پیش‌نویس:سیرجان

گهر پارک سیرجان

سیرجان؛ یکی از شهرهای واقع در غرب استان کرمان.
سیرجان مرکز شهرستان سیرجان در استان کرمانِ ایران، و دومین شهر پرجمعیت این استان پس از شهر کرمان است. از نظر تاریخی، سیرجان پیشینه‌ای کهن دارد و نام آن به دوره‌های اشکانی و ساسانی بازمی‌گردد. آثار تاریخی متعددی مانند بادگیر چپقی، قلعه سنگ، یخدان‌های دوقلو و باغ سنگی در این شهر وجود دارند. این شهر در ارتفاع ۱۷۶۶ متری از سطح دریا و در تقاطع محورهای ترانزیتی شمال ـ جنوب و شرق ـ غرب کشور قرار دارد. سیرجان از دیرباز به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و منابع معدنی غنی، نقش مهمی در اقتصاد منطقه ایفا کرده‌است، معادن سنگ آهن و منطقه ویژه اقتصادی سیرجان از جمله عوامل کلیدی در رونق اقتصادی این شهر هستند. همچنین، کشاورزی به‌ویژه تولید پسته، دامداری و صنایع‌دستی از دیگر پایه‌های اقتصاد آن به‌شمار می‌روند. این شهر به‌عنوان «شهر جهانی گلیم» شناخته می‌شود و گلیم «شیریکی‌پیچ» آن در فهرست میراث ناملموس یونسکو ثبت شده‌است.

تاریخچه سیرجان

سیرجان از کهن‌ترین شهرهای ایران است و پیشینهٔ آن به دورهٔ اشکانی و ساسانی و حتی پیش‌تر بازمی‌گردد. منابعی بنای شهر را به خسرو، فرزند بلاش دوم اشکانی، و برخی به گشتاسب نسبت داده‌اند.

درباره نام‌گذاری سیرجان دیدگاه‌های گوناگونی وجود دارد. بیشتر پژوهشگران بر این باورند که در دوره ساسانیان، به دلیل وجود قنات‌های فراوان و وفور آب در منطقه، این سرزمین را «سیرگان» یا «سیرکان» به معنی «سیراب از قنات» یا «پر از قنات» نامیده‌اند. برخی دیگر واژه «گان» یا «کان» را به معنای معدن دانسته و نام‌گذاری شهر را با وجود معادن بزرگ در اطراف آن مرتبط می‌دانند.

در برخی منابع نام کهن این شهر«شیرگان» نیز بوده است. پس از دوران اسلامی نیز «سیرگان» یا «شیرجان» عنوان مرکز ایلات کرمان را تا سال ۳۱۵ هـ.ق حفظ کرد و پس از آن نام «سیرگان» به صورت معرب «سیرجان» درآمده و در منابع جغرافی‌نویسان عرب به شکل‌های «السیرجان» و «الشیرجان» ثبت شده است.

جغرافیای سیرجان

سیرجان در فاصلهٔ ۹۶۰ کیلومتری تهران و حدود ۱۷۵ کیلومتری شهر کرمان، در جنوب غربی استان کرمان و در مسیر راه اصلی تهران - بندرعباس و تقاطع راه‌های استان فارس، کرمان، هرمزگان و یزد واقع شده است. سيرجان بين كوه‌های مركزی و كوه‌های شرقی زاگرس قرار دارد. این شهر از شمال به شهرهای رفسنجان و شهربابک، از شرق به شهر بردسیر و بافت، از جنوب به شهرستان حاجی‌آباد (استان هرمزگان) و از غرب به شهر نیریز (استان فارس) منتهی می‌شود.
آب‌وهوای سیرجان نیمه‌بیابانی و نسبتاً معتدل است؛ تابستان‌ها گرم و خشک با شب‌های نسبتاً خنک، و زمستان‌ها سرد و خشک‌اند. پوشش گیاهی منطقه شامل گونه‌هایی همچون قیچ، تاغ و گون است و حیات‌وحش آن گونه‌هایی مانند روباه، گرگ، پلنگ، قوچ و میش وحشی، آهو، گورخر و پرندگانی چون کبک و تیهو را در بر می‌گیرد.

