پیش‌نویس:ملکه ملک‌زاده بیانی

ملکه ملک‌زاده بیانی؛ باستان‌شناس و پایه‌گذار تدریس علمی سکه‌شناسی و مُهرشناسی در ایران.
ملکه ملک‌زاده بیانی، نواده رجال مشروطه و دختر دکتر مهدی ملک‌زاده، در تهران متولد شد و از کودکی استعدادهای هنری و علمی برجسته‌ای داشت. او تحصیلات خود را در ایران آغاز کرد و برای تکمیل آموزش به دانشکده هنرهای زیبای پاریس رفت و در رشته‌های نقاشی، باستان‌شناسی و سکه‌شناسی مدرک گرفت. پس از بازگشت به ایران، ریاست بخش سکه‌ها، مهرها و الواح موزهٔ ایران باستان را برعهده گرفت و تدریس سکه‌شناسی و مهرشناسی در دانشگاه تهران را آغاز کرد.

ملک‌زاده علاوه بر فعالیت‌های علمی، نقاشی سبک امپرسیونیسم و کلاسیک را دنبال کرد و در نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی شرکت داشت. او مؤسس موزهٔ سکه بانک سپه، پایه‌گذار تدریس علمی سکه‌شناسی و فعال در انجمن‌های بین‌المللی فرهنگی و هنری بود. آثار او شامل کتاب‌ها و مقالات متعدد دربارهٔ تاریخ سکه و هنر ایران باستان است. ملک‌زاده در ۱۲ خرداد ۱۳۷۸ش درگذشت و میراثی ارزشمند در علوم، هنر و فرهنگ ایران به جای گذاشت.

تولد ملک‌زاده بیانی

ملکه ملک‌زاده، فرزند دکتر مهدی ملک‌زاده از پایه‌گذاران علم پزشکی جدید در ایران و نویسندهٔ کتاب تاریخ مشروطیت ایران در سال ۱۲۸۹ش در تهران متولد شد.^[۱] او نوادهٔ ملک‌المتکلمین و میرزا سلیمان‌خان میکده از رجال قاجار و مشروطه‌خواهان بود.^[۲]

تحصیلات ملک‌زاده بیانی

ملکه، تحصیلات خود را در شش‌سالگی از مدرسهٔ ناموس آغاز کرد.^[۳] سپس موفق به دریافت رتبهٔ اول دیپلم زبان فرانسه از مدرسهٔ ژاندارک شد.^[۴] او علاقه و استعداد هنری فراوانی به نقاشی، به‌ویژه مینیاتور داشت^[۵] و از محضر اساتید برجسته‌ای در این زمینه استفاده کرد.^[۶] او در سال ۱۳۱۳ش برای تکمیل آموخته‌های خود راهی دانشکدهٔ هنرهای زیبای پاریس شد. او هم‌زمان با موفقیت در رشتهٔ نقاشی و اخذ مدرک دیپلم، توانست در رشتهٔ باستان‌شناسی و سکه‌شناسی به‌صورت مشترک از دانشکدهٔ لوور و سوربن پاریس مدرک فوق‌لیسانس خود را دریافت کند.^[۷] او همچنین به زبان فرانسه و انگلیسی مسلط بود و در خواندن خطوط باستانی تبحر داشت.^[۸]

تدریس ملکه ملک‌زاده بیانی

ملک‌زاده در سال ۱۳۱۷ش، پس از چهار سال به ایران بازگشت و ریاست بخش سکه‌ها، مهرها و الواح موزهٔ ایران باستان را برعهده گرفت. او بخش سکه‌ها و مهرها را به‌طریق علمی راه‌اندازی کرد و به توسعه و تکمیل آن پرداخت. در سال ۱۳۴۷ش بنا به دعوت گروه باستان‌شناسی و تاریخ هنر دانشگاه تهران شروع به تدریس سکه‌شناسی و مهرشناسی کرد^[۹] و تا سال ۱۳۵۷ش به تدریس اشتغال داشت.^[۱۰]

سایر فعالیت‌های ملک‌زاده بیانی

ملک‌زاده در کنار کار باستان‌شناسی به هنر نقاشی نیز اشتغال داشت که شاید بتوان او را در ردیف مشهورترین نقاشان معاصر ایران قرار دارد. سبک او «امپرسیونیسم» بود؛ ولی به سبک کلاسیک و مینیاتور نیز تسلط داشت.^[۱۱]

