳۰۱۶ این شهر به مسیر عبور فاضلاب تبدیل شده‌اند و باعث ایجاد مشکلات زیست‌محیطی برای مردم شده است.

زیرساخت فومن

پارک فومن با فضای سرسبز و مجسمه‌های بی‌نظیر خود دارای امکانات رفاهی مناسب برای مردم است.

از مراکز درمانی این شهر می‌توان به درمانگاه تخصصی امام حسن مجتبی، درمانگاه تأمین اجتماعی، درمانگاه ولی‌عصر و درمانگاه پارس اشاره کرد.

امکانات رفاهی فومن

هتل آرام، اقامتگاه سبحان، هتل سندی، هتل کوثر، مجتمع اقامتی – رفاهی صدرا و هتل آپارتمان نگین شمال از جمله اماکن رفاهی شهر فومن محسوب می‌شوند.

منابع

• «آب‌وهوای شهرستان فومن»، وبلاگ رسمی شهرستان فومن، تاریخ درج مطلب: ۱۶ شهریور ۱۳۹۳ش.
• «بازار سنتی فومن»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۱۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «تقسیمات کشوری»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۱۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
• توکلی، نگین، «ماسوله»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۱۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
• حسنی، محبوبه و جعفری، عماد، «دیدنی‌های فومن»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۱۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «رودخانه شهر فومن به خطری زیست‌محیطی تبدیل شده است»، خبرگزاری مهر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۷ مهر ۱۳۹۴ش.
• «سه‌شنبه بازار»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۱۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «شناسنامه فرهنگی شهرستان فومن»، وب‌سایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تاریخ بازدید: ۱۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «فومن؛ شهری ۳۰۰۰ ساله»، روزنامه اطلاعات، تاریخ درج مطلب: ۱۷ خرداد ۱۳۹۳ش.
• «فومن کجاست؟ صفر تا صد سفر فومن با میهمان شو»، وب‌سایت میهمان شو، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مهر ۱۴۰۰ش.
• «فومن»، وب‌سایت جهان ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۶ دسامبر ۲۰۱۶م.
• «قلعه رودخان»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۱۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «گیلان فود برای معرفی بهترین رستوران‌های گیلان آمد»، وب‌سایت گیلان‌فود، تاریخ درج مطلب: ۱ ژانویه ۲۰۱۹م.
• «لیست مراکز بهداشت فومن»، وب‌سایت بلد، تاریخ بازدید: ۱۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «مجسمه آناهیتا فومن، شاهکاری دیدنی و اساطیری در شهر مجسمه‌ها»، وب‌سایت ویلارابط، تاریخ درج مطلب: ۲۳ بهمن ۱۳۹۹ش.
• «مجتمع خدماتی رفاهی در فومن»، وب‌سایت بهترینو، تاریخ بازدید: ۱۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «معرفی شهر فومن»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا، تاریخ بازدید: ۱۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «معرفی مدرسه علمیه آیت العظمی بهجت در فومن»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۲ بهمن ۱۳۸۸ش.