جمعیت و مردم شناسی سیرجان

بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۵ خورشیدی، جمعیت شهر سیرجان ۱۹۹٬۷۰۴ نفر بوده و این شهر پس از مرکز استان، دومین شهر پرجمعیت کرمان به‌شمار می‌آید.

اقوام و ایلات مختلفی در این شهر سکونت دارند. مهم‌ترين ايلات سيرجان افشار، ارشلو، قرايی، بچاقچی و شول هستند. زبان غالب مردم سیرجان فارسی با لهجهٔ کرمانی است و عشایر در این منطقه به زبان ترکی سخن می‌گویند. غالب مردم سیرجان، مسلمان و مذهب آن‌ها تشیع است.

اقتصاد سیرجان

بخش عمده‌ای از اقتصاد سیرجان در دست ایلات و عشایر است. کشاورزی و فرآورده‌های دامی، صنایع‌دستی به‌ویژه قالی‌بافی، تبدیل سیرجان به منطقه ویژه اقتصادی و راه‌اندازی فرودگاه، موجب رونق اقتصادی این شهرستان شده است.

موقعیت جغرافیایی سیرجان از دیرباز آن را به چهارراهی اقتصادی در جنوب‌شرق ایران تبدیل کرده است و در کنار منابع معدنی غنی و صنایع بزرگ، جایگاه ویژه‌ای به این شهر در اقتصاد کشور بخشیده ‌است.

اقتصاد سیرجان بر پایهٔ کشاورزی (به‌ویژه پسته)، دامداری، صنایع‌دستی، صنایع معدنی و موقعیت ترانزیتی استوار است. معدن سنگ‌آهن و مس، منطقهٔ ویژهٔ اقتصادی سیرجان، و شرکت‌های فولادی بزرگ، نقش مهمی در معیشت و اشتغال منطقه دارند. علاوه بر پسته، محصولات باغی همچون بادام، انار و انگور نیز تولید و صادر می‌شود.

وجود منطقه ویژه اقتصادی سیرجان (از دهه ۱۳۷۰ش) و راه‌اندازی فرودگاه و ایستگاه راه‌آهن، نقش قابل توجهی در توسعه شهر داشته و به اهمیت تجاری و صنعتی آن افزوده است. سیرجان جزو نخستین مراکز شهرستان است که در سال ۱۳۸۶ خورشیدی دارای فرمانداری ویژه شد.

فرهنگ و هنر

مردم سیرجان در عید نوروز، نوعی شیرینی سنتی با نام «کماچ» از آرد گندم می‌پزند. این شیرینی تنها در ایام نوروز پخت می‌شود. آنها همچنین رسم «شنبه‌گردی» دارند و در اولین شنبهٔ سال نوی خورشیدی با خانواده به دل طبیعت رفته و این روز را در بیرون از خانه می‌گذرانند. آن‌ها در این روز به اشیای سیاه نگاه نمی‌کنند؛ زیرا رنگ سیاه را بدیمن می‌دانند.

از مشاهیر این شهر می‌توان به آيت‌الله شيخ‌ محمد رحمتی سيرجانی، محمدعلی ستوده (شاعر و نویسنده، علی اکبر سعیدی سیرجانی (ادیب و دانشمند) و دکتر طاهره صفارزاده (شاعر، نويسنده و مترجم) اشاره کرد.

موزه سیرجان

پوشش محلی مردم سیرجان، لباس محلی کرمانی است. خانم‌ها از انواع چارقد، پیچه، چادر دلاغ، شلیت، پیرن، یل، ساغری، گیوه و گالش استفاده می‌کنند. مردان نیز از انواع کلاه نمدی، شاپو، بافتنی، پیراهن، قبا، پاپوشه، پاپیچ و مچ پیچ استفاده می‌کنند.
سیرجان دارای چندین موزه، از جمله موزهٔ دیرینه‌شناسی، موزهٔ دست‌بافت‌های عشایری، موزهٔ سنگ‌های تزیینی و موزهٔ مردم‌شناسی است.