دکتر ملک‌زاده سخنرانی‌هایی نیز در کنگره‌های بین‌المللی داخلی و خارجی متعددی داشت از جمله کنگرهٔ ایران‌شناسی دانشگاه آکسفورد انگلستان، کنگرهٔ ایران‌شناسی وزارت فرهنگ و هنر سابق در تهران، کنگره‌های باستان‌شناسی و ایران‌شناسی تهران، همدان و اصفهان، ایراد سخنرانی دربارهٔ فرهنگ و هنر ایران در رادیوی دولتی ایتالیا و در همین زمینه در تالار سلطنتی میلان (ایتالیا)، از دیگر فعالیت‌های ایشان بود.^[۱۲]

ازدواج و خانواده ملک‌زاده بیانی

بانو ملک‌زاده با دکتر خان‌بابا بیانی، استاد رشتهٔ تاریخ دانشگاه تهران ازدواج کرد که حاصل آن، دو فرزند به نام‌های شیرین و سوسن است که هر دو از استادهای بنام دانشگاه تهران شده‌اند؛ شیرین بیانی در گروه تاریخ و سوسن بیانی در گروه باستان‌شناسی این دانشگاه فعالیت داشته‌اند. همچنین دامادهای ایشان دکتر اسلامی ندوشن و دکتر سمیعی از خدمت‌گزاران علم و فرهنگ هستند.^[۱۳]

مسئولیت‌های ملک‌زاده بیانی

عضو انجمن جهانی کارشناسان سکهٔ فرانسه، سوئیس و یونسکو؛
استاد دانشگاه تهران؛
ریاست بخش سکه‌ها، مهرها و الواح موزه ایران باستان.^[۱۴]

اساتید ملک‌زاده بیانی

میرزا هادی‌خان تجویدی (۱۲۷۲–۱۳۱۸ش)، استاد بزرگ مینیاتور ایران؛
استاد رحیم‌زاده ارژنگ (۱۲۷۹–۱۳۳۹ش)؛
استاد میرمصور (۱۲۶۰–۱۳۴۲ش) از اساتید نقاشی کلاسیک غربی.^[۱۵]

آثار ملک‌زاده بیانی

تصویر روی جلد کتاب «تاریخ سکه» از خانم دکتر ملک‌زاده بیانی

از دکتر ملک‌زاده، مقالات فراوانی به زبان‌های فارسی و فرانسه به چاپ رسیده که غالب آنها دربارهٔ سکه‌ها و مهرهای دوران باستان و سکه‌های اسلامی ایران است. همچنین از او کتاب‌های زیر به جای مانده است:

سیمای شاهان و نام‌آوران ایران باستان، تهران، ۱۳۴۹ش؛
پایتخت‌های قدیم ایران، ۱۳۴۹ش؛
هنر ساسانی، به زبان فرانسه، ۱۳۵۰ش؛
تاریخ سکه از قدیم‌ترین ازمنه تا دوره اشکانیان، ۱۳۵۵ش؛
تاریخ سکه، دورهٔ پارتی، ۱۳۵۷ش؛
سیمای بزرگان ایران، با همکاری خان‌بابا بیانی، ۱۳۵۸ش؛
سکه‌های ایران در دوران هخامنشی، ۱۳۵۸ش؛
تاریخ مهر در ایران، ۱۳۶۴ش.^[۱۶]

افتخارات ملک‌زاده بیانی

ملکه ملک‌زاده در سال ۱۳۱۳ش از نخستین دختران ایرانی بود که برای تحصیل به فرنگ فرستاده شد؛^[۱۷] او در طول تحصیل در دانشکدهٔ هنرهای زیبای پاریس، در چند نمایشگاه داخلی همان دانشکده شرکت کرد و دو بار به‌عنوان دانشجوی ممتاز، موفق به اخذ جایزه شد. از دیگر افتخارت او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:^[۱۸]

بنیان‌گذار موزهٔ سکهٔ بانک سپه؛
پایه‌گذار تدریس علمی شاخهٔ سکه‌شناسی از مطالعات باستان‌شناسی در ایران؛^[۱۹]
تأسیس نمایشگاه تاریخی هنری ایران و تأسیس انجمن روابط فرهنگی ایران و ایتالیا؛
برپایی و ریاست نمایشگاه هفت هزار سال هنر ایران در میلان (ایتالیا)؛
ورود به فهرست مشاهیر علم و فرهنگ جهان؛
ثبت در فهرست بانوان مشهور جهان از جهت علمی، فرهنگی و هنری؛
قرار گرفتن در ردیف مشهورترین نقاشان معاصر ایران (سبک اِمپرسیونیست)؛
عضویت در یونسکو در اولین دورهٔ تأسیس این مؤسسهٔ علمی- فرهنگی در ایران؛^[۲۰]
عضویت در انجمن بین‌المللی کارشناسان سکه.^[۲۱]