صنایع‌دستی و سوغات سیرجان

سیرجان در سال ۱۳۹۶ خورشیدی (۲۰۱۷ میلادی) از سوی شورای جهانی صنایع‌دستی به‌عنوان «شهر جهانی گلیم» ثبت شد. گلیم شیریکی‌پیچ، در فهرست میراث یونسکو نیز به ثبت رسیده است و مهم‌ترین دست‌بافتهٔ این شهر، به سبب تنوع نقش‌مایه‌ها و ترکیب‌بندی رنگ، کم‌تر دارای نمونهٔ مشابه است. پته‌دوزی و قالی‌بافی نیز از دیگر صنایع‌دستی رایج‌ در این شهر است.
در حوزه سوغات، پسته سیرجان شهرتی فراگیر در ایران دارد. به سبب فراوانی این محصول، بسیاری از شیرینی‌های سنتی شهر بر پایه پسته تهیه می‌شوند. از مهم‌ترین شیرینی‌ها و خوراکی‌های محلی می‌توان به باقلوا، کماج سهن، کلمپه، مسقطی و قوتو (قاووت) اشاره کرد. همچنین محصولات باغی همچون انار، بادام، قیسی و زردآلوی سیرجان، خرما، حنا و صنایع دستی چوبی و فلزی از دیگر سوغات این شهر هستند.

غذاهای سنتی سیرجان

غذاهای سنتی سیرجان ترکیبی از طعم‌های سنتی، ساده، مقوی و ریشه‌دار در فرهنگ بومی هستند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از: آبگوشت کشک، قاتق بادمجان، شولی و همچنین آش بلغور که عمدتاً در روزهای سرد یا مناسبت‌های مذهبی پخته می‌شود.

از دیگر غذاهای سنتی سیرجان می‌توان به پلو سیرجانی، آبگوشت بادمجان و کشک، آبگوشت زیره، آش گندم‌شیر، آش اوماچ، خورش بز قورمه، خورش به‌آلو، زیره پلو و کشک و کدو اشاره کرد. ‌

مراکز علمی سیرجان

سیرجان دارای سه مرکز دانشگاهی شامل دانشگاه آزاد اسلامی واحد سیرجان، دانشگاه صنعتی سیرجان و دانشگاه پیام نور مرکز سیرجان است. همچنین دانشکده علوم پزشکی سیرجان در این شهر فعالیت می‌کند. به دلیل جایگاه صنعتی و اقتصادی این منطقه، شش دانشکده فنی نیز در قالب مراکز آموزش عالی به تربیت و آموزش نیروی متخصص مشغول هستند.

علاوه بر این، دو حوزهٔ علمیهٔ سفیران هدایت امام صادق و مدرسهٔ علمیهٔ مفیدیه در سیرجان وجود دارد.

جاذبه‌ها و اماکن گردشگری سیرجان

سیرجان دارای جاذبه و اماکن مذهبی، تاریخی ـ گردشگری و نیز طبیعی فراوانی است که نشان دهنده تاریخ و قدمت این شهر است.

اماکن مذهبی

شهرستان سیرجان علاوه بر مسجد جامع و بیش از ۲۰ مسجد دیگر، دارای اماکن مذهبی متعددی است که همواره محل حضور و رفت‌وآمد مردم بوده‌است، از جمله این اماکن می‌توان به زیارتگاه پیر غیب، امامزاده علی و امامزاده احمد اشاره کرد.

جاذبه‌های گردشگری

قدمت تاریخی سیرجان باعث شده تا مکان‌های تاریخی مهمی در دل این شهر کهن پدیدار شود، از جمله:

• قلعهٔ سنگ سیرجان
  

از این قلعه در گذشته به‌عنوان ارگ نظامی شهر استفاده می‌شد. منبر سنگی این قلعه متعلق به دوران سلطنت سلطان احمد مظفریه (از امرای آل مظفر) بوده است. هم اکنون این قلعه به‌صورت ویرانه‌ای بر روی تپه‌ای در جنوب شرقی سیرجان قرار دارد. این قلعه در سال ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

• بازار آقا ابراهیم
  

این بازار به‌موازات بازار نو سیرجان است و به کاروانسرای سیرجان (کاروانسرای آقا ابراهیم) راه دارد. در این بازار گلیم‌های قدیمی و فرش فروخته می‌شود.

• بادگیر چپقی

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد سیرجان، چپق‌های روبه‌آسمان است. این چپق‌ها، بادگیرهایی هستند که با آجر و ملاط ساخته شده‌اند. بادگیر چپقی از جمله آثار دوران پهلوی محسوب می‌شود. این چپق با الهام از دودکش کشتی‌های قدیمی و با تلفیق معماری و صنعت، سازهٔ جذابی برای گردشگران فراهم کرده است. بادگیر چپقی سیرجان در سال ۱۳۸۱ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

یخدان‌های دوقلو در نمای برفی

• یخدان‌های دوقلوی سیرجان

این یخدان‌های دوقلو به یخدان‌های حاج‌رشید نیز معروف هستند و در قسمت غرب محله باغ بمید در خیابان شیخ فضل‌الله نوری واقع شده‌اند. قدمت این بنا به سال ۱۲۷۴ خورشیدی (دوران حکومت قاجاریه) باز می‌گردد. مردم سیرجان در گذشته تابستان‌های بسیار گرمی داشتند؛ به این علت معماران توانمند ایرانی از سرمای شدید و خشک زمستان استفاده کردند تا در تابستان بتوانند مواد غذایی خود را نگهداری کنند.

• خانه حاج رشید
  

این بنا مربوط به دوران قاجاریه بوده و از قدیمی‌ترین عزاخانه‌های سیرجان است که توسط سیدابراهیم رضوی (بخشدار وقت سیرجان) ساخته شده است. این خانه ورودی، هشتی، حیاط، میانسرا و بادگیرهایی در سقف دارد.

• باغ ‌سنگی

باغ‌ سنگی سیرجان سرسبز نیست بلکه با چوب و سنگ شکل گرفته است. این باغ، درختانی با میوه‌های سنگ دارد و اثر هنری پیرمردی است که فقدان و اندوه خود را در آن بیان کرده است. این اثر ماندگار در میان دشت سیرجان در روستای میاندوآب واقع شده است.
* عمارت صدرزاده
قدمت این عمارت به دوران قاجار باز می‌گردد. این عمارت در دو طبقه در وسط باغ پسته‌ قرار گرفته و سایه‌بان‌هایی برای جلوگیری از نور شدید خورشید دارد. بخش‌های عمدهٔ عمارت شامل اصطبل، حمام، گاوچاه، استخر، باغچه، حوض‌خانه و شیر سنگی است.

• موزهٔ تاریخ و مردم‌شناسی

این موزه در سال ۱۳۸۴ خورشیدی تأسیس شد که دارای سه بخش اسناد و کتب خطی، اشیای تاریخی و مردم‌شناسی است. در این مجموعه اشیای سنگی و سفالی، سکه‌های دوره ساسانی، اشیای فلزی و عکس‌های قدیمی سیرجان نگهداری می‌شود.

• دیگر جاذبه‌ها

از سایر جاذبه‌های گردشگری سیرجان می‌توان به مسجد سید سیرجان، مسجد جامع عضدی، مسجد قلعه سنگی، آرامگاه شاه فیروز، آرامگاه میر زبیر، کفه نمک (دشت نمک)، خانهٔ علی‌اصغر شوکت سعیدی (متعلق به دورهٔ پهلوی و ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران) و قلعه خال‌کوه اشاره کرد.