درگذشت ملک‌زاده بیانی

ملکه ملک‌زاده بیانی در دوازدهم خرداد ۱۳۷۸ش درگذشت.^[۲۲]

پانویس

منابع

«به یاد عزیزی سفر کرده»، نشریهٔ باستان‌پژوهی، خرداد ۱۳۷۸ش، شمارهٔ ۴.
«زرشناس شیفته»، روزنامهٔ همشهری، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مرداد ۱۳۹۹ش.
«سالروز درگذشت ملکه ملک‌زاده؛ باستان‌شناس و بنیان‌گذار موزهٔ سکه، وب‌سایت تارنمای خبری زرتشتیان، تاریخ درج مطلب: ۱۲ خرداد ۱۴۰۰ش.
«ملکه ملک‌زاده بیانی»، وب‌سایت مشخصات، تاریخ بازدید ۹ شهریور ۱۴۰۱ش.
«ملکه ملک‌زاده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۱ فروردین ۱۳۹۰ش.

[1] «ملکه ملک‌زاده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1390ش.

[2] «به یاد عزیزی سفر کرده»، نشریۀ باستان‌پژوهی، خرداد 1378ش، ص76.

[3] «به یاد عزیزی سفر کرده»، نشریۀ باستان‌پژوهی، خرداد 1378ش، ص76.

[4] «سالروز درگذشت ملکه ملک‌زاده؛ باستان‌شناس و بنیان‌گذار موزۀ سکه، وب‌سایت تارنمای خبری زرتشتیان، تاریخ درج مطلب: 12 خرداد 1400ش.

[5] «ملکه ملک‌زاده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1390ش.

[6] «سالروز درگذشت ملکه ملک‌زاده؛ باستان‌شناس و بنیان‌گذار موزۀ سکه، وب‌سایت تارنمای خبری زرتشتیان، تاریخ درج مطلب: 12 خرداد 1400ش.

[7] «به یاد عزیزی سفر کرده»، نشریۀ باستان‌پژوهی، خرداد 1378ش، ص76.

[8] «ملکه ملک‌زاده بیانی»، وب‌سایت مشخصات، تاریخ بازدید 9 شهریور 1401ش.

[9] «به یاد عزیزی سفر کرده»، نشریۀ باستان‌پژوهی، خرداد 1378ش، ص76.

[10] «ملکه ملک‌زاده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1390ش.

[11] «ملکه ملک‌زاده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1390ش.

[12] «ملکه ملک‌زاده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1390ش.

[13] «سالروز درگذشت ملکه ملک‌زاده؛ باستان‌شناس و بنیان‌گذار موزۀ سکه، وب‌سایت تارنمای خبری زرتشتیان، تاریخ درج مطلب: 12 خرداد 1400ش.

[14] «ملکه ملک‌زاده بیانی»، وب‌سایت مشخصات، تاریخ بازدید 9 شهریور 1401ش.

[15] «سالروز درگذشت ملکه ملک‌زاده؛ باستان‌شناس و بنیان‌گذار موزۀ سکه، وب‌سایت تارنمای خبری زرتشتیان، تاریخ درج مطلب: 12 خرداد 1400ش.

[16] «سالروز درگذشت ملکه ملک‌زاده؛ باستان‌شناس و بنیان‌گذار موزۀ سکه، وب‌سایت تارنمای خبری زرتشتیان، تاریخ درج مطلب: 12 خرداد 1400ش.

[17] «زرشناس شیفته»، روزنامۀ همشهری، تاریخ درج مطلب: 21 مرداد 1399ش.

[18] «ملکه ملک‌زاده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1390ش.

[19] «ملکه ملک‌زاده بیانی»، وب‌سایت مشخصات، تاریخ بازدید 9 شهریور 1401ش.

[20] «به یاد عزیزی سفر کرده»، نشریۀ باستان‌پژوهی، خرداد 1378ش، ص76.

[21] «سالروز درگذشت ملکه ملک‌زاده؛ باستان‌شناس و بنیان‌گذار موزۀ سکه، وب‌سایت تارنمای خبری زرتشتیان، تاریخ درج مطلب: 12 خرداد 1400ش.

[22] «ملکه ملک‌زاده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1390ش.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]