جاذبه‌های طبیعی

موقعیت جغرافیایی و طبیعی سیرجان، جاذبه‌های متعددی را در آن جای داده است که برخی از آنها عبارتند از:
دشت‌های گل‌محمدی؛ سیرجان به واسطه‌ی آب‌وهوای کوهستانی، محل پرورش گل‌های محمدی و تولید گلاب باکیفیت است. در فصل بهار، دشت‌های اطراف سیرجان پر از گل‌های صورتی و خوشبو می‌شوند و فضایی بی‌نظیر را به وجود می‌آورند.
دریاچه نمک سیرجان؛ دریاچه نمک سیرجان که در فاصله‌ای کوتاه از شهر قرار دارد، یکی از جاذبه‌های طبیعی خاص این منطقه است. این دریاچه به دلیل غلظت بالای نمک، آب شفافی دارد که در تابش نور خورشید به زیبایی می‌درخشد. منظره‌ی بکر و سفیدپوش این دریاچه، گردشگران و عکاسان را به سوی خود جذب می‌کند.
تپه بی‌بی دن سیرجان؛ بی‌بی دن سیرجان نام کوه سفیدی در سیرجان است که آن را یکی از مخفی‌گاه‌های دختر امام موسی بن جعفر می‌دانند. این کوه یکی از اماکن تفریحی و زیارتی سیرجان محسوب می‌شود.

زیرساخت و امکانات شهری

سیرجان دارای راه‌آهن و فرودگاه است. از سوی دیگر با توجه به موقعیتی که شهر سیرجان دارد، هتل‌های متعددی در این شهر ساخته شده و پذیرای مسافران و فعالان اقتصادی است.

سیرجان ۱۰ پارک دارد که برخی از آنها ویژه بانوان است. همچنین این شهر دارای ۳ بیمارستان و ۱۴ مرکز درمانی است.

پانویس

دیدگاه‌های ارزیابان

منابع

• ابن اثیر، علی بن محمد، اخبار ایران از الکامل، تصحیح و ترجمه محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، نشر علم، ۱۳۶۴ش.
• آذرنیوش، «یخدان‌های دوقلو سیرجان»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• اماکن دیدنی و زیارتی، وب‌سایت شهرداری سیرجان، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• امکان مذهبی سیرجان، وب‌سایت سیرگان، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• بی بی دن سیرجان، وب‌سایت سیری در ایران، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• تاریخچه سیرجان، وب‌سایت نورپادکست، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• جاهای دیدنی سیرجان، وب‌سایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• خانه حاج رشید، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• راهنمای جامع گردشگری سیرجان؛ از بادگیر چپقی تا جاذبه‌های طبیعی منطقه، وب‌سایت خبری شهر من سیرجان، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• راهنمای سفر به سیرجان، وب‌سایت علاءالدین، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• راهنمای سفر به سیرجان؛ شهر جهانی گلیم در کرمان، وب‌سایت علی‌بابا، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• سیرجان، وب‌سایت باسکول، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• سیرجان، وب‌سایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• سیرجان، وب‌سایت منطقه ویژه اقتصادی سیرجان، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• سیرجان، وب‌سایت مهر و ماه، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• سیرجان، شهر جهانی گلیم، وب‌سایت ویزیت ایران، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• صالح‌نژاد، «باغ سنگی»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• شکوری، «بادگیر چپقی سیرجان»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• عظیمی، «بازار آقا ابراهیم سیرجان»، وب‌سایت اینتودی، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• عمارت صدرزاده، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• فرهیختگان، وب‌سایت شهرداری سیرجان، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• قلعه سنگ سیرجان، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• محمدی، «سیرجان در یک نگاه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• مدیریت حوزه علمیه استان کرمان، وب‌سایت مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• مسجدهای سیرجان، وب‌سایت مسجد سلام، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• معرفی پارک‌های سیرجان، وب‌سایت سیرجان من، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• معرفی سیرجان، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• موزه تاریخ و مردم‌شناسی سیرجان، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• موزه در سیرجان، وب‌سایت بهترینو، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• نگاهی به پیشینه تاریخی و موقعیت جغرافیایی شهرستان سیرجان، وب‌سایت شرکت فرهنگی ورزشی گل‌گهر، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• نگاهی گذار به شهر جهانی سیرجان، وب‌سایت سیرجان من، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• هتل‌های سیرجان، وب‌سایت ایران هتل آنلاین، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• هر آنچه درباره سیرجان باید بدانید، وب‌سایت تیکس چارتر، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.